Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 1, 6 January 1922 — Page 3

Page PDF (1.52 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana

 

He moolelo kahiko no ka huli Koolau o Kailua ame Waimanalo, Ka Nanea o ke Au o ka Manawa

 

            Ke panecia aku nei keia nanea i mea hoohialani no uka poe heluhelu o ke Kilohana, a he mea pono no hoi i kekahi mea, i loaa kekahi o keia moolelo, a i ole ia, like ole paha me kana mahele, ke hoolauna leta mai i ka meakakau, S. K. K., 2332 Liko Lane, Pauoa, a e liookipaia mai n ome ka-pumehana nui o ka wipahe.

            Me ke kapena ame na ipo heluhelu ka anoi o ka makahiki 1922, ame ka opalapalaulu o ka meakekou.

            O ka hookumu ana o keia moolelo i ke au ia e noho moi ana o Olomana, a i ole ia o Olopana paha, no kekahi hape o Oahu nei, a o ia ka huli o na Koolau elua, aole nae i maopopo kahi noho o keia alii, aka o kana punahele, oia kana i hoonoho ai i konohiki no Kailua ame Waimanalo.

            O ka inoa o keia konohiki a punahele hoi a ke alii o Ahiki, a i kona manawa i noho ai aina ai malalo o kona punahele, i kana aikane alii, ua hana aku oia me ka manao oluolu i kona mau hoa aina.

            Ua kaana like oia i na wahi mahi no kona mau hoaaina, me ka nele ole o kekahi; a o na lo'a puu, na hakuone, na lo'i Poalima, o ia iho la no kona ame ke alii, nona kona noho ai aina ana. Ua hoonoho oia i ke kahuloko o Kawainui i luna aina nona, a o kana e kauoha ai, o ia ka kona luna aina e hooko ai.

            I kekahi la, kauoha aku la o Ahiki i kona luna aina, "'Aia a kakahiakanui o kekahi la ae, hawe mai hoi oe i mau wahi i'a  no ka paina kakahiaka, i aiia hoi ka momona o Kawainui ame Kaelepulu."

            I ka lohe ana o ke kahuloko i ke kanoha a kona konohiki ai aina, i mai la oia i ka olelo maikai; "Ola kaua ia oe, no ka mea ua pa mai la i kou leo ko ka mea waiwai. Auhea mai nae oe e kuu alii, aole paha auanei e loaa ka maikai o ka i'a o keia mau loko, no ka mea, akahi mo kaua a koma i ka aaina, anoai paha, ua huhu na kahuloko mua i ke pa'i (hoopau ia) ia ana, a hana inu i ka wai, kahi o ko kauoha."

            Pane aku la ke konohiki: "Oi hoi @@ na'u oia i hoopau aku, nana no ka hui i haalele i kona noho ana, mamuli o ka mana'ona'o i ka nana aku i kahi i noho pu ai me ke hoa o na la heu opiopio, nolaila aole kaua e hewa ilaila, a no ia nele hoi i ke kanaka, ke kumu o ko'u hoonoho ana aku ia oe; mamuli hoi o ko'u loho ame ka hooia ana mai a na kamaaina, o oe ka mea i pili aku i na lii o keia mau wai, o ka momona paha o na la o ko kaua punahele. He honu ka aina he mea panee, o hoi a hoomanao mai i wahi mea paina ua kaua." "Ua hiki ai," wahi a ke kahuloko.

            Hoi aku la oia a hoomakaukau i ka upena, kii aku la i mau @kokoekolu nona e kuu ai i na loko 'elua. I ka wanaao, iho aku la lakou nei iloko o Kaelepulu. I ke kau mua ana no, hei ae la ekolu awa nunui; i ke kuu hou ana, me ka manao e loaa hoi a mahuahua, he ole ka loaa. No keia uele, hoi mai la a loko o Kawainui, ia lakou nei i hoomaka aku ai e au, ke ole nei ka i'a mao, maahei, ke lelele nei me he @mae holo la i loaa i ke anu o Kawaikoloa.

            Nolaila, wehe ae la ka upena, ia kuu ana, hei ae la @@@@ nunui, oiai mae he nui ka i'a a kakou nei e ike nei, o ka mea apiki, ke apo aku i ka upena, aia iluna o ka lunu kahi i kau ai aohe pili iho o ka upena ilalo; o ka noke ia o lakou nei i ke kuu a puka ka la, nole wahi i'a i loaa hou ae o kela mau i'a nua wale no ekolu.

            No keia ike o ke kahuloko i ka nele, olelo aku la oia i kena mau hoa: "E hoi kakou o awakea loa auanei ka ai ana a ke konohiki o kakou, manao ae nei hoi i ko kakou ilianu, e mahuahua ka loaa, eia ka hoi hoopololeiia mai nei no a ka waha o kahola, eia ka e nele ana ko kakou ili anu.

            I mai la kekahi kauaka: "Aole paha i hoopololeiia mai na ke konohiki wale no, no ka piha limu kekahi o ka loko; nolaila kau ka upena iluna aohe pili iho ilalo pau no ka i'a i ka holo malalo o ka upena a o la no ke kumu o ko kakou nele, in a nei no ka pau o ka limu i ke mokuia a maikai, aole e nele ka loaa, hookahi no kuu ana, ohi ulawa ka makemake, hookuu ka i'a. O ka i'a anei keia a kakou i ike pu iho nei a ka'e mai, o ke kau hoi o ka upena iluna nele kakou, hoomanawanui, hookahi mea nui o ka leo o ke konohiki a o oe no ko kukou mea e ai i'a ai."

            "Pehea anei kakou e ai i'a ai ia'u aia no paha a kauoha mai ke konohiki e kau, alaila o olua no hoi na kanaka, a ina me neia iho la ka hana, a ka loko o Kaneipalua, o ia ka ihe, aohe @@@ nani a koe aku: oia la ke hoolewa ka auwae a o kakou ke kapalili ka lehelohe, i ke anu o kakahiakanui.

            "Nolaila e lawe olua e kaula'i i ka upena, a e lawe ae hoi au i ka i'a, a ka haku o kakou."

            "O lawe," wahi a kona mau hoa, "i @@@@ mai ke konohiki i ke kumu i uuku ai o ka i'a, mai paa ka waha. Ko la o ka punahele i ko haku aina, ai alii ana ia Kawainui me Kaelepulu, o na momona iho la no ia o Kailua nei, aole aku ma o."

            I ka pau ana o keia mau@kukaiolelo, kaha mai ka ke kahuloko, hele no kahi o ke konohiki, iaia i hiki mai ai a hui, pa kahea a ke konohiki, me kela ohaoha no o ka lokomaikai: "Ma i, maloko mai!"

            "Aole," wahi a ke kahuloko, "maanei no au, a hoi aku, mai ka loko mai la no ahiki, eia no kahi malowai i ka hope; nolaila he lalilali, eia no na wahi i'a ua hoopololeiia mai nei no a ka waha ou o ka haku aina; ekoly awa, no Kaelepulu ia; ekolu anae, no Kawainui ia, o ia iho la no na wahi mea i loaa i ke kauaka, o i noke mai nei @akou me ko'u mau wahi hoa a puka ka la, o keia iho la no ua mea i loaa."

            "Alaila, aohe a oukou wahi hoiua o kauhale."

            "Aole," wahi a ke kahuloko.

            "Auwe no ka hoi ke aloha e! Kaa iho la ka hoi i ka maukauka ke akiku, a o ka mea ka hoi i any ka ili, nele iho la ka hoi. Aloha no!" Hopu iho la ke konohiki elua awa, a paa i ka lima, i maila i ke kahuloko: "E lawe oe i keia mau i'a a haawi aku i kou mau hoa lawai'a, nai aku la ka hoi ko'u aloha ia laua, a lalau iho no hoi oe i elua anae nau, a elua no hoi na'u, ka pa ka paha o ka waha hewa, ua ai i ka momona a ke alii."

            Ike iho la ka kahuloko, he konohiki makee kanaka maoli keia, i iho la oia iloko ona: "Ola ka noho ana o oe ke alii," na ia la ke kuna e hopu, o kanaka no o kahi alii he mikimiki; hopu iho la keia elua anae, a paa i ka lima, i mai la ke konohiki:

            "A o ia o ka hanana ia o kahi alii, he mikimiki, lomaloma iho oe, ku oe i ka makani puiwa o ka ihu, ewalu kani, a o ko'u kumu no hoi ia i punahele ai i ke alii, ia ha'i ke kena ana, ia'u ka eleu ana, he leo ko ke alii a pane he hooko ka'u, in a i ke ahiahi, i ke aumoe he okoa ka mea i kanaia, aole owau, nana aku la au, e kiei ana iwaho no ka nui o ka pouli ame ka loa o kahi e hele ai, ike aku la au i ke ane lomaloma, o ko'u wa ia e kokolo aku ai a kukuli imua o ke alii, me ka pane pu aku:

            "E Kalani e, na'u e hooko ka leo ou e ke alii!"

            "Aole paha auanei e hiki ia oe?"

            "I keaha hoi? wahi a'u. "O i hoi e o ka honua ka'u e ka'ika'i, o hiki ole, o k@ leo alii, o ia ka mea nui ia'u, na'u e hooko, i makepono ko malama ana ia'u i kanaka nou a mamuli o ia mau hana, lilo i punahele imua o ka alii, no ka mea, na ai pu i ka papa aina hookahi, ia wa au i noi aku ai iaia e hoihoi ia'u i kahi ana i ike ai he wahi ia no ka ai e pono ai kona alo alii, a he kai hoi e loaa ni o ka ina'i e pono ai, i hiki ai ia'u ke makaala aku no kona leo, ke pane mai, oiai aia ka aina, o ke alii iloko o na lima o na alii, e noho nei imua o kona alo, aia a loaa mai ia lakou, o ia iho la ,o na aina hoi i lilo ia lakou, o ko lakou no hoi ia, a o kahi ae i koe e ke alii me oe, o ia ko kaua aina, a'u e noho ai, i awahia ka ni i ka umeke, a pelekunu ka i'a i ka ipukai."

            Ia wa i huli mai ai ke alii imua ou me ka halokoloko o ka wai i ka maka, a pane mai la: "Auhea oe e kau puna, aole au i haupu mua, he manao kou, a kaua i na mea apau mai na alii ai aina mai, eia ka ke une nei oe e hele."

            I aku la au iaia: "Aole au e hele ana a haalele au ia oe, hele no au i keia la, i keia po no au hoi mai. Ina he mahi kihapai koe ou a he wahi paena waa, alaila, haawi mai oe ia'u i hanai aku au'i kanaka nou e ke alii, i ku ka hoounauna, ua hanaiia a nui o ke alii iho la no ia, a o ke kanaka no ka mea e pono ai," a mamuli o keia mau olelo a'u, ua lilo ia i mea maikai i ka manao o ke alii, a i mai la ia'u:

            "Aohe no o kaua wahi aina i koe, eia ko kaua wahi aina i koe ia'u la, he mau wahi koele, aia i Kailua ame Qaimanalo, a he wahi wai oopu, aia i Kailua, he wahi hoopaena waa aia i kai o Moeau, o ia iki wale ae la no, o kuu haawi hoi ia oe, o ko haalele mai no ia ia'u, a lilo hoi ia i mea hoehaeha mai i ke alii; o kuu au'a hoi ia oe; o ko'u hoike ana ae no hoi ia i kou punahele ole imua o na alii e noho mai nei. Nolaila, o hele e komo i kahi aina iki o kaua, mai ka paliku o Waihi, malalo iho o Konahuanui, ahiki i ka waha hamama o Nuuanu, o uka ia, a mai ka lae no hoi o Makapuu, ahiki i na moku iloko o ke kai, o kai ia ua pau no paha ka wai i na makaainana o ke alii, a o na wahi koele iho paha la, o ko kaua ia; alia nae oe e komo e, e hoouna au i elele, e pa'i aku i ke konohiki, a hoi mai oia, alaila ae aku an ia oe e hele."

            I ka hoi ana aku a ka elele a ha'i ae, aohe wahi i koe o ke konohiki, ua ho'iho'i ae i ka aina i ke alii, ma o ka elele la, o ko'u wa ia i noi koke aku ai i kuu lani e hookee mai ia'u e komo koke i ka aina, i hiki ai ia;u ke hana aku ma ka aoao o ke alii, i ka mea e pono ai, a e nalo ai na iwi o ke kanaka o ke alii, mamuli o ia mau mea a me ia kulana eleu, pela iho la i loaa ai keia noho ana, au e ike mai la e ke aikane, a'u e lawe nei ia oe, i kane pilipaa na'u no keia aina.

            "E hoi oe, a ko mau hoa hoanu ili o keia kakahiaka, haawi aku oe i ko'u aloha ia laua ame keia mau wahi i'a, a pau ka oukou paina aua, pii pu mai hoi oe me laua i kauhale nei."

            I mai la ke kahuloko: "Lokomaikai wale hoi oe e ke alii, i ueia wahi mea uuku o ko'u  lilo iho la no ka ia i mea nui ia oe i keia la; heaha la hoi, ua hale ae la kaua a o oe no ko kaua mea e pono ai, o ka leo mai ia oe mai o ka hooko ka'u, e hoi au a pii pu mai makou."

            Iaia i hiki aku ai ua pau ka upena i ke kaula'i ua hume kahi mau@@ (malo) maloo kahea aku la ke kahuloko: "E Nuhi, kahea aku oe ia Nihiole, e hele mai olua ianei, he olelo ko kahi alii i waihoia mai nei ia'u no olua."

            Kahea aku la o Nulii i kona kokooina. "Auhea oe! Ke kahea mai la o Paku'i ia kaua e hele aku ilaila."

            Eia hoi ke keia kanaka: "Haha la kana ahui e kahea mai nei?" I mai la ka wahine: "A kaheaia mai ka hoi e ka mea loko nui, alaila he nunau iho la ka kolaila i ka ahui, aia paha kani o ka ahui ouka o Kekela kahi o ka hala, e lei oe a linalina ko ai i ke kaumaha, o ka honi i ke ala, ka mea loaa. Ilookahi no kani olalo o Pohoiki, puia ka nahele i ke onaona. Auhea iho la ka mea loaa ia ahui au e kikoi nei ka olelo, o ko waha ai popolo kauia e ka enuhe."

            "Kukahalake mai nei ka hoi oe," wahi a ke kane. "Ile nui loko wale iho no paha koua, i heleia aku la ka hana e kuu, ike mai la no hoi oe ia'u i hoi mai la, aohewahi puolo o ka lima. O na popo aho a Kaneiakama ka i paunu i ka wai, o kahi pi ka i kuululu i ke anu, o ia iho la no au la i hoi mai la, heaha ka waiwai o ia loko nui, hoanu ili! O ua nui anu pono ole a, e hele ae hoi paha au i ka leo kahea o Paku'i, anoai, he olelo no ka pono, pono kaua."

            Ku ae la o Nihiole, hele aku la a loaa kona hoa lawai'a, i mai nei o Nuhi. Hoihoi kahi kahuloko i kahea mai nei ia kaua, anoai paha, he olelo no ka pono, pono kaua." Hele aku la laua nei ahiki i kahi o Paku'i, haawi mai la hookahi awa i kekahi, a pela no hoi i kekahi, me ka pane ana mai: "I aloha mai nei ka huku aina o kakou ia olua, no ko kakou nele i kahi mea paina, a haawi mai nei i keia mau i'a na kakou, a kauoha mai nei, aia a pau ka kakou paina ana, alaila pau aku kakou ilaila, aole nae i ha'i mai nei i kona manao, aia hoi kakou ahiki aku, maopopo."

            Hoi aku la keia mau mea ahiki i ko laua wahi, ike mai la ka wahine a Nihiole i ka i'a i ka lima o ke kane, pane mai la oia: "E punahele no ka hoi oe @ ke kane i ke konohiki ai aina o kakou."

            "Ke aha la?" wahi a ke kane.

            "Ke uhakiia la hoi ke awa, ka i'a mawae o ka loko, na ke alii ia i'a, a na ke konohiki ai aina, a ia oe hoi haawiia mai la ka i'a kapu a na alii."

            "O maua no a elua, ka i loaa mai nei, he awa no ka'u, a he awa no hoi kana, aole maua i ike aku i ka Paku'i, oiai he kahuloko kela."

            "Hanaia mai ka kaua wahi i'a a ai aku a maona, e hele aku ana makou i kahi @ ua konohiki nei, pela kana kauoha ia Paku'i."

            "Ina hoi ha pela, ua pono."

            Hana mai la ka wahine i ka i'a a ku i ke pa la ka paakai, holu ka wai, noho iho la ai a maona, hookaakaa a oluolu pa kahea a na hoahele, o ko lakou nei hele aku la no ia, ahiki i ka hale, pa kahea: "Maloko mai!" Haawi ke aloha, a o ua konohiki nei no ka mea olelo:

            "Keu ko'u aloha ia olua, ke i no hoi ka nunui o kela mau loko, nui pu la hoi me ka i'a, eia ka aohe i'a."

            Pane mai la o Nihiole: "He i'a ho ka loko a ke alii, o ka piha i ka limu, kau ae la ka upena iluna o ka limu, puka no ka i'a malalo, o ia no ke kumu o ko makou nele."

            "Ina pela, ua pono, e moku ka limu o ka loko e pono ai, i loaa mai no ia o ko kauoha a ke alii, aohe e hakalia; nolaila e Paku'i, e hoi oe me laua nei, o oe e Nihiole, e pii oe ahiki iuka o Waihi kala aku i na wahine me na keiki olaila e hele mai i ke kakahiaka aia a ka la apopo mailaila ahiki i Makawao, hai aku oe he moku limu ka hana, aia i ke konohiki ka ai ame ka i'a a aui no hoi ka la pau ao oe no hoi e Paku'i e hoi aku oe a na hoa ai aina o kaua o na kane, e huhuki mai oukou i kekahi hakuone o ke alii,

a hoomo'a i ai, haua a nui, ku'i a piha na kumau, a ha'i aku oe aia ka hana a na wahine ame na keiki iloko o ka loko, he moku limu, ame na kane no hoi e makemake ana o ka i'a i paa i ka lima uumi he mauu o ia no ka hana, mai hopohopo a maka'u mai ia'u i ke konohiki, a, o oe hoi, e iho oe i Waimanalo a kala aku i kolaila poe e hele i ka hana i ka loko o Kawainui, a o ia iho la ko'u wahi manao i kauoha aku nei ia oukou."

            "Pehea iho la ia manao la e ke aikane in a ua hewa ha'i mai?"

            "@eaha hoi ka hewa o ia, o ka maikai ka he hewa ia o ka hana ka e piha ai ka opu he pono ole ia, ia oe wale ae nei no paha ikeia keia mea maikai, e hoi makou o i la okoa; he hana nui komua."

            I aku la ke konohiki: "Aohe hana nui i ke alu aia ka pono o ka pau, aia hoi a hauoli ae hele aku e nana i ka oukou hana."

            "Ua hiki ia," wahi a ke kahuloko, "nolaila e hoi makou." Kaha aku la lakou la hele, o ke kanaka o Waihi hele oia i kana kauoha pela no hoi ko Waimanalo, a o Paku'i no hoi ko Kailua.

            Ia Nihiole i hiki ai i kahi o kana kauoha, kala mai la oia mai Waihi, Manuawili ame kekahi hapa o Makawao, huli hoi no Kailua o Nuhi hoi, maiuka aku nei o Waimanalo a ku ana i kahakai, huli hoi no Kailua ia hiki ana aku, ua kalua ka imu, a mo'a, ihi ka poe hohole alualu, ku'i ka poe ku'i iluna no ka la pau ia hana nui, kakali aku o ka la hana o ke konohiki i hakalia i ka po a ao ae, no Kawainui ka pahu hopu o na mea apau.

            Aia iuka o Makawao, mauka nei o ke kualapa e ike aku ai ia Waimanalo, aia ilaila kahi i noho ai o kekahi luau'i wahine ua palupalu no nona ka inoa o Niula, a i ole o Ninula, a he moopuna kane kana, a oiano kona kokoolua o ka noho ana, i ko laua hale.

            O ke kahua o ko laua hale i ku ai, aia iluna o kekahi kuouo halua, a mahalo aku o laua he lokowai mapuna, e kahe ana ka wai o keia mapuna iuka, a hui me ka wai o Maunawili, alaila kahe ahiki i Kawainui ma Kailua.

            I ka wa o Nihiole e kala nei i ke kauoha a ke konohiki eia keia moopuna a keia kupunawahine ke paani nei me kona mau hoa kamalii, ia lakou i lohe ai i na olelo a keia kanaka e hele i Kawainui e moku limu ai i mai la kona mau hoa iaia:

            "Kakahiakanui, pii mai oe a loaa makou, hele kakou i Kailua, i ka paani loko," a ae aku la no hoi keia, aia paha na makahiki o keia wahi keiki mawaena o umi kumamakahi me umi kumamalua.

            I ke ahiahi hoi aku la oia a kona tutu i aku la: "E hele ana au i Kawainui i kakahiaka me kuu mau hoa paani ame kolaila poe."

            Ninau mai la ke tutu: "Heaha nei hana nui e pau nei ka poe i Kawainui?"

            "He moku i ka @@mu o ka loko, loaa no hoi ka i'a, lawe no oe nau, makemake hoi au e hele me kela poe."

            "Heaha la hoi, hele i ka auau, o ka mea loaa no, ia i kamalii."

            Moe iho la laia nei ia po a ao, ala ae la ua wahi keiki pei ai a pau, puka mai la hele no kahi o kona mau hoa. Iaia i hiki aku ai e ka'i ana ka huaka'i a ka poe hele, o kane o ka wahine o keiki, komo@pu aku la keia, hookahi ka hele ana.

            O ka inoa o keia wahi keiki o Kahinihiniula; i ka hiki ana i Kailua, e noho mai ana ko Waimanalo poe, a mahana ka la, iho aku la na mea apau e apo i ka limu, upena ole keia, o ka limu no ke moku a hooili maluna iho o kekahi limu, alaila wili aku ana malalo, pela kela ame keia e hana ai ahiki i ke kokoke ana o na mea apau e hui a poepoe me he hupa pahu la, alaila o ka limu i mokuia, ua hele ia a pili ilalo, me he pa la, o na i'a apau i paa iloko o ia pa limu, na ka poe moku limu ia, me ke kuleana ole o ke konohiki, hookahi mea nui o ka maikai o ka loko ame ka momona o ka i'a.

            Ke iho la ka lima o na mea apau, o ka i'a e paa ae aua, komo iloko o kahi ek@ lauhala, i kakuaia ma ka hope o kela ame keia mea. I ka hiki ana mai o Ahiki ke konohiki, olelo mai la oia ia Paku'i:

            "E kaheaia aku na kanaka, ua anu ka wai eia aku no ua hana a ke alii."

            I mai la o Paku'i: "O ka iho ana aku o nei no ia la, alua ae la no apona."

            "Kaheaia aku," wahi a ke konohiki, "ua lawa iho la keia la, @a pa ka lima i ka hana."

            No keia mau olelo ko'iko'i a ke konohiki, hele aku la o Paku'i a ku ma ha'i o ka loko, kahea aku la: "E na mea apau e paiia mai kena opala a kau i kula nei, auau ka wai, i mai nei ke kanaka o ke alii ua lawa iho la no ka keia la hana, eia aku no ua la!"

            Kena aku la o Ahiki ia Paku'i: "Kaheaia aku ko mau hoa lawai'a, kii nui aku i ka upena a hele aku e kuu i i'a na ka poe hana e ai iho ai, o i nui na kapeku, aia ka pono o ka loaa, a ku mai i ha'i nei, paina ka kou."

            Na ia la ka olelo, he hooko ka Paku'i, me kona mau hoa, noho ana iloko o ka wai, o ka poe no hoi iloko o ka wai, na kapeku hookahi no ia kuuna, kukuku ka i'a iloko o ka upena, aole i kana mai, o keia i'a apau ku ae i ha'i.

            I mai nei ke kahuloko. "Nui keia i'a!"

            Olelo aku la o Ahiki: "Maikai hoi paha ka nui, nana iho oe he nui na kanaka o ke alii i ka ai ana aku no paha auanei koe iki: i aha kahi puolo o ka lima e hoi aku ai na ka noho hale?"

            "Auwe!" wahi a ke kahuloko, "e haawi ana ka, auoai ua loaa no hoi ka lakou i ke apo limu, loaa no hoi ko lakou hoina!"

            "Aole pela," wahi a Ahiki, "he loaa ia i ka wel@lau lima, o ka mea ua loaa kana kani ka aka o ka hoina i ke ala; o ka mea i nele, kaumaha na lima i ka opea i ke kua, o ka malama kanaka, hiki ka hana nui ku ka hoounauna, a o ko kaua punahele iho la no ia."

            Hoi ae la na mea apau i ha'i komo kahi kaupu maloo mau@ahi ka i'a ai, makaukau, panee na ku@@@ paia hoowali ahiahi, ua mulemule iho la noho iho la ke konohiki iwaena, hookahi ka ai pu ana me ka poe hana.

            A pau ka ai ana kena aku la o Ahiki ia Paku'i ame kona mau hoa: "E haawi ka i'a, mai kane a keiki aole mea e koe, hookahi kauna i'a a kela ame keia, ahiki i kamalu."

            Nolaila o na malua nui o na keiki nui no ka lakou, o ka mea hookahi, uuku no kana, eia nae aia no na i'a i loaa mua iloko o ke eke lauhala.

            I ka ike ana o Ahiki aole i lawa, kena hou oia e kuu i i'a, ua hookoia la leo a lawa no hoi na hoa aina o ka poe keiki makua no, mikimiki aku la no ka waha loaa no ka haawina o ka lakou mau keiki a o keia keiki hoi o Kahinihiniula aole i loaa kona haawina, no ka mea aia i ka mole kamalii, hele aku la me na hoa e paani ai a eia hoi ka i'a ke haawi nei, aohe mea hoomaopopo ia nona.

(Aole i pau.)

 

OPA PU LA MAWAENA O NA KAA ELUA.

 

            Mawaena o ke kaa uwila ame ke kaa otomobile i opa pu ia ae ai he haole nona ka inoa o Arakel Der Bedrosian, ma ka po o ka la Sabati aku la i hala, ma ka hookuina o na alanui Papu me Beritania me ka paa ana nae o ke kiakaa o ka otomobile i ka hopuia.

            Ma ka olelo a na makai, ua holonui maoli ke kiakaa o ka otomobile i kona kaa, me ka nana ole aku i ka pono o ka poe helewawae, a o kekahi kaa e ae paha mamua aku, pela  iho la i halawi ai kela mea me ka poino ma'uwale.

            E holo ana ke kaa uwila ma ke alanui Papu, a i ka wa i hoea aku ai no ke kihi o ke alanui e hoohuli ae ai i ke alanui Beritania, o ka manawa ia i hooku'i mai ai ke kaa otomobile e hookeleia ana e Lester S. Mitger a opa pu ia ka mea i poino, me ka loaa pu o ka poino i ke kaa uwila.

            Ua hoihoiia aku ka mea poino no ka halema'i ma kela po no, a mamuli nae o ke kukonukonu o ka eha i loaa iaia aole i nana koke ia kona kino ma ia ano aole i maopopo ka palekana ame ka palekana ole o kona ola.

 

            Ua laweia mai ka lono i ko makou keena, ua maopopo ke kolohe o kekahi hui mahiko i na ko a kekahi mau kanaka kanu ko ma na aina hokuonoono. Ua hiki e hoomaopopoia, e hiki aku ana keia ninau imua o na aha hookolokolo o keia mau la aku. Ae ua nui na wahi e hihia ai na kanaka kanu ko, me ke kaukai ana na ka hui e oki a e wili i ke ko. Ua nui na pukaliu o hem@ ai na loaa, a e nele ai oe e ka mea home hookuonoono. No keia mau kumu no hoi i makemake ole ai ko oukou meakakau e komo aku ka poe kanaka e hoi aku ana maluna o na aina hoe pulapula i ke kanu ko.

            Ma keia ke kanohaia aku nei na lala apau o ka Ahahui Kalama e uku koke mai i ka auhau manawalea o Hookahi Dala ($1.00) n oko kakou hoahanau, Mrs. Annie Kalua, i haalele mai i keia ola ana. E hoomaka ana ka ohi ana mai Dekemaba 23, 1921, a pau i Ianuari 21, 1922, o ia hoi he 30 la.

            Ma ke kaueha.

            MRS. AGNES P. CHUNG HOON,

Kakauolelo Ohi Dala Ahahui Kalama,

Honolulu, Dec. 20, 1921.

6483-Dec. 23, 30, 1921; Jan. 6, 12, 1922.