Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 49, 9 December 1921 — HE AKUA E KE KANE HE IKE OLE E KA WAHINE E! [ARTICLE]

HE AKUA E KE KANE HE IKE OLE E KA WAHINE E!

3 (Flo.om&uia mai) jj Kulon mai la 'o Kalaeoliia, a houi , f iho la i ka lae o Koae, me ka 1 paue 1 i ! ana ilun, e kuu Puloku e, mai kapa 9 * ! , j mai'oe ia ; u he haku, hookahi 110 o< 1 1 kaua haku o na 'lii, 110 laua ka aha 1 1 'a, a e lilo liku aiia oe i punahele , .; 110 ito alo 0 na'lii, no kamea, ua Wo t • oe. i puloku naua e hooko i. ko lakou l'iuakemake, a o kou alii iiio la no ia ': ame kou' punahele. 1 O kau i ho'iho'i niai nei na'ii'e hoo-1 j ,kuu i na hana, ua pono ia, ua pau ka : hftj|finui ia oe, a 0 kou wahi mtinao, e j ha 'i' oe, iua aia ia iloko o ko 'u ; lima, e haawi no au ia oe me ke kaii 1 • ole. ! Pane aku la 0 Koae, e aho hoi ia'u i. k}i panina hope 0 na.-le'ale'a 0 ke alo •.alii 0 na lani, a kaua> liealia la hoi, f ; ua pono ia, wahi a Kalaeohia, aia'iwa- j j ena o kela anaina e noho nwi la mao, j a\i i ike aku iiei, he piipii hahai moa, IMIO ke kula o Nimniniwai, ia'u f ike l.aku nei iaia, pii ae nei hoi ka'u eleele, I (Li'a) nona. iNana ae nei hoi au, ke ohi nei kai o ke ao, eia o Hikinialama iliipa, 0 ia ko'u mea i ui aku nei ia 06 ia'u hoi ka hope o.ka po 0 Halalii. | Paneviho la 0 Kalaeohia, ua hilei, ! he moe na ka laau loa, a eia paha auanei ka mea apiki, e hahai aluka ,j)aha auanei au i ka nui 0 ka lehua, ; liopu hewa paha auanei au i ke ohulu, i i ka ua la malika (kakani) olelo aku I la o Koae e hele oe a ume mai i ka I pili, a ku ae iluna, alaila hele mai oe a loaa au hoopa mai oe i ka wawae ia'u ; ina e pale aku kuu lima aole ia, helo | aku oe e imi i pili' nona, aka hoi 1 kaonii kuu lima i ko wawao, me ka paa ana, aluila 0 kou wa ia e liookaa iho ai i ka malie, a ume ak|i ia maua j no ka ehu kakahiaka, i ka pau ana j 0 na olelo mawaena - q laua, ku ae la o j Kalaeohia, hele.mai la a waena, i mai _la: E ka aha, eia kakou i ka piko 0 ke ao, airie mu ke koena i koe 0 na haua a ka puloku 0 keia po le'a a hookuu. ; Ilapai ae la oia i ka maile i kona liiua, j i me kfe kau ana niai i ke niele. | Hiahialaai ka maka 0 ke Kauno'a, - Aeae mohala iluna o ke kukui Kui-e-1 ' *Xs.na i hoomaamaa haoli.ka nahol<vj - A liopu lawelawe ka Waikoloa, L, Aa-ha, i na liulu 0 Haleauau, ; Hamoluuno i ka mauu Kuolohia, i Papa ka linia kehau i ke Kupukupu. ! Kani olelo i ka liko pua nene, Ne ne mauu aala 0 Kanelioa a hoa e-. j I hoa i'o paha no'u aloha au, \ 0 maua ka i ka ua ula o Waliiawa, i He hooluu moolua na ke Kiowao, Ke hoolnu mai la i uka o Kahui, Pulu ka maka 0 ke nalii moliala ij ka ua, • j Maholehole i ka ua Kolowa-wa-e. j' Wawa wale iho no loko i ka miha-1 mina, I 1 ka hoolaau aha e ake 110 e pili j pili-a-. . j laia e walaau nei i keia mau lalani, ; ke helo nei oia ma kahi a ka u'i, i | kuhikuhi niai ai iaia, i kona hiki ana ma katii o Kalhuahopu ma e noho aua> ; iko aku la oia i keia mau mea elua e noho like ana, a he mau u'i no a j elua; 0 ka moa hea la 0 alua nei ka i j li'aia? I iho la oia iloko ona, j j la hoi, e ume au i kekalū 0 olua, aj ; nana e hoolo mai, alaila imi aku au i j pili nona, hookau-iho la oia i ka maile j iluna o ke poo o Hueu, a nme mai la, ; ia wa i ku koke ae ui ua wahi eu nei i iluna me ka helehelona hoilioi, alakai i aku la o Kalaeohia ahik\ iwaena o ke kahua, huli ae lA oia a hele aku la ma j kahi a Koaekea e uoho mai ana.« I ka ike ana mai 0 Koae, aole keia 0 kana li 'a, fiooueue ae la oia i kona kino, me ka pupuku 0 ka helehelena, j i ka hiki ana mai o Kalaeohia ,ike mai la oīlt i ke ano 0 ka puloku, iaia i Uoopa' mai ai i kona wawae, palepale aku 'la ka lima 0 Koae, maopopo iho la iaia, i aole keia o kaanoi. j Xolaila, huli aku la oirf i moku hou. ! rio nei kapena holohua, i ka loaa ana i 0 kona pili, huhuhui ae la laua imua S o ka anaina, a homo aku la mawaho 0 ka hale loha.j Ia wa i ku hou mai ai j 0 Kalaeohia, a hele pololoi mai la ma J kahi a Kalimahopii e noho ana, me ka j hoopuka ana ,ihj> i-ka*olelo, e ane like, ; me keia. j Me he ano kau makani la ATaialeale, Ka a Haupu a lele iluna, | Me he.lepa, la i ka 0 Kalanipuu, I hoike i maka no ka maile, He malu Huīeia ke alo o Kaipolia, j Maho'a i ka poa hau o Alia, j Lahal&ha ka ua Koolau o Puna e-. i Puua mapiAi na ke-loha i ke khnaka, j ,: Ke wawaln la m& he lima la —oe a- j | nei-e*, • \ | ( j \0 ka vta ia ona i kau iho ai 5 ka j maile i ke poo o Kalimahopu, a ume j niai la, ku ae la oia iluna* & hele aku ' j la 0 ka aha, hele aku la. j o Kalaeohia, ahiki ttia kahi e noho ana ( | o Koae, ike aku la ia i ka opalapala- .! ula, e paani a,?ia iluna 6 ka helehelena 0 . ka Puloku, hpopā aku la oia i koneu. ; "wawae,, kaonu iho ,la o Koae i koua ! lima, ia- wa i kau iho ai 0 Kalaeohia i 1 ka maile iluna ke poo, aia> hoi na ' liuaniele ke helelei la mai ka wahK • iho, nie he Ihua kuliiia la. i ka lima 0 i' ka.mea hanaī I' . la Kalf#e6bia i ka 'i ae a.i i ka. ti\aile, i ku ao la o # iluna, V hele pn i-,i aku Ia me ka mea ume, uo kahi 0 ka -J pili e ku mni ana, T ka ike ana mai 0 J KaUinahopu, i kn mw nn& i kuko mun

«i, i iho.la oia, bo moe pomaikai no ko ka' po, eia hoi hewa lolii loa, I aka ua. pumehana no n'ae keia kakahi- ' aka nui kekahu, ua loaa kuina» Paiula. ' I ka hiki aiia. o Koae iiuua o ke | alo. o. kona hoa pilj," wehe ae la oia j i kona .iuau lima, a apo aku la i ka :i-i o kona pili, nie.ka puili aaa, a honi ae la laua iniua o ka aha kanaka, ; ua lilo iho lā ia i. mea' hauoīi no ke anaina, elike no hoi me na hale kiiouioui a kaua e ka inea heiuhelu e ike hsi i keia mau la. Eia nac,.o ia mau haua a na kupuna, o ka hooulu kanaka ia a lakou i hana ai, a pela i ilteia j ai ka nui o na kanaka i ka wa i liiki j mai ai o Kahaolekaukau ma, he tva nae ia no ke kauu, nui ka make, hui I ka ulu, I keia lioi, nui ka hookahi, nui ka miniino, l>a Kiilau keia, he hoakaka. Ia laua i puka aku ai mawaho o ka 'hale loha, e pualena loa mai ana ke alaula, nolaila ui mai la o Koae i kona koolua, me ka paue ana mai: "E kuu ipo 4 pili o ka halē halauloha, ua ao j la, aole he wa i koe 110 ka hooluolu, no- J lailn, e hoi kaua i kōu wahi, j ai ka lo'ale'a o nalii, o ka aina: II mai la o Kalinmhopu, he malihini au i£ Kalae nei, aia ko'\i o foilappapa, i na hoi ha pela, e hoi kaua i kahi o kuu maii wahi kupuna, i kai o Palikea, j aia keia wahi; kokoke i he alanui, e I ai i Moomonii. Nolaila, ua'pono ia laua, kamoe ak ula ko laua niau wawae, no ka hale o na tutu, hele no hoi aliiki i ka hale, puka ka la, i ka ike ana mai o na tutu pa kahea, niai, ua lpaa ka kou pili o ka halauloha o | na 'lii. I ' I ka ike aua mai i kā lei pala, i haku papa ia me ka pua ula o i ka awikiwiki, njc na lau uliuli, auwe! I mai la kalii tutu wahiue auwe no hoi oe e kuu ipoopuna e, he huakai. pomai* kui ka keia au e ka moopuna, o oe V.a ke lilo ana i punahele, no ke ;uoynlii. Hohohoi aku maloko e hooluolu ai, v. mo 'a ae kahi puholo alieahea alaila j paina,- ua ao ka po, maona le'a. ka [ hianio<\ r ! Eleu aku la kahi elekule k.vhi'a ke ahi, ehia la ia anaauai :vna ilio, pua ka uwahi, o ka Laknhoke ,i ka aua o ke ahi, kau ka Trahie me na kauna pohakh, liopu ka 'moa pau i ka nuunu, hakui iloko o lea ipuliao po hue, inc ko ananu, ka/popolo. ke aheu: hea lu ka. paakai,' ninini kahi wai ku» kuku ka niahp, paui a paa, hoōwali ka jK>i uala, ka poi kalo ma.kole-a o ke Kaioen, hele no hoi a makaukau, kahiku lui la iluna. y

Kahea aku lii kahi 010 lcde. JS ala e, na moo.ea, c ala e. paina, ua mo'a kahi pulohul ?via na nioopuna kc h«le lou iho la e liooipo me X iolopua, i ka oha lima ole a ke aloha, i'ko laua loho ana mai i ka teo, ala mai la hele ru:ii la a noho ma leahi o ka papaaina, pau no/na hua plile komo ka uha moa i ka waha, ke miu la, ke haupa, la, a piha pono na pakiki o Kupumaikalala, holoi jka linia, kuokuolo ka nuku, ua piha aku la ka ipu iolo ole, haule. iho la hookaakaa i ka niaona, nana ae la o Kalimahopu, ua awaken, huli iho j la. a olelo i l<u hoa,: , • | L*a hui iho la kawn e kuu ipo o ka hale hooninia'u manao o ke alo alii 0 ka'aina, a ua hookoia na mea apau e pili ana ia hana nui; ine ke kunukunu ote ia, a heaha la ouan»!i ka ? u uku ia oe, no kuu hilahila? -1 Pane mai la o Koaekea, mai hilahiW oe, o i hoi e, i aihueia e oe, n i llmanuiiu « hilahila ai, aole, he trai: wai au i loaa ia oe iloko'o ka aha nui, a ho mea hooko hoi oe ame a'ti i ka, leo o na Lani alii o ka aina, no laua ka hale halauloha a ka makemake, e hookoia ai, a ua.ko iho'la. Noloila, e kuu ipo, liaule iho kua ilalo a hooluolu. Ma kuu p.oli mai oe. Na 'u e honehone aku. Kulou ilio la o Kalimahopu, a honi iho la kaua, a eia ko'u manao e hai aku,ia oe, o pii au iuka*o Waialala, aia ilaila ko'u wahi opeope, i hale kamnaina, malaila ae au ahiki i ke kahua maika, anoai o hihia me ka laki i keia la, loaa ka'u makana ia oe, 110 kou hookipa ana ia'n, me ka manao oluoan. Nolaiia, e liooluolu oe a maha, na ka mea, o oe kh mea liana nui o ka ]x> nei, aia hoi a oluolu oe, alailā pii ao, hui.āe kaua i ke kahua mnika,,! a holo ia īnanao, mawaena o laua, ku; o Kalimahopu/'a-'pii aku la 110 i 1 kalū i waiho ai o kahi opeope. | laia i hiki ai i ka hale, ua hala kona | mau hoa ame na kalnaaina i ke kahua j niaika, o na elemakulo wale no lto l<a j hale. Olelo mai la ia Kalimahopu, ua | pau aku n«i ]fl*kou la i ka hole, eia aku j no kou wahi ke kau niai la ma j ka paia, olelo mai nei lakou ia'u, ina ! e. hoi mai oe, e imi aku &loab*i kahue. maika. I kona lohe ana ia mau olelo, lalaii aku la i ka puolo ma ka paia, me ka elelo ana aku i ke kamaaina, o h* 4 le o»'. a loaa aku lakou, aole paha «» kala 'oa lukou i liele ai, aole no fr<vi i b. iili'u loa, a hoea mai la. nn hoi oe. j na hiki nae paha lakoū la, i kahuii i ! k«ia .iva, ,wahi a ka nohohale. o ko Ka- ( limahopu kalla mai la no ia, hele no [ ke kahua. le 'ale'a. laia i hiki :iku ai, a hui me koila mau hōk nlnau aku la oia,' ua loaa iho aei ko 6nko.vl mau lioa pili? \ōlo, vrahi a Hueu,. i kakai; iho iiei niAkou ia oe, elike nie ka olelo a Kaelemakule, i'oltve, haejfele i- kā okali o Iph Kuakaihole. "NolHila, ua hiki mai h« 00, e imi ka hoa pili. Ala -to'u

mau wāhi hoa pili mao, e noho» mai fa iluna o ka iwmu' Kuolohia, wahi a Hueu i kona mau hoa, o kela wah 1 kannka upepo, e pono mai ne: In, l:e- wahi ihu ami le'a i ko oli, '> oia la ka mea, -o 'u i, eo ai, a r *i o ua oia la i kjf lioopahene ia'u, me ka hoaee mai au ana ka lae o Maunauna i ke kula, o kana hoi ia, a i keia 2a hoi, ikeia i kau, ina kakou, i loaa na lion pili o keia la, wahi a. Hueu. (Aole i pau)