Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 35, 2 September 1921 — E ALA AE A HOOKANAKA. [ARTICLE]

E ALA AE A HOOKANAKA.

He mea ehaeha a kaumaha no no ka naau ka olelo mauia o na kanaka Hawaii i ka holomua ole ma na hana a pau, ka molowa, ka palaualelo, ka hoopilimeaai malalo aku o hai, ka noho hoopili ka hoopau manawa wale 4ho no ma na hana waiwai ob, ka uhauhā, a nui wale aku, he mau olelo hoonaukiuki maoli ke noonoo iho i kekahi poe, ka poe i ike inaoli io ia 110 ka pololei o keia mau olelo, aka nae, i ka poe e noonoo ana he mau olelo a e koi aku ana e oni ae, e hooikaika ae ala ae e lanakila maluna o keia mau ano maikai ōle, apau e nee imua a lanakila, he olelo e ola ai, he olelo t a'o mai ana e kaawale aku keia mau ano maikai ole a pau mai kekahi aku, a mai kekahi lahui aku, a e ala ae, i lanakila ole mai ia mau olelo hailuku. I ole ai e hoohalikeia na Hawaii me ka pipipi ka nee malie loa, ka pii ae no a ka pohaku malaila iho la no e 011 ai a hoi iho no i ka poopoo e noho ai, aohe oni aku maoa maanei, oia ma kahi hana liilii wale iho la no na Hawaii e kokolo ai a hoi iho la no iloko o ka hale e noho ai, me ka oni ole o ka noonoo a hana aku i kekahi hana nui a holomua e nui mai ai ka pomaikai; a i ole, me ka pioeoe paha, ka pipili ma ka aoao o ka moku a i ole i kekahi pauku laau e lana ana iloko o ke kai; a i ole kekahi pou paha e ku ana iloko o ke kai, a na ke kai e hanai mai iaia, oia hoi, ka noho wale iho no o na kanaka liawaii, īna ka hoohalike ana, hoopau wale i ka manawa ma ka noho palaualelo ana, ma ka hoopau wale ana i ka manawa ma na hana e loaa ole ai o kekahi pomaikai, a kaukai aku a na hai e hanai mai, elike me ke kaukai o ka pioeoe i kona ola na ke kai e hanai mai; a i olc* me ka heepali paha, ka lalama wale no ma 'o a maanei o ka lae kahakai a hoi iho la no a ka lua noho.ine ke kaukai na ka papai no e kona lua, pela ka mea e lalama wale ana tio i O' a ianei me ka maopopo ble o ka loaa mai o ke- 1 kahi hana a mau mea e pono ai ke ola ana; a i <jle me ka paoo paha, ka lekei 'mai kekahi kahēka "āk'u , a i kekahi i ka manawa e ike ai i ke kanaka, pela ka mea.e holoke ana i o a ianei me ka loaa ole o kekahi kahua paa e ikeia aku ai kana hana i ka holomua, a i ole kona kupaa ma ka mea hookahi aole hoi e panau wale aku i o a me ,ka maopopo ole o ke onipaa o koiia manao ma kekahi mea, a i ole, me ka wana paha, ka loloa wale iho no o ke kukurra, nana aku nui ke kiho'niawaho/ eia nae, ke wahi ae he olohaka wale no ōloko, pela no ka hoohalike ia ana o kekahi poe, he maika| ka nanaina mawaho, ke nana aku me he mea la ua piha i ka ike ame ka naauao, ka lako ame ke kuonoono, aka nae, i ka haha ana aku ma na aoao apau, he olohaka wale no oloko, oia hoi ma ka hoohalikeia ana he lawe poo wale no he hakahaka nae oloko, a ina e ku mai i na kui e eha ana. «

Ea, e ka lahui Hawaii, he makemake no anei oe e kapaia aku me keia mau mea i hoohalikeia ae la? Ina aole, alaila pehea oe e hana ai e pakele ae ai mai ke kapaia aoa aku elike me kahi o keia mau mea ae la? Ua hoohalike kekahi mea i n.i kanaka Hawaii elike la me na mea i hoikeia ae la oia hoi ka pipipi, ka pioeoe, ka heepali, ka paoo lekei ame ka wana. Me ka maopopo loa ke nana aku aole makemake 0 na Hawaii e hoohalikeia lakou me kekahi o keia mau mea ae la, aka e hoohalikeia lakou me kekahi o na mea uhane a ke Akua i hana ai e oni ana, e hana ana, e imi ana i na mea e pono ai keia kino, e huli ana i ka waiwai, e hooikaika ana e holomua ma na hana hiki ke hana aku, a e hooikaika pu ana e loaa ka naauao a pela aku. E pono e loaa ka manao nini i na kanaka Hawaii no keia mau olelo kupono ole ac l.i, a e hooikaika e lanakila maluna o na olelo hooiloilo, a no ia manao e ae mai e hoakaka aku keia pepa i kekahi mau alahele i manaoia he mau alahele e lanakila ai, e lawe aku, ke kupono a mai lawe ke ku oie i ka ii. Ka mua, e malama pono loa i ke ola kino, ke kumupaa e loaa ai na pono ame na pomaikai apau; ka lua, e hana kela ame keia, kane a wahine, elike me na lahui e nolio nei iwaena o kakou; ke kolu v e, pakiko ma ,na mea ;i apau; p hooikaika e hoahu dala, elike me ka kekahi poe Hawaii kakaikahi e hana mau mai nei; e hooikaika e loaa 1 home ponoi, i ole e noho hoopili wale aku»'malalo o hai me ka nui o na hoolilo i na uku hoolimalima o na Kale; ina e hiki ana o ka hoohuihui i ka ikaika, ka manao lokahi, ame ke dala kekahi hana e holomua ai ma o ke kuai aina ana, alaila mahele ia apana.aina mawaena o na Hawaii e huihui ana; e kukulu i kekahi hana i mea e hiki ai e hoolawaia aku na kanaka Hawaii me ka hana, o ke kahua e holopono ai o keia hana oia no ka hoopono ame ke aloha i ka hoakanaka, o ke koena aku o na hana e manaoia ana he mea ia e holomua ai kekahi kanaka a mau kanaka a lahui paha, na kela ame keia e noonoo akahele notta iho. Ua kaulana na kanaka .Hawaii i ke aloha, ka heahea, ka puuwai hamama, ame ka lokomaikai; ma keia hana e ikeia ai ke aloha, ka lokomaikai a pela aku, o na Hawaii, oia hoi, ma ke kokua ana iaia iho a ma ke kokua ana i kekahi puulu a i ole ka lahui holokoa paha. He mea pono a ku i ka mahaloia ke ku ana mai o ka poe Hawaii kuonoono o ka aina a hapai mai i kekahi hana

no ka pono o ka lahui, ua. ikeia ka kc Keikialii Kuhio hana aloha, aole -oia w<ile »o ka mea i alof ha i ka aina aii)<j.ka lahui he nui hou ae, aka nae aohe o lakou ikeiā aku. • r.

O kekahi o na hana naanao loa a na kanaka Hawaii e hana ai oia no ka hui ana a kuai i kekahi apana aina nui, alaila māhele mawaena o lakou, a maluna o ia apaiia aiHa lakou e noho ai a'mahiai mā' na anō ir)ea'kanū"e hiki ana e hoouluia maluna o ia aina. Aole na aina mahi laiki i nei manawa i onaia e na Pakē apau loa, lie mau aina hoolimalima ka.hapanui na aina e mahiia mai nei e lakou i ka laiki, kakaikahi na aina i ona poitoiia e lakou, ina ua hiki i na Pake ame na Kepani ke hana ia hana, no kp aha la e hiki ole ai i na Hawaii ke hoohalike me ia? Eia no ka hāina, no ke dalā ole a na liawaii, aka nae, ina e hui ana na Hawaii e' loaa ana kekahi huina dala nui, a me ia'huina dala e kuai a e hoolimalima ai paha i kekahi aina nni, o ka loaa no ia o ka aina nui kuponQ i( 4 No keia hana, a i mea e loaa ai nui i na Hawaii he mea pono a he hana na ka poe Hawaii i lako i ke dala ke kuai, a ; f -ōle ka hoolimalima ana i keleahi aina nui kupono i ka mahiai, a hoonoho aku i na kanaka Hawaii ake aina' maluna o ia mau aina me ka uku hoolimalima kupono, ma ia ano e loaa ana ka liana a kekahi mau kanaka Hawaii a e hoowaiwai pu ih 'aleii ana ka piea iiana ke dala a ona paha o kekalii; p ka iua, 'o. ka mea e hoopomaikaiia aku ana.oia ke aupūiii ame ka lehulehu, e loaa ana i ke aupnni ke dala no ka auhau, a e loaa pu ana hoi i ka lehulehu na meaai mai na kanaka Hawaii mahiai a i ole hanai holoholona paha. '

He nui aku na hana i koe i' kupono na na Ha■w.aii e hana ai, aka, ua 'lawa ktia mau hoōmaikeike ana aku i kekahi mau alahele e hoaloia ae ai na olelo hailuku mai ha "Hawaii ae, a na kela ame keia e nini ana i na olelo hailuku e noonoo a ala mai ka hiamoe ae a hookanaka iho. ; . . E a'o ia na keiki kane a wahine \ ka'hāna'/a no ka mea o na keiki o keia ,; fe.-6 īakou-aku an'a 1 n&. makūa o keia mua,.a ; ku r i in-a- aole e- ho6>ffttil¥efeiaaiia' ha' keiki i ka iianā ahiki j:.kxu eriilff 'aha" iake/u i. : molow.jua." txl ka J " hppb.

'e i poe haiha^. 1«$$ aAvjji;-3;i.li w&j j.£ 'ailiue ka.,h t op^n f i 103 i.peg o»,yy/i 7? a o Jka ha}ej3aaljaā;; t a i ple ;1 naka ieahi 'e ujcq ;aL 1 hoppa!i,-he,.hppona ( jno s lqa maiyiu(i 9 ka. a'&.aku i-k<! £eiHiJ (ea h?ina ame ka. malama. anā i ke; elala. ,J£e molo\v.a llQa' maiinei nā keiki o keia au i:ka hooanaa.i:ka liehk) i -ke kula, 'makemake e hele 4coke i> kā:Mianā--i"k>āa' ■koke ke ;dala, a i teā v hanā'aliie; na h'ahia piliwāi#?ii e *ae, & '-ē $ify' > aßti ana~ lakou i mau' 'piōeoHe? a' i die i Tnāu £ipjpi;..ā J fsjf i mau heepāli lalāfhtef o la lya noho, o ie'a no o ka makua ke koikoi e 4ioolcaū mai ai. elike me ka malama ana iaia.i ka ; wa bebe. Ea,. e na makua Hawaii, mafkemake 110 fmei oukou me keia mau ano ae la ka oukou mau keiki ma nei hope aku? Aole, oia ka pane maopopo loa. No- 1 laila i hala ae ai nei ale ntii e uhi mai ana maluna o ka lahui Hawaii e lilo kā holomua o na lahui e e noho nei mawaena 0 kakou i knmu alakai a i kumu hoohalike no kak'ou; āole no i nui loa ka naauao o kekahi poe o na lahui e e noho mai nei, aka nae, ma ka hoomau i ka hana, ka pakiko, ka. hoomakaulii, ka hoao e hQokuonoonp ame ke kōkua o kekahi. i kekahi ua hoiomua loa lakou, a ma ia ano ua oi aku ko lakou naauao i ko kekahi hapa o na Hawaii, he hana hiki wale no ia- e hana ia, hookahi wale no kumu i hiki ole ai, he lahui lili a huahuwa ka lahui Hawaii, aole makemake i kekahi e pii ae, Q,ka. makemake no ea e hoi iho no a ka iliwāi lil-'i 'hookahi ka noho ana ilalo, ilalo a ilalo. ,|Xja lehul^hu' no na ILawāii i hapai i kekahi mau hana i manaoia he meā ia e. holomua ai ka waiwai, aka, fnajmuli o kela mau kumu popo.i hpikeia ae la, a hui pu me ka loaa ole o ia mea he lokahi, ua haule wale me ka hoea ole aku i ka pahuhopu i makemakeia, no ia kumu mau no ka noho o na Hawaii i ka nolio mahope loa. a nana akli i ka holokiki o na lahui e, ua akea āv molaelae ke alahele no na Hawaii e nee ai imua o ka hana ote nae ka pilikia, nolaila mau no ka hoohenpheneia mai. E pau 11 a hoohenthenaia mai e pqno ai. E ala.a e hookanaka.