Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 4, 27 January 1922 — Page 6
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H. POALIMA, IANUARI 27, 1922.
HE' EIWA MAU ALAHAKA I PALE KANA OLE NO KA HELE ANA.
I kulike me ka ka Enekinia Kaulana Kauhale Orht o ka hoike ana ae, ma loko o kana hoike imua o ka halawai a ka papa o na lunakiai kulanakauhale ma ka halawai o ka po Poalua nei he eiwa mau alahaka maloko o ke kulauakauhale ame kaulana o Honolulu aia iloko o ke kulana pilikia e paleka na ole ai ka hele ana maluna o ia mau alahaka, a e pono ia mau alahaka e wawahi koke ia a e hanaia ae i mau alahaka hou ma ia mau wahi. Ma kana koha koho @ na lilo no ka hana ana i mau alahaka hou ma keia mau wahi e hiki aku ana ma kahi o ka $141,500. O ka huina nui o na hoolilo o no ka hana hou ana ae i pa wahi i peino ame ka malalo o ka ke aupuni kaulana kukale @ kalana malama ana @ $187,650.
O keia ae la na huahelu i hoopaaia maloko o ka hoike a ka enekinia Orht o ka waiho ana ae i ka papa o na lunakiai ma ka po Poalua nei, a e komo ia mau huahelu maloko o ka bila haawina o na hoolilo o na makahiki elua.
Mailoko mai o na haawina dala kupono no kela ame keia, elike me keia mau haawina malalo nei e laweia mai ai @@ ka bila haawina no na hoolilo ka waihona o ke alanui holopuni, he $32,000; ka waihona o na hana hou paa mau, $112,500; ka waihona no kela ame keia, $28,255; ka waihona no ka malama ana i na alanui, $14,895.
Elua o na alanaka i hoikeia ae ka palekana ole no ka hele ana, eia maloko o Honolulu, o ia ke alahaka Haaliliamanu ma ke alanui Moi a o kekahi ma Wailupe. Ma ka apana o Koolauloa, ke alahaka o Kaluanui, ke alahaka o Kaulana ame ke alahaka o Paumalu, a hookahi ma ka apana o Koolaupoko o ia ke alahaka o Hakipuu, o keia na alahaka i hoikeia ka palekana olo no ka hele ana o ka lehulehu, mamuli o ka ike o ka enekinia i ka nawaliwali o ia mau alahaka, a i mau alahaka hou ke kupono e hanaia ma ia mau wahi.
Ma ka apana hoi o Waialua o ua alahaka o Ukoa ame Poamoho, a ma ka apana o Ewa ke alahaka o Kipapa. O ka heluna nui o na alahaka ma ka hoike a ka enekinia he 41, ma ka apana o na Koolau ka hapanui. He umi mau alahaka i hoikeia ae aia lakou ma ke kulana paa a palekana no ka hele ana o ka lehulehu.
Ua koto pu maloko o na huahelu a ka enekinia Orht o ka hoike ana ae na lilo no ka malama ana i amau alahaka apau, a pela hoi me na lilo i koiia no ka hana hou ana ame ke pahonohono ana i na alahaka ma na wahi e ikeia ana ka poino.
KA MOO WAHA NUI O LAIEWAI
-------
Eia makou ke kanikanipihe nei i keia kupuino e nahu pu nei i ke kalo, aole hookahi, aole elua loʻi a keia ino nui e luku nei, aka he holopapa maoli no mai uka a kai o ka aina kalo o Laie nei; nui ka pilikia o ka ai a keia ino e noho nei iloko o ka lepo, he hoonaaikola maoli no.
Ina he eima mahina o ka huli kalo, e ulu mai ai iloko o ka lepo, o ka wa ia a keia maʻi e pepehi mai ai i ka ai i kanuia aku, in a o ka aina haipule o Laie, he hiki ke pale aku i na maʻi ino nana e hoopilihua nei ke ola o na hoahanau ame na makamaka kipa, he oi loa aku ka pono o kela inoa laa maluna oʻu mau hoa haipule.
Ke olezzo nei na kamaaina, he moo keia e hoopilikia nei, malia paha o ua kino lau keia o Kakana moonahesa, ua iho mai ilalo nei e hoao ai i na haipule, oiaio o kuu aoao ma kela pule aku nei, i puka mai ai he hoolaha na Kahiona o Kahuku, e pili ana i kekahi mau akua noho iluna o kekahi kaikamahine a nui ae la ka waha i ka walaau, malia o ia akua keia e nahu pu mai nei i ke kalo a makou, o ka loaa pono ole aku e noho ai iloko o ka halepaahao o Uwahipouli.
Aole no au he kamaaina no keia aina, he malihini au, na ka wahine i lawe mai a kamaaina iho la.
Me na keiki o kou keena koʻu mahalo. Kou a mau,
ABE JOHN K. AWANA.
HE WEHI ALOHA NO KALANIANAOLE
He inoa nou e Kalanianaole,
Ka onohi momi a o Hawaii nei.
He mea nui oe na ka lahui,
Milimili na ka Ua Kukalahale.
Ua kuʻi e ka lono puni na moku,
O Kalanianaole ua hele loa.
Aia paha oe i Amerika,
I ka uluwehi a o Wakinekona.
Ua kohoia oe e ka lahui,
I wahaolelo no Hawaii.
Kakooia e ka ili keokeo,
Repubalika kou baloka.
Hoounaia oe i Wakinekona.
I elele hanohano no Hawaii.
E imi ana i ka pono kaulike,
I ka ahaolelo aha senate.
Hoikeia ae ma ka nupepa,
O ka bila hoopulapula ua lanakila.
Lanakila Hawaii a mau loa,
Ma kau mau hana pono e Kalani.
E o mai e Kalanianaole.
Ka elele hanohano a ka lahui.
Hainaia mai ana ka puana,
Ke Aliiaimoku makaainana,
Haina hou ia mai ana ka puana.
Nou e Kalani hele loa.
Hauia e MRS. ANNIE FREITAS,
1315 Miller St. Honolulu.
DAVID BONAPARTE HAUMEA,
---------
O keia ka makai kino kilakila a puipui a ka lawaiʻa, a kanaka uʻi hoi nana e kuhikahi a e hooponopono mai nei i ka holo ana a na kaa ma na alanui Papu ame Kalepa. He nui a lehulehu wale kona mau hoaloha, aole ona mau enemi a o kona kekahi o na ohana nui maloko o Honolulu, a nona hoi na makahiki--i keia la.
E LAIKINIIA ANA KA POE PAILAKA MOKUEA
----------
Ma ka Poalima o ka pule i hala aku la ka hoopukaia ana aku o ka laikini lele i ka lewa mua loa e ke Teritore i aponoia e Kiaaina Farrington ia C. T. Stoffer, ka mea nona ka mokulele i lawe aku ai i kekahi mau ohua i ka lewa maluna ae o ke kulanakauhale.. O keia ka mua loa o ka laikini i hoopukaia aku a ua hookopuia maloko o keia laikini ka lawe ana i na waiwai kalepa ma ka lewa a ua hoakakaia hoi maloko o ia laikini na ano o ka hana a na mokuea e hana aku ai.
No ka mea e pili ana i keia hana ua hookohuia aku e ke Kiaaina kekahi mau keonimana no lakou na inoa o H. M. Blowers, L. G. Fehlman ame F. D. Croxford, oia mau keonimana ka papa ninaninau no ka poe e manao ana e lele i ka lewa maluna o ka mokuea.
Malalo o na rula hooponopono no ka lele ana i ka lewa elike me ia i hoomakaukauia e ka Loio Kuhina Irwin o na makaainana Amerika wale no ke aeia e lole i ka lewa a e laweia hoi maluna o ka mokuea i ka lewa maloko o Hawaii.
O na pailaka o na mokuea oia ka poe i hookuuia mai me ka maikai mai ka oihana koa aina a moana mai, ka poe i ikeia ko lakou makaukau ma ka hookele ana i ka mokuea i ka lewa, ame ka poe e paa ana i na laikini pailaka i hoopau ole ia a i hoopukaia mai hoi e kekahi mokuaina o Amerika.
O ka lawe ana i na mea hana paʻikii na mea paahana kahakii a i ole kekahi mau mea e ae paha e hiki ai ke kaha i ke kii ua hookapu loa ia ka lawe ana maluna o na mokuea i ka manawa e lele ai i ka lewa. Ua hookapu loa ia ke paʻi ana i ke kii a i ole kahakaha ana paha i kekahi kii oiai e lele ana i ka lewa.
Aole mokuea e aeia e lele ae maluna pono o kekahi papu, a i ole kekahi wahi paha i hookaawaleia no ka oihana koa. No ka lawe ana i na ohua i ka lewa ua kaupalenaia ka manawa mai ka puka ana o ka la ahiki i ka napoo ana.
Mamua o ka lele ana ae o kekahi mokuea i ka lewa e nana mua ia ana ia e ka papa nana, a i ole e kekahi poe akamai e hookohuia akuana e ke kiaaina a loaa ke aponoia mai no ka maikai o ke kulana o ia mokuea e loaa ole ai kekahi poino i ka manawa e lele ana i ka lewa. E nana mau ia ana ka mokuea i kela ame keia mahina, a no hookahi wale no mahina ka maikai o kekahi laikini e hoopukaia aku ana no kekahi mea. Ua koi pu ia ke pailaka e nana oia i kela ame keia la i kona mokuea a e hoopauia na wahi e ikeia ana he poino mamua o ka hele ana. E pono e loaa pu i ke pailaka kekahi palapala hoike mai ke kauka mai no ka maikai o kona ola kino mamua o ka lele ana.
Aole mokuea e aeia e lele a emi iho ke kiekie malalo o 1500 kapuai, koe wale no ma ka manawa e hoi iho ai ilalo no ke kuu ana a i ole ma ka manawa e hoomaka ae ai e lele.
O kela a me keia mokuea i kaokoa mai ka mokuea ae a ka oihana koa e pono e hoailonaia me ka moakaka loa, i mea e hiki ai ke ike maopopo ia aku ua kaokoa ae ia mai ka mokuea ae a ka oihana koa.
E hiki no e hoopauia ka laikini o kekahi pailaka mokuea ma kekeahi manawa mamuli o ke noi ana ae a kekahi aliikoa o ka oihana kaua aina moana pahu.
PAU NA OMOLE OKOLEHAO I KA WAWAHIIA
------
No ka hoohoka ana aku i na luna oihana hooko i ke kanawai hookapu waiona, i wawahiia ae ai na omole rama, i hiki aku ma kahi o ka elua haneri ka nui o Akima, ma ke ahiahi o ka Poaono aku nei i hala, i ka manawa i kiiia aku ai oia e hopu, eia nao ua paa mai no oia i ka hopuia, a o ka ike nui ma ka aoao o ke aupuni e ku-e ana iaia, a komo iloko o ka papale o kekahi o na luna oihana, i kukuluia ae malalo o ka papahele o ka hale.
Ma ka manawa a na luna oihana hooko i ke kanawai hookapu waiona i hoea aku ai no ka home o Akima, ua paa ka puka i ke paniia, pela no hoi me na puka aniani, ua kikeke aku la lakou mawaho o ka puka o ka hale, aole nae he wahi mea a weheia mai o ka puka.
Ua lehulehu wale na manawa a na luna oihana i kikeke aku ai mawaho o ka puka, no ka weheia mai, aole nae he wehe iki ia mai o ka puka, o ka lakou mea nae o ka lohe ana aku, o ia no ka pa-kiia o na omole i ka paia oloko o ka hale, a ma ka papahele, he hoailona e hoike mai ana, ua makemake o Akima, e hoonalowale aku i na ike apau mai iaia aku, i wahi nona e pakele ai mai ka paa ana aku i ka hopuia, a ahewaia paha no ka malama i ka waiona.
Oiai na omole e wawahiia mai ana maloko o ka hale, ua holo okoa aku la kekahi luna oihana malalo ae o ka papahele, a iaia i ike aku ai ke kaheawai o ka waiona mai na puka liilii mai ma ka papahele, wehe ae la oia i kona papale, a kukulu aku la ma kahi o ka waiona e kahe mai ana a ua malamaia kela waiona, ma ke ano he ike ma ka aoao o ke aupuni, no ka pili o Akima i ka hewa.
I ka manawa i pau loa ai na omole rama i ka wawahiia, akahi no a weheia mai ka puka o ka hale, a komo aku la na luna oihana iloko, me ke ahu mokaki ana o na omole nahaha iluna o ka papahele, a ma na paia hoi o ka rumi.
Ua hoomaka kela mau luna oihana, i ka huli ana ialoko o ka hale, a ma ka ulia pomaikai wale no, i loaa aku ai kekahi kiaha aniani uuku me ka waiona iloko, ma ka paepae o ka puka aniani.
I kulike ai me ka ike i loaa aku ia pat. Gleason, ke poo o ka oihana hooko i ke kanawai hookapu waiona ma Hawaii nei, he manawa pokole wale ae nei no ka i hala ka weheia ana o kela hale, no ka hana kuai a inu waiona, a ma ka manawa a kela poe i komo aku ai iloko, ua loaa aku la he ehiku ka nui o ka poe malaila, me he mea la, i hiki aku makou no ka inu waiona ana.
KA LANI ALII HOPE O HAWAII UA HALA
----------
O makou o na makaainana o Lanai ame na komite, ke komo pu aku nei makou me na manao kuio o ke kaumaha, no ko kakou Alii i aloha nui ia, i haalele mai ia kakou ma keia ola ana.
Eia maluna o na makaainana o Lanai ke kaumaha a kumakena ame ka minamina pau ole o ko makou mau puuwai no ke alii ahonui, i ka imi ana i pono nou e ke kanaka Hawaii iloko o na makahiki he 20 a oi, e hooikaika ana i ka pono nou e ke kanaka Hawaii iloko o keia kanawai hoopulapuka, he kiahoomanao ia na na kanaka Hawaii i keia mau makahiki e noho nei, ua noho na kanaka aohe he ike au iamua ame hope.
Nolaila, eia na makaainana o Lanai iloko o ke kaumaha no kona nalo ana, no ka manawa pau ole, ke hoomaikai kiekie, he malu ma ka honua nei, he aloha i kanaka.
Me keia mau manao kaio ke hooki nei makou me ka oiaio. O makou no o na komite hoalohaloha malalo iho nei:
Mr. Chas. Gay, Mrs. P. Gay, Moke Kane, Mrs. A. Moke Kane, John Nakihei, Mrs. U. Nakihei, Mr. Paahao, Mrs. N. Paahao, Geo. Mano, Mrs. Geo. Mano, Noa Kaapuiki, Mrs. Kaapuiki, Kaniela Kaopuiki, Mrs. Kaopuiki, Wm. B. Pokipala.
Keomoku, Lanai, Ianuari 18, 1922.
LEI LANAKILA NO KALANIANAOLE.
----------
Lanakila e ka elele hoopono,
O Kalanianaole kau i ka wekiu.
Hoike o Makoa kaʻu kukini,
Lohe Wakinekona puni ka honua.
Paloka lokahi me ka iini,
Kuniia a paa i ka puuwai.
Oahu o Kakuhihewa.
Eia ko lei, ko milimili.
O oe e ka pua o ke kalaunu,
Me ke kapa ahuula o ke kupuna.
O Hawaii Nui o Keawe,
Eia ko mamo ua lanakila.
Hoike mai e ka paeopua,
Na punohuula i ka malie.
E Maui Nui o Kama,
Hiipoi mai ia Kalani Kuhio.
O ka hiwahiwa oe a ka makua,
A he lei a-i no ke kupuna.
Kauai Nui o Mano,
Kiaiia mai ko pulapula.
E Hiku, e Lono o ke kuahiwi.
Malama pono i ka wohi a ka lahui.
Molokai Nui a Hina,
Na mana nui e aloha mai.
Kaupaona pono ia na olelo,
Kokua na lani ua poniia.
E ola oe me kou lahui,
O Kalanianaole ua lanakila.
Hakuaia no ke Alii e
KAKUWAIAOAO.
EIA KE KUMU PILIKIA O KA LAHUI.
---------
E ka I, ka Mahi ame ka Palena, na kupa oiaio o na paemoku e waiho nei, i hoopuniia e na kai ewalu, no lakou hoi na ale hanupanupa, i ehikuia e na kupuna o kakou, mai ka wa kahiko loa mai, mahope iho o ka nalo ana aku o Hawaii i moe (Hawaii aina e uhi ana i ka moana mai o a o).
He mamo oukou na na kupuna hoomana akua kumu lani. He akua i piha i ke aloha ame ka lokomaikai.
Oiai hoi, ia kkaou i neia mau la, e ku ana maluna o ka ole e ku la ma Ladana o ko kakou kupaa a liki iho i ka naauao, i loaa ia kakou, aole mai na kupuna mai, aka, mai na pae mai o Kahiki, he naauao i wawahi a maheleheleia, iloko o na halau he lehulehu (na hoomana like ole) i mea nou e Hawaii kuauli e kuikahi ole ai; a ua oiaio no-- o kakou no ka hoike no ia mea.
He mea pono no ia kakou e waiho ae i ka kakou mau hana ku i ka neo, a alawa aku ka maka o ko kakou mau naau ihope, a nana aku i ke ola ana o na kupuna o kakou ma ke aloha o ke Akua, a hookuku ae me ko kakou ola ana ma ua akua la no. E ike auanei kakou i ke kulike ole, penei:
I ka wa no o na kupuna o kakou e malama ana i keia akua me ka lokahi mai o a o, oiai hoi he lehulehu na Haka (kahuna o na heiau) he hookahi no nae a lakou pule, hookahi euanelio a he hookahi no Haku-- ua hapai mai ke Akua i na kanaka mai ka lepo mai, a ua hookiekie i kekahi i alii, ua hapaiia mai kekahi i Kaula, a i kahuna kekahi--laupai na kanaka iloko o ka aina-- a iloko o ka nui hewahewa o na kanaka he hookahi no olelo "Aloa--kipa mai e paina ai," me ka oluolu.
No keaha ke kumu o keia kahea? No ka lako mai ka malama mai no i ke Akua. Owai auanei ka mea e hiki ke hooulu ae i ka huli a nunui ke kalo O kanaka anei Aole. O ke Akua no. Ke kanu ame ka waele ana ka kanaka ame ka ai ana, o i wle no--na ke Akua ka hooulu.
Pela no i noho lako ai na kupuna o kakou, no ka hoihoiia no o ke Akua mamua i na wa apau, ma na hana like ole apau.
Hapai mai ke Akua i alii, a rula mai la ke alii i ka lahui, ma ke ano hemolele o ka manao, elike me Kamehameha ka Aimoku i kukulu iho ai i ke kumukanawai o kona aupuni, "Mamalahoa."
Heaha ka manao o keia kumukanawai a Kamehameha? Eia no, he "Aloha." Ina he aloha ke kanaka i ke Akua, alaila e hala ole ana kona aloha i ka elemakule ame ka luahine, e moe ana ma ke ala. Auwe, ke kanaka i loaa ole iaia ia mea he aloha! wahi a keia kanawai a Kamehameha.
O keia ae la ka hemolele o ke Akua i hookumuia iloko on a, mai kona mau la opio mai, ma ke aʻo a ke kahuna--E ke keiki, e malama i ke Akua, a e malama i ke kanaka nui ame ke kanaka iki; a pela i'o no, ua hapai ke Akua iaia a kau i kahi kiekie loa iwaena o na kanaka, he Alii Aimoku; a ma kona la hope puana ae la oia i keia mau mamalaolelo, "E na'i wale no oukou i kuu pono aole e pau."
O ka pono a ke Akua i haawi mai ai nona o ia ka ike i ke Akua he mea hemolele.
Hala aku la lakou i ka po, a puka ae la kakou i ke ao, holo aku la kakou i na halau hoonaauao like ole, puka mai me ka naauao, paio iho kakou maluna o ka naauao, a no ka mea, ua kulike ole ka hoonaauaoia ana, elike me ka lehulehu o na halau, pela ka lehulehu o na ike ku i ka hoopilikia--no ia mea poina i ke Akua kumulani o na kupuna-- hiki mai la ka pilikia iwaena o kakou, holo no na kanaka i ka naauao a lakou i paulele ai e hoonui hou mai i ka naauao; eia ka mea apiki, aohe ahu ana ke pau loa aku ne io Hawaii kuauli, ke pii ae nei o hapakuauli.
Ua puanaia ae no kekahi olelo e i ana, he oi ka maikai o ka hapa kuauli mamua o ke kuauli a no ka mea he ikaika ko lakou koko, a o lakou ka hapa o ka lahui e hapai nei ia Hawaii. O kahi apiki nae ma ka'u nana aku, o ke Alii a na Hawaii kuauli ka mea nana i hoohanohano kakou i keia mau la, Kuhio Kalanianaole, ka mea hookahi iwaena o na naauao i lawe ae a hookele i kana mau hana elike me ka Kamehameha.
O ke aloha ke kaei o kona puhaka a moe aku la oia. He iwakalua wale no makahiki o kona na'i ana i ka pono a na kupuna, a kau he alii aimoku iloko o ka puuwai o na Hawaii kuauli. Aole o ia wale, ma kona la hele i ka lua, ua ikeia na hoohanohano ana (1) he Alii, (2) he elele lahui, (3) he kenerala, (4) he akimarala.
Nolaila, e hoohalike kakou elike me Kamehameha, ko Kuhio Kalanianaole kumu alakai, -- o ia hoi o ka malama i ke Akua ame ka malama i ke kanaka nui ame ke kanaka iki. E aloha kekahi i kekahi, kokua kekahi i kekahi, ma ka mea e hiki ana, a hana kakou i keia, a pau ka kakou hana, hana mai ke Akua o ka lani no kakou.
Ina e loaa kekahi hapa o keia i ke kanaka ua lawa ia. He oiaio, a no ka mea ke waiho nei no na kanawai he umi o ke Akua me ka moakaka lea-- na kanawai mua no mai ka akahi a i ka eha, he mau kanawai ia i waihoia mai mawaena o ke kanaka ame ke Akua; a o na kanawai mai ka elima a i ka umi, he mau kanawai ia i waihoia mai mawaena o ke kanaka ame ke kanaka. I ka hoohuiia ana, o keia mau kanawai he umi, lamalama mai la ke kumu o keia mau kanawai, o ia ke aloha, a nolaila ua pololei ka Kamehameha-- mai ke Akua i'o mai kana a kakou e hoopalaleha nei.
E ka naauao hu i kula o keia hanauna, e alualu hele nei i ke anuenue i ka mea loaa ole aku i ka lima; e huli ae kakou ihope a nana aku i ke Akua, a e hea aku iaia, oiai oia ma kahi kokoke, e imi aku iaia oiai oia ma kahi e loaa ai.
Poino ke kanaka ke hilinai i ke kanaka, a haalele kona naau i ko Akua. Isaia 59:1: Aole i pokole ka lima o Iehova. I mea e ole ai ia e hoola; aole hoi i kaumaha kona pepeiao. I mea e ole ai ia e hoolohe; aka, ua kaupale no ko oukou mau hewa mawaena o ouokou, ame ko oukou Akua, a ua huna ko oukou mau hala i kona maka, mai o oukou aku, i ole oia e hoolohe mai.
He oiaio no na ke Akua no i hapai mai i na Alii no kakou, a na kakou no i hoopilikia aku i kekahi o lakou. Elike me ka kakou hiwahiwa i moe aku i nehinei (Kuhio).
Iaia e hooikaika ana no ko kakou pono i Wakinekona, a i kekahi hapa o ka lahui e hailiili wake aku ana. Hoi mai kela me ka manao ua pono ko kakou manao nona, eia ka aole. A i wahi no e ko ai kona iini no ka pono o kona lahui, me ka loaa ole o kahi wa hooluolu i ke kino, onou hou aku la no iaia iho iloko o ka wela, ke anu ame ke ko'eko'e o ka aina ame na kai ewalu, i ke ao ame ka po, no ka hooiaio ana aku i kona lahui i ka pono nui e hiki mai ana, a ua hiki i'o mai, mahope iho o ka hana mao ole ana no na makahiki he 20, a moe aku la oia. Amoe ia iawai?
Ia kakou e keia hanauna paupauaho wale. He mea oluolu i ke Akua ka lawe ana aku i ke Alii (Kuhio) mai waena aku o kakou, no ka pono o ka poe hailiili wale. Hal. 46:1. O ke Akua ka puuhonua ame ka ikaika o kakou. He kokua kokoke loa i ka popilikia ana.
Aole pahaa he wa e hoomaopopoia ai o keia olelo i keia wa, aia no pahaa a mamuli aku, aia a hanaia ke kua o Hawaii kuauli i ka palau a ko Aigupita, alaila paha hoomaopopo ae he Akua ke kokua kokoke loa. Hal. 41:1. Pomaikai ke kanaka i manao i ka popilikia. E hoakea mai o Iehova iaia i ka wa ino.
Ike ae la o Kamehameha III i ka pilikia o kona aupuni, amek on a mau makaainana i ka laweia ana aku o ka pono kivila o Hawaii e Beritania; noho iho la ke Alii a noonoo i ka hana pono e hana ai, a oiai hoi, he alii no keia Kamehameha mailoko mai no oia poe hoomana Akua, ua kuahana ae la oia, mai o a o o ka Paeaina o Hawaii, e pelu na kuli ilalo, aleha aku na maka i ka lani, a noi aku i ke Akua e aloha mai.
Ua pule na Alii (mahi), na kahuna (Palena), ame na makaainana (I). I ka pau ana o ka kanaka hana, ua hana mai ke Akua ma kona aoao. Hoihoiia mai ka mea a ka lahui i noi ai, o ia ka pono kuokoa o Hawaii. Kau ma la ke alii i keia mau mamalaolelo i kiahoomanao no ia hana, "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono." O ke kanaka pono oia kona kanaka, wahi a ua alii la.
E ke koena o Hawaii, ua mau i'o anei ua pono nei iwaena o Hawaii? Aole! Na kumu e maopopo ai keia pono ole. (1) Ke eni nei ka lahui, he mea i kulike ole me ka olelo a ka Palapala Hemolele, "he lahui kanaka laupai ka lahui kanaka hoomana ia Iehova. (2) Ua lilo aku ka aina mai o kakou aku, mamuli o ko kakou nana wale iho no i ko kakou pono, aole hoi he noonoo ae na ke Akua kekahi. Mal. 3:8. E pono anei i ke kanaka ke hao i ka ke Akua? (O ia no ka pono aina, etc., a ke Akua i haawi mai a ino Kamehameha, he lani iluna, he honua ilalo.)
Aka, ua hao oukou i ka'u; a ke ninau mai nei oukou, ma keaha ka makou i hao ai i kau? I na hapaumi o ka waiwai, ame na mohai. Mal. 3:9. Ua hoahewaia oukou i ka poino; no ka mea, ua hao oukou i ka'u, o keia lahui kanaka apau. Mal. 3:14. Ua olelo oukou, he mea ole ka malama i ke Akua.
(3) O ka hoowahawaha no paha o keia hanauna hou i ka lakou olelo makuahine. Nohea mai keia hoowahawaha ana? Na ka hokai, mamuli o ka haalele i ke Akua. Isaia 28:11. He oiaio no me ka lehelehe mamu ame ka olelo a ka malihini, e olelo mai ai oia i keia poe kanaka. He oiaio, mamuli o ko kakou paakiki a holo mai ke Akua mai, i hiki mai ai keia pilikia i o kakou nei; aia ike i ka olelo a ka malihini, loaa ae la kahi hana ano kupono e loaa ai kahi ai--ina aole, auwe pilikia maoli!
Eia nae, aia no he wahi manaolana, in a kakou e akakuu mai, mai ka holo paukiki ana iloko o neia mau lalau ana-- e nana Mal. 3:7, mai na la mai o ko oukou poe makua, ua haalele oukou i ko'u mau kanawai, me ka malama ole.
E hoi hou ma ioukou io'u nei, a e hoi hou aku au i o oukou la, kahi a Iehova o na Kaua.
E ano ka wa e hooponopono kakou ia kakou iho, a hookupono imua o Iehova mamua o ko kakou komo ana aku i Kanaana (aina hoopulapula) i hoohua nui mai oia i kela ohana ame keia ohana, a hohua pu hoi i ka hua ma na aina a pa-umi a pa-haneri.
E hoao kakou i keia, a no ka mea ua pau ae nei na hana apau ia kakou i ka hanaia, a aohe wahi pono i loaa mai. E ole ke aloha o ke Akua ia Kuhio, no kona mau manao hemolele, loaa i ko kakou aeia mai e komo i Kanaana.
Mai uhauha hoi kakou i ka luhi, a ko kakou alii i hala aku la i ka po. E hooponopono ae kakou, a hoomahuahua aku i kana pono no na hanauna aku omua e nee nei. I kulike hoi me ka ke Kaula Amosa pule, Amosa 7:2: E Iehova ka Haku, ke noi aku nei au e kala mai oe. Pehea la e ku mai ai o Iakoha? No ka mea, ua uuku ia.
Pauku 7. Peneia i hoike mai ai oia ia'u. Aia hoi, ku mai la ka Haku maluna o ka papohaku kupono, me ka mea hookupono (plumb-line) ma kona lima.
Pauku 8. A i mai la o Iehova ia'u, E Amosa, heaha la kau e ike nei? A i aku la au, He mea hookupono, alaila i mai la o Iehova. Aia hoi, e hoonoho aku ai ka mea hookupono iwaena o kuu poe kanaka o ka Isaraela: Aole au i hele hou ae mai o lakou aku.
E, ua hoea mai ka mea hookupono i o kakou nei, e kala lilo loa.
Ia Kamehameha, mamalahoa kanawai, ke kanawai ku i ko ke Akua makemake.
Ia Kaahumanu wawahiia ua kanawai la, a kukulu ae o Kaahumanu i kanawai hou, o ia manao hookahi nae, na kanawai he umi o ke Akua. He hooko wale ana no keia i ka wanana a ke kahuna o Kamehameha i ka haule ana o ke Alii i ka hewa, penei:
E ka lani e, hookahi mea a'u e ha'i aku ai ia oe, e haalele ana ke Akua o kaua ia kaua, a e ae'a ana i na pae o Kahiki. E hoi hou mai ana nae, a e hoohewahewa ana kaua, a no ak mea, e kihikihi ana ke poo, e alohilohi ana ka maka, e namu ana ka olelo ame ka hua palapala liilii.
He oiaio, ke noho mana nei ka hua palapala liilii (Ka Euanelio), eia nae, aohe hoomaopopoia, aia i na kaao palaualelo ko kakou nanea, a ke aneane aku nei e pau loa na hana o na heiau o kakou i ka olelo namu.
He oiaio, ma ka olelo namu he hookahi wale no ano o ka una pule i maopopo lea-- a o ia no "E ko makou Makua iloko o ka lani--e haawi mai i ai na makou i keia la," a hookahuli ke aupuni e--pule aku la kakou, e haawi i ai na makou i keia la; a hao ia ae la ko kakou mau waiwai--pule hou no kakou--e haawi mai i ai na makou i keia la--a moe aku la kahi hulu alii a kakou i aloha nui ia-- e pule hou auanei no paha kakou--e haawi mai i ai na makou i keia la; a he lehulehu wale aku.
Nalowale loa paha na hauna pule a kakou no kela ame keia hana; a eia no kahi pule i ano kulike me ka pule maluna ae a ko kakou mau kupuna, no ka hoohanau ana, penei:
E ke Akua, he poohuna kou i ke aouli, e nana mai i kau pua, he opu ua kanaka; ina no he keikikane, e pekuia i waho i kahuna nou, i kalawaiwaa nou, i lawai'a nou, i kahumu ai nou, etc., a na hoi he kaikamahine, e pukui ae iwaho i nanana moena nou, i kukukapa nou, i kahi olona nou, etc., a amena no ka pule--hanau aku la.
Mana no ka pule a na kupuna o kakou i hala i ka po. Puka ae la kakou i ke ao kunana ka le.
A. I. BRIGHT
KA HUI HIMENI O KOHALA I KA HUIKAU O HONOLULU.
----------
Kuu Solomon:--E oluolu mai oe i keia poomanao e kau ae la maluna, i ike mai ai na makamaka maikai o ka ua kaulana o na puu elua he kuehu holoku o na Kohala, i nee ana a ua mau pupukanioe nei o ua aina kaulana nei.
Hui malihini maua ma ka uwapo o ka S. S. Kilauea, ana i hoolauan mai ai: E Mokumaia, ua makemake i kou kaa, a lululima pumehana iho la au me ka luna hoohananui, oia o Wm. Kekaula Kapaona, o ia ke kakahiaka Poaono, Dec. 24, 1921, ame na hooponopono maikai ana, i lawe aku ai au ia lakou apau he eiwa ko lakou nui ame kahi bebe uuku no hoi kekahi.
E kala mai oe e kuu kenerala i ka oioi loa aku la imua, a kau mai la neia mau wahi hua nioi:
Anuanu makehewa au,
Ke kali ana ilaila.
Ka i no paha ua paa,
Kou manao ianei.
Au i hoomalu ai,
Hoomalu oe a malu,
Ua malu neia kino,
Mamuli o ko leo.
Kau nui aku ka manao,
Kahi wai a o Kapena,
Pania paa ia mai,
Na mana wai a o uka.
Maluna ae no au,
Ma na rumi liilii.
Mawaho a o Mamala,
Hao mai nei ehuehu.
Pulu au i ka hnakai.
Kai heeheo i ka ili.
E kala mai i ka pakika loa o keia mau kanaenae ana, a i ka hoihoi pono ana ae i ua mau lei ala nei o na Kohala, aia ua mau lei pua miulana nei i ka aekai o Laupahoehoe Hamakua, kahi i kuupau ai i Dec. 2, me ka holopono loa o ka lakou wehe ahamele ana, a i Hilo, Dec. 3 ame 5.
Ua nui ke ohohiaia o ka lakou lawelawe ana ia mau la ahiki i Pahala, Kau, Dec. 7, me ka maikai o na mea apan; Waiohinu, Kau, Dec. 8, nui ke ohohiaia ke olu la:
Hookahi no koa nui,
Nana e alo ia ino.
Inoino mai nei luna,
I ka hao a ka makani.
He makani ahai lono,
Lohe ka luna i Pelekane.
A o ia pouli nui,
Mea ole i kuu manao.
E kilohi au i ka nani,
Na pua o Maunaala.
He ala onaona kou,
Ka i hiki mai ia nei.
Haina mai ka puana,
Kahi wai a o Alekoki.
Ke mikomiko aku la ka hele ana a ua mau keiki nei, me ka maikai o na mea apau.
Lunahoohanaui Wm. Kekaula Kapaona; hope, Robert Kahulanui Naipo; alakai himeni, James Kauka; alakai hookani pila, Mrs. Elizabeth Kelekolio; na hoa e ae, Mrs. Anna W. Kapaono, Miss Sarah Moku, Miss Sarah Kauka, Miss Kuulei Kapaona, Beniamina Kelekolio.
O keia ae la ka nui o ua mau iiwi nei o na Kohala, a wehe ka ahamele ma Kealia, S. Kona, Dec. 9, a nee mai la no Kainaliu, N. Kona, Dec. 10, a kaomi ana ka hanu o ua mau keiki nei i Kailua paka ona, Dec. 12.
Ke maikai wale la no ka nee ana, a komo i ke anu o Hole Waimea i ka ihe a ka makani, Dec. 13, a holu ana na kikala o ua mau keiki nei i Kamipulu Kawaihae, Dec. 14 ame 15, me ka piha pono o na mea apau me ka hauoli.
Ma keia kaapuni ana, a ua mau keiki nei, ua nui na mea i loaa mai, ua ai a ua lawe i na mea e pono ai keia ola kino.
Haalele ia Kawaihae, Dec. 16, no Lahaina, Maui, maikai ke ala moana a ku i Lahaina, Dec. 17, aia na mau kae'ae'o nei ke kuupau la i ka nani o ko lakou mau leo, i Haiku, Dec. 19; Pala, Dec. 20; Kahului, Dec. 21; makani houhou ili kuehu holoku komo i Wailuku, Dec. 22 ame 23, ke pani wai o Iao, ilaila haunaele ka mala ai a na kupuna ke hele la ia la kau wahi ao ole iho oluna o Haleakala:
Maikai ka makani o Kohala.
Ikeia e ka Inuwai,
O ka wai no ia pono kaua.
Wai kaulana o ka aina.
Ko aloha ko aloha ka'u mea nui,
He makana, he makana na ka puuwai.
Ke oi loa aku la ka maikai; e kala mai no e kuu kenerala, a ku iho la i ka uwapo holuholu o ke Kilauea, @@@@ huikau o Honolulu, Dec. 24, a loaa ae la ka mua ame ka hookuina o keia wahi kaao uuku, @u e kuu ipukukui malamalama, e uwila aku ai, i ike mai ai na kini makamaka o ua mau keiki nei, me na kukakuka maikai ana, i hiki aku ai na ua moku kaa nei, i ke alanui Kukui, o ka hora 8 p.m. no ke kaahele ana i ke kulanakauhale, oia ua lilo au i pailaka no lakou kahi a'@ i ike ai i ka poe ko'iko'i o ke kaona nei, ua nui na wahi i heleia ai, ua hele aku ua mau iiwi nei i kahi o ka Meia Wilson, ua loaa mai no na kokua ana, oiai o ka lakou mele ane he @@ ka nani.
Ua nui na wahi i hookaniia ai na pila, ahiki i na hora o ke kakahiaka, a hookuu no hoi na hana a lakou, o ka hora cono ia, a oiai e kaapuni aku ana lakou i ka mokupuni o Kauai, ma ka'u nana aku ia lakou aia ka iini e holomua keia huakai, ahiki i ka huli hoi ana i ka home, ame ka'u mau mahalo ia lakou apau, a e kiaiia oukou i ka hehi ana o na wawae o oukou i ko oukou onehanau.
Kou mau me ka haahaa,
J. K. MOKUMALA.
HE WAIMAKA ALOHA, HE MANEWANEWA, ILIHIA NO KALANI ALII, JONAH KUHIO KALANIANAOLE
------------
Elike me ka anapu ana a ka uwila ma ka hikina mai, a olapa kona malamalama, ma na paia o ka lewa@@@ ame ka lewa lani, pela iho la i pahola ae ai ka lono hoolelehauli e hoohaku'iku'i ana i ka houpo o na makaainanana o ke Teritore o Hawaii, ahiki loa aku i na paepaekapu o ke anuu o ka Peresidena Harding, o Amerika Huipuia, @ hoike aku ana o ke Alii Jonah Kuhio Kalanianaole, ua pauaho mai i ke@ ola honua ana. Walohia wale hoi!
Nolaila, e ke Kamaliiwahine ahonui e Mrs. Elizabeth Kuhio Kalanianaole, e oluolu mai kou hanohano, e hookipa aku iloko o kou puuwai alii i ke aloha o na hoahanau, na luna, na haiolelo, ke kahu, a Ahahui Kula Sabati, ka Ahahui C. E. Sr.. ka Ahahui C. F. Jr., ame ka Ahahui C. E. Kuwaena o na Opio o ka Ekalesia o Paia, Maui, no ka au @@@ pu ana ae i na kaumaha ame na luuluu i kau iho maluna o kou mau poohiwi palupalu, no kau mea aloha i pauaho mai i keia ola honua ana, ka hoa alohoi iloko o na inea o keia noho honua ana.
Ua kaaheleia e olua ka honua holookoa, ua ike i ke anu o Kaleponi ame ka hau iniki ili o Alika, ua a@@@ ka loa o ka Moana Pakipika, ka makani ahiu o ka Moana Iniana, ua hehihehiia iho ka ili lahilahi o ke Kai Ula, na a'ekuia aku hoi na ale kawahawaha o ke Kaiwaenahonua, o ko olua kapukapu alii, a ua wehe hamamaia na paia, @@ o na aupuni o Europa, a ua pahola ae he lono o ke Keikialii o Hawaii, eia @@@ me kakou i Europa nei.
Na ke aloha o ka Makua Lani, i hoihoi mai, me ka maluhia i ke onehanau nei, a ua auamo ae kona hanohano alii i na hana apau no ka pono o kona lahui ana i aloha ai, ua hooko oia i na hana apau i haawiia aku iloko o na makahiki he iwakalua i hala ae.
Nolaila, e ke Kamaliiwahine e, o kou ehaeha ana, o makou pu kekahi; o kou kanikau ana, ke uwe pu nei makou.
Ke noi nei ka makou leo pule i ka paepae kapu o ka mea Mana Loa, e lawe ae i ko kakou mau kaumaha apau, a Nana no, ma Kona lokomaikai, e holoi ae i na waimaka o ka ehaeha, mai o kakou ae, no ka mea: Nana no i haawi mai a Nana no i lawe aku, e hoomaikaiia Kona inoa.
Hooholoia, i hookahi kope i ke Kamaliiwahine Mrs. Elizabeth Jonah Kuhio Kalanianaole, a i hookahi kope i ka Nupepa Kuokoa.
O makou iho no ma o ke komite,
JAMES N. L. FAUFATA.
J. H. KEALOHA.
Paia, Maui, Jan. 18, 1922.
O JOHN WISE KA ELELE LAHUI
---------------
Mr. Solomon Hanohano, Aloha Hapenui no kaua:--E ae oluolu mai i keia wahi puolo no ka pahola ana aku iwaena o ka lahui o kaua, mai Hawaii a hoea loa aku i Niihau, elike me ke kauoha a ka ulaleo-malie he pono i'o keia.
Ma ke awakea Poakahi, Jan. 9, 1922, hora 11 a. m., oiai no au e nanea ana ma ko'u home, owau wale no, e nala mau ana a e noonoo ana penei:
Aloha no ke Alii ka lanialii hope loa a ka lahui, aole hou aku mahope ona. O ka mea pilikia aole i pau pono kana hana, no na mea e pili ana i na home hoopulapula, aka, oki pahupuia iho la mawaena, me ka pau pono ole o kana hana i manao ai. Aloha no!
Nolaila, ulu ae nei keia noonoo ia'u, a ninau iho nei; owau wale no keia @ noho nei:
Owai ana la ka elele kupono no makou na Hawaii oiaio e pono ai, a e hanaia ai ko makou pono, o ia hoi ka pono o na home hoopulapula, kahi o makou o na Hawaii apau e hoi aku ai a luakaha iho maluna o ua mau aina hoopulapula la, a o ka home aku hoi o na Hawaii apau e noho aku ai?
Aole i hala he minuke mahope iho, he halulu ka'u mea i hoomaopopo iloko o ko'u pepiao, a he poha ana, lohe koliuliu aku nei au i keia leo me ka maopopo loa, aohe kanaka owau wale no, aka, o ka leo me ka pane, he moakaka loa, a eia ka pane:
E noho lokahi e ka lahui Hawaii @ ulaula mai Hawaii a Niihau, o John H. Wise ka moho elele, aole e ae, alaila pomaikai oukou, a i ole oukou e hooku, pau ae la makou.
He hoike oiaio loa keia mai ka ula leo mai.
E. L. KAUAI.
Aiea, Ewa, Jan. 12, 1922.