Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 38, 23 September 1921 — HOOMAHA I KA IKIIKI WELA O KE KAONA. [ARTICLE]

HOOMAHA I KA IKIIKI WELA O KE KAONA.

(Ka Hoopau ana.) Po no a ao, ia hoomaha ana iho i ka poli o Hinaaikamalaona, (wahine) hoea no ia aikane, Eddie K. Devauchelle, a wahi no i ka olelo, ke haiki aku nei kou manawa i koe, a he mea pono, e hele e ike ia Moaula. A'e, wahi a'u, hoomakaukau olua, e hoi au, a kelepona aku i Halawa, i ke kamaaina nana e hookipa mai ke hiki aku oukou, i makaukau na lio, aia ahiki mai ke keiki, nana e lawe aku ia olua, iaia la no a hoi, olelo aku la i ka wahine, eleu, liuliu no ka mea: He inoa keia nau e ke onaona, O ke onaona no o ke kanaka, He wa ia no ke Kipoopu i ke kaulu, Oiai aohe hua kii i Kahiki, Ipukai Oahu ku ma ke alo, Lawelawe iho ka lima puu ka auwae, Eia ke hele nei i ke alakahi o Molokai, he loa o 11 mile me hapa, mai Pukoo ahiki i Halawa, nana iho la i ke alanui, ina o ka lio o na kupuna, auwe ke aloha e, o keia hoi he nanai poopuu wale no a hoea ana i Puuohoku, he wahi kiekie keia o ka aina iluna a o kahi e waiho nei ka Ulukukui o Lanikaula. Nana aku la i ka Ulukukui kau'ana, he ku wale iho no i ke kula, a he mamao no mai ke alahele aku, ua ana no ka maka i ka ike aku i kona uluwehiwehi, hele loa no no Halawa, hiki i ka hale kamaaina, pa kahea, manao ke ola, ua pa i ka leo. Luana liilii, hoeu no ke kamaaina, kau ma na lio, no Moaula, he ma-u no na lepo o ia pii ana, o kahi e ku ai ka lio, helewawae aku ahiki ana. Pau ole ko'u hoohihi, Ilaila au la i ike ai, I ka wailele o Moaula, Ia wai pahihi na pali, He aloha kuu lei Pikake, A'u i kiss a hoomau iho, E lei no au i ko aloha, Rememher be sure and be there. He kiowai nui no keia, he hohonu lipolipo ke nana aku, e hoopuni hapa ia e ka pali, kahi a ka wai e lele mai ai a haule ilalo o nei kiowai, a ua piha no kona mau aoao i na luhieha o ka wao, he u'i mai hoi kau, hemo ka lole, hoopa ka ili i ka wai kaulana alaila, hoomanao ae la i keia wahi hooheno ana: Pau iho la kuhihewa ia Hilo, Kikii ka wahine ami o Hopoe, Ua eha ka auwae ke uwe nei, Huailua na huamoa a ka awaawa, I kuia mai e ka ua o Nahunahu, Ua liki honua i ke anu me ke ko'eko'e He anu ka wai aole i u iho, hoi ma ha'i, komo kahi lole, ua noa ka waha hewa, ua pa i ka wai o Ukeke. Huli hoi mai la a kau i ka lio no ka hale kamaaina, hiki i ka hale, luana iho la, ke nana nei i ka nani o keia awawa, ua maha iho la, wahi a ka leo, e hoi mai e ai, mahope nanea; hooko aku la ia leo, a ia makou i ka papaaina pau ka hoomaikai ,o ka ihoa iho la no ia. Ku ke ehu i na auwaa liilii, i ka na mea o ka ono, me he mea la o Holu ke kuahiwi o Waialeale hoku i ka makani, Holu no i ka paia e ke Aeloa, Loa ka laau kaiewa lua i ka makani, I holua mai ka wai napenape lua i na pali, Hele i-mi ka wai o Namolokama, Ke heluhelu la iluna o Hihimanu, I auamoia e ka nui o na mauna, I apo aku a apo mai a hapa kanahele, Paa ole i ka lomia e ka Lupua. Ua kuneki a pilikia i Manuakepa. Ua piha ka lua o ka inaina, aohe rumi i koe e uhao ai; hoomaha iho la a me na kamaaina, makaukau no ka huli hoi. E kuu mau kamaaina hookipa e, Mr. ame Mrs. Ku'ikalono Kaopuiki, ke pahola aku nei i ke aloha me ka hoomaikai nui ia olua, o ka olua i panai mai ai i na malihini nei. He nani kukilakila alolua ina pali, Home aloha no ia o kuu onehanau, Wailelehuna i na pali, kou kahiko no ia, E Halawa aina kaulana, me oe no a-u; Oluolu e lawe aku i keia olina leo, a e hoomaumau ka ikena, a hui hou no, haawi ke aloha, honi papalina, lulu na lima, kau i ka mikini, ani ka peahi, na ke kalaiwa ka hana, ke pii nei i ka pali, kau iluna, nana hope aku la ia Lanikaula, ke kulu nei ke oe i ke kai o Puhonua, hee na palau lewa a ka moano. Kahekahe lua i ke one o Waiolama. Ke maalo nei na mea apau ma na aoao o ke alahele, ahiki i ka home o ke kamaaina, he mau la ia o ka hoomaha ana, hooni no ke aikane i ka hele, o ko'u mea mau no ia, o ka me'o i ka ikemaka aku. Pai aku la i ka wahine, ina kaua, i ike ia Kalaupapa, ka aina nona ka anoi. Nani o Kalaupapa, I ka ihu o ka moku, Hanohano i ka luna, Na pali Koolau. Kau i ke kaa, na ka mikini ka hana, o ka loa o ke alahele, he 16 mile, ahiki i Kaunakakai, a mailailu aku a ka pali o Kalaupapa ehia la mile, ke ha'i mai nei ke aikane i ka inoa o keia mau wahi e hele nei ,ahiki i Kamalo, ma ia wahi aku, aia iloko o ke kiawe ke alanui a hoea i Kawela, malalo o Kawela na aina hoopulapula e manaoia nei, ahiki i Kaunakakai, pii i ke kula wela o Kalae, a komo i ka olu o Kauluwai, malaila aku ahiki i ke kilohana o ka pali o Kalaupapa, i Kukuiohapuu, e moe kikee ana ke alanui pali, ahiki ilale o Pikoone. Noho iha la nana aku la i ke kulanakauhale o Kalaupapa, e waiho ae ana, a o ka home hoi o ka ma'i lepera, nana i hookumakena i ka lahui Hawaii, mai ka hoomaka ana mai o keia kanawai ,ahiki no paha i keia la, a'u e kakau nei i keia.

Eia kekahi mau lalani mele i hakuia e pili ana i i keia ma'i, a nau ia e ike iho i i ke kaona ame ka puana a ka moe, E aha ia ana Hawaii, E nei ma'i o ka lepera, Ma'i hookae a ka lehulehu, A ka ili ula, ili keokeo; Ano-e mai na hoahui, Like ole ka pilina mamua, He ahiu ke ike mai, Nee a kahi e noho mai. Kuhikuhi mai hoi na lima, A he ma'i Pake ko ia la, Kulou au a hoio; Komo ka hilahila i ka houpo; Lohe na kauka o ke aupuni, Hoouna na koa makai; Hopuhopu ia mai kohu moa, Alakai i ke ala-kohu pipi. Ku ana imua o ka papa ola, Papa ola ole o nei ma'i, Kiei wale mai na kauka, Ha-lo ma o maanei, Kuhi ae ka ilma i Leahi, E hele oe ma Kalawao. Lalau na koa aupuni, Halihali kai o ka uwapo. Hooili na pio a pau. Ka luahi a ka ma'i lepera. Ano, ke ike nei an me ko'n mau maka i kahi i oleloia ka luakupapau kanu ola o ka lahui Hawaii, aka, iloko o ka huaka'i malihini i ake e ike, a ua ike kumaka iho la, aole au e hewa ke puana ae, nani o- Kalaupapa, i ka ihu o ka moku; hanohano i ka luna, na pali Koolau. A pau ka nuu ana i na kohikelekele a ka makemake. pa-e ana ka leo o ke kianoa, e huli e hoi i ka home, i ke ao kau o ka aina. kau i ke kaa, oni ka huila, lilo i ka wai i ke one pua rose o Mahamoku, aole no i ma-u aku na pali, noho ana i kauhale.

He mau la ia no ka liuliu, no ka huli hoi mai i ke kaona nei. Poaha hiki ke aikane Eddie K. Devauchelle, ike i keia hoomakaukau i kahi opeope, i mai la, ke liuliu mai nei? Ae, wahi a'u; ina pela, alaila o mama ke kau ma ka moku, a mauka nei kaua e holo ai, a ma Kunakakai oe e kau ae ai, no ka mea, ua nonoi aku nei au i ka lokomaikai o ka Barona George Cooke, ua ae mai nei me ka puuwai waipahe, e hele kaua i ka uhai holoholona iloko o Aferika (Kaluakoi), aole nae kaua e hopu i na hipopotamu (pipi) noho wai o Nupia, ame na hipa laepuu o ka waoakua o Sahara (Mauna Loa), aka, i na dia wale no e noho ana ma na mana palipali iwaena o ka punawai o na laau bama o Hoolehua. Nolaila, hoomakaukau oe, e hiki mai ana au i kakahiaka nui loa, hele kaua, no ka mea, he loa ke alahele. Iaia la i hoi aku ai, hoomaemae iho la au i ka'u waikipoha, hakalia i Kuluipo a ao, hoea ke aikane me ke kaa, kau iho la, a hooiho aku la ko maua moku i ka pehuini, eia ka makani he onoonou., ua mahana ae no hoi ka la, hiki i Kalaiakekioea hoomaha, hoainu ka lio i ka wai a ana, hoomaka aku la e komo i ka aina hanai holoholona o Molokai Ranch, ke holo nei maluna o na aina hoopulapula o Kalamaula, Palaau, Hoolehua, a hala ilalo o Punakou, Waiakane, ahiki i Kolo. Malaila waiho ke kaa, helewawae ahiki i kahi i ku ai o ka laau Kalaipahoa, ke ahi kaolele o ke ahiahi, a ke waiho nei he lua nui akea o kahi i eliia ai, ma kona kahua, hele huli aku la a halawai me ke dia, haawi ka hua : ale, he elua no ka helu i kau ia mai, wehe koloko ukana a hemo, o ka hulu na mea apau, kau i ke kaa no Kaunakakai, ua hele no hoi a kau o Keanoahiahi, hiki ilaila, e ku mai ana a S.S. Mikahala i ke awa, hoi aku la ahiki i ka moku, e pili ana i ka uwapo, pii aku la i ka oneki ,e noho mai ana kuu Mrs. ame na hoa ohua i kahakahaia ka hauoli ma ko lakou mau hiona, me he mea la o. Maikai Lili hemolele i ka la, Lenalena ke oho o ka awapuhi nono i ka la, Ma-u ka awapuhi nolu i ka palai, Maopopo ka ike i na mea nani o Piiholo, Ohi ka i'o o ka laau o Makawao, He nani ia la he mohalu ka poli o Kokomo, I huia mai apau ua'u na Haiku, Oia i-o, o ia paha e! . E pa waiau a, e kipa kaua e! Hookuu iho la i kahi kino hoomaha, ahiki i ka wehe ana ae o na eheu (pe'a), o ka Mikahala, Oahu ka ihu, a hala o Kalaeokalaau, au mai la i ke kai o Kaiwi, i ke ao ana ae o ia kakahiaka nui poniponi, ke kikaha nei ka iwa i Leahi, i ka hookomo ana aku i ke awa; eia no i ka haleipukukui, aole i ku aku ka ihu i halekuke, hi-o e no na kela oluna, hookahi ka hauhili pu i ana me na ohua, a kuku ana ma ka palekai. I ka pili ana aku i ka uwapo a kau ke alapii, iho aku la a hehi na kapuai ia pono nui aina Honolulu, haiki ke awa e komo ai. Malaila i kaawale ai me kuu mau hoa ohua, a huli hoi mai la no ke kahua o ka hana, me ka hoomaikai nui i kuu mau aikane punana a ke onaona, ame ka olua mau lede, na makuahine puuwai aloha o ka home me ka poina ole. Ano, ua hiki iho la i ka hopena o kela huakai. Me na limahana o kou keena na hoomaikai a nou o Solomon ka anoai a nui. Owau no nie ka haahaa, S.W. KEPANO. Armory Hall, Sept. 19, 1921.