Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 1, 6 January 1922 — He Pane Ia Joseph Makalei [ARTICLE]

He Pane Ia Joseph Makalei

I - '. ? J Xla ka Nupcypa ; Kuokoa makou i iko iho ai i kekahi'- mau manao i kakauin e Josiffiph Makaloi maluna o ka ninau, "Ua Pono Anei i na Wahine Hawaii i Mare i na iKane o ko na Aina E,- e Hoi me ua ilau Kane la Maluna o nit Aina Hoopulapula Ha'waii?" i He ninau ano nui a -ko'iko'i koia; aole paha o hiki ana ia kakou ke pane me ka loaa ole he mau ku-eia ma'. Ma ka aoao ua hiiki no, e ku mni ana ka poe elike me Joseph Makalei, - a haole j mai? a ma 'kii aoao hoi o ka poy elike me ka hooholo ana a lee Komisina, o pono ana no. Aka e nana kakou e ka lahui me na maka oluolu, ame ka ma- | nao o ka pono ke hanaia uo keia lahu;. | Ka mua, nowai keia mau aiua? A heaha ko kujnu i loaa ai lie laua'kila ! maluna o ke kanawai hoopulapula, oiai e ku-eia ana e kekahi poe- Hawaii no ? Ko ka ninau mua, »iole e hiki e hooleia ke kuleana o kela ame keia •wahine a kape paha, ina ho Hawaii piha, a i ole, he "kekele uuku loa paha o ke koko Ilawaii iloko ona. A no ke kumu, ua ikeia e ko <komite o ka Ahaolelo o Amerika, ua kuleana ko kakou mau makua Hawaii maluna o keia mau aina !LcialiL Mamuli o "keia kuleana e ike mai j aole e nele ke keiki i komo mai | kekahi koko okoa iloko o ona mau aa. j A no ia kumu, uā loaa mni ke kuleana e j komo aiku ka ipoe <apau i hiki aku ko ; lakou 'koko Hawaii 4. ka hapa, 50%, | kekele. tTa like paha me na hooilina o kdkahi anea i "waiho iho i Jcona wai, i mahele ole ia me kana poe keiki. I ka nolio ana o ikeia >poe keiki, ua mare. a'ku keia poe kejki elike me ka maamau, i Ika lakou poe i alolia ai, a i ole, i makemake ai, a i ka loaa ana jfiai o na koiki, a i ole, moopuna lioi a ka mea mua nona mai .ka waiwai, e mapao- ana anei kakou e hiki ana e hooleia na keiki i hanauia mai, mai ka poe mai. o ko.na aina e ? O ia hoi ua maro kekahi mau. kaikamahine i ka a tia. hiki anei e hooleia kē kuleana o kana maukeiki, iloko o ka wai•wai o kupunakanel. Aole loa! Nolaila ke ku mai nei kekahi poe e hoapotto ana i ke kulana i laweia e ke Komisina,- 'a e ae. ana i na "wahine i mare i na kano o ko na aina e. . No ke 'klimu elua hoi ua lilo bo i mfca (paneia uialuna o koia mea mua Ja© .lAv. O La ho', na haawiia mai keia mau aina matnuli o ko ikuleaha o ko kakou inau mak.ua iloko o na aina lei- ; alii. Na aina i hookoeia no na maka- | ainana, a i haawi ole ia mai iloko o ka mahole o 184S. <E iko mai oukou n ka [ lahui, ua kuahaua ae o Kamehameha j IH, he e-kolu poe i 'kuleana iloko o na I aina o keia Paeaina o Hawaii, ka imua, 1 o na Alii ame na iKonohiki; ka lua, o ke-aupuni; ke kolu ,o na makaainaua. Ua loaa aku i na Alii ame na Konoliiki he 1,1500,000 eka; ua loaa a»ku i ke aupuni he 3,500000 eika; a ma kahi hoi o ka loaa mai i na makaainana o 3to lakou hapa-kolu, ua haawiia mai he 28,000 eka no 8,000 ohana Hawaii, a o ke ; koena o ko lakou hapa, ua haawiia no na Moi ma ke kalaunu, me ka mana ole | nao o ihoolilo a»ku. Ma 'keia e ike iho | ai kakou na kanaka o keia la, ua koe iho he 1,000,000 eka. Ilookahi miliona feka no na makaaiuana. Maluna o keia kot i ku aku ai ke oukou meaka'kau e paio no ka jwno o ka lahui o Jceia ia, a , ua hooholo /mai ia ahaolelo o Amenka, iua kulenna i'o, a ua haa'wiia mai, aole j o na mea apau i noiia aku, aka, o 'koj kahi o ia mau mea. A mai loaa ole no keia -wahi mea uuku mamuli o ke j | ku*e no o kekahi hapa oka lahui. No ' keia kumu e iike mai ana oukou, aole e- | hi'ki kuipono e 'hooleia keia ame keia j kane a wahine paha i komo iloko ona he hapa o ke ikoko o kona mau kuj>una, a i ole he >Hawaii piha paha. Ma keia imanao hoi i hoouluia mai e keia kanaka iīawaii, ,pehea la oia i hoo-' ulu ole mai ai i !keia ninau. Pehea hoi ina na kane_ Hawaii e mare ana i mau ' wahine o <ko na aina e? Aole anei bi lilo ana no hoi na kane i poe hoopili-1 kia mai i keia ninau hoopulapula ?' Ke manao nei ko oykou meakakau, e uku | ]ike m.ai ana no keia mau pilikia apau 1 hoouluia mai nei e Joseph Makalei. Ina e hewa ana ke komo ana mai o na • Ikane o na aina e, pela ana no na wa- j hine a na kane Haiwaii i marc uku ai mawaho o ko lakou lahui. A <ma ka aoao hoi o ka poe. i'o i makemako e hoopulapula hou ia keia lahui, o lilo i'o ana anei i ninau hooipilikia mai? Ke manao nei iko oukou meaJtakaUj aole. Aole makua keiki, a o ko oukou meakakau kekahi, e hiki e paa, i 'ka lakou mau Ikaika-1 maliine, a i Qle keikikane paha, mai ka | marc ana i ka lakou mea i iniakemake ! aiUa hoohanauia niai e, ka'u waiine aloha 'he eono mau kāikamahine, a ua a'o pinopine aku au ia lakou, o ko'u makemake e ike aku ia lakou me na kane iHawaii, a ina aole o ke koko piha 0 na ihapa mai no 'hoi. Ua ikaika ka 'n a'o ana, aia, iloko no o ia mau a'o, ua lelo aku hookahi o ekolu kaikamahine 1 mare kane, a_mare i ke kanaka o ko na aijjfi P. ksi> fcanatf a£ ua .hoo-

nelbia kana <mau kelki, no ke kumu he iiapa oia, as£e kokq piha o na aina e kana nolaila he ekolu-hapaha koko o ko na aina e iloko o kana mau keiki. Aka, atthea la ka makua mea keiki i lilo kana mau oleio-a'o i mea •hooloheia mai? Aole au i kamaaina i keia hoa Ila ■waii o Joseph Makalei. Aolo au i ike j ihe mau kaikamahine paha kana a aole paha. Aole au i ike ua' hoolohe mai «paha kana mau kai'kamakino iaia aole ! paha? O ka'u no ka'u i ike maka. Ua J hoohauoliia anai nae. hoi 'ko 'u naau i j ka ike ana elua iloko o ekolu i mare i |na kanaka he koko Hawaii ko laua. Ā j iloko o na kaikamahine he ekolu i j malaila no ka 'u hooikaika hou ana a£u.'i j Ina no lioi e hoolohe mai ana, ua po--1 maikai au ame ka poe e makee ana e hooulu hou ia keia lahui. Ina no hoi e paakiki mal ana, alaila o ko lakou kuleana no ia, no ka mea, aole o'wau ke noho aku ana me'ka lakou mau kane, o lakou 110; a aole o'u maiiao he kuleana kekalii ma "ka aoao o na makua, e hoole aku ai i ka makemake o ke 'kelki. 0 ke a'o ko kakou kuleāna,. a ina e ! loho mai ana ua pono; ina no p hoolohe ole mai ana, ua pau ae la no ko kakou kuleana. ; Xolaila e ike mai kakou, aole palia e hiki ana ia kakou e ku-e aku i ka i wahine Hawaii* i mare i kana 'kane o ko na aina e. Ina o ua makuahine la he koko piha Kona, ua loaa ke kuleana i 'kana mau'keiki. Ina aole he koko piha, aol.e e kuleana knna mau keiki; a o na keiki i loaa mai matnuli o keia ,n>aii makua, aole e loaa ana na pomaikai i lioouluia e ko lakou mau makua; aka, ma Ika . aoap o- na / wahine Hawaii i piha ko )akou koko, j ua hiki loa e loaa na pomaikai ma ke i kanawai. I Ma*vaho ae o na. mea apau, e iike 1 mai kakou, eia he ekolu poe Hawaii ; maluna o 'keia Komisina. A ina e ike | mai ana lakou, ua nui loa na wahine j i mare i na leano o ko na aina e, e ikoi.aku ana i keia mau aina, a ua uuku loa ka poe koko piha, heaha ka lakou e hana inai ai? "A ina hoi ua aui loa na }canak& Hawaii koko ipiha, e koi aku aha i na aina, heaha ka lakou e hana mai ai? Ke ku aku nei au ma ko 'u, aoao e hoike. aku, o na kanaka ko'ko piha, ame na wahine a lakou 1 koko piha ka poe kuleana mua e loaa na aina. Mai kuhihewa mai nae oiikou e na ; ma'kamaka helulielu, e kakoo aku ana au i -ka pbe i hoike e mai no i ko lakou kupono ole, e hoi maluna o keia man aina. Aole loa! E kokua aku ana au i na kanaka Hawaii i ikeia he poe i hoike mai me ka moakaka, he nui ko la'kou niau ohana, a ua makemake e lona kahi e noho ai. E ikokua aku ana au i na kanaka ilihune i makemake e j loaa ko lakou wahi e noho ai. E kai koo aku ana au i. na knnaka Hawaii j apau, e ana e loaa na aina. j Aole kanaka e nele ke liele mai e noi i I na kokua ana, no ke kumu, uou e Ha- : waii oiyvi i paioia ai keia pomaikai: i Xou e Hawaii aloha i aloia ai na hoino | he nui; nou e 'ka lahui aloha o ko'u lahui makuahine, ko'u hooikaika ana, ame na kokua ana mai a na Lani, ke manaolana ae hei au e loaa i-'o ana no ka aina i na kanaka Ilawaii apau. J A ina o pau e ana na aina i haawiia mai mamua o ka lawa ana o na kanaka Hawaii, e hele hou aku no leakou e koi |i ka Ahnolelo o Amerlka o 'haawi hou ! mai i mau a[na no kakou, O ka 'u .pule walo »10 e mai oia e ola au -ahiki i ka manawa e ]f,wa ai na knnaka Hawaii i na aina o hoopulapula ! hou ia ai keia lahui. |. Ua hoike mai o Ljiman, ka mea i [ hoolimalimaia no ke Komiaina, i kona hole ana aku nei X Hilo, ua ike oia'ho mau liaole hanai moa, a ua oi aku ka noeau o ka lp.ua malama aiia ame ka 'laua hanai moa ana mamua o ka ka j poe o Honolulu neū lua ua hiki e loaa i ka pomaikai i keia anau haole mamuli 0 keia oihana, no keaha hoi e hiki ole ai i na kanaka Hawaii e loaa like ia J l>omaikai? O ka loaa mai o.ka aina, j a ke ikanalua ole nei makou i, ka hoike j aku, e loaa ana no keia holopono i ke;a j lahui.. O ko mak.ou makemake o ka hojke J mai o ka lahui i na mea i makemakeia. Ua iiko.no hoi oukpu ika poe na lako.u 1 imi keia pomaikai t a no keaha i h'a-. mau ai, aole e ninau mai i na moa i I makemakeial Ē hoiko niai ,no ke ku- j ipu, o ia wale no ke alnnui e ikeia aku j ai o na mea i makemakeia e ka lahui. Ua ma»kaukau au e kokua aku i ka poe e ninau mai jnei, aika, o ko'u makemake o k-a nui aku o 'keiajipe ninau. Mamuli o ke nno nawaliwali o ke Alii aole oia i hiki ae ma ka iialawai a ke Komiaina o ka pule i hala aku. Aole no paha oia e hiki koke ana no kona hoi aku ma Wakinekona, no ika hoomau ana i kana hana. O ka kakou e ka lahui o na leo pule e hoomauia kona ola kino maikai, no ke kumu, aole i pau na mea i makemakeia e kona lahui ma kona 'kulkoa. Ua uui i'o no na la o kona hooluhiia ana, aka, he hooluhi maikai no ke kumu no.ka pomafkai o kona |ah,uj. .