Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 2, 13 January 1922 — Haalele Mai ke Keikialii Jonah Kuhio Kalanianaole i Keia Ola Ana Ma Kona Home ma Pualeilani i Hookuu Aku Ai Oia i Kona Aho Hope Loa ma ka Hora Elua a Oi o ka Wanaao Poalima i Hala [ARTICLE]

Haalele Mai ke Keikialii Jonah Kuhio Kalanianaole i Keia Ola Ana

Ma Kona Home ma Pualeilani i Hookuu Aku Ai Oia i Kona Aho Hope Loa ma ka Hora Elua a Oi o ka Wanaao Poalima i Hala

Mahop« ihn o ku hi>.kolvn nmi mawaona o ka mako amo, ko. ola 110 kokahi mau la pokolo ao noi i hala, i pauaho mai a.i kc Koikuvlii «Tonuh Kuhio Kalaniauaolo, i koia ola ana ina ka hrira 2:37 minuk? «> ka wanaao o lia Poaono aku la i hala, ma kona homo nf>ho ma rualoilani, Waikiki ac noi, im\ia 0 kp Knmaliiwahine Kalanianaolo, umo na hoaloha kakaikafti, i okoakoa aku ma na hora hope loa o kona hanu ana 1 na oa o koia ola honua ana. No kokahi mau la lohulehu, mamua ak-u o kona haalolo ana mai i koia ola una, ho kulana ma'i maoli ko ko KoiklaVii Kalanianaolo, ho nm'i nao i manao olo ia ai pola iho la ko>ia haalele aaia wai i kria ola ana, Ma kola Poaono, ua nanhia aku kona ano he ikaika kupono ola e kau aku ai * maluna o ka mokuahi 110 Kaloponi, ma ka Poakolu nei> no ka hele ana e hoolanalana ma'i, oia ka he nnnaina hoohoihoi walo no, ua kokoke loa mai ka make mR ka ipnka o kona homo kino, no ka moa ma ka po ana o kela Poaono, i loli ano o ae ai kona kulana, a ma na hora o ko a.umoo, ua maopopo loa, aolo ho manaolana i koo nona, aka be mau hora kakalkahi walo nō kona C ola ai he oiaio, ma tia hora o ka ■wanaao, i lele loa ao ai kona aho hopo, a pau ka ike ana i na ehaeha ame aa. auwe o keia.ola ana. Ma kela ahiahi Poaono, o ua Kauk.a flhris O 'Day ame Kauka A. K. 'Haochett, imua o ke alo o ke Kēikialii Kalanianaole, me ko ana i laau e hooluoluia ai ka ohaoha o ko Keakialii iloko o kona ptnirrai ame r.a akemama, no ka moa i kola ame ];eia manawa, o ike maoli ia aku ana ke kupilikii o ko koikialii, mamuli o ka nai o na charh.-v i loaa iaia ;tme4cft paupauaho. Maluna ko Koikialli o ka noho, iloko o kela mau hora o ke kupilikii, me ka Mjti ole iaia ke hoi noluna o ka moe e Mamoe ai, aia no hoi na kaiika imua o kona alo, e makaala ana no kona pono, a oiai nao na hora o ka po e nee mau ana imua, ua ikeia aku la ka uliuli mai o kona lima, a mailuna mai o - kona noho, i ku ao ai oia* & holo aku la no kahi o kekahi puka aniani e hamama pono ana i ko alanui KaJakaua, e hoona ana o ka loaa mai o ka oluolu iaia, mo ke ku i ka ohaelia ame ke aloha ko nana aku. Kaopopo Kumu Pilikia TTa maopopo i na kauka, kela kumu ehaoha o ko keikialii, e hoona-ku wale ai no, i wabi e loaa mai ai ka oluolu, mamuli no ia o ka moku ana o kokahi aakoko o ka puuwai, mo ka paa no nae o ko koko iloko, aole hoi i lha'iia mai maluna. ka la aku mamua, ua nana mnoli na kauka i ke kino o ko keikialii, me ka meahana nana kino, a ikeia, ka aneane loa ana o kekahi aakoko o ka pmiwaii, e pa hu, i kola holo hele ana o ke keikialii, e hoona ana i wahi e loaa mai ai k'a maha, o ka hookoia ana ia, o ka mea a na kauka, i hopoliopo mau ai ma kola po. I ka ike ana nao o na kauka, i kela kulaha ulu-ku o ko keikialu, ua haawiia aku kekahi laau, no ka hooluolu -ina i ka ohaehn, a iloko o ka manawa liokolo, i hiamoo aku ai oia, eia nae he nawaliwali loa ka pana o kona puuwai i kela mannwa, a o ia ka na kauka i olelo ao ai, ho kanalua loa ko ao o kola po i ko koikialii, no ka mea ■ua kokoko loa mai kona hopena. Ma ka hora 2 o kn waiiaao, ua hoike T\ai la na ano o ke koikialii, no kona n$iikai, o ia hoi, hiki pono mai la iaia ky hanu, a hoi mai la no hoi ko an<i raMi o kona mou lima, mo ka maikai o ktf pana āna o ka puuwai, eia ka he mau hoailona walo no ia, V na mnnaolana poho, no ka moa iloke o ka' hapalua hora a oi mahopo mai ua lelo loa ae la kona hanu', mo kon.i ike ole i na ohaeha iloko o kola mnt « minuko hope loa o kona ola ana. Na Hoaloha ma Kona Moe Make Maloko o ke keona moo, i hookui ai ;u ai ke Koikialii Kalnniannole kema aho hope loa, kona mau'koalohi ame ko Kamaliiwahiiie Ka lanianaole. .M'alaila pu na Kauki O Day, Hanche1t, ke Kamaliiwahin* Kalanianaole,. Mrs. Stella Kea, E<lwii JKea, Mr. ame Mrs. John 0. Lane, (Mi &tue Mrs. A. X. -Compbell, Mr».-K. . Shingle, M>s. «Teiinie Clarko, Mr9. Ta lona.

| iwaena ona honloha he nui, o nohe kokoko, mtii ana maloko o ka hnlo, o •Mr. amp \frs. A. P. Tavlor, Xoa Alnli, %frs. Caroline Rohinson, Miss lNr.'in' * Lo\v, Mrs. Cnnrad, Mra. Niau Iauko«; I o ka h'hnlphu ae o na hoaloha, ma na | wahi kaawalo aku o ka ViaW\ , Komo pu o ko KaumaUa j Mahopo koke iho o ka haalolo ana | niai o ke Koikialii Kalanianaole i koia [ ola ana, ua hqiJtpin mai la ka lohe ia ! Kiaaina Farrington; a me ka hooha i kalia ole iho, i hoike mai ai oia," i ka | nui o kona kaumaha ame ka | no ke keikialii, me ka hooia pu ana mai, na makaukau oia, no ka h.an.n ann mai i kana mau kokua ann, jrti na ano apau r makemakeia aku :u oi-t , e hana mai, ho ka pono o ka nu a L hala. I Oka Meia Wikon pu kekahi i hoikeia aku ka lohe ma kela wanaao, a ua hoLke mai oia i kona kaumaha, me kona hooia pu ana mai, no kona mai kankau ma ua ano apau, e haawi mai | i na kokua ana. no na mea e pili ana i ke anaina hoolewa ajne ke kanu ana i ke kino o ke keikialii. He Elele ua ka Lahui

Xo na makahiki he i hoohanoha-1 no aku ai na makaainana o Hawaii noi' i ke Keikialii Kalanianaole, i elele 110 keia Teritore i Wakinekona, he kulana hoi ana i paA ai nie ka hanohano ame ka mahalo nui ia, ahihi wa\e no i kona. moe ana ak.u la. 0 keleahi o kana m«u hana hope loa, i hooikaika ai me ka pauaho 010, eia na.e hoi ua. hookoia kona iini, o ia no ka hooholoia ana o ka bila hoopulapula ho>u, i ka lahui Hawaii, aole nae hoi o;a i Lko a,ku i na lla , waii e noho ana maluna o na aipa i hookaawaleia no lakou, aka nae, ua hala aleu la oia. ( me ka maha no o kana noonoo, no kn waiho ih<s oia ma,hopc nei i ikekahi kiahoomanao na kona lohui e poina ole ai Dona. Ho anea inakemake nui La Ike Keikialii Kalaaianaole e na mea apnu, mai ka. poo hanohano ahiki ; aku i ka' poe haahaa, mai na Hepuhalika hoi a na J Demwkarata; a iaia i haalele iho ai i keia ola ana, ua ili mai mauna o ika [ lahui holookoa, ke 'kauma.ha,->ka ehaeha ' ame ka minqmina no 'ka pua alii o j HawaLi hei, Ika mea i hookauwa iaia j iho, no ka hiinohano amo ke ola o 'kona j lahui. * j He KeUdaiii no ke Kaiaunu j iMa ka manawa o ka pii iana ae o ka i Moi iKalakaua ma 'ka noho kalaunu o| Hawāii nei, ua kukala mai oia. ia David . Kawananaikoa amie Jonah Kuhio Kala<-, nianaole i mau keikialii, a ina nei no i ka mau o ike aupunL moi, alaila he moi: ko-Keiikialii Kalanianaoe ahiki i kona make ana aku la no ka noho kalaunu, j aole nae pela, mamuli o "ka hooka-huliia ■. ana o ka noho moi, >ua nele oia i !ko j kuleana i ke kalaunu, aka nae, he o j ia mau no kona kuleana i !kela iuoa | keikialii ahiki i kona onoe ana aīku la; a oia ke kokoalii hookahi 1 koe, e hoopuni ana i ka noho kalaunu o Hawaii nei, aoho he mea mah»po aku ona. ■Ho hoahanau elua Bce Keiikialii Kalanianaole no ka .Moi KaJaltaua ame ka . iloiwahine Liliuokalani. He keLki ha- j nauna oia na ka MoWahine Kapiolani, a he mnoopuna hoi na ka moi o Kauki, ka.mea i pau ka noho inoi aha no kela moikiLpuni i Ika 1-795, i ka manawa i kaa I ai ka hoomalu aiia i 'k«i Paeaina Ha- | waii, malalo o ka 'Na 'i Aupuni 'Kamehameha I. Kona Hanauia Ana l'a hanauia ke Keikialii Kalaniannolo' l ma Koloa, Kauai, i 26,1871, na j | David Kahalepouli Piikoi, v he IkaukauI alii, a he mamo pololei loa mai 'ku awo'i (mai o Kauai, ame ke Kamali'uwahine I Kinoilki Keikaulike, ke kaikuaana o ka i Moiwahine Kapiolani. S Inma o ka noho kalaunu o Hawaii 1 nei i holoholo ai na Kei'kiaKi Kawnnanakoa ame Kalanianaolo iloko o ko laua mau la kamalii, e komri pu ana iloko o na hnna hoohauoli o kela eme keia ano. » īNIa. ka' ananaiwa i hooōio'huia ai o ko ; laua makuahino i kiaaina n:o Hawaii, j ua hoohala lo.ua h« hookahi aakahiki ! ma Hilo; a i ka mako ana o ko laua | makuahine, ua hoi mai laua a noho ma : nonuakaha ae nei. , jKa Hoonaauaoia, Ana iMaloko o ike fcula alii o Kahehuna i I hoonaauao mua ia ai Keikialii Ka-

knianaole iloko o kona mau la opio, a mailaila ae no ko kula o Punahou. l T a hoov.naia aku oia ma ke Kula Klekie o St. MAaio ma Kaleponi, no na inakah&i eha kona noho ana ma kela ku- ]*; mai kela kula a« i hoouna loa ia ai oīa mi ke Kula Alii o Enelani, a mai t*la knla ae no ike 'kula lawelawe oihana no kekahi mau makaliiki. t*a huli hoi mai oia no Hawaii nei, manuli o kona oma'ima'i, a he manar* pokole mahope mai, ua hplo a/ku oia ro lapana, me ka hooliala ana lie makahiii hookahi malailo. O ka inanao nui 0 ka hoounaia ana o ke Keikialii Kalani&naole no Lapana, o ia no ka iini o ka 3doi Kalakaua, o hoohuiia oia rae ito Lamaliiwahine o lapana, no kona manao, mamuii o ka mare ana aku o ke o Hewaii nei, ane ke kamaliiwahine o kela aupuni, e hoompaaia V\ ke Ikulana e Ha'waii nei ma !ka moana Paiipika. Xomo i k* Hookah.uU Aupuni Ma ka hookahuli aupuni o ka 1893, 21 wale no makahiiki o ke Kenltialii Kalanianaole i kela maoaawa, a i ka wa i kwkuluia ae ai ke au/puni Kepul»alika o ILawaii nei, ua komo pu aku oia tne ka poo hoUkahuli aupuni i ka 1895. Ua paa ke Keikialii Kalauiauaole i ka hopuia me ka nui ae o na Haw*ii a mamuli o ka i'keia ana o na hana ohumu e i ke aupuni B«pubolika. no ka hoihoi hou ia ae o ka Moiwahine Liliue/kalani ma lea noho ialaonu. •Ua hookolokoloia oia me na, paahao e a.e a *hewaia mo 'ka hoopa'iia ana e noho maloko o ka hah'paahao nto ka mao&wa o hookahi onakahiki. Ma ke ano paahao, ua like loa ota nie na paahao e ae, e lawelawo ana i na ha.na apau a na' paaaho. Sa Maro Ana .-Oiai « noho paahao ana, ua hooipaI»uia iho la tke iKoikialii Kalanianaole m« £liziaibet)h Kahanu -KaleLwohi-Kaau-Wai, he (kaukaualii kiekie, a iloko o na la apau o ko Kalanianaole noho paaliao aaa, e hoea mau aku ana kana wahine hoopalau e ike iaia, me ika lawe aku i na meaai a ke ikeikialii i makemake ai. He hookahi moikahi'ki onahope iho o ka. hemo ana mai o ke Keikialii Kalanianaole mailoko mai o ka halepaahao, aa mareia iho la laua, a ua iu!kali pu »Vu ke iKamaliiwahino Kalanianaole m« ia ma (kana huakai kaaihele honua; ua hoohalaia he mau maikaliilki e laua ma ka makaikai aoa i na wahi like oīa o ie ao nei. I ka. makahiki-1901, ilo'ko o Ika mahina o Sepatemaba, i huli hoi mai ai oia no Honolulu nei, ime Ika hoohala nui ana i ikona manaira ileko o na lealea hooftaika kino. Komo Doko o ke Kalaiaina 3£a manawa o <ke ku ana ae o na aoao kalaiaina 'kulo/ko, no ke koho ana 1 elele lahui i Wakinekona., ua pili aku 'Keikialii Kalanianaole me ka Aoao Kudkoa; a i Ika ike ana o ika Aoao EepuihiaHka, aole he moho e ae nana e paoo ku-e aku ia BoT>ert W. Wilikoki, ka elele a na Home liula, -ua koi ikaiika ia alku ike 'Kei&ialii Kalaniaoiaole © lilo i imea paahao no (ka Aoao Bepubalilka, aKiki i kona ae ana; a nia kela <kau o kona holo moho elele ana, i ka 1902, i kohoia ai oia a puka, a haule o Ro»bert .W. Wilikoki, a anai kela makahiki mai Otona paa ana i ka hanohano a >ka lahui i hook<au aku ai maluna ona, ahiiki i kona waiho okoa ana mai i 'kela kulai&a i ikeia makaihiki e pau ana, he mau mahina no &oe o kona 'kau, na ika niake aae i kikoo « xaai iaia a pau kana hana no ka pono o kona lahui ame Ilaiwaii nei

Wiwooie ma ke Kalalaina Boko o ka moolelo o ko ike Keiikialii komo ana iloko o na hana kalaiaina, ua' ikeia kona kuokoa oe ka "wiTvoole. Lehulehu wale na raanarra i lokahi 010 ai ikona mau manao me ko na alakai o kona aoao ikalaiaina, ome kona mau hoaloha, aole no nae ia he kumu o emi iho ai na manao maialo o kona. mau hoaloha nona. ZMe 'he mea la, o >ka noonoo nui hookaihi frale no iloko.ona, no ka pono o na Hapeaii, no ika anea ma 'kekahi mau kau, o kona noho ana iloko o ika ahalahui, e hooikaika mau ana oia no na mea pili i na homo hookuonoono, me ke 'ku-e ana i na ona o na mahiko; ke hoea mai no nae i 'ka wa ikoho balolea, o na mahiko no ke ku mau ana mahope o kona kua, a hāawi aka i na kokua ana ma na ono apau e loaa ai ka lena&ila iaia. Mamuli o ikona ncrtto mau i ke 'ku-e i na emahiko, ame na kiaaina o (Hawaii n«i i hoouna okoa ia mai ai kekaihi mea olo&o o ke ikeena kalaiaina no lla/vraii nei, no 'ka ihuli pono ana i na mea ei&io, elike me na Ikuimu ku-e a ka elelo o •'Haneaii nei, no ke ano o ka hookele ame tka hooponoponoia ana o na hana o ke Teritore. Ka Sila Hoopulapula LaMii Hdko o ka makahi)ki 1921 ua hooholo Ika ahaolelo kuloko i ka hila hoopulapula a mamuli o ia makemake i ku ai ka Elele Lahui Kalani&naole a hooiikaika elike me ka hilii iaia, no ka hoohooia o kela bil&; ua hoea mai i ka hookoia 'ana o koaa iini, a. ua moo aku la pia, me ka maiha o (koaa noonoo, aia be manaolana no kona lahnoi, e ola aku ai,

mea ana i makemake mau ai*e loaa noh.o leuokoa ana ia laikou. ma Elela mua aku. Oiai maloko o ika aliaolelo lahui, ua kupalo mau.aku oia, no 'ka pono o ka oihana kanu ko *aa Hawaii nei, o haawi ona i kana mau Iwiwlelo naauao iinua o (ke komite a <ma 'ka papahele o ka hale o na lunamakaainnna, ka mea naiia i haawi aiu i ka ike laula i na hoa o ka ahaolelo *io na mea e pili ana i ka oihana ano nui loa iloko nei o ka aina. Lawe Mai i na Ahaolelo Ma ka manaoio iloko o ke Keikialii Kulanianaole, oiai na mnkahiki loilii o kona noho ana iloko o ka ahaololo lahui, he hana inaiikai na Hawaii nei ke kono ana a&u i na (kanaka kaukanam-ai o ka ahaolelo lahui, e holo mai 110 ka ike maka ana no lakou L!io, i na mea e pili ana ia Hawaii nei, nolaila ma o kana mau hooikaika ana, i hoo'eaawale onau ai ka ahaolelo 'kuluAO, i kekahi batmrina dala no ka hookipa ana mai i kela mau ma3iliini hanohano; o ka hua 0 'kela hana a Kalanianaole i hooikaika ni, oia no ]ca loaa ana aku o ka iike laula i na hoa o 'ka ahaolelo lahui e pili ana i na pilikia ma Haw-aii nei, a 1 ka manawa o na hnna i pili i ka pono 0 keia Terit<H:e e hapaiia mai ai, ua makauikau mau lakou e liaaiwi mai i ka la(kou mau kokua ana elike me : ka lakou 1 ike ai. Mak&e i Kona Kulana Oiai ke Keik-ialii K'alanianaole ma kana huaJtai makaikai honua i \n 1901, ma manāwa i kapaia mai ai oia i ka Niika, aole oia i noho maJie iho, a tnumule wale pa'ha, aka ua haawi aku oia i kekaM haawina a'o mailiai loa i ka nieu nana i hoopuka mai i -kela mau 01010, ma ke ku'i ana aku iaia a hina ilalo, no ika makee onai keia i ka inoa o >kona la.hui, ame ke koko o ke kanaka Hawaii e holo ana iloko ona-. 13 nolio a'na ke Keikialii Kalaniana-' ole maloko o keleahi haieaina ma Gencva, Switzerland, me kekaihi poe 'Ke'eniania hanoiiano, me ilta lioala ana mai o ikekahi Kelemania <ke Kauna von Furstenheim i ke ku-e no kona noho pu ana ailiu o kela lialeaina uie laIkou, ma, ke ano he uS"tka oia.

Ua 'kauoha ae la 'kela poe Kelemania i na 'kuene, e kipaku i ko Keikialii Kalanianaole iwaho, aka nae mamua o ika hooJ<o ana mai o na kuene i kela kauoha, ua ku aku la ike kauna i ka puupun a hiua ana iialo. Ua hele niai la na -hoaloha o ke ikauna Kelemania a haawi mai la i ka pepa inoa o ke kauna, mo <ke koi ana mai e hakaika laua, ma ka rula o na kanalka ikeonimana, o ka pane a Kalanianaole, o ia no ka haawi ana aku i kana anau puupuu pekn hoki i kela poe, a pau aua i ka hina ilaio. 'Ua hopuia nae ike Keikialii 'Kalanianaole a na hookooikoloia a a'he'waia ane ke kauia ana mai o ka hoopa'i o elima hanen dala; he mea liilii nae ka ninau dala i kona noonoo, mamua o ka hoohaahaaia mai o ika inoa o kona lahui; ma 'keia hana e hiiki ole ai i na Hawaii ke ihoohewahewa, i ka pulama mau ana o ke Keiikialii iKalaninaole i koua kulana ame kona lahui. 1 Makemake Nui Ia Oia Iwaena o na pohai like ole, he mea makemaike nui ia 'ke Keikialii Kalanianaole, m,amuli o kona mau ano lehulehu, me lie mea la, he like <wale no na kanaka apau imua ona. :Ke pili aku me ka papa o ka poe kiekie a hanohano, he, hookahi kona hauoli pu ana mo laikou, a 'ke haule iho 'hoi me na maikaainana o ko kulana liaahaa., aia pu no oia ma 'ke 'kuilana like me lakou; o ka poe i pili <mau me ia, ka i i'ke, a kamaaina i ikona mau ano lehulehu, ika mea na.ua i umo mai i ko lakon mau makemake a imukee iaia.