Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 45, 11 November 1921 — KA HAIOLELO A PROF. HARADA MALOKO O KAUKEANO. [ARTICLE]

KA HAIOLELO A PROF. HARADA MALOKO O KAUKEANO.

_ O lapana me kona lahuikanaka o 350 ka nui maloko o ka mile kuea hookahi, ka ha o na aupuni ma ke ao i piha i na kanaka, o keia ka ka Prof. llarada haiolelo o ka haawi ana ae ma ka papa Kula Sabati.a na makua ma Kaukeano ma ke Sabati iho nei ma ka hoomaka ana o kana haiolelo. O Dr. T. Harada keia kekahi o na Poropeka Kepani a o kekahi hoi o na kumukula o ke kula kiekie o Hawaii. O keia kekahi a ka mua o kana mau haiolelo eono e haawi ana maluna .o ke kuinu--liana e pili ana v ka hoopau āna i ka hoolako ana i na mea kaua, a e hoakaka ana hoi i na mea e pili ana i ka noho ana o rra kanaka maloko o lapana ame ke ano o ke kulana o ka aina. Ma | na haiolelo hope akū' ana ;6 ; : haawi ae ana maluna ia o na hana a na kanaka ame na ninau e pili ana ia lapana iloko 'o keia au hou e nee nei. "Ua kapa na Kepani i ko lakou aina| o Nipon, a"i ole Nihon, a i kekahi manawa 0 Dai-Nippon. O ka manao o ka huaolelo "Nippon" kahi i puka mai ai ka la, a o ka manao o ka huaolelo «'Dai" he nui. E hoike ana i kona kulana aia ana 'ka hikina loa o ka Ainapuniole Hikina. "Na Siberia i kaupale niai ia lapana ma ka akau, o Kina, ke aupuni pili kokoke loa mai, ma ke komohana, a o Amerika hoi ma ka hikina aku. Aia na mokupuni Pilipine ma ka hema aku o ka palena hema loa o lapana, he elua haneri mile ka mamao. "O ke aupuni o lapana he lalani paemoku ia e moe ana mai ka akau a i ka hema a i mamao mai ke kapakai mai o ka ainapuni ole o Aaia ame ka anemoku o Koreā ma ka aina puni oie. O ke aupuni. o e. eioe ana ia mai .ka anemoku o Korea ma ka aina puni ole. O ko aupuni o lapana e moe anā ia mai -ka akau a i ka hema ma kahi 2100 mile a oi ka loa a aneane 2600 mile ka laula, mai ka hikina a ke komohana, me ke komo pu ole mai o na moknpuni ma ka Moana Pakipika ma ka akau mai o ke kai wela, he mau mokupuni i haawiia mai ka noho hoomaluia ana e lapana. "No ia kumu ua loli loa nn k&u na wahi like ole o ke aupuni. O ka Mokupuni o Taiwan, a i ole, Foimofia, aneane loa ia e komo i ke kaei wela, ' a no Karafuto hoi, a i ole Saghalien aia ia ma ka akau loa, he nui loa ke anu malaila, a no ka hapanui o ke aupuni o lapana aia iloko o ke k/iei o4tta he eha mau kau maopopo loa >i ka makahiki, ke knpulau, ka makalii, ka haulelau amo ka hooilo. "No lapana ponoi iho he eha mau mōkupuni nui, no lakou na inoa, Tezo, Hākkaido, Honw," (W alnk hui) ame Kipahu. He '3000°Aaft ,: MWeupuni liilii 600 0 ia mau mokupuni i uohoi|. e na kanaka. O ka iliaina holookoa o ke aupuni o lapana aneane i ka 176,000 mile kuea, ua oi aku ma kekahi ano mamua o ka mokuaina o Kaleponi, a i ole aneane no e oi aku maluna o ka mokuaina o Kaleponi ame na mokuaina 0 Nu Hamasia, Masakuseta, Roda Ailana ame Contikuta ke huiia. r .. Ke koma pu ole mai na Mokupuni [ i> Saghalien, Korea ame Formosa o ka iliaina o lapana ponoi iho he 148,700 mile kuea, oia hoi aneane 7000 mile tkuea ke emi iho malalo o ka mokuaina o Kalepani. "'He aina awawa o lapāna, lehulehu na puu ame na lalani mauna i like loa no nie Sawaii nei, he mau mokupuni 1 hookumuia ae e ka pele. He heluna nui o na luapele make a e a ana hoi roa na wahi. apau o ke aupuni. O ka mauna kiekie loa o na luapele make ua cr Fu]i, a ua kapaia hoi" ia ka mauna -lioaiip o lapana. He leh'4Tēhu pu na muliwai, o ka hapanui o lakou he mau muliwai pokopoko a e kahe mau ana ka wai. O ka hapanui o na moanawai he liilii ke anapuni. Oka Moanawai nui o ia ka Biwa, kokoke i Kioto. "No na wahi o ka aina i lilo ole i na puu, na mauna na muliwai ame na moanawai aneane ehiki hapaumi i lile i na aina kiekie, a ekolu hapaumi i na aina haahaa. O na ainā haahaa aia ma na kapa ona muliwai, oia na aina mahiai, o na aina momona apau o ia na aina mahiaiia a ua lilo ia mau wahi i mau aina mahiai. No na aina kiekie hoi no ke kanu i ke ti ame nā kumulaau kilika, a no na mea e ae i kupono e kanuia malaila. Aole i oi aku m&mua 6 ka hapakolu o ka aina i kupōno no ka mahiai ana, mamuli o ia knmu ua lilo ka oihana mahiai i mea hookunanaia mai a i hiki ole hoi ke hoakea aku.

"O ka lahaikanaka o ke aupuni o •kanaka iloko o Okatoba o ka helu kanaka loa iloko o Okatoba o ka 1920, he 77,005,510, a i maheleia elike me malalo nei: "No lapana ponoi iho, he 55,&61,140; Korea, he 17,284,207, aole i komo i ka helukanaka; ma Formosa, he 3,053,398 ma Sakhalien 105,765. *'Aia maloko o lapana ponoi iho he €6 mau kulanakauhale, 1164 mau kaona | ame 11,226 mau kulaiiakauhale liiliL O na kulanakauhale nui loa o ia (keia: * * Tokio, me 2,173,162; Oaaka, 1,252,972; Kobe, 608,628; Klota, 591,305; Nagoyo 429,990; Yokoham&, 422, 942. '' O lapana kekahi o na aupuni ma ke ao i piha loa i na kanaka i nei manawa. Haloko iho o lapana ponoi o ka avcrike aneane 350 kanaka i ka mile kuea hookahi. He ekolu Wale no mau aupuni ma ke ao i piha lo& i tla kanaka; Belegiuma ka hui o na kanaka maloko o ka mile kuea hookahi; Holani 442, ame Beritania nui 358. | He aupuni o lapana aia maloko ona !na lahuikanaka like ole i huiia. Afa keia manawa o na kanaka maloko o ke aupuni e noho mai la i nei manawa oia ka lahui Yainato, ka Loochooans, !na Korea, na Formosan (be lahui hapa Pake), ka Ainua o Hokkaido ka i lahui kumu o Formosa (Lahui Malae) ame ka lahui kumu o Sagakien (he lahui Tungus). "No keia mau lahui like ole ae 14 1 o ka lahui Yamato ka oi aku o ka ! nui ame ka naauao ame ka hoomaopopo [ i na ano o ka hooponopono ana i ke I aupuni. O ka ninau i hiki ole e loaa ika haina o ia hoi maihea mai la na . lahui i hoea mai ai?"