Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 51, 23 December 1921 — Page 3

Page PDF (1.31 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NA MANAO PILI LEHULEHU KO KAHUKU PONOI.

Mr. Lunahooponopono; E ae mai e haki ponoi aku no oe i ke alakai @aina manao ana, mamua o na ma@ hoopiha nupepa e hoopoho and i kau, i ka ia la mau dala 2.50 o keia makahiki 1922 e hiki mai ana, penei @kahi:

E pili ana i na kiakaa otomobile e hoopilikia mau ana i ke ola o ka lehulehu, e puka mau ana i na pule apau, manaonao no hoi na hana hookano i ka mea a ke Akua i hana ponoi iho ai, me kona mau lima i ke kanaka mua, i kumu anoano hooulu kanaka i ka maka kau iluna, a nana ole iho i ke ola o ka lehulehu. Ninau ana au penei :

Ihea na moho e kohoia nei i kela ame keia kau i hana ole ai i kanawai ikaika hoopaahao, aole e emi, malalo o elima makahiki? A oiai, ua nui ka poe i make mamua, he poe e iho @a mai ke kaa uwila iho, a e pii aku ana, ua pau lakou i ka make mamua ua holonui ia mai la a kau o ia aku @ he mau kapuai he 20 a 40.

Ua Hanaia he wahi rula nawaliwali a ahonaiki mai ia make, keia ma na kihi a ma kekahi aoao a kekahi aoao, e poino mau nei, no ka inu waiona mai ke kumu, ulu nui mai na manao hookano, e olelo and iloko on a iho, eia ka helu ekahi.

E hoopau loa ia kalaiwa, aole e kalaiwa hou me na makahiki hoopaahao, elike ka hoopai me kana i hana aku ai, i kekahi manawa e make ana a haihai kekahi, nui ka poino i keia @kaa hookahi i make ole, i malama maikai ole i kona kulana keonimana, elike me ko Likeke ma keonimana, malama i ke kulana iloko o iwakalua makahiki a oi, o ia poe ke aeia.

Eia kekahi mamala manao kupono, @ Kahuku manao kela: Aole kuai a puhi okolehao, o ka hoohalahala o Kahuku aina lewa, liilii ka hoopai a ka ninau nae, pehea la e pau ai e puhi ana penei: Loaa pono ke kolohe, hookahi tausani dala kuike, a makahiki hoopaahao.

Noonoo pono na moho e puka ana i keia kau, o ia ka hana ana, naka Laalulu na paui puka o Uwahipouli, @ aole kaupalena ke kanawai e hoopai iho a kanono e na lunakanawai e ia mahele.

Ina pele ka hana aua, o ka pau ae a no ia hookahi no hawae lauhua o Hawaii, i ka lua aku o ka manawa, o hela ai a ke kumulua o ka make loa. Hawele iho la ke kumu a paa ka hoa paio hoopuka iho la i ka inoa o ia @, o ka make loa.

Eia hou kekahi manao e o ku ae nei. Ua makemake au e hoi i ka aina @pulapula o Molokai, owau o J. A. Kahiona ame kana wahine akahi keikikane, ame na moopuna ekolu, kaikuahine me hunona, lehulehu na moopuna elima, aia apau mai na pepa hoopihapiha i ka hooponoponoia, hoo@ mai nau kekahi kope i Kahuku nei. Imua o ke komisina ame kona mau hoa ma o ke kakauolelo la, o ia aha Geo. P. Cooke Honolulu.

Ke kahua nui, o na tausani lawa mua o ia ke ola e onipaa ai, manuahi mai na mea apau ilaila ka ike hoohana aku ua like loa ka haole me ka Hawaii, o ke dala ka mea nana e hooni na mea apau kohu ai ke olelo @e mea o mea, mea o mea.

O ke kanaka aole dala, a pii ae ma mahope he kakaikahi loa ia poe. He hoopono aole puni lealea, he kamaka pi, mahope ka wahine aole moe pono kona poo, noonoo nui maluna o ka hana hookahi, mai kona wa opiopio a 25 a 30 o kona mau makahiki, a 50 a 60 kona ola ana. Ua kiei mai oia maluna o na puumau loa, a keia oia he nui o kona mau hoa ma na puu nahelehele a kuonoono no ka aina.

He mahele ulolohi loa kela. O ka mahele kikiapau hookahi no hana, o na hoi wahi a Solomon. He mana ke dala, pololei kela, pipi, lio, miula, ekake, pipipake, moa, pelehu, kalaka, palau, halelole, upenakuu a hoolei $2,000 i kinohi, $3,000 mai hoi mao aole e piha 10 makahiki. Aole kaunailio hou in a no $500 kane a wahine lawa kela nui ka ia ma Molokai, 2 eke palaoa I mahina, 3 mahina ai ka uala, pu, kulina, pine, uala kahiki, pipi waiu; a ka waiu pipi ame ke kao, he mea hoolaha i ka ulu nui ana o ka ohana.

Ua noho au i Lanai i ke kau o Kipikona, o ka hipa, i ole o ke kao, o ia ka ia oke kulina i ole uala, o ia ka ai penei ka hana aua o ka uala. Ua maikai ka mala, ali a poopoo ka lua 1 1/2 a 2 kapuai ka hohonu 5 kapuai ke anawaena, kiola 2 lau uala @alo, aole kanu ka lepo, pela a pau ka mala, na ka makani e hoopiha mai i ka lepo; 6 mahina kii e ai i hookahi mala o ka lua, e lawe mai waiho no ka lau i kela ame keia mahina, a piha 2 makahiki, ua palau mau oe i na @ewa ua pii ae ka lau a hua ma ke @.

Hookahi no kanu ana ma ke a-la-la ka ai, o ia ke kanu ana o ka aina kula, o kou ike ia i Lanai, kulina @ua no pau pu, pau no ulu mai no. Hipa kao me ka pa e pono ai i kela ame keia ahiahi, e hoihoi iloko o ka pa, kakahiaka uwi ka waiu pau hookuu in a aole oe e hana pela nui ka auwana, a hui aku a hui mai.

No ka pipi pela no e hana ai, hapai hookaawale la pipi, 10 mahina lio 11 mahina, a pela no e malama ai.

He nui na ninau hoomakaukau i ka poe e manao ana e hoi i ka aina o Molokai, Ka pau ole ke mahi, ka ike ole i ka mahi ana. He aina kula kela i keia manawa, pipi pake loaa, pau ka pilikia, e palau i na hora oluolu @eka@o ka la omamalu, in a ua 1 paa 5 a oi eka, i ka la ke hoohuiia, 1 paa wikiwiki ka hele ana, me he hoki la.

Kanu i ka alafafa, palau hapukii palau hou, hapuku hou, hapuku apau pono ka opala, maemae ka aina, komo ka palau 5 maka me he hapuku la, kau iluna e noho ai, aia iluna pu ke eke anoano, na ka hapuku e uhi mai ka lepo.

Hookahi no kuaua nana aku i kona pii ana ae, hookahi no kanu ana he oki wale no, o ke dala wale no ka mana nui nana e hoohana na ko wahine ia hana, o na holoholona huhu, o ia kau e hana, o ke kanaka @ai@le ame haipula ole, like no na pomaikui honua, ma ke aupuni o ke Akua mala@a pau ko laua hui hou ana komo kekahi i ke aupuni o ka Lani komo kekahi i ke aupuni o ka make mau loa.

Maanei iho la ko Kahuku pau na manao Kalikimaka.

J. A. Kahiona,

MAKEMAKE O MOKUMAIA E KINAI I NA HAHA KOLOHE.

Ma kekahi la elua ula aku nei i hala, i hoopio aku ai o J. K. Mokumaia, i kekahi hana e lilo ai ka apana o Moanalua ma keia mua aku, i wahi maemae a maikai, e kaawale loa aku ai na hana ino, na hana kolohe, i lawelawe mau ia e na kanaka opio e noho ana ma kela wai, ma ka hului ana ae i kekahi poe keiki ame na kanaka opio imua o ka halewai, e kau ai ka weli ia laakou, no ka hoao aku e lawelawe i na hana i kaulana ai ka Apana o Moanalua, i na hana ino, i na wa ae nei i hala.

O ka moolelo o kela hana hoomaemae a Mr. J. K. Mokumaia i lawelawe aku ai, penei no ia:

Ma ka po o ka Poakolu elua pule aku nei i hala, i loaa aku ai he kahea ma ke kelepona iaia, mai ke Kepani mahima halekuai e noho nei ma Moanalua, e hoike mai ana no ka aihueia ana he pahu apala mailoko aku o kona palekuai, e kekahi poe keiki o Moanalua, mawaena o ka hora eono ame ehiku o kela po, me ka ninau ana mai aia, i ka mea pono e hana aku ai.

He makai o Mr. Mokumaia i hookohuia, me ka mana piha e hooko aku ai i ke kanawai, nolaila o kana hana mua, o ia no ka hele ana aku e hui pu me ke Kepani malama halekuai, a ninaninau pono aku la iaia, i na inoa o na keiki ana i ike ai, i hoea aku ma kona halekuai, a aihue ai i ka pahu apala.

Ua kamaaina wale no kela Kepani, i na inoa o na keiki o Moanalua, ua hoike mai la oia i na inoa o kela poe keiki, alaila hele aku la o Mr. Mokumaia e hui pu me kekahi mau keiki, i hoikeia mai ai iaia, a hoomaka aku la e ninaninau, no ka lakou mau mea i hana ai i ka pahu apala, ma ia ninaninau ana, i loaa mai ai ka ike iaia, no ka poe i pili maoli i ka hewa o kona hookolo aku la no ia, ahiki i ka loaa ana o kekahi kanaka opio, hookau ae la maluna o kona kaa, o ka lawe mai la no ia no ka halewai, a waiho makaikiu.

Mai kela keiki ae, i hoike mai ai oia, i kona mau hoa, o ke komo pu ana ma ka aihue, i ka pahu apala a ke Kepani, nolaila ua maalahi loa ka Mr. Mokumaia hookolo ana aku mahope o ka meheu o na keiki e ae, me kona lawe ana mai ia lakou apau no ka halewai, a wahi ana, ua hele maoli kela poe kanaka opio, a piha me ka haalulu aina ka makau, me ka ae okoa ana aku i ko lakou hewa, imua o na kanaka o ke aupuni.

Mamuli nae o na kukakuka maikai ana, me ka ae ana mai o kela poe kanaka opio e uku lakou, i na poho apau o ke Kepani, nana ka pahu apala a lakou o ka aihue ana, a hui pu iho me ko lakou hooia ana mai, aole e lawelawe hou i na hana o kela ano, ua hookuuia aku lakou, me ka hoikeia ana aku nae o ka lohe, in a e lohe hou ia ana, ko lakou lawelawe ana i na hana hakihaki kanawai ma keia mua aku, alaila aole he mea hou aku e hanaia no lakou, o ka hopu wale no a hoopaa aku maloko o ka halepaahao.

Ma ka hoakaka a Mr. Mokumaia he nui na hana ino a kolohe maoli, i ikeia ma Moanalua o na wa ae nei i hala, me ka lawelawe maoli ia ana o kekahi mau hana powa, a lilo he mau dala mahuahua mai ka poe mai i powaia, a o ka poe keia e hele holoholo ana maloko o ka paka o moanalua, e heleia aku ana e hooweliweli e kela poe keiki, me ka olelo pu aku, he mau makai lakou, i hoonohoia, no ke kiai ana, i ka poe e hele ana maloko o kela paka, me ka lakou mau wahine no na hana hooipoipo.

No keia hana ma ka aoao o Mr. Mokumaia, ua nui ka mahalo o ka haku nona o Moanalua, me kona hoike ana mai i kona manao e hoomau aku a Mr. Mokumaia i kana hana maikai i wahi e nohoalii mai ai ka maikai ame ka noho oluolu ana o ka lehulehu ma kela wahi, a ua makaukau hoi oia, e haawi mai i na kokua ana, in a ia he mea e hoopau loa ai na kanaka ame na keiki o Moanalua, i ka lakou mau hana ku e a hakihaki kanawai.

HE EKOLU MANAWA O KA HOOPII OKI MARE ANA.

Ma ka Poahua o ka pula aku nei i hala i haawi mai ai ka Eunakanawai John De Bolt i kana olelo hooholo e apono ana i ka hoopii okimare a Mrs. Cozy Mansbridge mai ia Mr. Mosbridge mai no ka haalele loa o ka mea i hoopiiia i ka mea hoopii. Ma ka olelo hooholo a ka aha o ka hoopuka ana mai e uku o Mansbridge i ke ola o ka wahine i $45 o ka mahina, me ka uku hoolimalima ole o ka wahine e @oho ai waloko o ka hale a o na hoolilo apau o ka aha na Mr. Mansbridge e auamo, a maloko o kekahi o na hale o ua o Mansbridge ma Kalibi e noho ai ka wahine me ka uku hoolimalima ole. Ua haawi pu mai ka aha i ke kaikamahine nuku o 12 makahiki nona ka imoa o Agnes malalo o ka malama ana a ka wahine.

Ma ka Poakahi i pau ai ka paioia ana o keia hihia okimare mamua o ka aha a ka lunakanawai De Bold, he hoopii a Mrs. Mansbridge o ka hookomo ana ae i ka aha e noi ana, e hookaawaleia mai oia mai ia Mr. Mansbridge mai kana kane no ka haalele loa iaia; ua paioia mai keia hihia e Mr. Mansbridge ma o kona loio la Wm. T. Rawlins, ua hoole ka aha i ke noi a Mr. Rawlins e hoopau wale i ka hoopii a Mrs. Ma@sh@idge.

He hihia keia i ikeia maloko o ka aha hookolokolo okimare maanei iloko o na makahiki eha i hala aku; o ka manawa mua loa i hookomoia ae ai o keia hoopii okimane iloko ia o ka mahine o Ianuari, 1918, a no ka pepehi mau ke kumuhoopii. No keia hoopii ua paneia mai e Mr. Mansbridge ma o ka hookomo ana ae he hoopii kue. Ua hooleia e ka aha keia mau hoopii a elua ma ka la 25 o Apelila, 1918.

Ma ka la 26 mai o Apelila, 1920, ua hookomo hou ae o Mrs. Masbridge he hoopii okimane no ka pepehi mau no o ke kane. Ua pane hou ia ae no ia hoopii ana e ke kane e kue ana i ka hoopii a ka wahine, a ua hoole hou is no e ka aha na hoopii a elua ma ka la 21 o Sepatemapa 1920.

O ke kolu o ka hoopii a ka wahine o ia keia i aponoia mai la e ka aha ma ka Poakahi nei, a ma ka la 22 o Augate i hala ka hookomoia ana ae o Mrs. Mansbidge no na kumuhoopii ekolu, ka pepehi mau, ka malama ole i ke ola ame ka haalele loa iaia.

Iloko o ka manawa e hooloheia ana o keia @ihia hope ua noi ae ka loio Wm. T. Carden ka loio o Mrs. Mausbridge i ka aha e hoopaneeia ka hooloheia ana o keia hihia no hookahi mahina, no ka mea, wahi ana, ua haalele o Mr. Mansbridge i kana wahine ma ka la 8 of Feberuari i hala a ua holo aku no Reno, Nevada, a mahope o kona noho ana malaila no na mahina eono ua hookomo ae oia he hoopii kue i ka wahine no ka haalele iaia.

Ua hoole ka aha i ka hoopaanee ana, oiai ua hiki no e loaa ka pane i makemakeia mai ia Mansbridge mai i kona manawa e lawe ae ai i ka noho hoike. Aohe nae i hoea ae o Mansbridge ma ka manawa i hooloheia ai keia hihia.

Ua hoakaka ae ka Loio Carden imua o ka aha mamuli o kekahi mau ike oiaio i koaa ae iaia, o ia hoi, mamua o ko Mr. Mansbridge haalele ana iho ua hana oia i kekahi palapala e hoo@lo ana i ka Bishop Trust Co., i kahu nana e malama i kona mau waiwai apau ma Hawaii nei. Maloko o ia palapala ana o ka hana ana o kana keikikane, o George e noho ana ma Amerika a malalo hoi o kaua malama ana, oia ka hooilina o kona mau waiwai, a koe hookahi dala a e haawiia ae i kana kaikamahine ia Agnes.

I kulike me ka oleloike o ka hoikeia ana ae imua o ka aha, he nui na apana aina ame kekahi mau hale hoolimalima ma ko Mansbridge inoa ponoi ma Hawaii nei, he mau hale lehulehu aia ma Kalihi a ma Kapalama o ka waiwaiio i kupono e auhauia $8065. He mau mahele pu ka kekahi ona iloko o na hui mahiko, he mau aina i morakiia mai iaia a he mau aina hoopaa, aole nae i hoikeia ae ka waiwaiio o ia mau mea. O kona loaa i ka 1920 he $3613.05, elike me na oleloike a na hoike i hui pu me ka Bishop Trust Co., o ka hoike ana ae imua o ka aha.

HE HOALOHALOHA NO MISS KAWELA KAPELA.

Mr. Sol. Hanohano, Aloha oe: E oluolu mai oe i wahi keena o ka hiwahiwa a ka lahui, no ko makou mau manao aloha, no ia hoa pokii o makou i hele loa aku ma kela alahele o na mea apau, i hoakakaia no na mea kino a ke Akua Mana i hana iho ai. Nolaila, Nana no i hana iho a Nana no i kii mai a lawe aku i ko makou hoa paahana, i aloha nuiia, Miss Kawela Kapela ma ka la 28 o Iulai, 1921.

He lala oia no ko makou Ahahui C. E. o na pokii o Waianae nei, a o ko makou hoa paani no ia i na la e hele ana i ke kula, a i na wa no hoi e heleia ai na halawai o ko makou ahahui, a pela no hoi me na wa e hoomaamaaia ai nahana himeni, no ko makou kihapai.

Aole no i loihi na la ana i noho omaimai ai, aka nae hookahi mea a makou mea i ike ai, o ka nalohia ana aku o Kawela, a aole oia me makou iloko o keia mau la.

Ua hookaumahaia mai makou kona mau hoa pokii, a ua waiho iho oia i na makua o makou, Mr. ame Mrs. Hihilani Iopa Kapela, no pokii, a kaikuaana, na kaikunane ame na hoa kula e ae on a, e u like ae i na kaumaha mahope nei.

Ke noi nei makou i ka Makua Lani, e ae oluolu mai, e lawe ae i na kaumaha mai ia makou ae, na makua hoi o makou, na kupuna ame na hoahele no on a apau.

Aloha no na la i hana like ia ai na hana o ko makou C. E., a nolaila, e ola na mea apau ma Kona aloha wale no.

O makou iho no,

AHANUI HOOIKAIKA KRISTIANO O NA POKII O WAIANAE.

HOOLAHA LULU MANAWALEA HELU 13.

Ma keia ke kauohaia aku nei na lala apau o ka Ahahui Kalama e uku koke mai i ka auhau manawalea o Hookahi Dala ($1.00) u oko kakou hoahanau, Mrs. Annie Kalua, i haalele mai i keia ola ana. E hoomaka ana ka ohi ana mai Dekemaba 23, 1921, a pau i Ianuari 21, 1922, o ia hoi he 30 la.

MRS. AGNES P. CHUNG HOON, Kakauolelo Ohi Dala Ahahui Kalama.

Honolulu, Dec. 20, 1921.

6483 Dec. 23,30,1921: Jan. 6, 12, 1922.