Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 3, 20 January 1922 — Ka Pilikia o na Kanaka Maluna o na Aina Hookuonoono o Keia La [ARTICLE]

Ka Pilikia o na Kanaka Maluna o na Aina Hookuonoono o Keia La

Iloko o k<;ia mau makahiki loihi i haawiia ai na aina, no ka ia e na kanaka o ke Teritore, ua hiki e oleloia i keia la, na nele na pt)maikai i manaoia ai e ke aupuui e loaa mai ana, ame na Oiaaaka hookuonoono home, i nana akn me na mauaolana hauoli. \Mai ka hoomakaia ana e wehe keia mau aina ahiki mai i keia la, ke ike uei kakou, ua hooliloia aiku kekahi mau home hookuonoono i na kanaka, i hiki ole e loaa keia mau aina, anainuli o na keakea a 'ke ikanowai; aka t mamuli o kā loaa ana o ke kila o keia maU aina i na kanaka i lawe ae i ikeia mau home, ua hi'ki aku la ia lakou ko hooliio i keia mau aina. X i la, N ma kahi o 'ka pomaikai o ke aupuni, ame na kanaka, ua lilo aku 'keia mau aina me ka hiki ole e hoihoi .hou ia mai i ke aupuni. !Te nui na kumu a kakou e ike nei i Hlo i mau mea e loaa ole ai ka pomaikai. i na kanaika, i hoi aku mahina o keia mau aina. O kokalii kumu, a o ia no paha ke kumu nui loa, o ia no ka loaa ole ana o ka wai ame na alanui maliuia o keia mau aina. Ua wehe ke aupuni i keia mau aina, ua ānaia na alanui, a ma ikohi o 'ka hana aku i ua mau alanui la, ua waihoia iho no me ko kulana mua o ka aina. Ina no he pnu ma ia wahi, ua moe aku la no ike alnnui maluna o ia puu; ida hoi he pohaku ma ia <waihi, ua moe aku la no malaila, a ua waihoia aku kela poe ikanaka maluna o kela mau aina, me keia kulana kupilikii. Ma na aina wai ole, ua haawiia aku na aina, a ua pinepine 'ko laikoii uwe ana oiai i wai. Mo keia mau pilikia, ua hiki ia ieakou ke ike iho, aole io no he alanui e loaa ai he ipomaikai ina e hoi nku na 'kanaka maluna o keia mau aina i nele i keia mau mea ano nui, a mamuli o keia nele, ua haalele na 'kanaka; a o ka poe i hoi aku, ua komo aku iloko o na pilikia like ole. Ua lilo aku na dala ma ko lakou aoao, a ua poho ka luhi o ka hooikaika ana. Ina paha o na hoolala ana o ikeia haa-wi home hookuonoono, ua like me na hana e ikeia nei maloko o ke 'kanawai hoopulapula o na Hawaii, ina la ua loaa ole keia mau kuia. Ma <ke kanawai hoopulapula, āole i aeia kekahi kanaka 'Hawaii e hoi ma« iuna o kekahi aina, aia walē so a na paa na alanui, a ua loaa ka. wai. Ma kahi o na wai liookahekahe no na meakānu, ua hiki e ikeia ka pololei o keia hoohana ana pela. Ma kekahi mau, aina elike me Wai.fkea, iie mau aina j kanu ko, ua haawiia mai na aina me j ka nele i ke alanui ame ka wai inu. I i keia la, ke uwe mai nei na kanaka mamuli o keia nele. A ina e loaa nna ho j mau kiiia, aole no lakou 'ka hēwa, āka, no ke aiupuni, mamuli o ka haawi ana i *na nina me ka ike no i keia mau hemahoma. j 0 kekahi kumu pilikia pu no 'hoi, ua koiia aku ka poe hookuonoono o kanu i ke ko, a i ole i ikekahi mau mea i makemakeia o ke aupuni, me ko kokna ole aku i kela poe, i ka manawa o ka liakaka ana me ka hui mahiko. Ua hookikinaia mai ke kanaka e kanu ko, aka, mamua o ka hoi ana aku d ke kanaka, ua malama ole ia ke ko, a ua poho walo kela mau ko, mamuli o ka malama ole ia. 1 ka manawa o ka wili ana ame &c oki ana, aole no i oklia ke ko a .pa'u pono. iN"o keia mau kumn, -ua lilo na kanaka i poe hoopilikia ,wale ia. Ma ka hoi o keia 'kanawai hoopulapola, ua loaa i ke kanaka Hawaii na kokuaia ma ria ano aj)au. I7a (komo aka ke Komisina e nana i ka makaukau o na mea apau, mamūa o !ke koi aku i ke kanaka e hoi maluna o ka aina. Ina o keia na hoolala i hanaia i ka manawa i kukuluia ni keia kanawai haawi aina hookuonoono, ina i keia la, aolo i poho he lehulehu o na kanaika, a aole no hoi e lilo ke aupūni i mea hoopilikiaia mai. O keia hooliloia o na aina hookuonoono i na kanaka o ko na eiua e, kekahi kumu i uhi ae ai ka manao e Jxooikaika e hooholoia keia kanawai

hoōpuiapula. Ua hiki c rkeia aku, ilo- j ko o na maka&iki: (ppkōle līpa k€>ia mua-aku, e pau loa ana na aina aupuni i ka iiloi na kanaka .o ko na a,ina e. A o na kana.lea hoi no lakou keia mau aina, e nele loa ana lakou. Ua Hlo nae ieeia h<iololi v īeanawai i mea inaina loā la e 'kekahi mau lnhui e, -no ke kumu ua hodpaUia kō lsikou kōmo ana mai e loaa kHa mau aina, a e hi'ki hoi ia lakou e hooiilo i kekahi poe e aku. I keia la, a i nā la.e hiki mai ana, aole e hiki ana e Hlo hdu aku kekahi lihi o keia mau aina aupuiii i ; na kanaka o 'ko na ainā e, koe Tvato n& na'aihā'i wae ole la iloko o ika jva'pa 0 na aina hoopulāpula Tahtii. •He' hftna naaxtao keia i hnna'la^'no ; ie kumu, e mau ana keka/hi maU- aina i'iokō o 'ka lima o na kānāka vA' ina 'koe aha-no kekahi mau aina no' keia mua aku, he poinaikai ia no na hanauna e hiki mai. ana. Ma kekahi aoao hoi, ua hiki ho i'%a katiiikii o ko na jtina e, e koi aku'i'k<fek"ahi o 'na aiha 1 kōe inai no lakou, a aole hol ?like" tiiie maniua, ka nele o kekahi,' ame 'kahiki ole e lāiwelawe aku no kia pomai l kāi o ke auipuni ma kēkahi aoao. 1 'Ma na hoolala & ikeia aku nei, ma ka aotio o ko Komisina Homo llawaii; ua mappopo ka 'holomuā o ka haā'wiia, aha o na aina ina kanaka Ha\vāii. O •ka loaa ana o ka «wai no 'ka ihahi ana 1 ma m'. aiha maloo, ke&ahi H£na v 'ano nui a kakou e nana aku ai. " O na aiha ma Molokai paha kekahi o na haiia ano nul loa, no ika kumu he 15,000 "eka e hiki ana e mahiia ke ioaa ka wai. O ka ninau rwai, ua hiki e loaa ke lawa i ke dala. A o ka hele aku i ka Ahads«lo o Ameri'ka e uoi ari i dala ke alanui hookahi e hi'ki ai keia hana mii. <Ma ka aoao nae hoi o ke Kōmiaina o na Homo Hawaii } ua maopopo loa o hiki ane ē loaa keia dala, no kumu, ua haawi mau ia ke daja no 'ke kokua j ana i na aina maloo m\ Amerika. A ina e liiki ana e waihoia aku na koi, me ko kupono ame ka noeau, e hi'ki ana « loaa koia ilala. ] •Ma ka nana aku, ua oi aku ka paa-1 kUti o <ke kii ana e loaa mai na aina I no na iHawaii wale no, mamua o keia I noi dal& kokua no keia hana ano nui.' Ua manaoia o keia dala e kiiia aku ai,! 0 kiila ana ma ke ano 'hoaie, mai ka waihona puuku mai o ke aupuni fedorala. Ma kekahi paau aina panoa, i ihiki ole e nlu kekq.hi meakanu mamuli o ka wai ole, a aa- aho waoaikna no hoi ke kulana o ka #na, ua b<v*ie mai ke aupuni Makua i kokahi mau haneri uiilioria dala'no ka hiki ana e hoolilo i kela mau aina, i wahi e hiki ai e loaa ke ola i kekahi m«iu tausani kanaka. I keia la ua lilo kēkahi o ia mau aina panoa i hiki ble e lōaa kekahi keneka hookahi no ka eka, i . mau aina, e kahe aija 'ka iwaiu ame ka meli. C*fa ka wai \ laweia mai kekaihi wahi loilii mai i hoolilo i ka mea iwaiwaiole 1 mea kumukuai nui. Ma ka heina o ka Mokuaina o Arizona, kekahi mau i hoopomaikaiia, mamuH , o ka loaa ana oka wai. Ua laweia mai "ka; wai mai na kuahiwi mai, he mau milo loihi, ame na hoolilo i hiki aku i na hancri miliona. Ua nui no ka poe e olelo ana, aole o hiki keia aka, i keia la, ua pau,ia poe i ka pee, a o'na kanaka i ku mai o hoolkaika e Mki ana, ua lilo i ipoo hilwai nui ia. Pfcla aha ho kety hiniu wai ma Molokai. Aole kanalua o na -enekinia i hele aku e nana i lte alanui, e hiki ai j e laweia mai 'Eeia ihaii w'ai, q- kahe j wate la no i kē kal ma ka aō'ao hikina j 0 ka Mokupuni o Molokaii - Ko olelo nei lakou, ua hiki loa e loaa keia wai, a ua .hiki loto e laweia! mai maluna o na aina i inakemakeia e mahL O ka ninau dala wale no ka J inea i kōe. Ke hoolala nei- nae l ke KomiBina e koi aku i ke aupuni Makua | no keia heluna dala i makemakelā. O sta mua, o kā loaa āna'he kakoo! mai ke Ka'kauolelo Kalaiaina mai. A | ' i I<bhā 4k« ana he pomaikai ano nui ke I loaa ana i na Hawaii ke loaa • keia wai, a'hoike aku oia i kona kakoo j 1 keia kumuhana; o» ka lua o <ka ae 1 , ana mai o ke keena 'koktta i na hāna o keia ano. ' 110 ikeena keia e nohōia ana e na kanaka loea loa, ma ke kilo j ana ina paha he mau pomaikai i 'o kej kahi e ioaa āna. I (kona ae ana mai, alaila, o ke kii ana aku i ka mea ha-' l 1 «

awi dala o ko aupuni ke kolu. I kona ae.ana, alaila e komo aku e hoi i ka nhaolelo no ke-kahi huina dala i inaikemaleein. Ma keia alanui aole loa e nele ka loaa o na mea i makemākeia. . He oiaio no, aole e hiki e loaa ina aole e lilo kakou i poe kulike maluna 0 ikela ninau. O ko kakoii hana iike ame 'ko kakou liaawi anā i 'ko "kakou mau kakoō na alanui e lōaa ai. A ma na niijau ano nui apau, o ke alānui hookahi wale no keia e loaa ai na mea 1 upuia.