Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 47, 25 November 1921 — He Moolelo no PITA NIKOLA a i ole Ke Duke i Haalele Aku i Kona Kulana Hanohano a Lawe Mai i ke Kulana Makaninana [ARTICLE]

He Moolelo no PITA NIKOLA a i ole Ke Duke i Haalele Aku i Kona Kulana Hanohano a Lawe Mai i ke Kulana Makaninana

» Hl- MAU HOAKAKA. Mamua o ka wehe ana aku i keia moolelo, he mea pono i ka meakakau moolelo ke hoolauna mua aku i ka makamaka lieluhelu, i ka mea nona keia moolelo, ame na mea ano* nui e hoopuni ana i kona ola ana, i hiki ai ke hoomaopopoia, kekalii niau mea, i pili loa aku iaia, elike me ka nee ana aku o ke au o ka moolelo. Maloko o ke keena hookipa nui o kekahi kakela, e hookani ?na he kanaka opio maluna o ka piano, o kana mele e hookani ana, o ia no ke mele hookahuli aupuni; a o kahi hoi o ke kakela o ua kanaka opio-la i ku ai, ma ke kauhale no ia o Zukovo ma Rusia. ī ka nana aku, aia ka noonoo ame ka uhane o,ke kanaka opio maluna o ke mele aita e paani la, 110 ka mea aole he nana ae o kona mau maka ma kela ame keia wahi, aka aia wale 110 maluna o ka huke leo mele, a aia hoi kona mau manamanalima e kaomi aiyi i na ki o ka piano me ka palamimo loa, a i ka lioea ana ma ka hui o ua himeni nei, ua oi loa aku la ka eleu <> kana hookani ana, a, i ka liope loa no hoi o na huarri>iclioopau ae la oia i kana hookani ana, hilinai mai la ihope o 1-ona noho, a kulou aku la.kona poo imua, me ka paa ana ae o na lima, niamua 0 kona umauma, me he mea la, ua hele kona uhane a pilia me na manao uilani like ole, elike me na olelo. ;mie na o kela mele hookahuli aupuni. ' lloko nae o kela mānawa a ke kanaka opio e kulou ana kona ] »00, i hamama mai ai kekahi puka ma ka aoao akau o s kela keena, a komo ana no kekahi kanaka aoo, i kahikoia me ka !ole o na kauwa, me ke ku malie ana mai, a nana i kona liaku, me ka pane ole mai he hookahi huaolelo. I ke aea ana ae nae o ke poo o ua kanaka opio nei iluna, a ike mai la i ke kn aku o kana kauwa. ninau mai la i ka pane ;.na mai: "Heaha keia mea au i makemake ai e Vakili?"

Nee mai la ke kauwa a kokoke imua o kona liaku, pane. mai la: "Aole au i niakeniake e hoouluhua wale aku ia oe e ka Mea Kiekie, aka n«ae —" Ma kela wahi, i noho malie iho ai ke kauwa, me ke kamailio hou ole mai, a 110 ka ike ana aku hoi o ke kanaka opio, malia paha lie mea ano nui loa ka ke kauwa i makemake ai «. kamailio mai iaia, ku okoa ae la oia ilu'na, a ia wa i • ike ]>ono akū ai ka mea kakau i kona oiwi kino, he kanaka loihi oia, ma kahi 0 ka aneane e piha ka eono kapuai, he kulana hiehie a kilakila kona. a 0 kona lole e komo ana, he paalole eleele holu. me kekahi-kamaa huki ili ulaula ināneona mau wawae, i hele nae, a kikohukohu me ka lepo. "Heaha keia hana nui au e Vakili i hoea mai nei?" wahi hou ana i ninau nfai ai. "Ma ka'u nana aku, aia kekahi mea :>no nui loa iloko o kou noonoo, v ua hiki ia'u ke koho aku, ntamuli oke ano o kau nana ana" mai. Pehea, ua hakaka hou no uae paha oe me Saka ea?" .. •'Aole e kuu haku, aole aiT i hakaka nie Saka. āka he mea i oi aku ke ino mamua o ka hakaka," i piine mai ai ke kauwa. me ke kunukunu ana! iho, i hiki pono ai iaia ke kamailio aku, oiai ua hele kona puu a pipili i ka male.. "Heaha auanei keia mea oi aku o ke ino, wahi a ke kanaka opio. noke okoa ana ae i ka akaaka, nie he inea la. he wahi mea ano olewale no ka ke kauwa i kamailio aku ai, a wehe ae la i kona poki waiho cigarita, me ka pane hou ana mai: "Aole-he mea i oi aku o ke ino, mamua o kekalii kuke Rukini, ke ala mai ka inaina iloko ona." "Mai manao oe he wahi mea uuku keia au e kamaiho aku nei ia oe e kuu haku. aka he ifiea ano nui loa ia, i pili i ke ola I ame ka make." "Ina o kena ka mea oiaio ea, alaila ua hookahaha loa inai oe i ko'u manao," wahi a ke kanaka opio, a maanei, he mea pono i ka mea kakau moolelo.ke hoike ae. i kona inoa, o.a no 0 Pita Nikola, ka mea hoi i ke Duke. Ku tno ae la l oia iluna, me ka hoi ana aku a noho iluna o ka noho paipai, a 1 mai la: , , . , 4 ina he mea ano nui i'o kau ijke ea, alaila o keta kou mapawa e hoike koke mai ai ia'u!" Neenee loa mai la ke kauwa aoo a ke-koke imua o kona l aku, kamailio mai la me ka leo nialie: "O ka meahou ano nui a f u e hoike aku nei va oe, olano ke hou ana mai o ka uluao'a iwaena o na makaamana. Pupuku ae la na kuemaka oke Duke Nikola,_a ninau mai la* "I ka manawa hea i ala ae ai kela haunele. •'Ua hoomaka' mai kela liana a 'na niakaainana, ma ka ]>o aku la i liala. a i keia kakaliiaka nui wale i īmlma akn ai ka l.alelio o ke Keikialii'Kalika i ke ahi. kōnioia aku la hoi «iloko 0 kona kakela. a liaoia mai la na \vauvat apau e loaa akn an.i 1 na kanaka." ' . , . . , Ma kela wahi o na hoakaka a ke kauwa, ku okoa mai la ki. Puke Nikola iluna,'a pane mai la me ka piha Ika pihoihoi: ' Ua maopopo loa anei ia oe keia mau mea au o kamailio '""lUniea oi.aio lo'a keia e kuu haku, uo ka mea o ka hoea koke ana mai nei nft ia o Anani. he elua wale ae nei no 111,nuke i h«ala,.a nana i lawe mai nei 1 keia lono. li'oloholo iho la o Nikola maloko o ka rumi no kekahi manawa, a iaia i hoi ae ai a mamua pono o kekahi puka amani iuti. nana aku la oia iwaho, me ka hoopuka apa ae 1 ke.a mau k'Aole ka hoi e kala i lawelaweia ai na hana hooliaunaele. ]>eaha k'e kumu o ka hoike ole ia ana m«at 0 ke.a nuhou la u mamua ae o keia manawa? Ma keia la holookoa ahiki 1 ka 1,0 ana, aole.he kamailio iki mai o Konaela *a,u f ke kanaka i na laau. . He elua wale ae nei no la 1 hala, la u 1 maalo ae ai ma'ke kulanakauhale, ua wehe mai na kanaka 1 ko lakou mau papale imua ou, me he mea la, aia no i na 1 kahiko e nohoalii mau ana ka maluhia nialuna oka ama. Kc hoohiki nei au ma ka iuoa 0 na lani, e hoopauia ana kela mau hana lioohannaele a na makaainana . **Ke pule nei an i ke Akua, e liookoia kena manao 011 e kiui liaku Ua maopopo ia'u iloko oko lakou mau naau, aia mau i'o ko lakou alolia ia oe: he poe keiki lakou nau, iia pihai ko lakou inau naau'me na manao laalna nou eke Duke Ma Nikola. ka mea e holo nei ke koko maemae iloko o kou mau aakoko, elike me ia e holo la iloko o- lakou; he hookah, wale uo mea nana i hoololi ae i ko lakou mau ano, o ia.no ko lakou l.oohainuia ana akn i na waiawahia. 1 nAiinna aku iloko o ko iakou mau noonoo. e na. konnle mai Mosekao nia, v . •'O kena i'o anei ka \nea pololei e kuu kauwa hoolohe: wahi ake duke. me'ka ana ae o kona poo. L a ho« liou mai anei kela poe koniiie? * "\e ma ka po nei i hoea hou mai at kela poe komite, a a 0 aku la i na imkiainana i k.i lakou mau mea pono e hana mai ai: hoopoina loa -ae la na makaainan«a 1 kau mau niea 1 r.'o aku ai ia lakou; a hoolohe aku la 1 na alakai hewa ana a kela poe kanaka, a ke nana aku, ua hele maoh no na makaainana a hae." ■ « ■

Pupuu ae la ke Dukc N'ikola f kōna mau lima, mamua o ka umauma, nana aku la i ka puo'a o ka halepule, e kn mai ana i kahi mamao; me he mēa la o kana mea e hpomopaopo la. o ia no ka ula o kela puo a, o ia no oe o ka ula koko. i penaia aku. a i ole, ua like paha me kela manawa o ka la. e napoo aku ai i ka iiikai. Aia ke kauwa aoo. ke na'na la maluna o kona haku, ka haku ana i nolio hana aku ai no na makahiki lehulehu i hala, aJaila kamailio okoa aku la oia i kona manao: ''Aole he maik.ii iki o ko'u noonoo, no ke kulana o na makaainana i keia \va. Malia palia, he aloha no ko lakou ia oe, maloko o ko lakou mau naau. aka nae. heaha ka waiwai o kela aloha. ina ua piha ko lakou mau poo i 4 na noonoo lalau ?'" - "IFe hookahi v\ r ale 110 a'u mea e noonoo nei- i keip. mana\va, o ia ko'u hele ana aku e kamailio pu me na makaainana c Vikili!" "īna, i loaa ia'u ka aeia mai e kuu haku. alaila e hoike aku no au ia oc i ko'u manao!" "H kamailio mai. ua makaukau au e hoolohe aku ia oe!" - "O kou manao ana e. hele e hui me na makaainana i keia po, ke hoole aku nei au, mai hooko oe ia hana ; 110 ka mea ma ka po i hala. ua hiki ke lohe ia na leo o na makaainana e hooho ana, me na manao piha inaina, a ua lohe pu ia aku. ko lakou, hoopuka ana i kou inoa." "He keu aku ka kena aka meā kupaianaha! Aole anei. ua hana aku au i na mea apau e pono ai lakou? Aole o lakou hoaloha e he. ewau wale.no, oiai ua manaoio aku au no ka pololei o ka m-au kumu koi; a he mea pono i'o, e haawiia aku ko lakou. niau pono- apau, malalo o ke kanawai, aole nae, ma ke puhi ana i na kauhale i ke ahi. ame ka hao ana i na waiwai!'' "Aole o ua h'ana wale no kena a kela poe kanaka, aka ua hooko niaoli aku lakou i ke karaima pepehikanaka, oiai he elua mau kauwa o ke Keikialii Kalika i pepehiia a make,\o laua na kanaka e malama ana i ka ululaau!" "He keu i'o aku keia o ka hana ano nui.'* i pane ae ai o Nikola, me' ke kiola ana aku i ke poomoku o kona kikalika e puhi ana iwaho o ka piika aniani, noho iho la hoi maluna o kekahi noho. a pane aku la i kana kamva: "E hookuu hookahi mai oe ia'u e noho maloko nei. no ka noonoo ana i ka mea pono a'u' e hana aku ai, aia no hoi au a makemake ae ia oe, alaila aku i ka bele kahea•! "Maniua o kuu haalele an-a iho ia oe e kuu haku, ke. makemake nei au e hoolohe mai oe i ko'u manao, aole e hajilele iho i ke kakela nei no keia po, aka i ma;ia\va okoa aku. no kou.makeuiake.e kamailio i na makaainana."

"Aqlc au- i hooholo i ka'u mea e haila ai, no ka mc:i aok he'mea a'u i noonoo. ke niakemake nei au e haawi ma : oe i wa no'u hookahi e hoohana ai i ka 1010 o ko'u poo!' ♦ilaila ani aku la kona lima, ma ke ano he hoailona, e katv oha aku ana i kana kauwa e hele' mailoko akn o kela rumi. 1 kela hala ana aku o Vakili ke kauwa, hookau aku la ke Duke Nikola i kona mau wawae iluna o ka noho e ku ana ma ka puka aniani, a paa ae la hoi nā lima mahope 0 ka noho, alaila leha aku la kana nana ana iwaho o ka pukf: aniani, i na puu e ku mai ana i kahi mamao, ame na ululaau mao loa aku o ka puo'a o ka luakini, kahi hoi a kon? makuakane i noho niana ai maluna o na aiua apau, ame kona mau kupuna, ka ohana nana i haawi mai iaia i kona inoa, kela inoa hoi i kauia ka weli e na niea apau, a i holo aku ai hoi ka mana o Rusia iloko o kona mau lima. Oiai ke Duke Nikola e noho malie loa la, aia ka ula ke nohoalii iho la ma kona mau papalina, e hoike okoa ma : ana hoi k<wa helelielena. i ke ano maoli o kona ohana i 1 oili mai ai oia. aka nae, aia iio kekahi ano o kona makuahine Pelekane, maluna ona, ka mea nana i haawi aku iaia i ke kuoo. '"** O kela mau hiona nae ma ka helehelena o ua eluke nei. aole ia he hiona no ka huhu ame ka inaiha, aka he hiona o ka pihoihol a'me ke kahaha, no ka mea hiki iaia ke kuekaa ae l ka ninau nni imua o kona alo, me ke komohia pu hoi o ke aloha no kona lahu.i kanaka, no ka maopopo ole ia lakou. o kahi e holo aku ai, no ke ake ana aku e loaa l\e mea nana e alakai ia lakou. Aia mau 110 ka manaoio iloko ona. he niau makaainana kela nona, he mau makaainana hoi mai kona niau makua niai, a he poe keiki nana. ma kekahi olelo ana ae, e kuleana ai oia ia lakou. pela .hoi ko lakou kuleana ana iaia. O kela ka manao nui iloko o ke eWke 01110 e noo.noo la, maniul' mai nae keia, o ka aoao o kona makuahine, ka mea nana i haawi mai iaia i ka ike,*he kuleana nui kona i na makaainana, a malun'a iho ona ke ko'iko'i o ka hana ana aku, i na mea e pono ai lakou. 0 na a'o ana a kona makuahine Pelekane iaia, mam,ua 0 ke komo ana o ka aina.iloko o ke kaua. o ka mea ia nana i haawi'mai iaia i ka ike, no ka nui o ke ko'iko'i o. na ninau e ku mai ana imua o kona al.o, ua hoea i'o niai i ka hookoia, ana o na mea i a'oia mai iaia. Mamuli nae o l-jona komo okoa ana iloko o'ke kaua, ; hookaakaa pono ae i kona mau maka, a i ka manawa i h.aalele. «iku ai o ~Rusia, i kona mau hoa aupuni o ke kaua like ana, ma ka aoao hooka'hi, ua hoi hou aku oia ma Zukovo e nohō ai, no ke kukulu hou ana i ke kulana hookele aupuni ma ua. ano ana'i ike-maoli iho ai no. i ka pono a. pololei. Ua kipa aku oia ma na home o na makaainana. ua haawi aku i na a'o kupono ana ia lakou. ma na, alahele apau e poho ai ko lakou nolio ana. ua haawi pu aku i ke (lala, i ka poe nele, me ka lilo i hoaloha pilipaa no lakou. 1 kinohi, ua holonono maoli kana lioomalielie ana i ka manao o na makaainana ; ua hooloheia māi kana mau a x c ■'•na aku. ua laweia aku hoi kan'a inau manawale'a ma ke (lala, me na manao maikai. ahiki i ko lakou hoohiki okoa ana mai, ina no e hookaheia ke koko ma Rusia, a pahola mai ka wi.ame.ka ma'i maluna o ka aina holpokoa, aole !oa e ikeia kela mau haawina maloko o Zukovo. Ma ka nuho,u nae a Vakili o ka la\ve ana mai, 110 ka pioloke iloko o ka noeinoo o ua makaainana, me ko lakoou. hoala «ana) nlai*i'ka haunaele, ua lilo kela. \ mea mai i ka 11001100 o ke Duke Nikola. O ka mea nana i hooi loa mai i ka manao kahaha iloko ona, o ia no ka hooko maoli ana aku o kona poe kanaka 1 ke karaima pepehikanaka, 'ke puhi ana \ ke kakela o ko Keikialii Kalika: ua like kela mau hana a na makaainana me ke ala ku-e 'okoa ana mai iaia nei. . Me he mea la nae, ua maopopo paha iaia kana mea e hana aku ai., ku ae la ke Duke Nikola iluna*. no ka hele maoli ana aku e hui pu me 'kona.-poe kanaka, no ka niea ua ike oia i ko lakou mau alakai, me kona manaoio, inr lakou eJohe mai ana i kona leo, e hoolohe mat ana "hikou iaia. a e hoopau ae i na manao ooloku iloko o lakou. ]-fele akii 'la nia, a uhi mai la i kana piano'me ka malie. me ka hoilioi ana aku i na pepa leo mele ma ko lakou mnu wahi e waiho ai. lalau aku la i kona p«ai)ale kapu me kekahi huipa hololio. o koua hele aku la no ia no kahi o ka puka, a mamua nae o kona oili ana aku iwaho, ku honua iho la oia, nie ka lalau ana aku i ke kaula o ka hele kahea. me ka hooho malie ana ae: • ' "Pehea la i kamniīio ole mai ai o Kona<iaSfi'u i keia la, e pili ania no keia meahou ano nui? A'ole e nele kona lohe i keia»meahou, no ka mea he kanaka hele oia iloko I o ka umlaau kahi e halawai āku ai me na kanaka hele o ke alamii- he kanaka o Konada a'u i hilinai loa | ai. malia paha. ua noho pouliuii no oia elike no hoi me ko'u | mnopopo /Ole 110 keia nuhou. alia nae hoi e k;'hea ae au [ iaia!" oka liuki iho la no ia oke duke ike kaula oka