Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 33, 19 August 1921 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

E O-U I KA WAUKE OI OPIOPIO

            I hoomaoe ae la makou i ke poomananao maluna ae, kekahi o na olelo kaulana a kahiko, mamuli o ka hoomaopopo ana, ma ka hoike la a ka papa ola, eia ke mahuahua nei ka hanau o na Kepani, maloko o keia Teritore, ma kahi o ka hapalua o ka huina hanau o na lahui apau, ke hoohiia, no ka makahiki aku la i hala.

            Ina penei iho la ka pii mahuahua mau o ka hanau iloko o kela lahui, a hala he mau makahiki ma keia hope aku, he mea maopopo loa, e kaa aku ana ka hookele ana o na hana aupuni iloko o ko lakou mau lima, ke ole e imi koke ia aku na alahele, e kaohi ana, i ka noho mana ana o na Kepani iloko nei o ka aina.

            O ka ninau hoopae limahana e lilo nei i keia la, i ninau nui iloko nei o ka aina, a e noonooia mai nei hoi iloko o ka ahaolelo lahui ma Amerika Huipuia, no ka hookomo ana mai i na limahana Pake, o kekahi keia o na alahele e o-uia ae ai ka pii ana ae o na Kepani a noho mana mai maluna o na oihana mikiala ma Hawaii nei.

            Ua maopopo loa, ke ake ana o na Kepani maanei nei, e noho mana maluna o na oihana mikiala, a i ole, hoohoka aku i na haku hana o kela mau oihana, ma @ko lakou kokua ana aku, i na hoolilo kaahele, o kekahi mau haole uniona, o ka hoounaia ana aku no Wakinekona, no ke ku-e ana i ka hookomoia mai o na limahana Pake, elike me ka makemake o ko kakou ahaolelo kuloko.

            Ua hookaakaaia ae nae na maka o na hoa o ka ahaolelo lahui, maluna o keia ninau hoopae Pake, o na limahana Kepani maanei nei, ka poe mahope o keia ku-e ikaika ana, e hoolilo ana i kekahi mau alakai o ka hui uniona, i mau meapaahana no ka hookoia o ko lakou iini, e hookomo i keia Teritore iloko o ka poino, a e hoohoka aku hoi, i na on a aina oihana mikiala iloko nei o ka aina.

            Ma@ka@@nau i keia la, o na limahana Kepani ka poe e ku nei aia iloko o ko lakou mau lima ka holomua ame ka poino o na oihana mikiala like ole; in a aole e hiki ana ke hookomoia mai na limahana Pake, he mea maopopo loa, e ku wale ana kekahi mau oihana, a i ole, e kaa aku ana ka hookele ana i kekahi mau oihana iloko o na lima o na Kepani.

            Ke haalele nei na limahana Kepani i na mahiko, i kela ame keia manawa, no ka hoemiia o ko lakou ukuhana; aole nae no ia kumu wale no, oiai ua maopopo no ia lakou, ke kulana o ke kopaa i keia manawa, aka no ka mano, pela e hookoia ai kekahi manao i hookahuaia iloko o kela lahui kanaka, no ka hoohoka ana aku i na ona mahiko, e ku aku anei kakou a ae aku e lanakila keia lahui kanaka@, maluna o na oihana na lakou e hoowaiwai nei i ka aina? Aole loa!

            Ma ka ninau kalaiaina, me ke kanalua ole ke olelo a@ @ hoea mai ana i ka la, e noho mana ai na Kepani ma kekahi mau kulana oihana o ko kakou hooponopono aupuni kuloko ana, koe wale no, a hiki ia kakou ke hooko aku i keia lahui a pili pu i ka paia, ma o ke paniia ana aku o ko lakou may makalua, e na limahana o na lahui e ae.

            O na Kepani apau i hanauia ma Hawaii nei, he mau makaainana Amerika lakou, i kuleana i na pono ame na pomaikai, i haawiia e ke kumukanawai o Amerika Huipuia, i na makaainana Amerika apau; o ka hookomoia ana mai o na limahana Pake no Hawaii nei, e hoopiha ana i na oihana mikiala apau, e ku ole ai ka hoonaikola a na limahana Kepani, o ka mea maopopo loa, e konoia mai ana lakou, e haalele iho ia Hawaii nei, a imi aku i mau kahua hou no lakou e noho hana ai, a i ole, huli hoi aku paha no ko lakou aina makua.

            Aole loa he mau limahana kupono e ae iloko o keia manawa kupilikii o ka aina, e hookomoia mai i Hawaii nei, o na Pake wale no, ka i maa i ka oihana mahiai; o ke kauka'i ana aku i na lahui e ae, malalo o ke kumupale, no ka ho Amerika ana ia Hawaii nei, he manao uhiuhi wale no kela, no ke kokua ana aku i na limahana Kepani, e lilo mau lakou, i mea noho mana ma keia Teritore.

            Ua laweia mai na limahana Rukini, me ka manao e ho Amerika ia Hawaii nei, ua pau aku lakou i ka hoi no ko lakou wahi i hele mai ai; o ka manao ana ae e kikoo aku i kekahi mau lahui ili keokeo a ae, na haole he may hana ike ka lakou i mau limahana no na mahiko, aole loa e nohoia aku ana na mahiko, aka o na hana a na limahana e ae, e lawelawe nei, malaila mai ana kela mau limahana e ake ai, no ka mea, he poe lakou i maa ole i na hana mahiko, ame na hana mahiai e ae.

            No laila o ka puuhonua wale no, e kauia aku nei iloko o keia mau la o ia ke apono mai o ka ahaolelo lahui, i ka hoololi i ke kanawai hoopae limahana; a iloko no hoi o ia manawa hookahi, o ka manaolana ia e hiki ai ke hoohokaia aku ka manao iloko o na limahana Kepani, no ko lakou noho ana maluna o na oihana mikiala ma Hawaii nei.

            Ua hiki nae hoi, ma kahi a na limahana Kepani i mano ai, pela iho la e hookoia aku ai ko lakou imi, ua elieli aku lakou i ka lua, e poholo aku ai no lakou iloko olaila.

KA HIHIA PEPEHI KEPANI MA HILO

            Mamuli o na hoakaka he nui i hoopukaia ae maloko o na nupepa e pili ana i ka hoehaia ana o kekahi Kepani ma Hilo, Hawaii, e ka Makai Nui Sam Pua, he Kepani hoi i hopuia no ke kuai waiona, ka hana hoi i hoopauia aku ai kekahi mau makai, a i waiho okoa mai ai ka akena hookapu waiona ma Hawaii i kona kulana; he hana pono loa na ke kiure kiekie o Hawaii, e noii a e huli pono mai ai, i na mea oiaio e pili ana i kela hana, no ka hookau ana aku i na ahewa ana, ma kahi i kupono e ahewaia, a e hookuuia ae hoi ka mea i pili ole aku i ka hewa.

            Ua hoohala ka @ope Loio Kuhina Atkinson i kekahi manawa ma Hilo, no ka ninauinau ana i na mean oiaio e pili ana i kela hana hoeha, eia malalo i ka malu o ke keena o ka loio kuhina, he mau ike, i makaukau no ka waiho ana aku imua o ke kiure kiekie, nolaila, o ka hoauheeia ae o na pohihihi, e pili ana i kela hana, o ia wale no ka mea nana e holoi ae i na hapala wale ana mai, a kekahi pie, i na mea maikai ole, maluna o ka Makai Nui Sam Pua, a maluna hoi o ke Kepani.

            Ma ke ano he luna oihana; i kohoia e ka lehulehu o na mana koho o ke Kalana o Hawaii, he kuleana nui ko no makaainana e koi ai, no ka noii pono o na mea oiaio i hanaia e ka Makai Nui Sam Pua, in a paha no kona pili i ka hewa a pili ole paha; pela hoi i loaa like aku ai ia kuleana i ke keena o ke kahikela Kepani maanei nei, e koi ai, no ka mea i hanaia aku, maluna o kekahi o na makaainana o Iapana.

            Aole he mea a keia pepa e kamailio ai maluna o keiak hana nui i lawelaweia, koe wale no ko makou iini, e oili mai ana mea oiaio, ma ka noii pono ana aku a ke kiure nui, aole hoi o ko kakou mau manao, mamuli o na moolelo lehulehu, i hoikeia ae maloko o na nupepa, ma ke ano he mau meahou.

            Ua makemake mau keia pepa e ike i ka hookoia o na hana apau no ka lehulehu pono, me ka pololei; in a ua hana aku ka Makai Nui Sam Pua, mamuli o kona manaoio ana, pela wale no e hookoia ai ka makemake o ke kanawai, o na hoa o ke kiure nui, na lunakanawai no ia ninau; o ka makou nae e kau aku nei i na manaolana, o ia no ka hiki ana iaia, ke kupale nona iho, a no ka pono o ka oihana ana i lawe ae ai i kana hoohiki, no ka hooko ana i ke kanawai me ka pololei.

POINO MAʻUWALE KE OLA

            Mawaho ae nei o Makapuu, ma ke  Sabati aku la i hala, i make ai ia wahine haole, mamuli o ka haule ana iloko o ke puhi. me ka loaa ole o kona kino make, i ka poe i hooikaika ma ka huli ana; he nuhoi kaumaha kela ke hoea aku i kana kane, ame kona ohana; aka he haawina a'o kupono loa nae i ka poe e ola nei, aole e hookokoke aku ma kela wahi o ka poino.

            Eia ae no ma Waikiki, kahi maa i ka heleia i ka auaukai, e na malihini kaahelel honua, ame na kamaaina pu, lawea aku la nae ka auaukai ahiki i kela wahi mamao loa, halawai nae me ka poino.

            Ma ka hoomaopopo maoli ana iloko o keia au e nee nei, o ka la Sabati, kekahi la hele nui o ka lehulehu i ka auaukai, i ka lawai'a no hoi, me na le'ale'a hooikaika kino he nui; aole nae makou e olelo ana, i poino kela wahine i ka helel ana e auau ma ka la Sabati, aka nae in a, i lilo ka la Sabati i mea hoomanao mau ia, ma ke ano, he la hoomaha ia, aole loa e halawai kela wahine, me ka make.

            Ma na wahi i ikeia ka poino elike me ke puhi i haule ai kela wahine, he mea pono i ke aupuni, ke hana i kekahi mau mea, e palekana ai @a lehulehu; aole paha he pilikia no na kamaaina, i ike a i hoomaopopo i ka poino o ka hookokoke ana ma kela puhi, aka no na malihini, ame ka poe i hele mua ole malaila; na ka hoailona auanei'i kauia, a mau pale paha i hanaia, na ia mau mea e hoike mai, he poino ke hookokoke aku malaila; aole kakou i makamake, e halawai hou kekahi poe ma keia hope aku me ka make, ma kela wahi hookahi no.

UA LOAA KA IKE I NA HAWAII

            Ke mahalo nei makou, no ka loaa ana mai o na hooia i keia keena, mai kekahi heluna nui mai o na Hawaii, no ka hoopauia ana ae o ko lakou mau pohihihi no ka nila hoopulapula i na Hawaii, mamuli o ko lakou heluhelu ana me ke akahele, i na manao hoakaka mai ia makou aku; he hoike ana mai keia, no ke kauka'i ana mai o na Hawaii, i na a'o naauao ana mai keia pepa aku no ko lakou pono.

            He mea no hoi na makou e hauoli nei, no ka loaa pu ana mai o na hooiaio ana mai na Hawaii mai, no ka paa o ko lakou manao, e hoi aku a noho maluna o na aina @@hookaawaleia, malalo o ka bila hoopulapula; me kela ike i loaa ia lakou, o ka noho ana aku maluna o na aina hookuonoono, me ka hoomanawanui wale no e pono ai, aole ma ke ano hoonainai, aole ma ke ano uhayha a hihimanu, aka e auamo ana i na inea ame na popilikia, e halawai mai ana me lakou, iloko o na makahiki mua o ka noho ana aku ma kela mau aina hookuonoono.

            Ua hoakaka aku makou, ma kekahi manawa ae nei i hala, he mea makewai wale no ka manao ana o kekahi poe Hawaii o kakou e hoi ma keia mau aina hookuonoono in a aohe he mau mea kokua mai ia lakou no ko lakou ola ana aku, aka in a nae he ohana, in a i paa ka manao o kela poe e lawe i kekahi aina hookuonoono, me ka lawe mai hoi i ka hoomanawanui, i pohaku paepae no ko lakou mau wawae e ku ai, aole o makou kanalua, no ka loaa o ka holomua ia lakou.

            No ka põe i makaukau, aole a makou mea e kamailio ai, in a ua paa ka manao, no ka hoi ma kela mau aina hookuonoono, e hoi aku, no ka imi ana i na pomaikai, e loaa ai he nohona kuokoa ana.

Nuhou Kuloko

            Mamuli o ka nui o ka wela iloko o keia mau la e nee nei, ke hapa loa mai nei ka wai o kekahi mau kahawai, ma na kuaaina aku nei, me ke ku a pilikia maoli o kekahi poe i ka wai.

            Maloko o ka aha hookolokolo federala iho nei, i kauia mai ai ka hoopa'i o hookahi @aneri dala maluna o Jesse Thomas, no ka loaa pono ana aku he hookahi omole okolehao malalo o kona malu.

            Ma na hoike i loaa mai i keia keena eia ke ku hou mai nei ke alalauwa i keia manawa, a ke huki mai nei kekahi poe o Kakaako i na alalauwa ma kahi o ke awa i eliia iho nei ma Kewalo.

            Eia ka hale hou o ka hui o Davies & Co., ke kokoke loa aku nei e paa i keia manawa, i hakalia wale no ka lawelaweia aku o na hana maloko olaila, i ka pau pono ole o kekahi mau hemahema liilii oloko o na keena like ole.

            Ma ka muokuahi Ventura o ka Poalua nei, i huli hoi aku ai kekahi poe haole limahana o ka noho hana ana iho nei maka hale federala, no ka hapa mai o na hana i koe mawaho i kela hale, a koe aku ke koena o na hana, maloko wale no.

            No ka make ma'uwale ana o ka wahine haole maloko o ke puhi mawaho ae nei o Makapuu, e lawelaweia aku ana na hana, e hoopakeleia ai ke ola o ka lehulehu ma keia mua aku, mamuli o ka hana ana i kekahi pa, e hoopuni ana i kela puhi.

            Ma ka Poakahi iho nei, i hookolokoloia ae ai o John Kialoa, no kona kii ana a lawe mai i ka ula wahine me ka hua, a oiai o kela ka mua loa o ka hewa i ikeia o kela ano, ua hookuuia aku oia, me ka hoomaluia no na mahina he umikumakolu.

            He kaikamahine Kepani o elua makahiki, ka i hookam@@a ae e Mrs. Mary Wiggin, iloko o ka aha a ka Lunakanawai Kaapuni Aehi, ma ka Poakahi iho nei, o kona inoa hou i kapaia aku ai e kona makuahine hookama o Patience Eimay Kamakauahoaokaweaulakalani Wiggin.

            Mai ka manawa mai o ka nalowale ana o ke kino o Mrs. Criville E. Webb, mawaho ae nei o Makapuu, ehiki wale no i keia manawa, aole he mea i ike hou ia; a ma ka manaoia, ua paa loa ke kino o kela wahine iloko o ke puhi, me ka hiki ole ke hemo mai iwaho, i ke po'i mau aku o ke kai.

            I kulike ai me ka hoike i hoopono ponoia o ka papa ola Teritore, o na Kepani ka oi loa aku o ka hanau iloko o keia makahiki. Ua hiki aku ka nui o na hanau o na wahine Kepani ma kahi o ka hapalua o na hanau, o na lahui like ole apuni keia Teritore holokoa ke hui pu ia.

            Mamuli o na kumu hoohalahala i waihoia ae e na kauka o ka halema'i ma Hilo, no ke kulana o ka malama ana a na kahuma'i, o kela halema'i i haalele aku ai he eha mau kahuma'i, i ka noho hana hou ana malaila, a ua paniia ae ko lakou mau makalua, e eha m@ kahuma'i hou.

            I ke kulanakauhale iho nei ka Rev. ZIsaac D. Iaea o Kaunakakai, Molokai, a ma ka Mikahalal o ka Poalua iho nei i huli hoi aku ai oia no kona home. Wahi ana aia na kamaaina o Molokai ke hoomakaukau mai la, no ka wa e weheia aku ai na aina hookuonoono ma Molokai, malalo o ka Bila Hoopulapula Hawaii.

            NA MARE

Daniel Machado ia Miss Rose K. Lono, Aug. 13.

William K. Maui ia Rebecca L. Kaneikala, Aug. 15

Wm. Henry Cummings ia Helen Amelia Duncan, Aug. 17.

            NA HANAU

Na Wm. N. Keaweamalii ame Nancy K. Panaewa, he kaikamahine, Aug. 6.

Na Mr. âme Mrs. Richard Kaiama he kaikamahine, Aug. 7.

Na Mr. ame Mrs. Simeon K. Kealoha, he kaikamahine, Aug. 8.

Na Mr. ame Mrs. Mitchell Pauole he kaikamahine, Aug. 8.

Na Ah Chong âme Louisa Brown he keikikane, Aug. 9.

Na Frank Scharsch ame Kini Akana, he keikikane, Aug. 9.

Na Mr. ame Mrs. Samuel L. Kekumano, he kaikamahine Aug. 13.

Na Mr. ame Mrs. Joseph K. Like he kaikamahine, Aug. 17.

NA MAKE

John William Kalua, ma ke alanui Middle, Aug. 14.

Lousia Kaneao, ma ka halema'i o na kamalii, Aug. 15.

Thelma Keaweamahi, ma ke alanui John Ena, Aug. 16.

He bebe na Mrs. Frank Scharsch ma ke alanui Peterson, Aug. 13.

Herman C. Wailehua, ma ke alanui 9 ma Kaimuki, Aug. 14.

John Wm. Kalua, ma ke alanui Wilder Aug. 14.

Nuhou Kuwaho

            AUGUSTA, Ga. Aug. 16. He Paele i manaoia ua pupule, ka i holo aku maloko o kekahi wahi o ke kulanakauhale e ku ana o na hale oihana maanei i ka po nei me kekahi pu refela kahi alapine, a ki aku la ma o a maanei, a make elima poe a ehiku poe i hoehaia mamuli o ke ku ana aku i ka poka.

            ROMA, Aug. 16. Eha mau kanaka i make a he heluna nei o na kanaka i hoehaia a lehulehu no hoi na hale i hiolo i keia la i ka manawa o kekahi olai ikaika i hoonaueue ae ai i ka honui maloko o ka panalaau o Italia, ma ke kapakai Aferika o ke Kai Ula. Aneane 1,000 mile ka mamao o Eritrea mai ke kulanakauhale aku o Alexandria e ku ana ma ke kapakai o ke Kaiawenahonua. O Asmara ke kapitala o ia okana aina a o Mussua kekahi kulanakauhale ano nui maloko o ia okana aina.

MAKE HE MANO ME KA WAWAE KANAKA ILOKA

            Mamuli o ka makeana o kekahi mano nui aikanaka, i kekahi Kepani lawai'a mawaho ae o Lahaina, he elua pule ae nei i hala, me ka loaa pu ana aku he wawae kanaka iloko, i kulike ai me ka hoakaka o kekahi meahou mai Wailuku mai, ua hoopauia ae na pohihihi, no ke kumu i nalowale ai o kekahi mau kanaka lawai'a elua, o ka holo ana i ka lawa'a me ka ike hou ole ia o ko laua mau kino.

            He elua pule mamua aku o ka make ana o kela mano, ua holo aku he elua mau kanaka i ka lawai'a mai Olowalu ae, maluna o ko laua waapa iloko o ka wa ino, o kela ka hope loa o ka ikeia ana o ko laua mau kino me ke ola.

            Ua loaa aku ko laua waapa, ua pae i@ka o ka aina ma Pamai, Lanai, he pule mahope mai o kela nalowale ana o ua mau kanaka nei, a i ka wa hoi o ka make ana o ka mano, a ikeia he wawae kanaka oloko o ka opu, ua koho wale ia ae, he wawae ia no kekahi o kela mau kanaka.

HOLOMUA NA HANA O KA PAILINA O PUUOMAO O MOANALUA

            Kuu Solomon Hanohano: E oluolu mai no kou hanohano, in a he mea hiki no kahi poomanao e kau ae la maluna, no ka pono o ka poe i hoomanawanui i na hana maikai, ame ka poe e kunana mai nei mawaho.

            Ma ka Lapule nei, Augate la ehiku, elike me ka mea i hoolahaia aku, i akoakoa ae ai na lala kakaikahi, no ke ake e lohe i na hoike a na launui, elike me ka hoike i hoikeia ai, oiai o ka manawa i haiia ai, ua hiki mua aku kou meakakau nei i ka manawa i ha'iia ai, a pela no hoi me ke kakau olelo ame ekolu lala.

            No laila ua loaa elima lala, no ka nee ana o na hana imua, me ka nana ole ae i na alai, i waiho mai ai ka lunahoomalu i ke kumuhana, o ia na @ala i luluia mai no na mahina ekolu ame na hoolilo, ua apono koke ia mai ia kumuhana. Nolaila i waiho mai ai ke kakauolelo ohi dala i kaua hoike i hooiaoia e ka lunahooia, a i aponoia e ka peresidena, elike me keia.

            Na dal i ohiia mai oia hoi ka lulu mahina, i ohi piha mai $215.90; na hoolilo hoomaemae ame ka u@u ana i ke kanaka malama pa i@ina ame ka mea hana $45.20. Koena ma ka banako o Bihopa ma, ame ka puka $170.70.

            I kulike ai me ke kumukanawai ame na rula o ka hui i oleloia ae la e hoike na lunanui i kela ame keia hapaha, ua hooko @a na mea apau me ka nana ole ae i na mea e hoea mai ana, oiai o ke ake o ka poe kakaikahi i hoea ae o ka maemae ame ka makaala ana i ka holomua o @eia hana, no ka pono o na lala o ka hui i oleloia ae la, a ke ike nei ka haku aina i ka hook@a o kona makemake, o ia ka maikai o ka aina.

            Ua hui aku a@ me ia no a pono o ka pa hou i makmakeia ai, e kana i olelo mai ai, o ia ka loaa ole o kekahi o na lala o ka papa kahuwaiwai, a ua manao oia, e pau koke ana keia hana i ka wa pokole; nolaila ua waiho @ku au i keia mau manao imu@ o na lala kakaikahi i hiki n@i, m@ ka lana @ k@ lakou manao e holomua na mea apau, o ke ala like @ ia ka holomua @ na mea apau, aole e hiki i ke kanaka hookahi ke hana, ke loaa ole na kokua; aole no hoi e hiki i ka hapanui ke hana, in a aia iloko olaila kekahi mau manao e alakai ana, i mea e ku@e ai ka noho hui ana.

            Nolaila i ko kakou hui ana i keia la me ka @uku, aia iloko o ko kakou mau lala i hiki ole mai, ame na hoomaikai ana i ka Makua Lani, i hoopaneeia ai ka halawai ahiki i ka Lapule mua o keia mahina ae, no ka pono ame na pomaikai o na lala o keia hui, o ia ka mea i hoikeia ai, oiai aole ma ke ano imi loaa, i mea e pomaikai ai, ke ano imi loaa, i mea e pomaikai ai, aka he hoomakaukau ana i alanui e kaumaha ole @i, aka e loaa ka noho ana iloko o ka mama o na mea apau, he aina loaa wale e nui ole ai ka lilo.

            Kou a mau.

NUI KA POE I HOOPAʻIIA NO KA AIHUE ME KA POWA

            Ma ka manawa i kaa ae nei o ka oihana leka o Amerika Huipuia, malalo o Will Hays, iloko o keia au hookele aupuni o ka Persidena Harding, ua ikeia, elike me na hoike o ka oihana leka i keia wa, ua nui ka poe aihue, ame ka poe powa i na dala, o ka hoounaia ana maloko o na ekeleka, i paa i ka popuia, me ke ahewaia ana o kokahi poe lehulehu, mamuli mai keia o ke komo pu ana aku o na makaikiu o ka oihana leka, e kokua i na makaikiu i waihoia aku ai ka hookolo ana i ka poe kolohe iloko o ko lakou mau lima.

            Mai ka mahina mai o Aperila o ka makahiki aku nei i hala, a i ka mahina o Mei o keia makahiki, ua hiki aku ma kahi o ke 34 ka nui o ka poe i ahewaia no ka powa me ka aihue, me ka hoihoi pu ia mai hoi o kekahi hapa, o na waiwai i aihueia. Iloko o kela powa, he 36 mau aihue me na hana powa ano nui loa i hoomaopopoia, i na ekeleka o ke aupuni; ua hiki aku hoi ka waiwaiio o na waiwai@i aihueia ma kahi o ka eono miliona dala, eia nae, ua hoihoi ho@ ia mai ka hapalua o kela mau dala, mamuli o ka paa ana o ka poe aihue i ka hopuia.

            Ma kahi o ka 126 ka nui o ka poe i paa i ka hopuia e na kanaka o ke aupuni no ka aihue ame ka powa i na ekeleka, mailoko mai o ka nui o kela poe i hopuia, he 34 i hoopa'iia, he 15 i hokuuia, a he 77 e kakaliia aku nei ko lakou mau hihia no ka hooloheia aku.

            O ka hapanui o kela poe i ahewaia, ke noho nei lakou e hana i ko lakou mau hoopa'i ko'iko'i i  kauia aku maluna o lakou.

            Mahope mai nei o ka mahina o Mei, ua loaa mai na apono ana mai ke keena mai o ka oihana kaua, no ka hoolako o na kanaka o ka oihana leka ia lakou iho me na pu; ua haawi pu ia ae no hoi kekahi uku makana o $5000 i kekahi mea e hana ana iloko o ka oihana leka, e hopu ana a paa kekahi mea powa a aihue i na ekeleka, mai kela manawa mai, aole loa he mau hana powa, a aihue paha i ikeia.

            O kekahi kumu o ka hapa mai o kela mau hana powa, ma ka aoao o ka poe aihue, o ia no ka oi ae o ka makaala o ka poe o ka oihana leka, a no ka maopopo paha kekahi i ka poe aihue, ua loko na kanaka apau maloko o keia ame kela keena oihana me na pu, i hoemi ia mai ai ia mau hana.

KANAONO MAKAHIKI O KA BANAKO O BIHOPA MA

            Ma ka Poakolu aku la i hala, i piha ai na makahiki he kanaonokumakolu makahiki o ke ku ana o ka banako o Bihopa ma, ka banako mua loa, i hookumuia ma Hawaii nei, mai kona uuku mai, ahiki i ka ikeia ana, he banako nui ma Hawaii nei.

            Ua hookumu mua ia kela banako, ma ka la 15 o ka mahina o Augate, 1858, e C. R. Bihopa ame W. A. Aldrich. O keia mau haole wale no elua, na lima lawelawe oloko o kela banako, me ko laua keena hana ma ke alanui Kaahumanu.

            Ma ka la mua loa o ka weheia ana o ka banako, no ka lawelawe oihana ana, ua hiki aku ka nui o na dala, i hoahuia, ma kahi o ka $4784.25; he eiwa la mahope mai o ka weheia ana o kela banako, ua hoaieia aku ka huina o $4000, ma ka uku panee o 12 keneka no ka makahiki, a o ka manawa hoi e uku hou ia mai ai o kela mau dala, iloko o 33 la.

            O ka oihana ano nui wale no ma kela manawa o ke kukuluia ana ae o ka banako o Bihopa ma; o ia no ke o kohola, he manawa ia e kipa nui mai ana na moku no Hawaii nei. He mea manaoio nae o Mr. Bihopa no ka holomua o ka oihana kanu ko, nolaila i ka wa i hoomakaia ae ai ka oihana kanu ko ma Hawaii nei, ua lilo ka banaka o Bihopa i mea kokua aku i ka poe kanu ko me ke dala, a i ka wa i loaa mai ai ka aie, no ka hookomo ana aku i ke kpaa i Amerika Huipuia, o ka maknawa ia i wehe hamamaia ae ai na ipuka, o ka pomaikai no Hawaii nei, a no kela hana kukulu banako hoi.

            Ua nui no na kulana oihana i waihoia mai ia Mr. C. R. Bishop e ke aupuni, mahope koke iho o kela kukulu ana ae i ka banako, ua hoole aku nae oia i ka lawe ana mai i kekahi oihana, mamuli o ka nui loa o kana hana, aka ma hope mai nae, i kona manawa i ma@e aku ai i ke Kamaliiwahine Pauahi, a no ka ike ana iho, he mau lima kokua kekahi i loaa iaia, ma ka hana banako, akahi no oia a ae aku e lawe mai kekahi oihana aupuni.

            Iloko o ka 1866, ua unuhi o Mr. Aldrich, i kona kulana iloko o ka banako, nolaila ua lilo holookoa ka banako ia Mr. Bihopa, a mahope mai, ua lawe mai oia he hoahui hou nana pela ka nee mau ana mai o kela banako, ahiki i ke kaa ana aku malalo o ka noho on a ana o S. M. Damon, he limahana no maloko o kela banako, a he hoa hui no hoi, mahope mai.

            Ma ka makahiki 1919, ua hoohiia kela banako me ke aupuni, i kulike ai me na kanawai o keia Teritore, ma ka inoa ka Banako o Bihopa & Co., i Kaupalenaia.

E WI ANA KA NIHO O KA POE HOLO NUI I NA KAA

            No ka hoao ana e hoemi mai i na ulia kaa otomobile, e ike mau ia nei ma keia kulanakauhale, a ma na wahi mawaho aku nei, pela pu hoi, ka hopu ana aku i ka poe e hookele nei i na kaa otomobile, me ka laikini ole, ua hookohu ae nei ka Hope Makai Nui Asch, o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei i ke Kakiana Makai J. G. Branco, i kapena no ka puali makai mokokaikala, no ka makaala ana i ka poe hakihaki i ke kanawai, i ha@aia no na kaa otomobile.

            He ewalu ka nui o na makai iloko o keia @@ali, o na makai kaa mokokaikala, aia a huli @oi mai ka Makai Nui Rose mai kana huakai aku nei no Amerika, ia wa e hookohuia mai ai, i hookahi makai i koe.

            E hoonohoia ana na makai iloko o k@@a puali, ma na wahi like ole o keia kulanakauhale, me ka makaala pono ana, i na kiakaa otomobile holo nui, pela hoi ka poe e hookele nei i na kaa, me ka loaa mua ole o na laikini ia lakou.

            Wahi a Kapena Branco, o ka hoaka ka ana ae i kona manao, no keia kulana hana hou i kau aku maluna on@ ua hoea mai i ka wa e pau ai ka holonui ana o na kaa otomobile, ma keia kulanakauhale, na la a na kiakea otomobile, i noonoo nui ole aku ai i ka palekana o ke ola o na makaainana.

            Ma kahi o ka hooko aku i ke k@@@wai, ua olelo hou ae o Mr. Branco, he like wale no na mea apau imua on a, aole e lilo ke kulana ame ka waiwai o kekahi mea, i kumu nona e pakele ai, in a e kue ana ia mea i ke kanawai. Okana ka hopu aku i ka poe hakihaki  kanawai apau, a maluna aku hoi o ke kahu o ka aha, ke ko'iko'i o ke kau ana mai i ka hoopa'i, elike me kana @ ike ai he pano.

            Iloko o ka mahina o Okatoba, o ka 1914 i komo mua ae ai o Mr. Branco iloko o ka oihana makai, ma ke ano he makai kuhuina; iloko nae o ka makahiki 1915 mai, ua hookiekie ia ao oia i makai nana kaa, a i kekahi makahiki hou mai ua hookiekie hou i@ ae i makai kaa mokokaikala.

            Ma keia kulana makai kau mokokaikala i paa ai oia no kekahi mau makahiki, a iloko o ka mahina o Augate, o ka makahiki koke aku nei no i hala, i hookiekie hou ia ae ai oia, i kakiana no kekahi  o na puali makai kuhuina, a ma ka Poalua nei nae i hookauia uku ai he kulana oi ae maluna on a, no ka hoomaka ana aku i kaua hana, ma ke kakahiaka o ka Poakolu nei.

            Ma ka manaoio o Kapena Branco, @ hoemi loa ia mai ana na ulia kaa otomobile, ma keia mua aku, a e wiwo ana hoi ka poe hookele kaa apau, me ko lakou ike maoli iho, aole he hana ma@lahi, ka hono ana e hakihaki mau i na kanawai, aka e loaa aku ana he mau haawina a'o maikai ia lakou.

O PETER JOHNSON UA HALA

            E Mr Lunahooponopono; Aloha oe: E oluolu mai hoi oe i kekahi @umi ka@wale o kau nupepa kaulana "Ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii."

            Ma ke ahiahi o ka po Poakolu Aug. 10, hora 8 o ia ahiahi, i nihi palaneho mai ai ka make, a lawe aku la i ka makou mea aloha he makua, a koe iho la makou na keiki, na pokii aloha on a, e kanikau aloha nona.

            Me ka luuluu au e kakau nei i keia moolelo o ka makuakane o makou. Olelo mai na Hawaii kahiko: "Luuluu Hanalei i ka ua nui, Kaumaha i ka noe o Alakai."

            He olelo oiaio kela. I ka wa i haalele mai ai ka makua maikai, ia waiho la e noho luuluu ai makou na keiki a pela no hoi me ka ohana.

            Ua hanauia o Peter Johnson, ma Lihue, Manana, Ewa, Oahu, mai ka puhaka mai o Laa (w) me Peter (k), ma ka M. H. 1863, ua piha no hoi iaia na makahiki he 54 o kona ola ana. He mau pokii kaikuahine a kaikaina no knoa eia no ke ola nei, o makou apau ke uwe nei nona.

            Ma ka hora hope loa o ko makou ike ana  i ka makuakane aloha o makou, ua malamaia ke anaina haipule e ke kahunapule Kakolika, a nalo aku la na maka aloha o kuu makuakane.

            Auwe no hoi kuu makuakane e, Kuu makuakane hoomanawanui i ka hana.

            E imi ana i pono no makou ka ohana,

            I ka hana e loaa ana i kona lima,

            Kuu makuakane mai ka huikaulua,

            Mai ke one kuilima laula o Ewa e,

            Mai ka i'a papa i ke kanaka,

            Mai walaau oe o makani auauei.

            Ke hooki nei au me na waimaka e hoopulu ana i kuu mau lihilihi no kuu makua aloha i hala.

JOHN PETER JR.,

Manana, Aug. 16 1921

            I kulike ai me ke kelekalapa i hoounaia mai e ka Elele Kalanianaole ma ka Poakolu aku nei i ke Kiaaina Farrington, ua apono mai la ka aha senate i ka hookohu oihana o Oscar P. Cox i ilamuku Amerika.

            Ua apono mai nei ka aha senate o ka ahaolelo lahui i ka hookohu o Homer L. Ross i lunakanawai kaapuni no Hilo ma kahi o ka Lunakanawai Kaapuni Quinn i waiho aku i kela kulana, iloko o kekahi mau mahina ae nei i hala.