Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 2, 13 January 1922 — KE ANO O KE KALAIAINA. [ARTICLE]

KE ANO O KE KALAIAINA.

| (Kakauia e Z. P. K. Kawaikamnaiikamak^oka.opua/, (Hoomauia mtii.) lle pomaikai- no ka pon noho home hookuK>noono hoopulapuia ame ka lehulehu hplookon, no ka imi 'ana i ka ' wāiwni. Ma keiā ■ olelo, ita maopopo ka mea ame ka me.a hoopoho j waiwai. Oka mea malama i kekahi | o kana waiwailoaa, a hoolilo i kumu e waiwai hou ai, a hana pela i kela maI kāhiki, i keia makahiki, e nui loa I nei. kana walwai. A 0 ka uiea kii aku, a hookome- i kona waiwailoaa I , aiiaiu, aole e mahuahua kana waiwai. .\ 0 ka mea kii aku i kana kumuwaiwpi, kā m<?a e loaa hou mai ai a ai, a inu, a a hoopau i kekahi 0 ia kuiauwaiwai oia ka i poho koke. E make auanei oia 1 ka p§loli. O ka olelo i pili i ke kanaka hookahi, ua pili no ia i na lahuikanaka, ame na aupuni, amo na'lii, Ina uuku ke kumuwaiwai, 0 na kanaka, ua uūku 110 ke kumUwaiwai a na'lii, no ka mea, ' ho na kāaaka mai ka waiwai 0 na'lii. Xa na kanaka e hooikaika i ka hana, a loaa ka ai na na'lii. oa.kanaka e hana nei i* l&ā lakou hana. A nā »a kanaka mai lee dala 0 ke kino ame ke dala o ka aina, ame ka ai 0 ka mahinaai. He mea mau no i na aina āpāu, e hooknpono i ka auhau i ka waiwai o na kanaka. liut i nui ka waiwai o keliahi kanaka, alaila, ua nui kona dala auhau; a ina uuku ka waio kek&hi kanaka* alaila, uuku konā dala aukau. Ma Bosetona, ua like ka nui, o kāna3*a me na. kanaka o llawali nei. Aka, rio ka nni o ka waiwai Bosetona nui loa ke dala atihau» Ūa oi akn ke dala a na kanaka i hookupu ai mainua o na dala hookupu ma Hawaii nei. O ke 'kanaka hookahi malaila i nui kona waiwai, ua like paha kana dala hookupu me na dala apau i hookupuia ma Hawaii noi. Ina 1 nui ka waiwai oj na kanaka ma keia aina, alaila, nui ke dala o ke aupuni. no ka mea, nui ke dala i loaa mai i ka, auhau ana. O ia kahi i like ole ai na aina waiwai me na aina waiwai ole. lTa haahaa na.'lH. 0. na aina waiwai ole malālo o nalli, kahi e nui ni ka w'aiwai. Eia hoi. kahi elike ole ai na ay\a iiaanao me na aina naaupo, ua manttoi,a, i nā. waiwāi nui nā makaaiaāaa, o. ia kekahi mea e malu ai ka airiā, oia ka moa e manao ai na kauak«\ i ko Uanawai. • Bia kā mea e akaka ai. O kc kanaka waiwai ole, iāa malii ka aina ūa £0110, a ina malu ole, Uō p.ono no, «o ka- mea, aōle ona mea lilo. O' ka malii, 0 ka malu ole, tiih iike lto ia. Oke ka'naha waiwai, ua ike no oia, ina aole malu ka aina. alaila, aole maiu kona waiwii. Kolaila, majaāo nui loa oia ina kanawai o ka āina. Ahiki i ka manayfa 0 pilikiā ai ke' aupuni, manao nui loa ua kaiiaka waiwāi la, a makemake loa oia e koleua pu' me ria'ljii i ka mea e hooinalu ai'i ka waiwai ona, a i ka mea hoi 0 malii ai ka aina.

A hnaTri koke no i k&kahi o kona wpifrai, a i na kiv.ua. ikaika. loa kona kaua ana., aole hee, no kona manao nui ana i Ikona waiwak Ma keia oielo, ua maopopo, o ha kanawai apau e iiawaliwa<li ai na kanaka ma ka hana, ho *moa ia ehune ai ka aina, he mea hoi e pono ole ai ke aupuni. Xo ka j niea, ma ka nui o ka hana, malaila ka aui o ka teaiw,ai. Eia kekahi mea maopo*fc ai ma keia olelo, ina hoomaunauhkia ke dala o ke aupuni, e nawali•wali auanei ia aupuni, no ka mea, ma ka waiuai- kekahi ikaika.- j He mea mau no nia na aupuni apau, | ina m&lama ole ia ke. dala o ke aupani, jina lift> aku ia dala ma na mea wai* j vfai ole, a ma na inea poho. wale, ua kokoke nj> kela aupuni e kahuli. A ina akamai ke alii, ame kona mau kuhina e malama i" ke dala o ke aupuni ua kupaa no ia aupuni, ua mau, a ua J ili aku no na iliha pon'o. ! jj"o kp kumuwaiwai hoonui, ame ke i kamuwaiwai hoonui ole. He kumu-! waiwai ka aina. Aka, ina waiho waJ&| ia ka aina, aohe.kaAaka, aole mahiia, j aliaila, h« kumurraiwai hoonui ole ia. , Aolo loaa hou mai kii wain*ai ma kela j mahi olq ia. Pela. no ke dala; he • kumuwajtt*ai ia. Aka, iua e vraiho 5 i wale ia dala iloko o ka pahu, aole j wāi*ai loaa' i kela dala. L'a lilo kela j dala i kumu-waitvai hoonui ole elike. i toe ka ainā i niahi ole ia. | lrm he unii kela niau dala, a lawe j ke kanaka ia mau dala, a kuai i wiiiko j paha, a hoolimalima i kanaka haiia ko t paha, ina ua loaa mai iaia he iwakalua j dala ula kela kumu, he umi, a waiho : wule ia, nolaila,-aole i mahuahua. Pela . no ka ha,l«i he k,un»iw?iiwai ia. Aka J ina aole ke v kanaka maloko, he | Uunitiwla!<ca.i hoonui ole ia v Ina make- ; mako kekahi e noho maloko, a uku, | mai i ka mea noaa ka hale, alaila, lilo ; kela hale i kumilwaiwai hoonui. Ua; loaa kq dala m/i ka haie. Pela no ka bipi kauo, kā, hoki, āmei ka lio. man iu<ia kuilauwaiwai, ina e hooina hoohana ole ia, alai*.' la, lilo lakon i. waiwoi hoonui ol»\ i j TraiM"ai polio ; wal« no hoi. I

Peia no na mea pa&hana, ke hana ole ke kanaka, ame na komo, ko hookoko ole ia, me na waiwui apau i waiho wale ia. Ina waiho ,wale ia kekahi waiwai, he kumuwaiwai hoonui ole ia. 0 ke kumuwaiwai hoonui ole, e emi māu ana no iā waiwai. Ina.. We aina, e lilo ani? ia i nahelehele. Ina he hale, e popo no na laau, me na papa, a e ino auanei ka hale. Ina he waiwai kuai i makemake ole ia, e ino ia waiwai ke waiho loihiin. Pau no i ka mu ame 'ka huhu, a me ka popo. Nolaila, o ;ke kwmuwaiwai i walho wale ia e poho ana ia waiwai. Ua maopopo loaa ma nn moku i hukiia iuka, ame na moku e ku wale ana, amo na moku kolo ole, aole e pono e waiho wale ia ke kumiiwaiwai. Ina ho aina, pono e mahiia ua aiua la. A ina aolo hiki ike kanaka nona ka aina, ke mahi ia ainā apau, alaila, pono iaia e hoolimalima me na kanaka 1 pau koua aina i ka mahiia. ina aole hiki'iaia ke lioolimalima i mau kanaka hana, pono iaia e kuai lilo aku i kona aina. Aole pono e waiho wale ia kela kumuwaiwni. (Aolo i pau.)