Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 39, 30 September 1921 — Page 5

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Moolelo no

KONARADI KENEKONA

a i ole

Ka Hiena o na Awawa Kuhoho ame Demona ka Lio Eleele Kupaianaha

 

            "I loko o koʻu manawa e nohopio ana, ua manao maoli iho no au, ua haalele mai na Lani i ka haawi ana mai iaʻu i na kokua ana, ke ike nei nae au i keia wa, i ke kuhihewa loa o ia noonoo oʻu," i kamailio mai ai o Kimo Kenekona imua o kana keiki.

            "Ua pakele mai au, mai ka mana mai o ka poe na lakou i hoolilo iaʻu he pio malalo o lakou no kekahi manawa loihi, ua hoopahuʻaia hoi ka lakou mau hana lapuwale he nui. O Juana, kela kanaka nana au e kiai ana, ua make oia, a o ka poe na lakou i hoolimalima aku iaia, ma kela hana ku i ka lokoino, ua mahuka aku lakou, e paa aku ai i ka hopuia i kekahi la; aka maluna ou e kuu keiki, kaʻu mau hoomaikai kiekie ana, no kou alo ana mai iloko o na inea he nui, no ka huli ana i kou makua nei."

            Ma kela halawai ana ae o ka makua me ke keiki, ua hoihoi aku la o Kimo Kenekona, i na opio noloko o kona hokele, kekahi hoi o na hokele nani loa maloko o kela kulanakauhale, a o ka hokele hoi, i hoea ole aku ai o Konaradi ma malaila e huli ai, a o ke kumu ia o ka loaa ole ana o Kimo Kenekona ia laua, a ma ka ulia laki wale no i halawai pu ai ke keiki me kona makua ma kela po, me ke kaa ana hoi ma ka aoao o  ke keiki, ka hoopakele ana i ke ola o kona makuakane, mai lilo i luahi, non ka pahi a ka mea puuwai elele.

            Ua manaoio loa o Kimo. Kenekona, o kela kanaka o ka hoohalua ana i kona ola, he hoaloha oia no Juana, a ua hoooklo mai kela kanaka ola, he hoaloha oia no Juana, a ua hoooklo mai kela kanaka iaia, a hoea no ke kulanakauhale o Sanatiego.

            "Ke lana nei kuu manao, e hoea mai ana he la, e halawai ai au he alo a he alo me Habati Dukona, kela kanaka ino lapuwale, a e kau aku no au i ka uku hoopa'i kupono maluna on a elike me kana i hana mai ai ia'u. Ua hoohoaloha mai oia ia'u iloko o kona manawa o ka nele ame ka ilihune, a mamuli o ke kulike loa o kona helehelena me ko'u, ua apo mai au iaia, me na manao oluolu ; o keia iho la nae ka pana'i ana i hana mai ai, no na maikai a'u i hana aku ai no kona pono." me ke kuhikuhi ana ae o Kimo Kenekona i kona helehelena hohoma.

            "Ma kela noho hoaloha ana o maua, i loaa aku ai iaia ka ike no na meahuna e pili ana i ka'u mau oihana ma Amerika Hema, alaila kumakaia aku la oia ia'u ioloko o ka lima o Juana, kekahi o na kanaka okipuu ino loa, i ikeia ma ka moolelo o na kanaka hakihaki kanawai apau. O Keaka Bilika ka'u kakauolelo, he kanaka a'u i hilina'i piha aku ai, ua hui pu aku nae keia kanaka ma ke kokua ana i na manao lapuwale o Habaki Dukona, a ma ka ulia pomaikai wale no, i holopono ole ai ka laua mau hana kolohe, aka nae e hoea mai ana ka la a kela mau kanaka a elua e ohi ai i ka hua awahia o ka laua mau hana ino."

            Ma kela po, ua ala wale ia no e ka makuakne ame kana keiki, he hookahi hana, o ke kamailio ana, no na mea o ka wa i hala, ame ke ano o ko laua noho ana aku, aia hoi o Kakeo ke hoolohe malie la i na mea e kamailioia ana, mai ka ikaika mai o kona maka, i ke ala ahiki i kona hioamoe okoa'ana iluna o kona noho.

            Ua hele paha a ka hora elua o kela po ,akahi no a h!okuu na kamailio ana mawaena o Kimo Kenekona ame kana keiki, a hoi aku la ka makuakane noloko o kona rumi, ia wa i hoala aku ai o Konaradi ia Kakeo e hoi noluna o ka moe e hiamoe ai, me ka pane ana aku:

            "Aole a kaua mea e hopohopo ai, o kaua kekahi maa kanaka laki loa."

            "Ae, ke ike nei au i ko kaua laki, o ia ka hoi ana mai maloko o keia hokele nani e noho ai, aole no o'u wahi lihi hoihoi iki, i ko kaua noho ma kela hokele haahaa," i namunamu wale iho ai no o Kakeo, me kona hoi koke ana aku e hiamoe.

            No Konaradi hoi, aole oia i hoi koke aku e hiamoe, ke ala wale la no oia, me ka noonoo nui ana, i na mea ana i lohe ai mai kona makuakane.

            I ka lulumi ana mai o ka makehiamoe i kona mau maka, a hoi aku la hoi noluna o kona wahi moe, he hookahi mea nui iloko o kona noonoo, o ia no ka loaa aku iaia o ka moeuhane e pili ana no Zora Kanakona.

            He nui ka Mr. Kenekona mau hana e lawelawe ai ma kela kulanakauhale, nolaila, ua hoohalaia kekahi mau la e na kanaka@@@@@ ma ka makaikai ana i kela kulanakauhale, me ka nui hoi o ko laua hauoli, no ka laua mau mea i ike ai.

            Mamuli o na kumu hoohalahala a Mr. Kenekona o ka waiho ana aku imua o ka oihana makai, no na hana kolohe a Habaki Dukona ame Keaka Bilika, ua hoounaia aku la na makaikiu no ka huli ana i kela mau kanaka ino, me ka manaolana iloko o Mr. Kenekona ,e paa aku ana kela mau kanaka i ka hopuia, mamua o ko lakou nei haalele ana iho ia America Hema, ua poho wale nae ia mau manaolana, no ka mea ua puiwa mua na kolohe, a ua holo aku laua no kekahi wahi mamao loa, e loaa ole aku ai i ka poe huli.

            He elua mahina mahope iho o ka hoea ana aku o Mr. Kenekona me na opio no Kili, akahi no a loaa ia lakou he mokuahi, e holo ana no ka puali o Panama.

            No Demona hoi, ka lio punahele o Konaradi, ua hoounaia ae ia ma ke kaaahi no ke kulanakauhale o Valaparaiso, me ka ukuia ana aku o ke kanaka nana i malama i kela lio me kekahi huma dala mahuahua no kona malama maikai ana i Demona.

            Ua kuai hoolilo aku o Kimo Kenekona i kana lua lanahu i kekahi hui ma Enelani, o ia kela hui hookahi no a na kanaka kolohe, i hoolala ai, no ka hoolilo ana aku i na waiwai no Kimo Kenekona.

            He waiwai hou ae no kekahi o Kimo Kenekona, ma Peru, eina nae. ma kona manawa o ka hookuuia ana mai ka nohopio ana malalo o Juana, akahi no oia a maopopo i ke kulana ano nui loa o kela waiwai on a, e kono okoa ia mai ai oia, e hooka'ulua iki i ka huli hoi ana aku no Amerika, ahiki i kona kukakuka pu ana me kona akena ma Areku@ika.

            "Malia paha ke nauki loa nei olua e na keiki no ko kakou huli hoi koke ole aku no Amerika, o ke kumu nui no ia keia, aole i pau ka'u mau hana i manao ai e hooponopono ma keia aoao o ka honua nei, in a kakou e hoi aku ana me ka pau ole o kela mau hana i ka hooponoponoia, alaila e konoia ana au e hoi hou mai i kekahi manawa, a oiai hoi eia au ianei i keia wa, he mea maikai ka hoopau pono ana i na hana apau, i ole ai e lauwili hou mai ka noonoo ihope nei."

            "O kou huli hoi hou mai e kuu makuakane, he hana ia a'u i makemake ole, no ka mea, mamuli o kou haalele ana ae ia maua ihope, pela iho la i halawai ai kuu makuahint me ka make ; a mamuli o kana kauoha i imi opiopio mai ai au ahiki i kou loaa ana ia'u no ka mea ua manaoio loa oia, aole oe i make, aka ua kaa aku oe malalo o ka malu o kekahi poe kanaka ino.

            "Ua loaa aku ka ike iaia, na kela mau kanaka na Dukona me Felipe i hoopilikia ia oe, a i ka wa i loaa ai iaia o kekahi moeuhane, akahi no oia a hooiaio loa i ka oiaio o kana mea i manao mua ai, nolaila haawi mai la oia i kana mau dala apau o ka hoiliilii ana ia'u no ko'u mau hoolilo kaahele no ka huli ana aku ia oe.

            "Ua hooko aku au i ke kauoha a kuu makuahine, a ua loaa hoi oe ia'u e kuu makuakane, me ka nui no o na popilikia a'u i alo ai, nolaila aole o'u makemake e kaawale hou oe mai ia'u aku, koe wale no paha, a e mai oe, owau pu kekahi ma kau mau wahi apau e hele ai. Aole anei au i pololei e Kakeo?"

            "He pololei mau kau mau mea apau e noonoo ai e Konaradi. Ua maopopo ia'u mamuli o na mea a ko'u mau makua i manao ai e hana mai no ko'u pono, ua kulike loa ia me kou noonoo o Konaradi. Ina no ko'u hoea hou imua o ke alo o ko'u mau makua, aole au e holo mahuka hou mai ia laua mai ; a i hoike aku no au ia oe e Mr. Kenekona ea, o na hoao he nui i halawai mai me a'u, o na po@ilikia no hoi a'u i hoomanawanui ai, o na mea ia nana i hoolilo ae ia'u, a lilo i keiki ano hou i keia la, aole hoi o kela keiki poo paakiki a piha me na manao hookiekie he nui."

            "Ua pololei kena mau olelo au e kamailio mai nei e Kakeo," i pane mai ai o Mr. Kenekona. "Ua pomaikai loa au i ka loaa ana ia'u o kekahi keiki maikai, i noonoo nui no kona makuakane, a ke lana nei kuu manao, ua loaa aku ia oe na haawina a'o maikai loa mai iaia aku, e like pu ai kou mau ano apau me ko Konaradi i kou wa e hoea aku ai no kou home, a e apo mai no auanei kou mau makua ia oe me na manao makee no ka laua keiki nalowale !"

            "Ma ko'u manao, aole e hookipa aku ana kuu makuakane ia'u, me na manao makee, no ka mea ia'u i aihue ai ia Demona, a konio pu aku me ka poe hana keaka, aole oia i hooikaika e huli mai i kana keiki, aka ua hookuu mai oia ia'u, me he mea la, ua hauoli loa oia i ko'u kaawale ana mai iaia mai."

            "He kanaka naauao kou makuakane, a ke manao nei au, ua pono kona hookuu ana mai ia oe e ehle nou iho, no ka mea, mamuli ananei o kou ike ana aku i na popilikia he nui, o kau mau hana paakiki, pela e loli ai kou mau ano, a o ia ka'u e hooia aku nei imua on a, e hookipa aku ana oia ia oe me ka piha makee. O ka iini nui iloko o na makuakane apau no ka lakou mau keiki, o ia no ka hana o na keiki i ka pololei, he mau mea hoohauoli aku ia i ka noonoo o ko lakou mau makua."

            Oiai kela mau olelo e kamailioia ana mawaena o Mr. Kenekona ame no kanaka opio, aia lakou maluna o kekahi mokuahi, e holo ana ma na kapakai o Kili, a ke kaahope la hoi, na kuahiwi ame na pali kuhoho. mai ka ika aku a ko lakou mau maka, oiai no nae, eia no lakou i Amerika Hema e noho la.

            Aia ka hauoli iloko o na kanaka opio no keia huakai aumoana a lakou, no Amerika, ma ke alahele aku o Panama, me he mea la  iloko o ua mau opio nei, aole o laua wahi manao kaumaha iki, no ko laua haaelle ana aku i na wahi a laua i kaahele ai; eia nae aole he maopopo ia laua, in a paha ua hala na popilikia mahope, no ka mea he nui no ka lakou mau wahi e hele hou aku ai, mamua o ka huli hoi pololei loa ana aku no Amerika.

            I ka hoea ana o ka mokuahi no Molena, kekahi o na awa kumoku o Peru, ua konoia mai o Mr. Kenekoria e haalele i ka mokuahi, a hoike aku la oia i na opio mauka lakou o ka aina e kaahele ai mai kela wahi aku, maluna o ke kaaahi, a hoea no Poka Kelekona, ke kulanakauhale kokoke loa, i ka lua lanahu, i kuleana ai o Mr. Kenekona, a o kahi hoi a ua kanaka nei i makemake loa ai e loaa na hooponopono ana, mamua o ka huli hoi pololei ana aku no Amerika.

            "Aia kakou a hoea aku noArekupika, kahi i noho ai o kuu akena, alaila maopopo ka'u mau mea e hana aku ai in a ua malama pono ia na mea apau e pono ai okela lua lanahu, alaila aole a kakou hele hou ana aku no kahi i kwaiho ai o kela waiwai. O ka iini nui iloko o'u, o ia no ke kuai hoolilo ana aku i kela lua lanahu. a'u no e manaolo nei, aole ia he hana paakiki, a ke lilo i'o, kela lua lanahu, e loaa ana ia'u kekahi pomaikai nui. Pehea kou manao e Konaradi, he ku-e anei kekahi ma kou aoao, no  ko'u hoolilo aku i kela lua lanahu?"

            "Aohe a'u mau ku-e ana i kau mau mea apau i manao ai e kuu makuakane, o ko'u iini maoli, o ia no kou kaawale mai na hana hoopilikia mai a ka poe manaoino. No'u iho, ua ku a hoowahawaha maoli ai ia Amerika Hema nei, mamuli paha o kou paapio ana, a pela hoi me na popilikia he nui i loaa ia'u ame Kakeo, aia mau no ko'u hilinai ana no kuu aina hanau ame ka home a'u i aloha ai."

            "Aohe a kakou noonoo hou ana no na mea i hala, e hoopoina loa kakou ia mau mea, e nana wale aku no kakou no aoao maikai. He mea nui ke dala, ma na wahi apau o ka honua nei: in a e loaamai ai na pomaikai nui, ma ka malama ana i keia lua lanahu, he hana hawawa loa ka hoolilo koke ana aku, mamuli o ka maka'u ame ka hopohopo, no na hoopilikiaia mai, ma kekahi ano i manao wale ia aku no me ka maopopo ole."

            "Ma kau mau mea apau i ike ai he pono e kuu makuakane, e hana aku oe, aole a'u mea i koe e kamailio hou aku ai ia oe, a oki loa aku hoi o Kakeo nei kuu hoaloha maikai.'

            I ka hoea ana aku o ka mokuahi no Moleno, ka palena pau o ka holo ana o ke kaaahi, ike aku la o Konaradi, he kulanakauhale kela iluna o kahi kiekie, ma kahi paha o hookahi haneri kapuai maluna ae o ke kai.

            Aia kekahi uwapo hao i kukuluia ma kahi o ka hapaha mile ka loa, ma ke awa e komo aku ai na mokuahi, me ka pili ole nae o ka moku i ka uwapo ,aka maluna o na waapa nunui, e hoohikihikiia aku ai no ohua ame na ukana mai ka moku aku, pela hoi kouka mai o ka aina.

            O ke ano o ka lele ana o na ohua mai ka moku aku, a iluna o na waapa nunui iluna no ia o na ie, nolaila o na ohua kapena ka mua loa o ke kau ana maluna o ke ie, a mahope aku na ohua oneki.

            Oiai na ohua kapena e akoakoa ana ma kahi o ke ie, aia o Konaradi ke ku aku la ma ka paehumu o ka moku, nana i na ohua, iloko o kona hikilele, ike aku la oia i ka nana pono loa mai o kekahi o naohua oneki iaia, alaila nana pono aku la oia i kela kanaka, a me he anapa ana la na ka uwila, ike koke aku la oia me ka hoohewahewa ole, o kela no ke kanaka nana i hoao e pepehi i kona makuakane, a ua o Konaradi hoi i hoopahu'a aku ai iaia ,ma ke pa'i ana i kona lima, a leleka pahi i kahi e.

            Aole loa o Konaradi i hoohewahewa i kela kanaka, no ka mea ua wehe ua kanaka nei i kona papale, a ahuwale kona helehelena, i hiki ai iaia ke nana pono mai i na ohua iluna o ka oneki, e hoomakaukau ana e komo iloko o ke ie, a ke koloka no hoi kekahi e kikepa ana maluna o kona poohiwi, o kela koloka hookahi no a Konaradi i ike ai iaia, ma kela po poina ole ma Sanatiego.

            I ka manawa a kela kanaka i ike mai ai, i ka nana pono loa aku o Konaradi iaia, o kona emi hope ae la no ia, a nalowale aku la iwaena o ka nui o na ohua, aia nae iloko o Konaradi ka manao pihoihoi no kela kanaka, a hele okoa aku la oia e hui pu me kona makuakane, oiai o Mr. Kenekona e kamailio pu ana me ka kupakako o ka mokuahi.

            "Auhea oe e kuu makuakane, e nana ae paha oe la iwaena o na ohua o ka papa elua e puuluulu mai la i kahi hookahi!"

            "Heaha ia au e kuu keiki e kamailio mai nei?" wahi a Kenekona me he mea liilii loa la ka Konaradi e kamailio aku ana iaia.

            "Ua hoomaopopo aku nei anei oe i kela kanaka me ke koloka kahakaha?"

            "Heaha auanei ka like ole o ke koloka o kela kanaka, me na koloka e ae o ka nui o na Paniolo?"

          "Ua hiki loa ia'u ke ike i ka like ole o kela kanaka mai ka nui oe o na ohua, o kela no ke kanaka nana i hoao e pepehi ia oe ma Sanatiego, aole loa e hiki ia'u ke hoopoina i kona helehelena."

          Oiai o Mr. Kenekona e hoolohe aku ana i na hoakaka a kana keiki, ua haikea ae la kona helehelena, me kona hoke pu ana mai hoi i kona ano pihoihoi, a o Kakeo ka i pane mai:

          "Ua maopopoloa no anei ia oe e Konaradi, o ua kanaka nei kela? No'u iho. aole au i ike pono i ka helehelena o kela kanaka, ma kela manawa e hoao ana e pepehi i kou makuakane, a manao au, he uuku loa kau mea i ike no kona helehelena!"

          "Ua maopopo loa ia'u na ano apau o kela kanaka, a iaia e ku ana me ka nui o na ohua, iluna nei wale no o ka oneki kona mau maka kahi i nana mai ai ia kakou. Auhea oe e kuu makuakane, eia iluna nei o keia moku kekahi enemi ou, ua paaloa, kuu nianao no ia mea. He oiaio ua make o Juana kou enemi ino loa, he nui no nae kou mau enemi e ae, nolaila e iho koke kakou nolalo o kahi o na ohua oneki, no ka hakilo loa ana i kela kanaka, a waiho aku iaia iloko o ka lima o na makai."

          "Eia kakou ma Peru nei i keia wa, he hana hiki ole loa na kakou ka hoopilikia ana aku i kela kanaka, no ka mea aole ana karaima i hana ai maanei nei.

          Ma ko'u kamaaina i ka noho ana o na kanaka o keia mau wahi, aole loa he hoihoi iki o na kanaka Peru i na kanaka o Kili, a in a he kanaka Peru keia, e ala mai ana na ku-e ana a na luna oihana o keia wahi ia kakou. Ina ma Snatiego keia ike ana ou i kela kanaka. he hana maalahi loa na'u ka waiho ana aku i kekahi kumu hoopii imua o ka oihana makai, no ka hopu ana iaia, aka ma keia wahi la, ke kanalua loa nei au i ka hiki ia'u ke hana aku i kekahi mea e pilikia ai oia."

          "Ua paa loa kuu manao, eia kela kanaka ke hahai nei ia kakou, a ke hoohalua nei oia i kou ola e kuu makuakane, e ku makaukau ana au no ka hakilo ana iaia no kou pono e kuu makua."

          "Ua pono kena manao ou e kuu keiki, a owau pu kekahi me oe, ma ka hakilo ana i ko'u mau enemi," i pane aku ai o Mr. Kenekona. "O keia wale no ka hana hiki ia kaua no keia manawa, o ka hakilo i ko kaua mau enemi."

          I ke kau ana aku o Mr. Kenekona me na opio iluna o ka waapa, ua pau loa ae la ko lakou kamailio hou ana no kela kanaka Paniolo, a i ke kau ana aku iluna o ka uwapo, maluna o kekahi kaa e hukiia ana e na hoki elua, i holo nui aku ai no kahi i ku ai o ka hokele.

          Mailuna mai o ke kaa, i nana mai ai o Konaradi i-ka nui o na ohua, me na koloka e kikepa ana ma ko lakou mau poohiwi, wlike me ke ano mau o ka lole o na kanaka Paniolo, eia nae, aole on a ike hou aku i ke kanaka ana e hakilo aku ana, nolaila haalele iho la la kou i ka uwapo, me ka noonoo hou ole aku no kela kanaka ino.

          Aole no kela he kulanakauhale ano nui, koe wale iho no, o ka palena pau ia o ka holo ana o ke kaaahi, a o kahi pilikia loa o kela kulanakauhale, o ia no ka nele i ka wai, mai ka Muliwai Kili mai ka wai e loaa ai, nona ka mamao o kanawalu-kumamalima mile, a mi no kuahiwi mai no hoi.

          Ma ke ahiahi o kela la, i haalele iho ai o Kenekona me na opio maluna o ke kaaahi no Arekuipa, he wahi nona ka mamao o hookahi haneri me umi mile. Aole no he loihi loa o kela alahele, eia nae, he lohi ka holo ana o ke kaaahi, a i ke ao ana ae ma kekahi kakahiaka mai, akahi no a kau pono aku ke kaa iluna o kekahi aina palahalaha, e nana aku ai i ke kulanakauhale ano nui o Peru.

          Ma na ano apau ke nana aku, ua like no keia kulanakauhale, me kekahi mau wahi a na opio i ike ai ma Kili, a o ka nui o na kanaka ma kela kulanakauhale, ua hiki aku ka helnua ma kahi o ke kanaono kaukani. O ka hapanui o na kanaka o kela wahi, o ia no na Paniolo, na Ilikini no hoi, ame na hapa-lilikini, a he kakaikahi loa na lahui e ae.

          O kela ke kulanakauhale o Arekuipa, ka pahuhopu hoi o ka lakou nei huakai, nolaila i ka hoea ana aku o ke kaaahi ilaila, lele aku la o Mr. Kenekona me na opio, a hoi nui aku la maloko o kekahi hokele e noho ai.

          Ma na wahi apau a lakou nei e hele ai ma kela kulanakauhale, e hakilo mau ana o Konaradi, i ke kanaka Paniolo, nana i hoao e pepehi i kona makuakane, aole nae on a wahi mea a ike aku, he poe kanaka okoa loa wale no ke haalwai mai ana me ka ike a kona mau maka i na wa apau.

          No Kakeo hoi, aole ana mea nui e ae e noonoo ai o ka ike wale aku no i na hiona i kamaaina ole i kona mau maka, a no Mr. Kenekona hoi, ua palaka loa kona noonoo, no na mea e pili ana i ke kanaka nana i hoao mai e pepehi iaia a make, a i hoopakeleia ai hoi kona ola e kana keiki.

          He elua la o ko lakou nei noho ana ma kela kulanakauhale, aole he mau mea ano-e i halawai mai me lakou nei, aka nae, ma ke ahiahi o ka elua o na la, ia lakou i haalele aku ai i ke keena o ka akena nana e hooponopono ana i ka lua lanahu a Mr. Kenekona, ua aneane e hina o Kakeo ilalo, i ka wa ia kekahi kanaka Paniolo o ka holo ana mai me ka puahia, a hooku'i iaia, me kekahi kumu kupono ole.

          O Mr. Kenekona mamua loa kahi i hele ai, a o Kakeo aku mahope on a, oiai hoi o Konaradi e iho aku ana no ma na anuu o ke alapii o ke keena o ka akena, he lohe ana ka Mr. Kenekona i ka leo hooho o Kakeo, huli mai la oia ihope a ninau aku la:

          "Heaha ia e kuu keiki?" wahi ana me ka ike ana mai i i ke kikihi ana aku a Kakeo, a pili ma ka paia o kekahi hale.

          Mamua nae o ka pane ana aku o Kakeo no ka ninau a Mr. Kenekona, ua awiwi mai la ka Konaradi hele ana, ahiki i kahi i hoopaaia ai o Demona, o kona kau ae la no ia, a hoomaka aku la e alualu, i ke kanaka nana i hooku'i aku ia Kakeo, no ka mea ua ike pono loa mai oia, i ka hana kolohe a kela kanaka.

          "Ea, heaha keia hana nui a Konarali e alualu la?" i ninau hou mai ai o Kenekona ia Kakeo.

          "Ke ole au e kuhihewa, o ke kanaka o ka hooku'i ana mai nei ia'u, oia no kela kanaka hookahi i hoao ai e pepehi ia oe a make, aole au i ike aku nei i kona helehelana, eia nae, he koloka kona, i like loa me ko ua kanaka nei, a ua alualu aku la o Konaradi iaia."

          Oiai o Mr. Kenekona e kamailio pu la me Kakeo, ua puka mai la kekahi kanaka Peru kino loihi nona ka inoa o Dona Jose, a iaia i ike mai ai, aole kekahi o na kanaka opio. a aia hoi ka nanaina pihoihoi mawaena o na kanaka elua e ku la ma ke alanui, ninau mai la oia i ka pilikia ma ka olelo Paniolo, a hoakaka aku la no hoi o Mr. Kenekona, ma ka olelo Paniolo.

          "Aole he mea maikai ka lawe ana mai o kau keiki i kela lio maikai me ia no keia aina, a ke hopohopo loa nei au, no ka nui o ka poe i loaa na manao makaleho no kela lio, e e hakalia ole ai ko lakou hooko ana aku i ke karaima pe pehiaknaka maluna o ke kanaka opio, i wahi e lilo aku ai kona lio i ka poe kolohe."

          "Ua oi aku ka pipilipaa o ka noonoo o ka'u keiki i kela lio, me he kaikaina ponoi la, Ua kauoha aku au iaia, e waiho malie i kela lio ma Moleno, aole nae on a ae iki, pela iho la i lawe pu mai ai oia i kela lio no keia wahi."

          "E oluolu olua e na keonimana e kakali iho maanei, e hoouna aku au i kekahi poe kanaka, no ka hoike ana i ka lohe i na makai, e makaala loa mai no kau keiki," me ka huli ana aku o ua kanaka Paniolo nei, kamailio i kekahi poe kanaka o ka hoea ana mai i kela manawa.

          Ke kuhi la ka lima o Dona Jose, a ke kamailio la no hoi me ka nui o kona leo, a o ka mea i ikeia aku, o ia no ka holo ana aku hookahi kanaka ma ke alahele a Konaradi o ke alualu ana aku i ke kanaka Paniolo kolohe, a o ka lua hoi o ke kanaka, holo pololei aku la oia no kahi i ku ai o kekahi hale pohaku, a Mr. Kenekona e hoomanao la, he hale ia no ka oihana makai.

          "Auhea olua e o'u mau hoaloha," i kamailio hou mai ai o Dona Jose, me ka hopu ana mai i kekahi lima o Mr. Kenekona, a kuonu mai la hoi ke poo ia Kakeo e hahai aku mahope o laua," e haalele kakou i keia wahi, a ukali aku mahope o ke kanaka a'u o ka hoouna ana aku e huli i kau keiki ame ke kanaka ino.

          "O ke kanaka a'u i hoouna aku nei mahope o ka meheu o kau keiki, oia kekahi o na makaikiu akamai loa o keia kulanakauhale, aka nae, he hana pohihihi loa na na makaikiu ma keia aina, ka hookolo ana mahope o ka poe hana karaima; no ka mea e hoao mau ana na kanaka kamaaina o keia wahi, e hoopakele i ko lakou poe iho, ke hana i kekahi karaima.

          "E hoomanao oe e Mr. Kenekona, o kou hele ana mai me kela lio o kau keiki, a hui pu hoi, me ka ikeia ana o kela kanaka Paniolo maluna o ka moku, ua maopopo loa me ke kanalua ole, ua hookoloia mai kou meheu a hoea i keia wahi. Ua lohe no oe i ka'u mea i hoakaka mua aku ai aole i lilo ka make ana o Juana, i kumu nou e hele lanakila ai, no ka mea he nui na hoaloha o keia kanaka maanei nei, a ma Kili ame kekahi mau wahi e ae. He heluna nui o na kanaka i haalele aku ia Kili, a holo mai no keia aina e pee ai.

          "Ina ua hoomaopopo kau keiki i ke ano o ke kanaka nana i hoao e lawe i kou ola ma Sanatiego ,o ua kanaka hookahi nei no ia ana o ka ike hou ana ma Moleno, alaila eia kela aknaka maanei nei, me ka maopopo loa o ko oukou wahi i noho ai iaia."

          Oiai no o Dona Jose e noke aku ana i ke kamailio, ke hele la lakou me ka awiwi. He like wale no ke ano o na hale ma kela ame keia aoao o ke alanui, he elua hale ke kiekie o kekahi, a he hookahi hoi papahele ke kiekie o kekahi mau hale, me na puka ma ka aoao, a mahope o ka hale, e huli ana i na pa o ka hale, aole he mau puka ma na alanui, koe wale no kekahi mau puka aniani.

          Oiai no lakou nei e hele la, ke au wale la no na maka o Dona Jose ma kela ame keia wahi, e ake ana o ka ike aku i ke kanaka Paniolo a Konaradi i alualu aku ai, a i ka ike ana mai o kekahi makai ia lakou nei, hele mai la oia a haawi mai la i kona aloha ia Dona Jose.

          "Ea, ua ike iho nei anei oe ia Akoni?" wahi a Dona Jose i ninau aku ai, no ke kanaka ana o ka hoouna @ mai e huli ia Konaradi ame ke kanake ino.

          "Ae, ua ike iho nei au iaia, a ua ike pu no hoi au i ke kanaka Amerika maluna o kona lio eleele e alualu ana i kekahi kanaka Paniolo me ke koloka kahakaha loloa. Aohe no he wa a loaa kela kanaka Pniolo, a i kona wa i hoomaopopo ai i kona pilikia, o kona komo koke aku la no ia ma kela alanui ololi e waiho mai la, a hoomau loa aku la no ke kanaka Amerika i ka holo ana maluna o kona lio, no no ka manao paha e oili ae ma ke alanui e moe ae la i ka akau."

          "Ma ke alahele hea o Akoni o ka hele ana aku nei?"

          "Ua komo aku nei oia maloko o ke alanui ololi, a @ kanaka me ke koloka kahakaha loloa i nalowale aku ai."

          "E noho malie oe ma keia wahi, me ka hakilo makaala loa ana, i na e ike aku ana oe i kela kanaka Paniolo me ke koloka kahakaha, alaila e hopu aku iaia a paa, me ka lawe aku no ka halewai.

          "Aohe a kakou ku hou ana iho ma keia wahi, e hele kakou noloko o kela alanui ololi, no ka mea ke hopohopo loa nei au, e lawelaweia ana kekahi mau hana ano nui ma kela wahi poopoo."

          Komo i'o aku la lakou nei ma ke alanui ololi, a boca aku la no kekahi wahi akea, i hele a paapu i na hale o ke ano haahaa, he wahi hoi i nohoia e na kanaka hakihaki kanawai. Mai na puka mai o kela mau kauhale, i kieei mai ai na kanaka no ka nana ana ia lakou nei, me na maka inoino, a i ko lakou nei hoea ana aku no kekahi wahi o ke alanui e huli ae ana i ka hema, o ka wa ia i oloio ae ai kekahi kanaka, i kahikoia me kekahi koloka loihi, ua kahea aku la o Dona Jose i kela kanaka e ku mai, aole nae he hooloheia mai o ia mau olelo, aka nalowale aku la ua kanaka nei ma kekahi aoao o ke alanui.

          Ua nui loa mai la ka poe alualu i ke kanaka kolohe, a ia lakou o ke komo ana aku ma kahi a ua kanaka ino nei o ka holo ana aku, aia hoi e ku mai ana ua Paniolo nei, ma kekahi wahi haiki, a o ia ka Dona Jose, o ke kahea ana aku me ka leo nui.

          "Eia oe e keia kanaka ino, ke kauoha aku nei au ia oe e haawipio mai!"

          No kela leo kauoha ku ae la ua kanaka Paniolo nei iluna, aia no hoi kona lima malalo o kona koloka kahi i waiho ai, a nana mai la me na maka huhu maluna o Mr. Kenekona, me ka hooho ana mai:

          "Aole loa he waiho hou ana aku i ke ola o keia manawa, aka o ka make wale no ka uku kupono maluna o keia kanaka ino!" alaila unuhi ae la ua Paniolo nei i kana pahi iwaho, a hoomaka mai le e holo imua, no ke kiola ana mai i kana pahi maluna o Kenekona.

          Ua ike e aku la o Dona Jose i kela poino, nolaila me kona nana ole ae i na rula keonimana. o kona holo aku la no ia a hooku'i aku la ia Mr. Kenekona, he hookahi ko laua hina like ana ilalo, a hala aku la ka pahi a ke kanaka Paniolo, aohe nae he wa, a komo pono mai iloko o ke kino o Dona Jose, he hookahi wale no iniha i koe, alaila pa iho ka pahi i ke kino.

          I kela ike ana o Dona Jose, ua pakele o Mr. Kenekona, kahea mai la oia ia Kakeo me ka leo nui: "E holo aku a hopu iaia me ka hakalia ole, aole ana pahi i keia manawa, e wiki mamua o ka loaa ana he manawa iaia e holo ai a nalowale!"

          Me na lima e hoomohala aku ana imua, i hoomaka aku ai o Kakeo e holo no kahi a ke kanaka ino e ku mai ana, a hopu aku la iaia, me ko laua noke ana i ke aumeume, o kana mea i ike, o ia no ke kiolaia ana mai o kekahi mea ma kona mau maka me he pauda la, o ka pakele aku la no ia o ke kanaka Paniolo, me ka lilo ana mai nae o ke koloka iaia.

 

MOKUNA XXXIV

          O Dona Jose ka mea i ike i ka pinana ana aku o ke kanaka Paniolo maluna o ka pa laau, a nalowale aku la ma kekahi puka aniani, i paa i na laauhihi, e hoomaka aku ana nae oia e alualu i ua kanaka nei, ua paa e mai la kona lima i ka hopuia e Mr. Kenekona me ka i ana mai:

          "Ua hoopakele ae oe e kuu hoaloha i kuu ola, ua hele au a piha loa me na haawina ilihia no kau hana koa a maka'u ole, o ka mauna ana i kou ola no ko'u pono, ua aneane maoli oe o kaua e poino, oiai o oe maluna iho o'u, ma ka ulia pomaikai wale no, i loaa ole mai ai oe i ka pahi a kela kanaka ino."

          "He mea liilii wale no ia e kuu hoaloha, aole keia he wa no ke kamailio ana aka e ukali koke aku kakou mahope o kela kanaka, mamua o kona kaawale loa ana aku i kahi mamao, e lilo ai i hana paakiki ka hopu ana iaia."

          I kela manawa aia na kanaka ekolu ma kahi o ka puka aniani, nahaha a ke kanaka Paniolo o ke komo an aku a poholo ma kekahi aoao, a ke ike aku la lakou nei, i kekahi hale kahiko, me ka lohe pu ana aku hoi i kekahi mau leo hauwalaau.

(Aole i pau.)