Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 36, 9 September 1921 — Page 2

Page PDF (1.62 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

2          NUPEPA KUOKOA, HONOLULU; T. H. POALIMA, SEPATEMABA 9, 1921.

 

HE PUOLO WAIMAKA UA HALA AKU MA KE ALA POLIKUA A KANE.

            E Mr Lunahooponopono o ke Kilohana, Aloha oe:-E oluolu mai hoi i kahi mau kolamu kaawale ae o ka hiwahiwa a ka lahui, no ka makou puolo haule wale i Hakawai, i ike mai ai hoi na kini a me ka lehulehu o ka ohana o ka mea i hala aku la, mai ka hiki ma Haehae a ka la lu'u i ka ilikai o Lehua, o Mrs. Helen Ulamealani Kaleikini ua hookuu mai la i kona nanu hope loa ma ka hora 5:25 auwina la o ka Poakahi, la 29 o Augate iho la i hala.

            Ua hanauia oia ma ke kipuuwai o Kaluaaha moku o Hina, e ku nihi mai la i ke ahe a ka makani, ma ka makahiki 1872, mailoko mai o ka puhaka o kon mau makua oia o Paele (k) me Keakalani (W).

            He umi a oi aku ko lakou nui, i hanauia mai ai e ko lakou mau makua, aka nae, ua lawe aku no ka make i ko lakou nui a me na makua pu o makou, a koe mai lakou ekolu, oia hoi he elua kaikunane ame ka mea iho la i haule.

            A iaia nae i hala aku la ma o, i ke 49, a oi o kona mau makahiki, ua waiho iho oia mahope nei, he mau kaikunane elua, ame kana kaikamahine hookahi ame kanui o ka pohai ohana holookoa e noho nei iloko o ka luuluu ame ke kaumaha nona.

            Ua hekau mau no ka nawaliwali maluna o kona kino, a ua kii ia no hoi ke kauka, a ua hiki ole i ka ike o ke kanaka ke lanakila maluna o ka pilikia ahiki wale no i kona hookuu ana mai i kona aho hope loa.

            A ma ka noonoo maikai hoi i loaa i kona mau kaikunane, ua lokahi laua e puhi lehu ia ke kino o ko laua kaikuahine, a ma ka auwina la Poalua ae i lawe ia ai kona kino mai kahi mai o M. E. Silva no ke puhi ia ana.

            E ka wailele kaulana o Moaula e hii ia mai la e ka umauma o na pali ku-i o Halawa-nio ame Halawa-iki, eia mai ko kama la ua hoopale aku la ia oe, ua pau kona maalo hou ana ma kou mau kualono uliuli. E kela kawa lele o Niheu iluna, aole oia e hoopa hou ana i kou mau hunewai lipolipo, a aole no hoi oia e noho hou malalo o kou malu no ka wa mau loa. E Molokai Nui a Hina i ko alakai e, eia mai ko ewe la ua eena na maka, ua kino ulaia, ua piliwale ka ia o piliwale, ua hele ke kai ka makamaka. E ke one holu o Kamiloloa, me he kaha ana la na ka nalu o Puhele a auau aku i ka wai o Kumaka, ua pau loa kona kilohi hou ana i kou wai ame kou mau one. E na lei elua a ka manu, me ke kula o Kalae wela i ka la, eia mai ko kama la ua kinowailua, ua hale aku la ka Puulena aia i Hilo, ua imi aku la paha ia Papalauahi.

            Ma ka aoao hoi o ka mea i hala aku la, ke haawi aku nei ka ohana holookoa i ko lakou hoomaikai a nui loa i na hoaloha apau i akoakoa pu mai me lakou iloko o ko lakou mau hora o ke kaumaha a i ka poe hoi na lakou mai na po ke pua i hoonuanua ia iho maluna o ke kino o ka makou mea aloha. E oluolu e lawe aku i ka makou mau hoomaikai he nui maluna  iho o oukou a na ke Akua no iloko o kona lokomaikai nui e haawi iho i na pomaikai he nui maluna iho o oukou. Na makou no me ka luuluu.

            J. W. K. KAKELAMALUIKALEO,

                        ame ka ohana.

 

HE $400 ME EHA MAHINA KA HOOPA'I O WILSON.

            Ma ke kakahiaka Poaha aku la o ka pule i hala i kauia mai ai ka hoopa'i o $400 me eha mahina hoopaahao maluna o Charles Wilson no ka loaa ana aku o ka okolehao malalo o kona malu ame kuai pu ana aku i ka okolehao. He noi ka i waihoia ae i ka aha e hoopau wale i ka hoopii e ku e ana ia Wilson no ka malama i kekahi hale walaau a haunaele me ke ku e i ke kanawai. O Wilson i hopu ia ai me Medeiros a i hoahewaia a i e ke kiure ma ka Poakolu aku no na kumuhoopii ekolu e ku e ana ia laua, ua hoole laua i ko laua hewa, eia nae, ma ka Poaha mai ua hoololi o Wilson i kona manao a ua ae ae i kona hewa, a pela i kauia mai ai ka hoopa'i maluna ona.

            Ma ke kakahiaka Poaono mai i hooloheia ai ke noi a Medeiros e hookolokolo hou ia kona hihia a ina no ka hooleia o kana noi e waiho loa aku ana oia i kana hoopii i ka aha o na hihia hoohalahala ma Kaleponi.

            Ma ia kakahiaka pu i hooloheia ai na noi a T. Shinato ame Willie Cockett no ka hookolokolo hou ia o ko laua mau hihia, mahope o ko laua hoahewaia ana e ke kiure no ka hewa hoehaia C. W. Herbert, kekahi akena hookapu waiona ma ka manawa a Mr. Herbert e hooko aku ana i kana hana, a ina no ka hooleia o ka laua mau nei e kauia aku ana ka hoopa'i maluna o laua.

 

            ALPANY, N. Y. Sept. 2.-Ma keia la i hoomaka aku ai o Miss Millie Gade, he moho au wahine Denemaka, o au i ka hookahi haneri ame kanalima mile ahiki i ke kulanakauhale o Nu Ioka. Ma kona manao e hoea aku ana oia i Nu Ioka iloko o na la eha ma o ka au ana i 19 mile i kela ame keia la.

 

NA ANOAI O KA UA NAULU A HOEA I KA UA KUKALAHALE.

            Mr. Solomon Hanohano, Lunahooponopono o ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii, Aloha kaua me ka mahiehie:-E noi aku ana au i kou oluolu no'u hoi kauwahi rumi kaawale o ka kana hiwahiwa no kahi poomanao e kau ae la maluna, oia hoi keia:

            Ma ke kakahiaka o ka la 25 o Augate, 1921, i ku ae ai ka mokuahi Kalaudina ma ke awa kumoku o Lonopapa i Niihau a hoaumoe malaila ia po a ao ae la 26, a ma ia kakahiaka, hora 7 a.m., i haalele aku ai au i ko'u home me ka'u Ewa a niau mai la maluna na waakaulua he umi ihu, a i ka hoea ana mai i ke awa kumoku e hoola'i ae ana ua Kalaudina nei, a puana ae la au i ka ohu o ua nene aukai nei:

            Kaulana mai nei Kalaudina,

            Nunu lawe leka a o Kahului,

            Nana i ha'i aku nei e ka lono,

            Lobe ai ka luna i Puunene.

            Oiai e halihali ana na waapa i ka ukana he 40 poopipi, a hoomanao ae la au i kahi owili lei ilima o ia au o na la i hala:

            Kaulana mai nei Ulakoheo,

            I ke ake momona pipi Niihau.

            Oiai ka manawa ke nee nei imua o ka hora 10 a.m. ia; ua liuliu ae la makou na ohua me na wahi paiki a ku ana i ka uwapo, haawi na aloha lululima ana, a kau aku la iluna o ka waapa . Aia ae ke ku nei iwaenakonu o na ohua o makou, me na hoomanao ana ae i ke'u hoa pupuu o ke anu, oiai oia e nana mai ana ia'u ame ka maua lei aloha he keiki, a haku'i ae la i ka haupo o kou meakakau nei keia mau wahi lalani mele hooheno:

            No pili Koolau ke aloha,

            No ka hoa pili o nei kino,

            Kuu kino kai alo i ke anu,

            I ka hau anu o Kanahele,

            Ua hele oe a ihiihi,

            Alualu ole iho ko hupa,

            O ka heke oe ma Hilo nei,

            Nana e hoola'i ke kaona,

            Alia oe a e apa mai,

            A maalilii ae ia nei.

            Aia hoi ke haawi nei na ani papale ana ame na ani hainaka ana mai ia makou aku ame ka poe o ka aina mai a puana ae la au i keia hooheno:

            Eia au la e ke hoa,

            E aloha haole kaua.

            Oiai hoi ke hookokoke aku nei makou ma ka aoao o ua nunu aukai nei ia pili ana aku ua hookuu ia mai la ke alapii a pii aku la makou apau iluna; aia au ke hooponopono la i kahi e hooluolu aku ai kahi apahu kino a puana hou ae la kou meakakau i keia wahi hooheno:

            He a'e ohua mai nei au,

            No nei oneki nui akea.

            Aua hoi ke hiu mai nei na waapa ame ka heleuma, hoomanao ae la au i ko'u mau la, oiai au i ke anu o Alika:

            No ke ano ahiahi ke aloha,

            No ka hali'ali'a ana mai,

            E wiki oe a e pua rose,

            Oiai ko hoa iuka nei.

            O ko'u la holo keia,

            Ua makaukau na pe'aheke,

            Ke hui nei e ka heleuma,

            Ua kau e ka hae mahope

            Ke kani ku'ilua nei ka pele i ka rumi wiliki, ke oni nei hoi na mea hana, ke aui ae nei hoi ka ihu o ua nunu nei no ka akau, ke haawi nei hoi ke aloha oeoe, aia auu ke nana la i ka nani o ka aina, ke oni hope nei o Kuakamoku, ke kauaheahe mai la ke one o Apopo, oiai he nani ka waiho ana o ka aina a ka maka o ke kamahele e kamawae ole ae ai; aia hoi ke one o Kawahamano me Halealii e lou mai ana me he makau la na ke kanaka lawai'a; ke kauaheahe mai la hoi ke one o Puuokama; ke hoiliili pupu mai la ke one o Kalehua me Kalualena; ke kahee pua ia mai la ke one o Kaauwaha, ke waiho lahalaha mai la hoi ke one o Haenaloa, ke kauaheahe mai la o Lehua mokupuni mamua, oiai ke aui hope ae nei o Keawakule me Kawaiaina, hehe ana ua nunu nei i ke kai o Halii, i ka waihuna a ka paoo i Lehua, a hoomanao ae la au i kahi lei pua akulikuli o ua wahi ailana nei:

            Auhea wale oe e Lehua,

            E ka ipo aloha a na manu,

            Ina o oe kuu lei,

            Kohukohu i ka ua kilihune.

            Aluna au o ke ao lewa,

            Hone ana ka leo o ia manu;

            E wiki e uleu kaua,

            Oiai ke anu i kanahele.

            Ua hele a kupilikii loko,

            Iluna a ilalo ka manao.

            Aia hoi ka ihu o ua nuhu nei ke haulani nei i na ale o Kahai, ke aui hope ae nei ke one o Kalanihale, ke kokololio mai la ke ahe makani, he lehua; ke hoiliili ae la i ke ao i ke kaiaulu pali o Kaaliwai, oiai hoi ua nunu nei e holu ana iluna a ilalo, e hooluliia ana hoi i o a ianei e na auiui ale o Kaulakahi, pela i holo ae ai keia wahi hooheno oia au:

            I ka moku no e luli ana,

            Kulana ke a'u o ka hoe,

            Walawala ka pumi mahope,

            Hulei lua i ka ilikai.

            Aia hoi keia mau wahi eepa e hoopuni ana ia'u oia o Poluea ame ponini, elua laua, e lawa no hoi oe la o ka awa kau laau o Puna ka iho ana iho:

            Noenoe ua kea o Hana,

            Hoa pili o ka malualua,

            Elua maua i ka piko,

            I kolu i ke ala lipoa

            Haule iho la kahi apahu kino o kou meakakau, hooluolu no ka manawa a i ka mahie ana ae hoi ua ala ae la a noho pono mao ko'u wahi. Aia au ke nana la i ka waiho mai o ka aina mai o a o, aia hoi ke one kani o Nohili e au ae ana i ke kai; ke aui hope ae la ke one o Waiolono me ka halekukui o Kokole; ke koaniani mai la ka makana he moeahua o Kekaha i o ae nei. Haukawewe ana no ka laina kaulahao o ua nunu nei i ke awa o Waimea, o ka hora 2 p. m. ia, a puana ae la au i keia wahi hooheno:

            I ka la'i au i Waimea,

            Holu ana e ka lau o ka niu;

            Ike i ka wai ula iliahi,

            Hoapili o ka wai kuakea;

            Pa iho ka makani a he kiu,

            Ike ia ka noe i Koloa.

            Oiai ke halii paa mai la ka ua noe ia uka o ka aina, ke liuliu nei hoi kekahi hapa o makou na ohua no ka lele ana aku no uka, oia o Mrs. K. Huluaulani ame kona ohana, haawi na aloha lululima ana a kau aku la lakou no uka o ka aina ka pahuhopu. Ke halihali nei na ohua ame na wahi ukana o keia awa a i ke kani ana ae o ka hora 3 p. m., ua haalele iho la ua nunu nei i ke awa o Waimea a kamoe pololei aku la kona alahele no ke awa o Nawiliwili i o ae nei; aia ka halewili o Makaweli ke aui hope ae la; ke helu nei na manea o Laieikawai ma keia wahi a'u i hooluolu iho ai i ko'u wahi apau kino, aole no hoi he wa i koe lilo i ka hau kawewe me Niolopua, pa e ana no ka leo o na kaikamahine, e papa, owai ka inoa o kela wahi e ulu paapu ia mai la e ke paina.

            Ua ha'i aku au ia lakou, o Kukuiolono kela, ke kikowaena o Kauai, e olelo ia nei ke kokoke aku nei makou i ka ua noe o Koloa, e hoola'i mai ana hoi ka S. S. Kinau ilaila, ke kauaheahe mai la ka halekukui o Makahuena mamua, hone ana no ke aikane hulumanu a ke onaona ma ka aoao (poluea) hoi i ka hana a keia wahi eepa nui wale, kapeke aku la ka makapeni a kou meakakau nei.

            Oiai au e hakoko ana me keia mae inea a li'u wale, hone ana ka leo o ua nunu nei, me he mea la e ha'i aku ana i ke kamahele eia ae ua hiki mai. Haku'i ana ka leo o ka pele i ka rumi wiliki, ala ae la au nana ia uka o ka aina, aia hoi ke kuahiwi o Haupu e kauaheahe iho ana me kona nani nui, pela hoi au i puana ae ai i ka ohu lei mokihana o ua kuahiwi nei.

            Maekai na kuahiwi,

            Nani na pae puu e alo nei i ka makani,

            O Haupu mauna kilohana i ka la'i,

            Kui a ke ao lewa ka lani.

            Puu e au nei i ke kai,

            Aloha juikui poahaaha o Hulaia,

            Lamalamapauku kai ekeeke o Nawiliwiliw,

            A Kalapaku papale ooma Hanamaulu i ka ehu a ke kai.

            Haukawewe ana ka laina kaulahao ua le-go aku la ka heleuma, o ka hora 6 p.m. ia, ua hookuu ia iho la na waapa no ka halihali ana mai i na ukana ame na ohua-ke hele mai la ka oneki o ua nunu nei a le-i Kohala i ka nuku na kanaka, hora 8 p.m., ua haalele aku la i ke awa o Nawiliwili a niau mai la ua nunu aukai nei no ka moana kai o Kaeieiwaho. Ua hoaumoe iho la au i keia po ma kona oneki me ka maikai, i puoho ae ka hana e hi-o mai ana na alii moku me na sela, he namu na olelo, eia ka ke haulani nei i ka nuku o Mamala, a haupu ae la au i ka wehi o ua kai nei:

            A waho a o Mamala,

            Hao mai nei ehuehu;

            Pulu au i ka hunakai,

            Kai heahea i ka ili.

            Oiai hoi ka ike a ko'u maka e hoonuu ana i ka nani ame na luhiehu o ke kaona nona keia wahi hooheno:

            Ike i ka nani o Honolulu,

            I ka uluwehi o ke kaoua,

            Ninau na koa aupuni,

            Mahea kamalii pii mai,

            No Kauai mai o Mano,

            No ka la kowelo i lehua.

            Ke aui hope ae nei ka halekukui o ke awa, ke panee malie nei no ua nunu nei no mua, a pili ana i ka uwapo 12.

            Aia au ke nana nei i ka poe o ka uwapo, ua halawai aku la ka ike a kou meakakau nei me kekahi mau helehelena i kamaaina ia'u-pili ana ke kanuwe ma ka aoao o ka moku. Ua iho aku la makou na ohua a ku ana i ka uwapo, haawi na aloha lululima ana, ua kau aku la au ame ka'u kaikamahine ma ka mikini, pau aku la ka ike ana i ko'u mau hoa au kai, ke lawe nei o Pilahi na ka mikini ka hana.

            Ehuehu na hana i ke kalaiwa,

            I ka lawe no a kikii pau,

            Alawa iho oe ma ka aoao,

            Pu-a ka uwahi manu o ke kula.

            Oia hoola'i no ia la a noho ana i ka hale kamaaina, nolaila, ua lawa keia makapeni a ma kahi o na kuna'una'u e oluolu i ke keena e kokua mai, me ka mahalo a nui i na keiki o kou papapa'i' ame oe e ka Lunahooponopono ke aloha a mau. Owau no me ka oiaio.

                        J. W. KEAHIOKALANI.

 

            Ua makemakeia ka poe a pau i kuleana i ka pailina o Kalaepohaku e akoakoa ae i ka halawai e malamaia ana ma ka hale o D. K. Maunakea ma Kunawai, ma ka auwinala Sabati hora 2 p. m. Sept. 18, no ka hoolohe ana i ka hoike a ke komite i kohoia no ka imi ana i mau rula hooponopono no ka pa ilina o Kalaepohaku.

 

HOOMAHA I KA WA IKIIKI WELA O KE KAONA.

            I puiwa hikilele au i ka halulu o kapuai moe ipo, eia ka ua ao kaua e ka Inuwai. Eleu ae la a paa kahi opeope o ke Sabati keia, hookomo ko waho ia loko, o ka lilo mai la no ia i ke ko a ke au, aole nae maluna o na waa kaulua he umi ihu, aka maluna o ka waa ihu muolo a ka haole, he pupule ka holo, ke hele nei ma ke alahele ke @e aku la i ka unauahi ia mai o ka hee pikopiko nui o Kula, a me na wahi e ae o ka aina. Ia'u i kau ae ai iluna o kahi kiekie o ka aina paku mai la i ka maka.

            Na wahi apau a'u e ike nei he nani oiai, ka'u alahele no kahi kiekie o ka aina, ke maalo ae la na mea uliuli o ke awawa, a ke hana mai la hoi ka olu kohai o ke ea huihui o ke kuanauna i ko'u wahi pauku kino, i nahua kikepaia e na kukuna wela o ka la, e nahunahu pu anan i ke alo piko o na keiki o ke kaona. A i kaulana ai ka huaolelo, Na Keiki Poola. A o ia haawina like no hoi i na kaikamahine, nihi makani alo ua Kua hune, ua haao o Nuuanu a no oukou au e hoomanao nei.

            Nani wale ka pua i Honolulu,

            Kikii pau nei ke kaona,

            Pulu i ka huna wai Piula,

            Me ka@ lihilihi o pua rose,

            Honi aku au o ke onaona,

            Ke ala e ma pu i ka poli,

            Lawe ae oe a keikei,

            Kau i ka haleipukukui,

            E kuhi ana no paha oe,

            No uka wau o kalihi lou,

            Ka inoa ua ike ae oe,

            I ko'u helu e kau ana,

            O ka iki ulu i ka Nekina,

            Nana e kokena pine,

            Pa iho, pa ae, pa mai,

            Haalulu ke kahua maika,

            Ua nui paha keia olina leo no oukou oiai eia au i ke kuahiwi kualono hoi ma kahi i hea ia ka inoa o Olinda.

            Ia'u i hiki ai i keia wahi o Olinda, haalele mai la koa waa i koa kanaka, a hoomaha liilii a nee aku la ka motio a ko'u mau kapuai no ka hale o ka la, ke pekipeki wawae noi, mea ole nae na aui ale o ke alahele, i ka nui o ka makemake e ike i ka rumi moe o ka la iloko o kona kakela kupaianaha. Ua hele no hoi a hora 5 a oi o ke ahiahi akahi no ae ahiki aku i ka paehumu o ka lihilihi o Ilaleakala, ke ano mau no o ka malihini o ke ake no a ike, me ia mau no o'u ka malihini a ku kanokano ana imua o ka w@@@ o kekahi lua nui hohonu, a'i i moeuhane mua ole ai, pela iho la ke ano o keia kuahiwi, pii ae la ka lia i ko'u mau eeiao, okakala ae la na hulu mahamaha i ka ee@ia, a noonoo iho la loko, penei iho la paha ke alanui palalaha a lakou ma e haa mai ai iluna o kahi kiekie, paha, a i ka palena he lua hohonu. I laila ulu ae la na noonoo like ole elike no me ke ano o ke kanaka, lamalama mai la ilko o ko'u noonoo na mea he nui wale ka poe ma keia ala palaa'u i heluhelu ai iloko o na buke a me na nupepa, na moolelo na kaao, ame na mea i hakuia e ke kanaka mamuli o kona manao koho, a i ka hoihoi ana ae i keia mau mea like ole apau, ilaila, ka hookumu ana ame kona hopena.

            O keia kuahiwi o Haleakala, o kekahi ia o na wahi nani loa o ke ao nei, iloko o ko kaua mau mokupuni, eia iluna o keia kuahiwi a mauna hoi ke kahua hale o Ka'oa'o, kekahi alii nui o Maui, aka, aole nae i ike ia kahua, mamuli o ka nele i ka mea i ike nana e kuhikuhi mai, ke noe nei ke ano ahiahi a ke noonoo ae nei no kahi e lapuu iho ai o kahi pauku kino; ua lohe au i ka olelo a ka poe he ana o Keanaalaea ka inoa o ia paha keia a'u e pupue nei me ko'u mau hoa aole paha, aia ka pono o ke ao. Elike me ka leo o Kaleleonalani.

Ka nahele o aipo nui, kunihi mai aipo iki,

Lawelawe na lima o ke anu, kipu, paa mai e ka noe,

Halana wai ae ko lalo, na hoa i ka heu kalakala;

Hoolale i ke ahi lala poli, pulupulu i ka pu-a limu,

Ua noho poai apuni, le'a ai kulou a Ema,

Aia e ka pono o ke ao, i loaa Kipapa Aola.

            Pela okoa iho la no au i keia po, me ka haupupu ae, eia paha au ke moe pu nei me Diabolo iloko o ka lua hohonu o Geheua, aole nae he huila mai o ka paea (alii), ua pio kahiko. I Kahiki ka po, i Kahiki ke ao, he mau maka hiaa ko ka lawai'a, ala ae la keia a okuu iluna, ke pualena loa mai la ka malamalama, ke haka pono nei au i ka wa e puka ae ai o ka la, ku ae la au iluna, ia wa au i ike aku ai i ka o ana ae o na ku@una o ka la i ka paia lani, a kau ae la i Hanakauluna na uluna paepae hoi o ka la, o ka wa ia i oili mai ai o ka la, me he mea la mailoko ae o ke kai, me kona nani nui, me he la he popoa@i i oi aku ka puoko ula mamua o ka inu ahi enaena, aia hoi na ao hekili o ka malu ke hoohaha la ma na aoao o kona alahele, me he mea la e pii pololei mai ana i kahi a'u e ku nei, o ke kakau ao opua e kau kikepa ana malalo iho o ke kuahiwi ia mea nane pahaohao no ia i ka wa i loaa mai ai i na kukuna olinolino o ka la. Ua kahuli ae la iloko o na waihooluu like ole me ka nani nui; ke pii mai nei kela ma kora alahele o ka hookaulua ole iho, huli ae la au a olelo aku la i ko'u mau hoa:

Kukulu kalaihi a ka la i unana.

E eleu mai e na hoa, ua hoi ka opua i Awala i,

Laula e ka nani o ka uka, i ka piko o Haleakala.

Alia oe e @'a mai, eia ke anu i Kanaha,

A heaha ka hana a Moi, i ke kai holu o Kahului.

            Ka Luapele o Haleakala, o keia ka lua nui a'u i ike ai, me ko'u mau maka ponoi, a owai puiwa ole no hoi i ka ike ana i keia mea kamahao, ua hele a-

Mona Heeia kapu i ke akua wahine,

Uli ka ili o ka laau i ka nahua e ke ahi,

Pau ae la ka maha lehua i Kulilikaua,

I ka ai inoino o ua'kua ai pohaku nei.

Ku'i ka ua nei ka papa, ku'i ka ua nei wale hoi Kilauea,

Haa ke one mahu'ehu'e a Kanaloa,

Ke wawahi mai la iuka o Lumilani,

Eha ka pohaku i ka uwalu a ke ahi,

He kuahiwi Hawaii ka'u iwaena la,

Ena mai la na maka o Kaulu e Lono e,

O hoolono a-u, o hookuli i-a,

O ka hooleilei au, o Kalei au o Paoa.

            O Paio au la, i lono o-e.

            He mau kanaenae ia i ka wahine, na Kaleiopaoa, ke aikane a Lohiau poaimoku, no ka mea, ua ikemaka iho la au i ka oikela o kona kapaianaha, nana i hooeehia ia'u, a ua kohu no ke keha ana a ko Maui keiki, o Maui no ka Oi, no ka mea, eia maanei ke kuahiwi Holeba, kahi o ka eehia.

            Pau ae la ka makaikai ana i keia mau ouli phaoho, aia o Kaonohiokala ke noho mai la iloko o ka puoko enaena o kona halealii, aia hoi ka huila o kona kaa ke poahi mau la i ka minuke ame ke sekona; ani aku la ka lima o ke kamaaina no ke aloha hope ana, kilohi hope iho la i ka lua o ka wahine i ka piko hoi o Haleakala, ua hele oloko o'u ia sekona a-

Kaanini ae Kaupe'a i ka malu e ka oihai,

I ka hana hemolele a ka la i ke kula,

I ka waiho a Oahu maikai i ka malia,

Ekuekuene ana i ek one o Kuilima,

E hooponopono ana iwaena o ke kanaka,

            I waiho pono i ka haiki o ka manao a

            Ua waiho hoi ,eia i ka haiki o ka huihui aloha na hoomanao ana, a ke huli hoi nei ma ke alahele no Olinda ka pahu hopu, oia nee, oia anau, oia holo ,oia lele, ku ana i Olinda i ka hora 10 a. m., haalele ia Haleakala hora 8 a. m. o ka Poakahi keia, kau ma ke kaa no Haiku, ke hoonuu nei ka maka i na mea like ole mamua o k@ alahele, na mala ko, na mahi hala, ua hana holomua, kau mai la imua o'u na olelo a ka Makua W. H. Rice Sr., monimoni no. Hele no hoi a ahiahi, akahi no a hiki i ke kulanakauhale Malu-i-ke-ao ,he mau la ia o ka hoomaha ana i ka aina kuahiwi lua, e hele ana i ka oni a ke kino, i ko ke a ka wawa, aohe kamaaina nana e kuhikuhi i ahulau ai ka piipii ame kekahi mau wahi kaulana e waiho pouliuli nei imua o keia hanauna hou.

            Nana ae la, i iho la loko, ua lawa keia noho ana i na waieha a ua uhi pu ia iho hoi ka malihini e na nani like ole o Maui no ka Oi. Nolaila eueu ae la ka manao, e hoohala i ke koena o kou mau la hoomaha i ka moku o Hina. Ia'u e makaukau ana me ka'u Ewa no keia huaka'i, kau mai la ka haili a ke aloha no kuu mau kamaaina hookipa a ka waipahe nui wale, Mr. ame Mrs. Kaholokai, ame ia kaikamahine papa o ka makani kilioopu, Miss Hattie Maule; e kuu mau kamaaina e, ke hoolei aku nei maua me ka'u Ewa Sweet i ka huihui aloha no oukou, mai ka ikoi ae o ka puuwai, a e oluolu hoi e lei aku ia lei a mai poina, aka, e hoomaumau ka ikena i mau ai ke koii aloko. Me ia mau haawina kokoia i wehe ae ai ka ka pili hooko-o ia loko, mawaena o na kamaaina ame ka malihini, kau i ke kaa oni ka huila, no ke alahele o Lahaina ka pahu hiki i ka malu ulu kau i ka moku, no Molokai ka ihu, a o ke awa pae o Pukoo ka pahu hopu.

            Oiai ae e hele nei maluna o na ale kai o Pailolo ke nana aku nei i ke ka mai a ua mokupuni nei me he mea la e i mai ana ia'u, me ka hoohehelo a loko:

Eia mai au o anoi, o ka ipo honi a ko ihu,

Ia nei oe la ike pono, i ka oni a Mokuhooniki.

He manao no ko'u e kepa, e huipa a lilo o you.

            Nana aku la i ka ohu ao e kakikepa ana i ke kuahiwi a e kiei iho ana maluna oia ohu ao opua ke kuahiwi i Oloku'i, me he hulu keokeo la e pulelo ana i ka makani, ma ka aoao o ka papale mahiole o Murata, ke koa hololio kaulana o ke ao nei. Me ia mau hiona hikimua ia'u, ke hauole e nei no loko e loaa ana ia'u he manawa nui kupono e ike ai i kekahi mau wahi o keia aina, a aea la mahea kahi i waiho ai o ka Heke o ka ipu hula a Lohiau o ka olelo a ko Kauai keiki. O ka Heke o ke Kalukalu o Puna, he hoa uleu ia no Kuini Bele, a i ka keia pule oo hoi, me Molokai nui a Hina uluwehi, o ka Heke no ia.

            E kuu kapena e i nui ke aho, oiai he ma-u aku no kahi i koe o keia huaka'i a kaua, oiai nae au i ke kowa o na moku o Maui me Molokai, ke ike aku la i na kuahiwi ua hele a luluu i ke ao me he papabi lei la. Nana aku la i kahi kuahiwi o Lanaihale, o ia ohu hookahi no me na keikuaana, ia wa au i hookapeke ae ai i ka pele kani mau o Haneoe, o ke kani aku la no ia:

Ia Hoonohonoho iluna ke ao a ka makani,

He ao ua ole ia na ka naulu,

I hoomamalu e malu i ka he ku wawa,

Mahi wailua he piha opala na ka wai.

I hoopiha e piha ke kaha o Kaunalewa,

(E hoomau ia aku ana.)

 

KA AHAHUI KULA SABATI MOKUPUNI MA HAUULA.

            Mr. Lunahooponopono Solomon Hanohano, Aloha oe:-Mamuli o ka nui o ka nani a kuu  maka i pana aku ai, i na mahele mai na apana mai o ka mokupuni o Kakuhihewa nei, ua holopuni ae no ia i ko'u nui kino, a hiki ole i na mea paahana iloko o ko'u kino ke kaomi iho, oia hoi naa haawina ame na himeni, ka nani o na leo o na kumu, ame na haumana, ka Bana Hawaii, ka poe i akoakoa pu mai, ka nani o ka malumalu o ka lau o na laau, ka lanai nui i uhi iho i na haneri o na tausani o na puali hosana, ke anaina kanaka nui i ike ia i ke kaona malu lau laau o ka ua Maakua o Hauula, ua hana hoike i hanai a he u'i ame ka nani oi ae hiki ole ke kaupaona i ke kupauanaha o ko ke Akua lokomaikai.

            Ua hoomaka na hana me ka himeni ame ka hauolelo mai a Aikake Kanakanui mai, e pili ana i ka loli ana o na hoike kaapuni, mamuli o kona noonoo ana, e hoihoiia keia hoike mawaho o ke akea malalo o ka lanai e noho ai ke anaina, a maluna mai o ka lanai o ka halekula ame alapii na haumana; o keia ka mua i hanaia. Ua holopono a maikai i ke anaina ame na makaukau ke nana aku. Na Hauula no i wehe mua na hana hoikke, na na keiki, na opio nunui ae, na makua mai me he ala aia imua o kona mau koa ke kumu oia kula e alakai wiwo ole ana imua, i hope i ka akau i ka hema o pii ana iluna ilalo ma ka pana ana o na lima elua. E malama ana i ka manawa o ka leo mai na puali koa himeni mai. Kalihi-uka, Kalihiwaena, Kalihi-kai, Kalihilou, Kalihiwai,  kupaianaha. Nawai hoi e ole ka piha o na haneri o na tausani haneri. Ua unuia mai a pikao ka wai kaulana o ka aina, ua maloo na paihihi papali o ka aina, ua hoi puolo @o, ua lawe no alilo i ka pakeueku kiekie, nani no ke kumu, nane ka leo ono momona, nani na welelaulima e lawe ana i ke kulana o ka manawa iluna i lalo ka ikaika ame ka malie, me he kuaua la, a mao ae la, o Makua i ka maelelaulii o Koiahi, nani no hoi oe e Makua i ke ono kani, ua kuhihewaia a'u me kuu manao malaila iho la no pau ia Hauula ame Kalihi pau, he opio kanaka u'i maoli kou alakai, nani ka leo, nani ke kulana opiopio u'i, auwe no hoi kau pana ana, ua like no a like me ka Ua Kanilehua, @@a no oe e Makua.

            Mau hookuukuu oe e Makua a pii hou mai i ka hoike kaapuni ma Kahuku i Sepatemaba ae nei, auwe, no hoi o Kawaiahao, Kaumakapili, Maluhia. Nani no na mauna i uhiia e ka hau a i ka wa malie, e loheia no ka leo o ke kuhukuhu, ma na mauna oli, a ma na awawa, pela ka'u mea i aloha ai nani na loo mai na mikini paahana mai o ka puuwai! Auhea no ka like ole? A oiai o Hawaii aiua, o Hawaii lahui, he Iseraela oiaio wale no a pau, na mahele Kula Sabati no apau i hiki mai aole no khe kawai a kawai, hookahi ka umauma, ka puliki ana mai i na opio, he pomaikai nui loa ia, mai na haumana i na kii onioni ame na lealea pau wale. He mahalo nui ko'u i ua kahu, na kumu, na haumana, ka nani o ka leo ou e Hawaii lahui.

            Mamua ae o ke komo ana mai o na haiolelo paipai, ua pii hou ae o Aikake Kanakanui maluna o ka noho, i waena o ke anaina, no kana mau mahalo keikei loa no na Kula Sabati i hiki mai ma Hauula nei, malalo o ka malumalu o na lau laau, ame ka Bana Hawaii, i keia la ame ke anaina mawahuo ae; he nui o ko Laie poe i hiki mai ame ka poe otomobile e holo kaapuni ana ame na haole i kipa mai, mahope o keia hale kula ka mahele 2 o na hana, malaila ka lanai e moe ana na pakaukau loloa ame pakaukau o na wai lemi ame meaono aikilima, ame na ono e ae.

            Mamua o ka hiki mua ana mai o na Kula Sabati ua komo mua aku ma ka lauai paina, a oiai, ua loihi kahi o ka hiki ana mai, i hukiia e ke kaaahi no G kaa olua piha pono mai ke kaona a na huli Kona ame ke ehukai Kahuku-pu keka@ti, a pau ka ai ana, a homaka na hana o ua mahele apana. Ua ku mai na papa e lawe i ke kulana hooi imua, a o wai la imua o ke anaina?

            Maluna o na pakaukau i honaia na mea ai he nui, no. 2 manawa a no 3 manawa ai, kekahi poe, ua wehe akeaia na pakaukau, mai ke haole a na Kula Sabati, ua ike aku au i kekahi mau wahine haole luahine, e ai ana, ua loihi ka hele anea mai ame na malihini holopuni nui ko'u mahalo no Aikake Kanakanui ame Samuel Kahele na opio kupa kamaaina, o kahi no ia i hanau ai laua i ko laua kaulike ma ka manao, a ma ka hana, oia kekahi hapa o ka laua moto, e wehe akea i na mea ai, me ka nana ole i kela ame keia lahui Kula Sabati a Kula ole, "komo mai e ai) oia ka leo kahea maluna o ke pakaukau a na makani Maakoa maluna o na pahi, e hooili a hooili @@@ ono ka po; ono no hoi ka paaa @@ lau, ia, me ka popo uholehole @@@ momona mai o kela. Loko kaulana @@@ chukai, i hii ia mai e ke ehukai @@@ Ua maakua o ke Koolana wahine, @@@ Cox o Ukoa mai, a ma ka aneau @@@ aku i ka manawa na ke kom@ @@ o ka la o ka manawa e nee @@@@ manawa keia o na haiolelo @@@@ hoolana no na apana Kula Sabati @ akoakoa mai a e huli hoi aku @@.

            Ua heaia o Mr. Kauka, ke Kah@ @@ la Sabati Mokupuni paha ia @@@ hoomaopopo ana, iaia e ku ana @@@@ keia anaina nui, he opiopio @@@ kanaka makua ka manao, o kana @@ ne mai, e malama i na hana pon@@ @@ nee imua i na he mau kula i hemah@@ a pilikia paha, e pono e hoike @@ aku iaia, i noonoo koke ia a @@@ kokeia na hemahema mamua @@ e pono kakou e lokahi, elike na @@ la nei i keila, pau ia, na @@@ mai ka Bana ma ke ano kike i @@@ olelo apau mai ke komite nui uku @@ o ka la ame ka papa hoonee @@@ @@ o ka la, a pela a pau pono na h@@@ @@ ka Rev. Poepoe, ka Rev. Hon. K@@@ lae mai, ka Rev. Poai, ka mea H@@ hano o ke ehukai, P. O. C@@ @@ ka mahalo no na manao paip@@.

            Ua hookanuua mai he mele lahui, @ okuu o na k@na ma ke ku pa a@@@ @@ o ke anaina i luna a hookuula na l@@ me ka maikai a nui ka ha@@ @@ kuu mahalo i ka Lahui Hawaii e @@@ ikaika ana i na hana pono, o ka @@ mana Naauao pu mai kekahi i keia Kula Sabati. Maikai na haumana @@@ kumu nui ka leo, lohe maopopo ke @@ ina a hu aku mawaho o ka ulu @@ nani kela. E pono na kumu e nui @@ ka leo pela ka haumana e pane a @ ai, na ka haumana nui o ka leo e @@ ne mai ka haina.

            O ke kumu nui i ulu mai ai @@@ na mahele mokupuni o na kula @@ Hauula ia Waikane, a mahope aku @ Kahuku, o lakou wale no ekolu @@ kula e haahele poai a@@uni ana, a no ka manawa komo mai o Kaneehe @@ Waialua, ko na Koolau keia a mahope komo nui moi ko Makua, Waha@@ Kalihi apau loa, a pauni no ia mamuli o ka hooikaika pu o na Kahukula S@@tiapuni, nunui pu na lulu mai @@@ ame keia papa Kula Sabati mai, h@ $800.00 a oi, ua lohe hou mai a u @@ 900.00 a oi aku, mai na loaa @uwaho mai, nui maoli keia mau lulu a @ @@ mea wale no i kow wahi a Paul@ ma Epeso IV. 13. penei: @ahiki kakou @ pau i ka lokahi ana o ka manao@@@ ma keia wahi i ku-e ai ko kakou Haka. I hookahi no Hake hookahi no ma@@oio, hookahi bapetiso, a pehea ka l@@ ole@ Ma ka like ole o na a o ana, @@ koho kela ame keia, ma kona aku mai iho, i  like ole me ke alak@@ e ke Akua, he ano like kekahi me K@lenelio manao koho, ua hapa no @@.

            Pela a piha ai na hoomana he @@@@ i keia mau la hope nei; he tausani @@ hoomana i kukulu hou ia ma kona aka mai iho, olelo o Ioane penei: @@@@ III. 27 olelo mai la o Ioani, i mai la: Aole hiki i ke kanaka ka lawe wale i kekahi mea, ke haawi ole ua ma@ ia nana mai ka lani mai."

            Ma keia wahi mahae ke akamai o n@ keiki a kanaka i ka ka Akua, wale a Paulo, i paa ko oukou manao @@ ka mana o ke Akua, aole ma ke a@@ mai ona keiki a kanaka.

            E hoi aua kakou a hookahi oia ka ke Akua makemake.

            Mr. Lunahooponopono, me ka mahalo nui i na hana i hanaia a hu a hoohaniniia ka ikaika hoonee o na hana a wae aku i ka lani, wahi a La@iana. Ma keia me ka mahalo a puni, ame Aikake Kanakanui Jr., ma ke ano kanaka makua oi loa aku ma ka hana nui kana hana ma ke kino, mal@@@ Hale Leta, ame Halekuai, mai ka hope 5 p. m., eia no ka he hiki no iaia ke ao i na haumana i ka himeni, ame @@@ kupa luau nui. Ma keia, ua lawe a ame kakou pu a pau iloko o Kri@@@.

            A nui pu ko'u mahalo no ka M@ Lunahooponopono, hooko kana@@ a @@ lahui apau ame kou ma @ela @@ pahi o ka papapa'i.

            Ko'u welina.

                        J. A. KAHIONA.

            Kahuku, Palntation.

 

UA HOOKOHU HOU IA AKU E KE KIAAINA.

            Ma ka Poalua nei ka hoike ana, @@ a ke Kiaaina Farrington ka pa@@@@ o ka poe ana i hookohu ae ai @@@@ hana lehulehu like ole a ka le@@ @@ oia keia malalo nei:

            Ua hookohu jou ia aku o Dr. @@@ Crapps i ka papa o na kauka nana @@ ka; C. C. Crowell i hoa no ka papa la o ke kula o Lahainaluna; ua @@ kohu hou ia aku o Byron K. Ba@@@ hoa uo ka papa komisina ulia @ @@ hana imipomaikai; na hookohu @@ @@ aku o Malcolm Me@ntyer i hoa @@ @@ papa komisina ulia o na hana @@ pomaikai o ke aupuni kulanaka @@@ ame kalaua; o Dr. L. N. Case @@@ hookohuia aku i hou no ka papa @@@ kauka lio ma ka makalua i wail@@@ @@  kahakaia mamuli o ka make ana kauka nana holoholona Dr. N@rga@@ O J. H. Gray, ka lunahooponopono @@ ka Nupepa Maui News i hoa @ @@ papa komiaina ulia o na hana imi @@ maikai o ka lehulehu no ka hoo@@@ ana i ka hakahaka o ia papa mama@@ ka waiho ana aku o William @@@ a o Mrs. T. Wilcox i hoa no ka papa kula hanalima.