Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 1, 6 January 1922 — He Moolelo no WILEBA DANUBA a i ole Mai ke Kulana Haahaa a i ka Hanohano-He Moolelo i Piha me na Hana Hoopahaohao [ARTICLE]

He Moolelo no WILEBA DANUBA a i ole Mai ke Kulana Haahaa a i ka HanohanoHe Moolelo i Piha me na Hana Hoopahaohao

Maloko no o kela home kahiko i malamaia ai ka marci o na opio, c ke kahunapule, o ke kauoihaia ana i ke kulanakauhale, a o Kta ke kuaoao o Loi, a o Kapena Fula hoi kc kuaoao o ke kane, a o Konela Gawila, ka mea nana i haa\vi ae ia Loi imua o kana kane. Mahope o kela anaina mare, i haule aku ai na mea apau maluna o na pakaukau ai i hoomakaukauia; a i ka pau ana no o ka aina kakahiaka, i kau aku ai na paamare hou malunā o kekahi kaa, e hukiia ana e na lio elua, no ke kulanakauhale o Xu Olina, kahi a laua e kau aku ai maluna ol kekahi mokuahi, e holo ana no Amenka Heina, nō ka hoo-! hala ana i ko laua mahina meli. l4e alahele okoa ka laua i hoolala mua ai, no ka hele makaikai ana, aka nae mamuli o ka hooko ole ia ana o Ika mare mawaena o laua, elike me na mea i hoolalaia ai i kino- > hi; pela iho la i loli ai ko laua manao, no ka holo makaikai ana ma Amerika Ilema, aole hoi ma Kanada, a hala loa nku no Ladana. , | Ma ka hapanui o na anaina mare o kela ano, he hookahi mea komohia iloko o ke kaumaha, oia rto ka inakuahine o ka wahiue. Pehea la ka nui o kona hauoli, no ka mare ana o kana kaikamahine i kekahi kane kupono loa; a» pehea hoi ka nui o kona makemake no kana hunona, he hookahi no haawina e kau mai ana maluna ona, o ia no kona j haalele hookahi ia iho ma ka home. o ka haawina iho la j ia i loaa ia Mrs. Gavvila, no ka rtrea i ka hala ana aku o kanft kaikamahine, me he mea la ua kaili okoa ia ae ka hoihoi mai iaia akti, a o ke kaumahalea mea i kau mai maluna ona. He wahine ikaika o Mrl Gawila ina kona kiuo, me ka noonoo, ma kela manawa i ka hookoia ana o ka mare maluna o kana mau kaikamahine, pela hoi, i ko lakou wa e ai ana i ko lakou aina kakahiaka, aole kela nanaina kaumaha maluna ona, aka,he hoihoi mau kona ano, me ka minoaka no hoi i kela ame keia manawa? I ka hele ana mai o kana hunona e haawi i kona aloha iaia nei, pela hoi i kona wa i leie aku ai e honi i kana kaikamahine, e minoaka mai ana imUa oiia, iiiailoko māi o kona mau kuluwaimaka o ke aloha makua, mfe he po-ha ana la na ka malamalania iloko o ka niāhina o Aperila, aole loa kela hiona kaumaha a ehaeha paha iloko o ka makuahine no kana mau keiki. Aka nae. i ka, manawa j haalele ihq ai o ke kaa o kana mau keiki i ka hale. akahi no oia a ike mapli iho i ka ehaeha o kona naau, no ka mea iaia i hoi aku ai ilpko o ka hale* au ae.la kana nana ana mao a maānēi,-aole kaAa mau keiki, ua hiki ole iaia ke hoomanawanui hou iho. i ke kāumaha me ka luuluu, o kona āku la no ia e u'\ve k'ujTta-. kena maoli, o ia no oe p kekaihi mea i haalele okōa mai i keia ola ana. . , . Ke ike la o J<apena Fula .i kela haa\vina ehafehā māoli- i kau aku maluna p -ia. keiki,ynolaila lalau aku la' i kona papale, me'ka pane ana "E holo aku au maluna o ka lio, no ke kauoha ana i ,kela mau opi'ō e hoi hou mai, aole e hetc nia ka laua huākai no na airfa mamao. he' mpa māikai ole, ko laua hele ana, iloko o ko laua hauoli, a haalele iho ia kakou mahope nei iloko o ke kaumaha." "Mai alualu oe mahppe o laua, e hookuu akv\ i na opio e hoohauoli ia laua iho, no ka inea, he rula paa'ia iwaena 0 ka pohai o ka poe lalawāi. He mea oiaio, ua pipilipaa aku ko'u noonoo i ka'u mau keiki, a ia laua i kaā/wale aku la mai ia'u aku, he haawina ehaeHa no ke hoomanao ae no laua ,aka iiae, i ka loaa ana o ka hauoli ia laua, e pono e loaa pu ia hauoli ia'ii," wahi a ka Madame Gawila, me ka holoi ana ae i kona mau waimaka, a hoao mai Ia e minoaka imua o Kapena Fula. "O kena ka pono e kuu kupunawahine maikai, e hoopau loa i kou uwe ana, he mea hoohaikea mai ia i kou helehelena," i kamailio mai ai o Eta, me ka hele ana mai a noho ma ka aoao o ka Madame Ga\vila. j "O oe paha e kuu milimili, ka mea nana e hoomama mai j 1 ko'u mau manao, aka nae, e hoea mai ana no he la, e s haalele mai ai oe ia'u," i pane iho ai ka Madame Gawila, j me kā pa'ipa'i ana ma ke poo o kana moopuna. j "Aole loa au e haalele ia oe e kuku, me ko'u nana ole, ina I he rula no na anaina maikai, ka hele makaikai ana. mahope j iho o ka mare ana i ke kane, a manao rto au, aole no a'it j manao una aku e mare me kekahi kane, ina ia he kuinu no'u j e kaawale ai mai ia oe mai ,koe wale no paha, ina e noi mai ana o Kapenā Fula ia'u i wahine nanā, aole a'u hoole ana aku, oia kekahi kane maikai loa, e hāaheo ai ka wahine e marc aku ana me ia." "Fa, aohe ou luhi ana e Kapena Fu!a i ka huli wahine, i hākalia wale no iā oe, ina no oe e-ae mai ana, o ko olua mare ae no ia me F.ta." wahi a ka Madame Gawila mā ke ano hoopaani. me kona hoao pu ana mai hoi e minoaka. "Ae, owau i'o-kekahi kanaka laki toa, a o ka mea oi loa aku. o ka loaa o kekahi wahine maemae me Fta. Auhea nae oe e kuu kaikamahine, aole āu e r kala kahiko i mare ai i ka'u wahine me kou māopopo mua ole he wahine mare ka'u aia iloko o ka lani, ke kakali mai la oia ia'u. iloko o keia mau makahiki loihi, o ko u hoi aku e noho pu me ia. , "Aole no nae au i papaia* ke 4awe mai i wahine hou na u ma keia ao. o ka pilikia wale no, he kanāwalu o'u makahiki i keia manawa, ua like pu me kanaono makahiki ka like ole mawaena o'u ame oe; a he hana hewa loa na'u, ka ae ana aku i kou manao e F.ta." ,'Aole no he pilikia ma ka like ole o ko kaua mau makahiki, o ka pilikia. o ia no ko'u kapaia mai he Uiahine, ke mare aku ia oe," wahi a me ka noke ana ae o na mea apau i ka akaaka, i na olelo hookolohe a 'keiā kaikamiahine. lioko o keia mau kamakamailio ana malūna o na ktimuhana li'ke ole. i hookaawale loa iā aku ai kaumaha mai a Mrs. Gawila aku, no ke kokna kela la. Ma kekahi la ae. mamuli p ka nui o kana mau hana, ua palaka pu maoli kona nōoiioo no kana mau keiki, aole hoi kela nanaina kaumaha maluna ona. No ka pono o kela makuahine, ua hooholo iho la o Konela t.awila ame Kapena Fula e noiio no lakou 'ahiki i ka pau ana o na hooponopono arta a Mrs. Gawila, i ua waiwai o kona kaikunane, alāila i hookahi no ko lakou huli hoi like ana aku np ka home, me ko lakou noho pu >na ka Mokupunj Fula ahiki i ka huli hoi ana mai o Wileha Danuba ame kana wahine, mai ka laua huakai makaikar mai. Mamua nae o ka mare ana.o Wileba i kana wahine, a pela hoi ko laua haalele ana iho i ka Madame Gawila māhope, ua pau no 11 a waiwai i kuleana ai konā makuahine, i ka hooponoponoia eia, nolaila he uiiku loa na mea mā ka aoao o ka Madame Gawila e hana aktī ai. ~ Ua kuai hooijloja akū la ka home o ke kalkunane o ka Madame Gawila, pela hoi mp na \yaiwai /apāu, a h6okuu lanakila ia akū la na kauwa Paele apau; o ka poe o lakou e make-

make ana e haalele i kela wahi, ua holo aku lakou no Liberia, j 0 fea poe palupalu hoi, a nawaliwali ko lakou mau kino, uaj hoolakoia aku no lakou, me kekāhi huinai dalā rh&huāhua/ e j pilikia ole ai ko lakou noii oana, aka no Cibele nae ame Ka-! kana, ua hoolakoia aku la laua me kekahi home, ame kekahi, apana aina kupono no iatia e noho ai. j No ka poe ikaika hoi o ko lakou mau kino, i makemake e hoomau no i ka noho ana ma kela wahi, ua imi aku no kā i Jladame Gawila i mau haku hana no lakou, aka iwaena o na, Paele apau, o Kamuela hookahi, ae ole, i kēkahi o na; mea i hoolalaia no kona pono. . ; Ke kakali malie la kēla Paele me ka hoomānawanui, ahiki; 1 ka la e haalele ih oai ka Madame Gawila ame kona mau j hoa, a i ka ike ana o ua o Kamuela ia Kapena Fula, oia hoo-j kahi wale no, mawaho o ka hale, holo mai la' oia imua a ku- j kuli aku la imua o ke kapena aoo, paliola mai la hoi na lima ; a elua imua, a pane mai la me ka leo haalulu: j "E aloha mai.oe ia'u e Kapena Fula! Ua ike au, he ka-| naka oe i piha me ka oluolu ame ka lokomaikai. no ka mea i iloko oka ehaeha elike me a'u nei. Aole o'u manao e nana-! maka mai ana oe ia'u e lewalewa iluna o kekahi kumulaau,! afiiki i kou make ana!" ' J . "Ileaha kou mea i hana liewa ai, e kaawe ai oe ia oe iho! e'kuu hoaloīia?" "Aole a'u hewa i hana ai, aka ua haulehia au i ke aloha ia Venuka. a,ina aole e lilo mai ana o Venuka i wahine na'u. alaila e nakiikii ana au i ke kaula ma kuu a-i, a li ia'u iho iluna o ke kumulaau." "Akahi a maopopo ia'u kou manao e kuu hoaloha, a heaha kau 1 makemake ai ia'u e hana aku no kou pono ?" wahi a Kapeiia Fula, me ke komohia ana iho o ka manao aloha iloko ona no ke'la Paele. "Eia kou manao. e oluolu mai oe e hele pu aku au me oe ma ke ano he kauwa lawelawe nau, ina ia he mea no'u e ike mau aku ai ia Venuka. Aole o'u makemake i kekahi ukn mai ia oe mai, a mea e ae palia, koe wale no ka'u mau meaai, no ka mea i hoike aku no au ia oe i ka mea oiaio ea, ina aole au e hookokoke mau aku ana ma.ka aoao o Venuka, ua ahona kuu lawe rma ae i kuu ola, mamua o ka hoomanawanui ana i na haawina ehaeha h.e nui." v "Pehea, ua makemake.no nae paha o Wenuka ia oe'ea?" "Aole ona wah lihi hoihoi iki ia'u, a ke ike mai oia, e hqike okoa mai ana kona mau maka, i ka piha ine ka huhu." "Ina hoi ha aele he hoīhoi o Venuka ia oe, alaila nokeaha ke kumu o ka paa loa ana o kou manao maluna o kela wahi- 4 rte? E hookuu aku aiia e hele aole oia hookahi wale no ka wahine, aka he nui loa, e'hiki ai ia oe ke wae, a kupono i kou makemake." "Aole loa he vyahine e a'e a'iKi aloha ai, elike me Venuka, ua lilo kona papale lole keokeo e papale mau ana, pela hoi kona lipine.ulaula, i kumu.nana e ume aku i ko'u manao hoohihi nona." "Ina au e ae aku ana i kau noi, no kou hele pu me au,. ālāila healia ka waiwai ame ka pomaikai e loaa aku a>ia ia oe, ina no e man ana ka hoowahawaha o Venuka ia oe?" "Aole e hiki iaia ke hoowahawaha mau mai ia'u, ina: e noke mau aku ana au.i ke koi iaia, ma ke ano hoomano. o ka mea maopopo loa, e haawipio okoa mai ana oia, a o ka hookoiā ana ka hoi ia o .ka iini a kuu puuwai. O ko'u lilo waje aku 110 i kauwa nau la, alaila na'u -aku ke koena o na lianā. Ina ati e noho pu ana me kou ohana, oiai. hoi o Venuka e noho hanā ana no Mrs. Konela Gawila, e ike mau ana au iaia i na la apau, nia ia v ano e hiki ai ia'u ke koi hoomanao ia Venuka, ahiki i kona-wa e ae mai ai." - . "He. ,nui no ka'ii mau kauwa lawelawe, ua oi aku mamua p ka heiuna kupono a'u i.makemake ai, aka hoi, no ia oe, ke ae .aku nei au i kau noi, e hele pu oe me a'u " 1 • " N'a ke Akua e hoomaikai mai ia oe e kuu kapena!" wahi;i a Kamuela. me kona ku inp ana ae iluna, me ka piha i ka, hpihoi. "Akahi a hiki ia'u ke oleio ae, ua lilo o Venuka he i wahine na'u, a ke hooko ole ia kuu iini, alaila e lawe okoa | ae no au i ko'u ola me ka waha o ka pu panapana." j I kela ae ana aku no a Kapena hiila, e hele pu o Kamuela! ine ia, o ka eleu aku la no ia o kela Paele, e hoomakaukau mau lole, a iloko o ka hapalua hora wale no, oili hou mai la oia me kona paiki, .aia hoi o Kapena Fula ame kona mau hoa, mawaho o ka lanai o ka hale, ua makaukau no ka lakou huakai hele n oka akau. Ma kela huakai huli hoi no ka home, aole he mau ulia i loaa ia lakou, aole no īioi he mau wahi a lakou i noho loihi ai, koe wale no ke kakali ana i ka mokuahi, ma kekahi mau wahi, a iloko o na pule ekolu, i hoea aku ai lakoii no ka Mokupuni Fula me ka maikai. He mau mahina ka hoohala ana o ka Madame Gāwila, ma ke kakela o Kapena Fula, a i ka huli hoi na mai o Dnuba ame Loi mai ka laua huakai makaikai mai no Amerika Hema; i hoi mai ai lakou no Nii loka, ma ka pule mua o ka inakahiki hou. Ma kela hoea ana aku nae o Wileba Danuba ma no Nu loka, i halawai mai ai lakou me kekahi nuhou ano iui loa, o ia no ka hopupioa ana o kekahi moku powa, e kekahi o na mokukaua o ke aupuni, mahope iho o ka hooukaia ana o kekahi kaua »11.7 ka moana, a o ka hopena, o ia no ka pau ana 0 na luina o ka moku powa i ka*make, a paapio m!ai ke kapena ame kekahi mau luina kakaikahi. Mamuli o ka ikeia o Wileha Danuba kekahi o na loio aikamai loa, ua kiiia niai oa, no ke kupale ana i ke kapena o ka moku powa, ua hoole aku nae oia, no kona makemake ole e lilo i mea kokua aku'ina ka hoopakele ana i' ka mea hewa, Ua kukouukonu loa ka poino i kau aku maluna o ke kapena o kela moku powa, 110 ia kumu, ua make oia maloko o ka halepaahao, maniua o ka hoea aiia mai i ka la e hooloheia ai o kona hihia, aka nae, mamua o kona make ana, ua hua'i -pau ae oia i kana mau han karaima i lawelawe ai, ma kana oihana powa, a iwaena o ia mau hana karaima, o ia no kona lawe aihue ana ia Dane, i kona wahi wa uuku loa, ua kokuaia aku hoi ka holopono 0 kela hana ana, e ka Makikiu De Galaeia, ke kaikaina ponoi o ka makuakane o Dane, ame kekahi kanaka Ailiki ame kana wahine. ' No ka. elua hoi 0 ka manawa ,oia 110 ka mea nanā i ai|ute hou ia Dane me ka -holoono loa, ina ke kokua ana aku a ka wahine Palani kuke ame kona poe kanaka, elike; mē .ia ! a kaua e ka makamaka heluhelu i ike ai, ma na mokuna 1 aku nei i hala. Mamuli o keia Uoike a kela- kapena* i hopuia āi, ka poe apau i komo pu aku iīoko o ke karaima aihue ia Dāne, me ke kauia ana aku o na hoopa'i ko'iko'i maluna o lakou, a pakele aku ka Makuika De Galacia, māmuli o konā make ana ika ma'i eha oka puu. " ' I kela make ana o ke kaikaina o ke kane a ka Madāme De Galaciā, ke kanaka hoi nana i imi mai e loaa na wai\Vai o kana kane iaia, ma ke ano kolohe, ua hoi hou mai la kela mau waiwai apau i ka Madame De Galacia, nolaila waiho aku la'oia i ka hooponopono ana i kela mau waiwai hiā Ita.lia ame Palani, iloko o ka lima o kekahi akena, a hooholo ih'O la oia i kona manao e noho me kana mau Weiki ma ka Mokupuni Fula, kahi e loaa mau ai iaia ka noho hauoli ana. 1 •* ' Ma ka Aiokupuni Fula o Kapena Fula, o Konela Gawila, o Dane ame kā Madame De Galacia, i noho ai, me he ohana hookahi la, iloko o ka hauoli. No ka haawi ana aku i kekāhi makana kupono loa i kana mau kauwa i hilinai loa ai, kuai iho la o Ka|)eha Fula i ka home o ka Mekia Buna, a lilo mai iaia, me ka haawi ana aku no Miss Paoa ame Miss Pine. O keia na wahine kauwa i noho hana aku malalo o Kapena Fula, 110 na makahiki lehulehu, he hookahi he mea