Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 5, 3 February 1922 — Page 2

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

NUPEPA    KUOKOA,  HONOLULU,   T.  H.    POALIMA,   FEBERUARI 3, 1922.

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii, Hoopulapula Lahui

KE  OLA  MAMUA,  MAHOPE  KA  HOOPUKAPUKA.

 

NA KOMISINA

W.  R.  Farrington, Lunahoomalu;

J.  K.  Kalanianaole, Lala;     Rudolph M.  Duncan, Lala;

Akaiko  Akana,  Lala;                       Geo.  P.  Cooke, Kakauolelo.

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,

JOHN  H.  WISE.

 

            Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa.  L.  A.  Thurston (Kakaina),  ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i na haua a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila e loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu in na hana, na makemake, ame ka hoolala ana ao ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

            Ua hamama no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina no na mea like ole i makemakeia e ninau mai.

 

 

"E Na'i Wale No Oukou i Kuu Pono Aole e Pau."

            I na hora hope loa o ke ola ana o Kamehameha I, oiai e wili ana ka ma'i iaia, a  e  hiki ana no paha iaia ke ike, na kokoke mai kona make, a  e hoi aku ana kona uhane me kona mau kupuna, i hele aku mamua on a,  ua hoopuka ne oia i kela mea huaolelo mamua ae.

            Owai la o kakou e ola nei i keia la, e hiki e ike i na manao ame na kuko iloko o ka naau alii o keia kanaka Hawaii,, i pii ae a kau maluna o ka nohoalii, mamuli o kona ikaika ame kona wiwoole, i kela mau hora hope o kona ola ana.  Aole kakou e kuhihewa ke olelo ae, ua leha aku kona mau maka, a ike i kana mau hana mai kona wa kamalii mai, ahiki i keia mau hora hope.  He oiaio no ua uuku keia mau hora, aka, ua hiki iaia ke hoomaopopo i kana mau hana iloko o na la o kona ola ana.

            Ia kakou e huli aku ai a nana io i kana mau hana,  ua maalahi loa ko kakou ike ana, ua nui i'o kana mau hana e hoike mai ana i kona ikaika me kona wiwoole.  Aka, ma ka aoao o na hana e imi ana i ka pono o kona lahui,  ua nui a lehulehu na hana i hanaia eia.

            Ua make aku kona makuakane i kona mau la he 10 a 12 paha makahiki. Ua make ola i ke alo o Alapainui.  O Kalaniopuu ame Keoua ka makuakane o Kamehameha he mau hoahanau,  ua like no hoi ko laua noho ana me he la he mua a he muli.  Ua manao wale ia i make o Keoua ia Alapainui,  a no ia kumu na kii aku o Kalaniopuu e kaili mai ia Kamehameha i ka manawa i make aku ai o Keoua.  Mai kela la mai a Kalaniopuu i kaili ai ia Kamehameha mai ke alo mai o Alapainui,  ua komo aku o Kamehameha malalo o ka malu o keia makuakane,  a ua lilo nana e a'o, a e imi i na mea e lilo ai oia i alii nui no uka aina.  E ike mai oukou, na lilo o Kamehameha i hoakuka a i aliikoa malalo o Kalaniopuu, i na la o kona nohoalii ana ae.  Iloko o na kaua a Kalaniopuu o Kamehameha kona hoa, a ua piha ko Kamehameha makahiki i ke 48 a 50 no paha i ka manawa i make ai o Kalaniopuu.

            Ua pili aku ke aloha o Kalaniopuu la Kamehameha, no ka mea ua piliia e laua na la o ke kaua ame na la o ka maluhia.  Ua a'o aku o Kalaniopuu i kona ike kaua apau i keia keiki a kona hoahanau, 3 ua a'o pu aku i ka noho aupuni ana.  Aole keiki e noho ana i ke alo o na alii o ia mau la o Hawaii nei,  e nele i ka manao ana o na a'o e loaa ana iaia,  he mau a'o pili kalaiaina.

            Ua hele mai na kanaka imua o ke alo o na alii o ia au,  ma ke ano he mau hoa kuka,  a he mau kokua ma na oihana kau.  Aole alii kiekie i nele i ka ike i na hana like ole.  E ike oe i ka mihini,  ka lawai'a,  ka malama ka naka,  ka ike ana i na kanaka aloha ia oe, ke kilo ana i ke ano o na alii e noho mai ana ma kou mau palena aina,  a o ka oi aku paha o ka ike i ka hoolakalaka kanaka.

            O keia mau ike ua loaa ia Kamehameha,  a i kona pii ana ae ma ka nohoalii o Hawaii, ua pii ae oia me ka nohoalii o Hawaii,  ua pii ae oia me ka lawa pono i keia mau ike,  a mamuli o keia naauao i loaa iaia,  pela oia i pii loa ae ai a lilo i Alii maluna o na paemoku o Hawaii nei.

            Nolaila i kela mau hora hope o kona ola ana,  ua leha aku kona mau maka ihope,  a ua hoomanao ae i na la o kona hooikaika ana me kona makuaalii,  a pela pu no hoi na la o kona noho alii ana.  Ua kaupaona oia iloko o ia mau hora i kana mau hana,  a ua ike oia,  ua oi ae ke ko'iko'i o na hana pono i hanaia eia mamua o na mea e ae.  Pela oia i hoopuka mai ai i kela mau huaolelo poina ole, "E na'i wale no oukou i kuu pono aole e pau."  E ninau iho ana paha kakou,  heaha @oana mau hana pono i hana ai.  Aole a hiki ia kakou e pane i keia ninau,  in a aole kakou e komo aku ana e nana no kakou iho,  i na hana a Kamehameha I.

            O ke kaua paha ka hana oi aku o ka hoopilikia i na makaainana o ia mau la.  Aole e hiki ia oe e hooiaio iho nau kau mau mea i luhi ai.  I ka manawa o ke kaua,  ua hao wale ia kau mau mea apau.  I ka lilo ana o Kamehameha ka Moi,  maluna o keia mau paemoku,  ua hoopauia ia mea he kaua,  a ua ike iho ke kanaka makaainana i kona ohi i na loaa a kona mau lima i lawelawe ai.  Ia mau la,  aole i maluhia ke kanaka i kona hele ana ma na alaloa o na mokupuni o keia mau paemoku.  E noho mai ana na powa ma na wahi ulunahele o na alaloa;  e noho ana ma na kipapapali;  e pee ana ma na kuono poeleele,  a ma na wahi kanaka ole.  Ua ike o Kamehameha i keia pilikia,  a i kona lilo ana i alii no kekahi hapa o Hawaii,  ua hoopuka ae oia i keia la e ike iho ai i ke ko'iko'i, "Ma mamalahoa kanawai."  Ua hiki i ka elemakule ame ka luahine,  ke keiki liilii,  ame ka poe apau,  ke hele ma na alaloa me ka hoopilikia ole ia;  ua hiki ia lakou ke moe ma ua mau wahi maluhia ole,  i na la i hala aku.

            I keia mau la o ka maluhia,  e kiaiia ana kou mau aoao apau e na kanaka i ukuia no ia hana,  aole kakou e ike ana i ka waiwai o keia kanawai a Kamehameha.  I keia la,  ua lilo ka mea hana hewa i mea hoopa'iia e ke kanawai,  a mamuli o ke ko'iko'i o keia hoopa'i,  pela ke kanaka makemake hana hewa i maka'u ai, a hiki ole e hana i na hana hoopilikia wale aku i kona hoa kanaka.

            Ia mau la,  owai ka mea nana e huli aku a e hoopa'i i ke kanaka hana hewa?  Aole hookahi.  O kou hele me kou makaukau i na manawa apau, o ia wale no kou palekana, o ia hoi me na hoa lehulehu e hele pu ai,  a e hele i ka manawa maamaama.  Ua hoololiia keia kulana kupilikii,  i ka manawa a keia kanawai a Khmehameha i haawi mai ai.  Ua pau kela maka'u ame kela weliweli i ka poe powa.  Ua maluhia kou hele ana.

            Mamulio ka noho nele ana o na makaainana i ka aina,  pela i lona ai he manao hoopii wale i keia lahui.  O ka nele aina pah,  ka nele oi aku.  Ua hiki oe e nele i na meaai,  a e hiki ana no e loaa ia oe,  mamuli o ka huli ana aku ai mea,  aka,  o ka nele aina, aole nele eliko me keia.  O kou ikaika e hana ana maluna o ko ha'i aina,  he mea ia e a'o mai ana i ke kanaka e hoomoloa.

            I ke au ia Kamehameha ame na hanauna mamua aku on a,  he au noho pilikia o na makaainana.  Mamuli o ka ikeia he mea hoowaiwai ka paa ana i na aina,  pela na alii i komo mau aku ai e kaua,  i ka make ana o ka Moi.  Ua ulu mei ia mamuli o ka haawi ana,  ua lawe wale ia mai ka aina mai na alii e paa ana,  a i loaa mai hoi i ke aliiaimoku i make aku.  No keia kumu ua nui na kaua,  a o ka poe ihoopilikia loa ia o na makaainana.

            I ke au ia Kamehameha,  na paa mau ia na aina e kona mau hooilina,  a ma ia paa ia ana pela,  ua maluhia aole kaua.  I ke au mai hoi ia Kamehameha III,  ua hawaiia mai ka aina i na kanaka Hawaii,  a ua lilo i waiwai hooilina,  o kela ame keia kanaka e paa ana i kona aina me ke ano kuleana.  Ua nui loa nae ka mea i haawiia i na alii,  a ua uuku loa no hoi ka mea i loaa i na makaainana.  Ua waiho u@e keia mau mea me kekahi mau manaolana i na knaka,  no ke kumu,  in a h@ mau dala kae,  e hiki ana ia oe e @uai i aina nou,  a i k@l@a ana o i mea ia oe, ua li@o loa,  aole e hiki e kiiia mai e kaili aku mai ia oe aku.  O keia haawi uuku ia @ @a@ o na aina i na makaainana,  ke kumu i @lu mai ai ka manao iloko o kekahi mau kanaka Hawaii,  e kii a e koi aku i ka ahaolelo o Amerika,  e haawiia mai kekahi mau aina e koe nei no na kanaka Hawaii,  a no lakou wale no.

            Ma keia manao kii aina, ua komo ikaika aku ko oukou meakakau,  aina lilo i mea kakooia mai e ka Elele Alii Kuhio.  A mamuli o na hoaloha i loaa i ke Alii ma ka Ahaolelo Lahui,  i hilo ai keia mea i mea ike a maka ia e ka lahui i keia la.  Ua loaa keia mau mea i ke Alii Kuhio.  A i ko kakou huli ana aku a nana i keia hana,  ua hiki ia kakou ke ike iho,  o ia kekahi hana oi kelakela aku i hanaia no keia lahui kanaka.  Iua ua hiki ia Kamehameha ke olelo mai i kona mau hora o ke ola hope loa ana, "E na'i wale no oukou i kuu pono aole pau,"  ua hiki no ia Kuhio ke olelo i keia mau olelo.  No ke kumu ua imi aku oia i keia pono nou e ke kanaka Hawaii mai kona kulana makaainana aku.

            Ke ku nei keia olelo kaulana i hoopukaia e kekahi o na Moi ou e ke kanaka Hawaii.  Ke ku mai mae na hana a ke Alii Kuhio a hoike mai me ke hoopuka leo ole,  aka,  me ka oiaio nae, ua lilo kana mau hana no ka pono o kona lahui,  i kiahoomanao nona,  a ina aole ka hanauna o keia la i ike i keia mea,  e hoea mai ana he hanauna hou,  a na ia hanauna e hoomaikai mai iaia.

            He oiaio aole ka lahui i lilo i mea lokahi maluna o keia hana i hanaia e ke Alii Kuhio,  aka,  i keia la ke ku mai nei kekahi poe i kue,  a ke hooia mai nei i ka pomaikai o ka lahui, mamuli o keia mau hana.  Iloko o keia mau makahiki e nee mai nei,  a iloko o umi-kumamalima makahiki mai keia la aku e huli mai ana ka hanauna o ia mau la e hoomaikai mai i ka mea nana i hana keia hana nani,  a manao aloha lahui.

            Eia ka pania mai nei e na mahiko kekahi mau tausani eka aina, i kanuia i ke ko.  Ina aole keia kanawai hoopulapula i hanaia,  in a la i keia la,  ua pau kela mau aina iloko o ka lima o kekahi poe okoa aku,  aole hoi iloko o ka lima o ke aupuni.  O ka paaia ana o keia mau aina iloko o ka lima o ka poe kanu ko,  o ka mau ana no ia o keia mau aina iloko o ka lima o ke aupuni,  a i ka paaia ana o keia mau aina e ke aupuni,  o ka paa ana no ia o ua mau aina la nou e ka lahui Hawaii.

            O ka hoomanawanui ka hana kupono ma ka aoao o ka lahui i keia mau la,  a e huli a e hoomakaukau no ka lawe ana mai i kekahi o keia mau aina,  nou ame kou ohana.  I ke au o Kamehameha III,  ua hiki ia oe ke hoolilo i kou aina,  a mamuli o ia haawiia ana mai o ia kuleana,  pela i pau ai na aina i ke kuaiia,  a nele ka lahui i keia la.  Ma Nukilani,  ua papaia na Maori,  kou i'o e ke kanaka Hawaii,  aole e kuai i ko lakou mau aina,  a mamuli o keia kanawai i hanaia,  ke waiho la no kela mau aina no na Maori,  a o ia no hoi ke kumu i lilo ai kela lahui i lahui waiwai i keia la.

            O ia mau haawina i loaa i ka lahui Maori,  o ia keia i haawiia mai la ia oe e ka Hawaii.  Elike me ka loihi o ka paa ana a ke aupuni i keia mau aina,  pela no ka loihi o ka hiki ana e malamaia ua mau aina la nou e ke kanaka Hawaii.

            Ma ko ke Alii Kuhio aoao,  ke ku mai nei oia maluna o ke kahua a Kamehameha I i ku ai,  a o ko laua moto,  hookahi,  keia a kakou e ike aku nei,  e kau ne la maluna o keia mau manao.

 

            Ua komo mai kekahi mau ninau,  pehea la e ola ai ke kanaka e hoi ana ma keia mau aina,  in a ua pau ae la keia mau dala he $3000 no na holoholona,  ka hale ame kekahi mau mea e ae.  O ka pane ma keia mau ninau,  o ia no keia:  Ua hiki no i kela ame keia kanaka e makemake ana e hoi ma keia mau aina,  e waiho mai i ka lakou mau hoolilo no na mea i makemakeia.  O ia hoi keia:  E ike mua ia ka huina dala o kou hale, kou mau hoholona,  kou mau pa,  ame na mea hana.  A ina e @ao ana ke kanaka,  e hookoe ana oia i kekahi mau dala no ka ai no na holoholona ame oe pu iho no.  Aole ke Komisina e hoole mai ana i keia.  Aka,  o ka mea e hooleia ana e ke Komisina o ia no kou hana ole i hale,  a i mau holoholona paha,  a na manao oe o keia mau dala,  i mea ai nau.  Aole e hiki ana pela.  No ke kumu,  i kou molowa ana aole ou hana,  ua pau ae la keia mau dala ia oe i ka aiia,  a o ke Komisina ua nele,  a ua poho ma keia mau hana.  Aka,  in a ua makemake i'o ke kanaka e hoi e hana, a e hoike aku ana i ke Komisina e hookoe wale ana no oe i kekahi mau dala uuku no ka malama ana ia oe,  ame kau mau holoholona o kekahi mau mahina helu wale no,  e loaa ana kou mau kokua ana.

 

 

Na Hana i Hanaia e ke Komisina mai Sept. Ahiki i Dek. 31, 1921

 

Kukuluia Ana.

            Ua malamaia ka halaw@i mua a ke Komisina i ka Poalua,  Sepatemaba 20,  1921,  i ka hora 4 p.m.,  maloko o ke keena o ke Kiaaina,  a ia manawa oia i hoike mai ai ua kakauinoaia na Palapala Komisina o na lala,  a ua hoohikiia na Komisina ma ko lakou kulana no na kau penei:

            Mr.  R.  M.  Duncan,  1 makahiki

            Rev.  Akaiko Akana,  2 makahiki

            Geo.  P.  Cooke,  3 makahiki

            J.  K.  Kalanianaole,  4 makahiki

            Ms keia halawai,  ma ke noi a ke Alii Kalanianaole,  i kokuaia e Mr.  Duncan,  ua hooholo lokahi ia e kohoia o Geo.  P.  Cooke i Lunanui Manahooko ame Kakauolelo no ke Komisina,  me ka uku o $6000 o ka makahiki.

            I ka halawai kumau elua a ke Komisina,  i malamaia i ka Poalua,  Sept.  27,  o ka hookohu a ke Kakauolelo ia H.  L.  Kinslea i kakauolelo no ka manawa na ke Komisina,  me ka uka o $200 o ka mahina,  ua aponoia mamuli o ke noi a ke Alii Kalanianaole,  a o ia hookohu ua hoomauia i ka halawai o Okatoba 11,  1921.  Ia manawa hookahi,  ua hookohuia o Mr.  John Wise i mea hoolaha nupepa ame maheleolelo no ke Komisina,  me ka uku o $150 o ka mahina.  A@a nae i ka halawai o Okatoba 25,  ua hoemiia mai keia mau uku ahiki i ka $150,  ame $100 pakahi,  ahiki i Ianuari,  1922.

            I Dekemaba 3,  ua hoolimalimaia o Mr.  Jorgen Jorgensen ma ka ano enekinia no ke Komisina,  me ka uku o $500 o ka mahina no ke ana ana i na wai no na home,  ame na holoholona maluna o na aina pili kahakai o Kalamaula,  Molokai,  ame na mea pili wai e ae a ke Komisina e makemake ai,  a i Dekemaba 20,  ua hookohuia o Mr.  L.  T.  Lyman i mea mahiai ame akena no ke Komisina ma Molokai,  me ka uku o $400 o ka mahina.

Na Hoolaha Nupepa

            Mai ko'u lawe ana i keia kulana,  ua manaoio kou Kakauolelo,  a ua hooholo,  no ka hoolaha nupepa akea ana no na hana e lawelaweia ana apau e ke Komisina,  aole wale no,  no ka hoomaikeike ana aku i ke akea no na hana e lawelaweia ana,  aka no ka hoonaauao ana aku i ka poe e makemake ana e hoi maluna o keia mau aina.  Mamuli o keia ua unuhiia ma ka olelo Hawaii na hoakaka a ka Loio Kuhina maluna o ke Kanawai Home o na Hawaii,  maloko o ka Nupepa Kuokoa.  Mahope mai o keia ua loaa mai he aoao holookoa o ia nupepa,  malalo o ka hooponopono ana a Mr.  Wise,  a ke hoopukaia nei he mau manao maluna o ka ninau hoopulapula i kela ame keia pu'e.  Mamuli o ka ae ana mai o ke Kula Kiekie o Hawaii,  ke hoolahaia nei ma keia aoao kekahi mau a'o ana maluna o ka ninau mahiai,  a ke lilo nei i mea makemake nui ia e ka poe heluhelu.

            Mawaho ae o keia,  ua hoolalaia e ke Komisina no ka hoouna ana aku i poe haiolelo i na papa kula mahiai ame malama home ana,  ma na kula o Kamehameha ame Kula Hanai o Hilo.

Na Halawai

            Mai ka hookumuia ana o ke Komisina,  ua malamaia he 15 mau halawai kumau,  a he elua mau halawai kukakuka,  o ka mua o keia ma Molokai,  Novemaba 7,  a o ka lua ma Honolulu nei,  Dekemaba 14.

            I Novemaba 4,  ua holo aku na lala apau o ke Komisina,  a koe o Mr.  Duncan,  i Molokai,  me Messrs.  F G Krauss,  W.  T.  Pope,  R.  J.  Borden  Jared  G.  Smith  L.  T.  Lyman ame Albert Horner,  ma ke ano he poe Ike Mahiai,  a ua haalele ia Honolulu nei ma ia la no Molokai,  no ka nana ana i na aina kupono no ka mahi ma ia mokupuni.  Ekolu la i heleia ai e nana na aina me keia poe ike mahiai,  a ua haawi pakahi mai lakou i ka lakou mau hoike ma ke kakau.

            Ua aie nui keia Komisina i keia poe kanaka,  no ka lakou mauhoonaauao ana mai ame ka lakou mau kuhikuhi me ka uku ole,  ame ko lakou ae ana e kokua mai i ke Komisina.

Na Hoomakaukau no ka Noho Ana

            Mahope mai o ka loaa ana o na hoike,  mai keia poe mai i hoikeia maluna ae,  ua hooholo ke Komisina e hoomaka koke no ka hoomakaukau ana i na aina pili kahakai o Kalamaula no ka nohoia e na kanaka.  O keia apana aina aia ma kahi o 60 eka paha,  a e puunauweia ana ma kahi o 5 eka mahi no ke kanaka hookahi ame na eka hou aku no ka hale ame na pa holoholona,  ame kekahi mau eka mahi hou aku mauka.  E hoomoeia ana he laina paipuwai no elima mile,  no ka hoolawa ana i na home me ka wai ame na holoholona pu no hoi,  a me keia wai ua holoholoia e paku'i hou aku i pauma ame na auwaha wai no ka wai hookahekahe,  a ua hooholo ke Komisina e lawe lakou na lakou e hoomaemae na apana aina,  me ka lawe ole o na kanaka i na hoolilo o keia hana.  E kukuluia aku ana no hoi he pa mahi malalo o ke kuhikuhi a Mr.  Lyman,  elike ka hikiwawe me ke kupono,  a ke manaolanaia nei,  ua nee aku keia mau hana mamua o ka hoi ana aku o na kanaka maluna o kela mau aina.

Hoolawa Wai

            Ua manao ka poe ike mahiai, a ke manao nei no hoi au pela,  ame na lala no apau o ke Komisina,  in a e loaa ana ka wai,  e lawa ai no ka hookahekahe ana,  e hiki ana i na aina ma Molokai ke hooulu mai me ka nui i na meakanu.  Ua hapaiia mai ka manao e imi aku i dala mai ka Ahaolelo Nui mai,  no ke kii ana i wai,  ina paha ma kekahi haawina dala pololei,  a i ole ma kekahi hoaie ana paha,  a e hoihoiia aku keia mau dala mai na loaa mai o ke kuaiia ana o na wai,  a i ole ma kekahi ano e ae paha.  Maluna o keia ua komo aku ka oukou Kakauolelo e kuka'i leka pu me ke Kiaaina i pau McCarthy,  ka wahaolelo o ka Hui Kalepa o Honolulu nei ma Wakinekoa,  a ua haawi mai oia i kana hoopaa e kokua mai ana oia elike me ka hiki iaia,  a e koi pu ia aku ana no hoi na kokua mai ka lehulehu mai maluna o keia ninau.

Na Aina o Keaukaha ame Panaewa

            I Dekemaba 8,  mamuli o kekahi palapala hoopii i loaa mai e weheia o Keaukaha ame Panaewa mai Hilo mai,  ua hele aku ke Kakauolelo ame ke Alii Kalanianaole,  e nana i kela mau aina a ua malamaia he mau halawai me ka poe na lakou mai kela mau palapala hoopii,  ame kekahi poe e aku i ohohia i keia ninau.  O ka hoike a ke Kakauolelo maluna o keia,  ua waiho muaia aku i na lala o ke Komisina,  a o ka hooko ana aku i keia mau noi e kauka'i wale ia ana no maluna o na dala ma ka waihona.

Ka Waihona Dala

            Mai Iulai 9 ahiki i Dekemaba 31,  ua waihoia mai ma ka waihona o ke Komisina no na Home Hawaii,  mai na loaa hoolimalima mai o na aina ame na wai i ohiia e ke Komisina Aina,  ka heluna o $27,164.37,  me ka loaa ukukuwala o $56.62, e loaa ana ka huina nui o $27,220.99.  Me ke koe o na malama o Novemaba ame Dekemaba,  o na loaa wale no ma ka huina nui ka i waihoia mai,  o ia hoi,  "30 pakeneka o na loaa hoolimalima aina,"  "30 pakeneka o na loaa hoolimalima o na wai"  ame  "100 pakeneka o na loaa o na aina hoopulapula."  Aole kekahi loaa i haawiia mai,  mai na aina mai i paaia malalo o na aelike kanuko,  a aole no hoi he alanui e hiki ai e loaa keia heluna ahiki i keia manawa.

            Penei na lao âme na hoolilo:

Na Loaa

            Iulai 9 ahiki 31……..$  4,548.54

            Augate 1 ahiki 31……. 2,063.51

            Sepatemaba 1 ahiki 30.. 3,018.86

            Okatoba 1 ahiki 31…..  4,254.06

            Novemaba 1 ahiki 30… 4,021.25

            Dekemaba 1 ahiki 31…. 9,258.06

            Ukukuwala…………          56.62

                                                   -----------

                                                $27,220.99

Na Hoolilo:

            Na uku…………….. $ 3,722.47

            Hoolilo Keena………      301.20

            Na Pono Keena……..      661.50

            Lilo Kaahele…………     500.91

            Mea hana,  Molokai…     953.49

            Uku Eimahana………     133.08

                                                ------------

                                               $ 6,493.15

                        Koena………  20,727.84

                                                -------------

                                               $27,220.99

            Me ka mahalo,

                        GEO.  P.  COOKE,

Luanui Manahooko âme Kakauolelo.

 

            I ka Poalima nei ka noho mua ana o ke Kamaliiwahine kane make ma kona kulana Komisina.  Ua kohu,  a ua hauoli ka naau i ka ike ana iho i kona makee ana i ka hana a kana Alii kane,  ame kona komo ana mai e lawelawe ma kahi i koe aku o keia hana nui.

 

            Ma ka nana aku,  e lilo ana keia mau hoomakaukau ana a ke Komisina i mea hoopau mai ai i na pilikia e ikeia nei i keia mau la,  e pili ana i ka poe hookuonoono home.  Ina e loaa mua ka wai,  a ua pau pu no hoi na alanui i ka hanaia,  a ua ku kou hale ame na pa,  a ua pau kekahi hapa o ka aina i ka hoomaemaeia,  alaila ua hiki ia kakou ke ike aku i ke alanui o ka pomaikai no na kanaka e lawe ana i keia mau aina.

 

            U hoi hou aku nei o Geo.  P.  Cooke i Molokai,  no ka nana kino ana i na hana e lawelaweia mai la e ka poe hana.  Ke ku nei kana kahea koho i na paipuwai no 5 mile.  A ke hele pu la no hoi o Lyman,  ka mea mahiai malalo o ke Kakauolelo,  me ka imi ana i na mea i makemakeia e na kanaka Hawaii no lakou no ko lakou mau aina ponoi.

 

            Hauoli nae ka naau i ka ike ana iho,  mamuli o keia mau hoomakaukau ana e haweia ae ana na kuia,  a e hiki aua i ke kanaka ilihune ke lawe i keia mau aina,  me ka loaa hou ole aku o na pilikia,  koe no hoi paha ka molowa.  Aka,  ke manaolana nei ko oukou meakakau,  e loaa ana he poe hana wale no ke hoi ana maluna o keia mau aina.  Ua pau ko kakou manao ana na ha'i e hana mai ka kakou.

 

Na Anoai

 

            Ke Komo hou mai nei na noi no ka wehe koke ia o Panaewa ame Keaukaha,  na aina hoopulapula ma Hilo,  Hawaii.  Aole hewa o keia mau koi ana mai,  o ka hoomau mai ke alanui e wikiwiki ai ka weheia.

 

            Ma keia pule ae e hoomaka ana ke Komisina e ho@puka aku i kekahi mau haawina no ka mahiai ame ka hanai holoholna,  mai ke kula kiekie mai o Hawaii.  He mau haawina e a'o mai ana i ke kanu ana i na meaai ame na huaai.

 

            Ma ka hoike a ke Kakauolelo a ke Komisina o na Home Hawaii,  ua uuku i'o no na dala ma ka waihona,  a o ia paha ke kumu nei o keia hoopanee ana,  o ka weheia o kela mau aina ma Hilo.  Aka,  in a ua aa na kanaka Hawaii e lawe i na aina,  a na lakou no ke dala e hoohana aku ai,  alaila ua pono keia mau koi.

 

            O ka mua o ke kuahaua mai o ke Kiaaina e laweia ae kela mau aina o Keaukaha ame Panaewa,  mailoko ae o ko laua kulama ululaau,  alaila,  mahope aku ka mahelehele ana.  I keia la,  eia keia mau aina a elua iloko o ka puulu o na aina ululaau.  Ina ke Kiaaina e kuahaua ae ana,  ua laweia mai ia puulu aina mai,  alaila,  e kaa mai ana malalo o ke Komisina,  a ia manawa e mahelehele ai.

 

            Ma ka nana aku ua pohaku maoli kela mau aina e makemakeia mai nei e na kanaka,  aka,  he hoailona nae keia ua nele maoli na kanaka i ka aina,  a ua pono ka lakou noi e wehe ia.  Eia ke ko'iko'i o keia ma ka aoao o ke Kiaaina.  Ina oia e hoopuka ana i kana kuahaua,  ke manao nei makou,  ua hikiloa na kanaka e hoi ma ia mau aina,  a e holonua ana ka lakou hoohana ana.

 

            Eia ke a'o ia mai nei na kanaka Hawaii ma Molokai i ke ano o na mea e kanu ai,  ame na holoholona kupono e hanai ai.  Ke imi pu ia nei no hoi kahi e hiki ai e lilo aku keia mau mea a na kanaka Hawaii e hanai ai a e mahi ai.  O kekahi pilikia nui o ka poe mahi mamua aku nei o ka nele i kahi e hoolilo aku ai i na mea i imila e lakou.

 

            Ma ka hoike mai a ke ana wai ma Molokai,  in a i paa mua na lua hookio wai ina la i keia la ua lawa ka wai e hoohana aku ai i na aina maloo o Molokai.  He mau miliona galani kela e kahe wale la no i ka moana kai.  He hoailona maikai nae ke noonoo iho,  eia no ka hoi ka wai,  in a e hiki e hoahuia iloko o kekahi mau lua.

 

            Ma keia mau hoike,  e lilo ana i mea manaolana nui ia ka holomua o keia lawe aina ma Molokai.  Ina e loaa ana,  a e lawa ana ka wai no kela mau aina,  alaila e ike aku ana kakou he mau haneri o na home Hawaii ma kela mau aina waiwai nui e waiho wale mai la no i lilo he kula pipi i keia la.  I ke au kahiko,  ua paa wale no kela mau aina i na kanaka Hawaii.

 

            Nani wale ka ike na aku i ka noho kinikini mai a na kanaka Hawaii maluna o ko lakou mau aina ponoi iho.  E lawelawe ana i ka lakou mau hana no ka pomaikai o ka ohana.  E hana ana i ka manawa o ka hana,  a e hooikaika kino ana i ka manawa hooikaika kino,  no ke kumu,  ma ia mau hana hooikaika kino,  i lilo ai ko kakou mau kupuna i poe kino nani ke nana aku.

 

            Aloha no paha kakou e ka lahui Hawaii.  mai ko kakou lehulehu mai a i keia la ke ike iho nei kakou i ko kakou ku olohelohe.  E huli ae oe ma ko kua,  he paia,  a ma ko alo hoi,  he pali.  Aole pela i na la i hala aku.  Nou na wahi apau.  Nau no ka noho aku malalo o na alii.  I keia la,  he poe okoa na alii.  Ua like kakou me he mau malihini la maluna o ka aina o ko kakou mau kupuna.  Ae,  aloha no!

 

            Ma ko kakou aoao e ka lahui,  e hookuio kakou,  a e hana me ka manaolana e loaa ana ia kakou na mea a kakou i ake ai.  E hoolohe i ke a'o e haawiia mai ana.  E hoomanawanui,  a e hooikaika i ka hana.  Aole no hoi i loaa wale ka kakou mau mea e loaa nei ma Honolulu nei,  aka,  i loaa mamuli o ka hooikaika ana.  Ina o ia hooikaika ana ma keia aina,  a o ia no ka ikaika e haawi aku ai maluna o keia aina,  aole o'u maka'u e nele ana kakou i ka ohi ana i na pomaikai he nui.  Ua nui ka aina,  a e nui mai ana ka wai,  a o ka nui o ka ikaika,  o ia ka kakou e haawi aku ai,  a e loaa ana na pomaikai me ke kanalua ole.  Aole i ol ko kakou mau kupuna,  a i hoohanau mai a lupa'i keia mau mokupuni,  mamuli o ko lakou molowa,  aole loa;  no ko lakou ikaika i ka hana,  ame ko lakou mikiala i na mea e pono ai ko lakou noho ana,  pela i nui ai keia lahui,  a i hiki ai ke ole iho,  "Le-i Kohala,  i ka nuku na kanaka."  O ka manao o ia mau olelo,  ua piha ka aina i ke kanaka.  I piha mamuli o ka ikaika hana!

 

Halawai 19 a ke Komisina o na Home Hawaii,  Ianuari 24,  1922

 

            Mahope o ka heluheluia ana a@ noia ana o ka moolelo o ka ha@ umi-kumamawalu,  ua waiho mai k@ nahoomalu ke hoike penei:

            Ma kona ano lunahoomalu o k@ Komisina,  ua hele aku oia e hui m@ Kamaliiwahine Kalanianaole.  @ Poalima,  Ianuari 20,  a waiho aku @ on a i ka olelo hooholo e komo @ ana iloko o kona luuluu,  ame na @ maikai i ke Keikialii Kalanianaole aponoia e ke Komisina ma ka la@ halawai o Ianuari,  a na hoike @ ke Kamaliiwahine i kona hooma@ no ia mea.

            Ua hoike pu mai no hoi ka lunai malu ma ia halawai,  me ke Kamaliiwahine,  ua waiho aku oia i kana @ hookohu aku iaia i lala no ke Komisina,  i panihakahaka ma kahi o @ kane,  a ua ae mai oia e lawe i @ kulana me kona hauoli nui.  Ua @ pakahi mai na lala o ke Komisina @ lakou hauoli no ka ae ana mai @ Kamaliiwahine e lawe i keia hana@ na manao na Komisina e lilo ana @ mea kokua nui mai i na hana a @ Komisina ma ke ake ana e hooholo@ i na hana.

            Mahope o kekahi mau kuka k@ ilio ana,  e pili ana i ka hana ma Molokai,  ua hoopaneeia ka halawai ki i ke kaheaia ana mai e hui ho@ ke Kakauolelo Geo.  P.  Cooke.

                                                            GEO.  P.  COOKE,

                                                Luna Mana Hooko ame Kakauolelo

 

HOOLAHA I KA POE PAA AIE

 

Ma ka Hana e Hoopau Ana i ka Waipunalei Agricultural Company, Limited.

 

            O ka mea nona ka inoa malalo i@ nei,  H.  EDMONDSON,  oiai ua hook@hu pono ia i Kahu no ka poe paa al@ ame ka poe paa mahele o ka PAPAALOA AGRICULTURAL COMPANY LIMITED,  he hui Hawaii,  i hoo@ ma ke kauoha a ka Puuku o ke Teritore o Hawaii,  i hanaia i Ianuari 2@ 1922,  ma keia ke haawi aku nei i k@ hoolaha i ka poe paa aie apau o ka @ i oleloia no ka waiho ana mai i ka la kou mau koi i ka mea nona ka inoa ma lalo iho nei ma kona keena maloko o ka Hale Davies,  Honolulu,  iloko @ @ la mai Feberuari 1,  1922 aku.  O @ koi apau e waiho ole ia mai ana p@l@ e hoole mau loa ia aku no.

            Hanaia ma Honolulu,  T.  H.,  Ianuari 31,  1922.

                        H.  EDMONDSON.

Kahu no ka Poe Paa Aie ame ka Poe Paa Mahele o ka Papaaloa Agricultural Company,  Limited. 6489---Feb.  3,  10,  17,  24.

 

HOOLAHA I KA POE PAA AIIE

 

Ma ka Hana e Hoopau Ana i ka Papaaloa Agricultural Company,  Limited.

 

            O ka mea nona ka inoa malalo i@ nei,  H.  EDMONDSON,  oiai ua hookahu pono ia i Kahu no ka poe paa aie ame ka poe paa mahele o ka PAPAALOA AGRICULTURAL COMPANY,  LIMITED,  he hui Hawaii,  i hoo@ ma ke kauoha a ka Puuku o ke Teritore o Hawaii,  i hanaia i Ianuari2@ 1922,  ma keia ke haawi aku nei i k@ hoolaha i ka poe paa aie apau o ka H@ i oleloia no ka waiho ana mai i ka la kou mau koi i ka mea nona ka inoa malalo iho nei ma kona keena maloko o ka Hale Davies,  Honolulu,  iloko @ @ la mai Feberuari 1,  1922 aku.  O @ koi apau e waiho ole ia mai ana p@l@ e hoole mau loa ia aku no.

            Hanaia ma Honolulu,  T.  H.  Ianuari 31,  1922.

                        H.  EDMONDSON

Kahu no ka Poe Paa Aie ame ka Poe Paa Mahele o ka Papaaloa Agricultural Company,  Limited.

6489---Feb.  3,  10,  17,  24.

 

HOOLAHA I KA POE PAA AIIE.

 

Ma ka Hana e Hoopau Ana i ka Ookala Agricultural Company,  Limited.

 

            O ka mea nona ka inoa malalo i@ nei,  H.  EDMONDSON,  oiai ua hooko@ pono ia i Kahu no ka poe paa aie ame ka poe paa mahele o ka OOKALA AGRICULTURAL COMPANY,  LIMITED.  he ui Hawaii,  i hoopauia ma ke ka@ oha a a ka Puuku o ke Teritore o Hawaii,  i hanaia i Ianuari 23,  1922,  @ keia ke haawi aku nei i ka hoolaha ka poe paa aie apau o ka Hui i olelo@ no ka waiho ana mai i ka lakou ma@ koi i ka mea nona ka inoa malalo @ nei,  ma kona keena maloko o ka Hale Davies,  Honolulu,  iloko o 90 la mai Feberuari 1,  1922 aku.  O na koi apau e waiho ole ia mai ana pela e hoole mau loa ia aku no.

            Hanaia ma Honolulu,  T.  H.,  Ianuari 31, 1922.

                        H.  EDMONDSON

Kahu no ka Poe Paa Aie ame ka Poe Paa Mahele o ka Ookala Agricultural Company Limited.  6489---Feb.  3,  10,  17,  24.

 

HOOLAHA HALAWAI

 

            Ma keia ke hoikeia aku nei ka lo@ i kela ame keia lala o ka hui Hawaii an Savings & Loan Association,  Ltd. he halawai ke malamaia ana ma ka hale heluhelu buke  (Library of Hawaii),  ma ke ahiahi Poaha,  Feberuari 9,  1922,  ma ka hora 7:30 no ka noo@ ana i kekahi mau kumuhana ano @ a nolaila,  ke kauohaia aku nei na lala apau o ka hui e akoakoa ae malaiia ma kela ahiahi.

                        AKAIKO AKANA,

                                    Peresidena.

6489---Feb.  3.