Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 7, 17 February 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H. POALIMA, FEBERUARI 17, 1922

He Aoao Keia i Kookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii, Hoopulapula Lahui

KE OLA MAMUA, MAHOPE KA HOOPUKAPUKA

 

NA KOMISINA

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

J. K. Kalanianaole, Lala;

Akaiko Akana, Lala;

Rudolph M. Duncan, Lala;

Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

 

Meakakau Nupepa, mahalo o ke Kakauolelo

JOHN. H. WISE

            Mahalo o ka lokomaikai o ka on a o Keia Nupepa Kuokoa. L.A. Thurston (Kakina), ua kaawiia mai keia aoa no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila e loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma kiea aoao.

            Ma keia aoao e ika ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

            Ua hamama no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina no na mea like ole i makemakeia e ninau mai.

Ka Ha‘awina o ka Wiwoole

            Aole paha kanaka wiwoole i lili ole i mea hoonanaiia e na kanaka o ka honua nei, me ka nana ole i kona lahui, ame kona ano ma keia ao. O keia haawina i lona i ke kanaka, aole no i na kanaka apau, no ke kumu he mea hiki ole i ka poe apau ke lonu ia mea.

            Aole moolelo o kela ame keia lahui kanaka, i nele ka loaa ana he mau kanaka wiwoole. Ua ikeia iloko o na lahui apau. Ua piha na moolelo o kela ame keia lahui i na kanaka o ia ano. I ke au o Nap@liona e noho poo ana maluna o Palani, ua koike mai ka poe kakau moolelo o ia mau la, i ka wiwoole o kekahi o kona mau Kenerala, o ia hoi o Ne. Pela mai no i ke au o Nelekona. Ua piha na buke moolelo o Beritania i na kaao no ka wiwoole o keia kanaka. Ma-loko o na buke moolelo o Amerika, ua hoikeia mai ka wiwoole o Wakinekona, ame na Kenerala malalo on a. A pela aku ana no kela ame keia lahui.

            He haawina keia i lilo i mea makahehi nui ia e na kanaka Hawaii i na au koliuliu loa i keia lahui. Ua hoikeia kakou nna kanaka o keia hanauna e ike iho, i na hooia ana he lahui makauole keia o ka lahui Hawaii. O ka noho ana, ka imi ana‘i i na mea e ola ana i na ino i ka hele ana mai o ko kakou mau kupuna i keia mau paemoku; a he lehulehu na mea e hiki ana ia kakou ke hoomaopopo iho i keia la, i keia haawina i loaa pu i ko kakou mau kupuna, ahiki mai ia kakou o keia la.

            Ma ka noho ana o keia mau paemoku, ua hiki ia kakou ke ike iho, aole e hiki e ola, a e hoopalahalaha aku keia lahui, in a he lahui i nele i keia haawina. Aole e hiki e ola ko kakou mau kupuna, a e hele mai ma keia mau kai kupikipikio mai na aina i haaleleia aku e lakou, in a he poe i nele i ka ikaika o ke kino ame ka haawina o ka wiwoole.

            He oiaio no aole i lilo i mea kuikahiia o ka manao ka hoomaopopo ana i kahi i hele mai ai ko kakou mau kupuna. Ke olelo mai nei kekahi mau kanaka haku moolelo, mai na kapakai mai o Asia lakou i hele mai ai. Ke olelo mai nei hoi kekahi poe, mai na kapakai mai o Amerika ka lakou hele ana mai. A ke olelo mai nei kekahi poe, aia he mau aina ma ka Akau aku nei, i ike ole ia paha i keia la, ko lakou wahi i hele mai ia. He mea hiki nae ia kakou ke hoomaopopo iho na ike no ko kakou mau kupuna i keia mau aina apau e kamailioia nei i keia mau la. O na aina o Asia, ua ikeia e ko kakou mau holowan, a ua kapa aku lakou ia awhi o Kahikimoe. O ka aina hoi i ikeia i keia la o Amerika Akau ame Hema, ua ikeia no e ko kakou mau kupuna, a ua kapa aku lakou o Kahikiku. Aka, ia kakou e nana ae ai, e hiki ana no ia kakou ke hoomaopopo iho, in a ua kamaaina ko kakou mau kupuna i keia mau aina. alaila, ua holoia no e lakou, a i keia la, o na moku nunui, e hiki ana ia kakou ke hooia iho, ua wiwoole io no ko kakou mau kupuna o ka au ana mai i keia mau kai loa maluna o ko lakou mau auwaa.

            Ke hoike mai nei na moolelo o Amerika ame Sepania, i ka makahiki 1500 i komo mua ai na moku o Sepania iloko o ka Pakipika, a o ia no ka makahiki o ka holo ana o na moku i Manila, a ikeia ai hoi o Asia Hikina. Ina o keai ka oiaio, alaila, aole no i kala loa aku ka ike ana o ko kakou mau kupuna i keia mau aina, a i keia mau kai loa. Ina kakou e ae mai Asia mai ko kakou mau kupuna i hele mai ai, alaila, ua hiki no ia kakou ke ike iho, ua loa maoli keai wahi o ka hele ana mai.

            Eia na moku nunui k@ holo mai nei i keia mau kai i loko o na la he 21, a o keia mau moku he mau aina lana maoli no i ka moana. Aole pulu i ke kai, aole maka‘u ana i ka ino; aole no hoi e hiki e nele i ka wai ame ka ai. A i ko kakou mau kupuna hoi, maluna o na auwaa liilii ka holo ana mai; aole no hoi e hiki @ nele ke po'iia e ke kai, aole no hoi e nele ka nahaha o na wahi o i kekai. Nolaila, ina mailaila mai ha heleana o ko kakou mau kupuna, ua hoike mai keia loa, ame kai kupikipikio i ko lakou ikaika ame ko lakou wiwoole.

            A ina hoi kakou e lawe ae i ka moolelo a kekahi poe e hooia mai, mai na kapakai mai o Amerika ko kakao mau kupuna i hele mai ai, aole no e hiki ia kakou ke hoole i ka ikaika ame ka wiwoole o kela mau kae'ae'a au kai. O na kanaka o kakou i ike i keia mau kai mai Hawaii aku nei ahiki i Kaleponi, e hiki ana ia lakou e hooia mai i ka loihi, ame ka ino o kekahi manawa. A ina ua pilikia kekahi o keia mau moku nunui i ka ino o keia ma@ kai pehea hoi na auwaa liilii i ko lakou manawa e auana i keia kai hookahi no.

            Nolaila, aole e nele ana ka hooia ana o na kanaka e ake ana e loaa ka oiaio, he kai loihi, a he mai kai inoino keia, me ka oiaio maoli. Aka, o ka mea apiki ua heleia e ko kakou mau kupuna. Ua aloia e lakou keia mau ino nui. Alaila, ua hiki lakou e komo pu aku iloko o ka moolelo o na kanaka wiwoole o ke ao nei.

            E ike pu mai nae kakou i ka oiaio o keia. o ka wiwoole ma ke kahua kaua, ame ka wiwoole maluna o ka moana kai ino, ua like ole keia mau wiwoole. A e nana ae kakou i keia mau kulana elua: Maluna o ke kahua kaua, aia oe i kae hoo; ua hapaiia mai kou naau o ike i kou hee ana ame kou make ana, e maku pu ana kou mau hoa a e lilo ana kou aina i na enemi. Nolaila, e hooikaika ana ke kanaka koa, e loaa iaia ka lanakila, i mau ai kona ohana, a i mau ai kona noho aupuni ana. Pela pu no hoi ka noonoo o ke kanaka e ku ana imua o kona mau enemi, oiai kona mau wawae e hiki ana e holo, no ka mea, ua hiki ia oe ke ike iho i kou pilikia, a i kou manao ana aole oe e lanakila ana, ua hiki ia oe ke ku ae a holo nou iho. He hana maamau keia i ka hoonanaia e na kanaka koa. A ku iho ai keia olelo, "Ao ke koa ao ka holo." I loaa keia mau olelo no ka hiki ana aole he manaolana no kona pakele ma ke kaua aua.

            A pehea hoi kou kulana ma ka moana kai hohonu? Ua okoa loa. Ka mua, i ka manawa o ka ino e pahola ana, aole e hiki ia oe ke ike aku iamua. O na auwaa aole i kakiaia a paa, aka, ua hauhoaia i ke kaula i ke kai, a loihi keia pulu ana, e popopo ana, a i ka moku ana, ua hehelei iho la kou auwaa, a ua lilo oa i mea make i ka moana. O keia holo kai ana, aole no ka maka'u i kou make; aole no hoi no kou ake ana e pomaikai kou ohana i haaleleia aku e oe. A heaha iho la ke kumu o keia makemake ana o ke kanaka e holo moana? Ua ike kakou no ka mehameha no elike me na kanaka e holo mai nei i ko kakou mau kapakai nei i keia mau la, no ka makemake e makaikai.

            No keia makemake wale iho la no e ike aku ia mau aina, o ia iho la ke kumu o keia holo moana ana. Aole e lilo ana keia hele makaikai i mea makahehi nui ia in a i maka'u i ka ino. Aka, ua ike no ko kakou mau kupuna i keia mau pilikia, aka ua au mai la no nae, a ua hooliloia keia mau pilikia i mau mea lealeaia. Aole wale no o ko kakou mau kupuna ka i manao, he mau haua lealea keia o ka holo moana. Ua oleloia o na Nelewai ame na kanaka o Denemaka kekahi poe i holo kai no ka makemake e ike i na aina e. Aka, ia lakou e hele ana e makaikai i na aina e, ua loaa ko lakou mau moku nunui a ae@mamua o ke@a mau auwaa.

            Ua kakiaia ko lakou mau moku me na kui hao a ua @@a ma na @no apau. A o na auwaa hoi o ko kakou mau kupuna, ua hauhoaia i ke kaula. Ke manao nei au i loaa na aumoku elike me koia poe Nolewai i ko kakou mau kupuna, in a la ua holo ia e lakou a puni ka kohua he mau heneri makahiki mamua loa aku o ke komo ana mai o na aumoku Sepania maloko nei o ka moana Pakipika. Ke manao nei au, ina i loaa na aumoku oia ano i ko kakou mau kupuna i ka manawa i loaa ai i kela poe Sepania ame kela poe Nolewai, ke manao noi au, in a la ua kakauia ia na inoa o na Kapena holowaa, ko kakou mau kupuna hoi maloko o na moolelo o ke ao nei, e l@ooia ana i ka ike holomoku o na kanaka Hawaii. A ina hoi, o keia mau auwaa o ko kakou mau kupuna na aumoku o kela poe Sepania ame Nolewai, ina la i keia la, ke noho naaupo nei no ko ke ao nei poe, me ka ike ole ia o Amerika ame Hawaii nei. Aka, ua loli ae ke kulana a o ko kakou mau kupuna ka i holo maluna o na auwaa liilii, a o kela poe hoi maluna o na moku nunui.

            O kekahi hoi, ina paha o keia holowaa ana a he holo wale no ma ke ano, ua puhiia e ka makani ino, a ua hiki mai i keia mau aina ma ke ano he mau olelo pae hewa, ina la, aole kakou na hanauna o keia la, e manao nui ia mau hana a ko kakou mau kupuna; aka, aole pela ke ano o ka hiki ana mai o ko kakou mau kupuna. Ua hele mai lakou me ka ike mua, aia he mau mokupuni ma keia mau kai, a ua holomai nae me ke panana ole. Ia kakou e huli aku ai a nana i ka moolelo o ko Paao holo ana mai, ua hiki ia kakou ke ike iho, he mau haneri makahiki ka loihi o ke kowa o kona holo ana mai i Hawaii nei, ame ke au o Kamehameha, ke au hoi o ke ku mua o na moku ame ua haole i Hawaii nei. I ko Paao holo ana mai, ua kukulu ae oia i ka heiau o Mookini ma Kohala, a i ko kakou nana pono ana i kela heiau, e ike ana kakou he mau haneri makahiki kona ku ana.

            Ua ire pu aku no hoi kakou i ka nunui o na pohaku i koohanaia maluna o kela heiau. Ua ike pu aku kakou he mau pohaku he mau tausoni paona ke kaumaha e kau ana ma kahi o uni a oi aku kapuai ke kiekie. A e ninau iho ana kakou, elike me ka ninau ana a kekahi mau haole eneki nia, i ike i ke ko'iko'i o ka hapai ana i na pohaku nunui me ka mikini ole, pehea la i hiki ai keia hana?

            Ua holo mai nae o Paao mai Samoa mai, he 1800 mile mai Hawaii nei aku a ua holo mai mahope o kona lohe ana, ame kona ike ana i kekahi poe Hawaii i pae aku i Samoa, me ka moolelo o keia mau Paemoku. Ua holo mai oia me kona kilo, kapena paha hoi i keia mau la, a ua pae ma Hawaii nei. Aole panana a keia poe i holo mai ai, aka, o ko lakou ike holo moana wale no, a ua malama pu hoi i na moolelo o ka holo ana mai o na Hawaii, mamua aku o lakou. Ua hiki ia kakou ke ike iho, o keia holo ana mai, ua holo mai me ka hoomaopopo mau ana i na poiho o keia alahele. Aka, heaha ia mea i na kanaka Hawaii o ia mau la? Ua lilo ka ino nui i mea ole ia lakou a ua lilo pu keia mau kai loa i mea ole ia lakou, mamuli o keia haawina o ka wiwoole.

            I keia la, aole kapena holo moku a @a ana e holo mai i Hawaii nei mai Samoa mai, ina aole ana panana. Aka, ia mau la ua aaia keia mau hana e ko kakou mau kupuna, a o keia hana he hana paani wale no i kela kae'ae'a o ia mau la.

            Ke makemake nei nae au e ike mai kakou, o ka wiwoole ma ke kahua kaua, a o ka wiwoole ma keia mau huakai aumoana ana, ua like ole a o ka wiwoole ma ke kahua kaua he helu elua ia oka wiwoole, a o ka holo moana me ka ike ole i kou poino omua, ua oi aku ia, a o ia ka wiwoole o na wiwoole.

            O kekahi no hoi, aole ke kanaka wiwoole e haawipio ana i knoa oni ana no ke ola ana o kona kino. O ka poe Hawaii i ike i ka hoolana ana i na auwaa o ke au kahiko, ka poe i ike i ka noeau ame ka makaukau o ko kakou mau kupuna i ka hoopukele @na ia lakou iho. Aole keia mea i loaa wale mai ia lakou, aka, ua loaa mai, mai ua haawina mai he lehulehu i a'oia mai ia lakou, i ko lakou holo waa ana. Ua leaa mai mamuli o ko lakou poino mau ana; ua loaa mamuli o ka ikeamaka ana i na pilikia, a ua imi aku ke kanaka naauao i ke kumu e hoopakeleia ai kona poino hou ana.

            Ua aoia ua keiki holo moku o ia manawa, i ka au ame ka hoolana kino ana. Ina aole e loaa keia ike e pilikia ana no. A o ke kanaka maka'u wale e ike ana kakou i ka puliki i ka waa me ka haawi ole aku i manawa no ka poe ike e hoolana mai ai i kela waa.

            No laila, ma na ano apau e ike mai ana kakou, aole lahui kanaka ma ka honua holookoa nei, i lihi iki aku ko lakou maka'u ole i ko kakou mau kupuna. O ka ninau, ma @ele anei ko kakou mau kino i keia wiwoole i loaa i ko kakou mau kupuna? Ke manao nei au aole, aole loa. Aka eia no iloko o keia ame keia Hawaii kela anoano o ka wiwoole, a eia aku no he la i ike-a-maka ai kakou i ka oiaio o keia, o ia hoi ina ua manao kekahi poe kanaka Hawaii, ua nele ia kakou.

            He mau mahina wale no i hala aku, ua puiwa kakou i ka lohe ana, ua lilo aku kekahi waapa Kepani i ka moana mawaho aku o Mahukona, me kekahi kanaka Hawaii hookahi maluna o kona oneki. Aole ai, aole wai, a mamuli o ka pilikia o kona enekini, ua lawe aku kona kokoolua i kahi waapa uuku e koloia ana e laua. He mau pule lehulehu mahope mai, ua puiwa hou kakou i ka lohe ana, ua loaa aku ua wahi waapa Kepani nei, e lana ana i Nihoa, he mokupuni he 500 mile ma ka Akau Komohana aku o Kauai, a o ka mea oi aku o ka hoopuiwa ame ka hoolele manao, o ia no ka lohe pu ana e ola ana no kela kanaka Hawaii i lilo aku, a i nalowale no kekahi mau pule loihi. Kela kanaka i manaoia e kona ohana, ua make i ka moana.

            Makemake au e ninau aku ia oukou e ka poe heluhelu, o ka lahui kea iwaena o ka honua nei, ke hiki e lawe ae i kekahi kanaka hookahi maiwaena ae o lakou, a e haawi aku ia lakou i makahiki holookoa e imi ai i kela kanaka, e hiki e ola elike me ke ola ana o keia kanaka Hawaii? Ina no kakou e haawi ana i miliona makahiki a lakou e imi ai i kekahi kanaka hookahi, aole no e loaa ana. O ke kumu, aole e holo ana iloko o ko lakou mau aakoko ke koko o ke kanaka Hawaii, ka mea i ike i ka imi ana i kahi e loaa ai o ke ola. Ka wiwoole e ku ana me ka haawipio ole me ka ike aku no, aole palekana omua e hiki e ikeia aku. Aole ai, aole wai, aole ma na ano apau.

            O ka mea maamau, o na lahui e aku, o ka moe me ka haawipio ana, me ka moe a make. Aole pela ke kanaka Hawaii, aole pela ka hooilina o na kanaka mua loa i hele mai ai i keia mau paemoku. Ua hiki mai lakou, mahope o ka hooikaika ana ame ka hoomanawanui, a me e ku ana me ka wiwoole, ahiki i ko lakou ie ana mai i na ao opua, e lele ana maluna o keia mau mokupuni. A o ia koko no e holo ana iloko o ke kino, o ia mau kanaka, oia no ke koko e holo ana mahope nae o na hoakaka manako ana, i aponoia ai ka hoike iloko o na aakoko o kela kanaka Hawaii, e kaulana nei o John Kailapa, o Kawaihae, Hawaii.

            Oia wale anei ke kanaka Hawaii i lilo aku i ka moana, a i manaoia ua make? Aole, he mau kanaka Hawaii aku no he lehulehu. He mau makahiki i hala aku, ua lilo aku kekahi waa lawai'a aku, mawaho ae o Kawaihae, a ua puhi ka makani, ame ka ino no kekahi mau la loihi. No kekahi mau la, ua haawipio ka ohana o kela mau kanaka me ka manao ua make lakou. Aka, me ka puiwa o ka manao, ua pae hou aku la kela mau kanaka, ma kekahi moku i holo aku i Kawaihae.Ua laweia keia poe kanaka e kala ino, he mau la i ka moana, a me ka noeau ame ka ike ame ka wiwoole lakou i hoolana ai i kela waa ahiki i ko lakou pae ana i Kahoolawe. O Lima ke kapena o kela waa a ke ola nei no kana mau keiki ahiki i keia la, ame kana mau moopuna pu no hoi.

            O kela wale anie na moolelo hooni puuwai e hoike mai ana i ka wiwoole o ke kanaka Hawaii? Aole, he mau makahiki pokole wale no i hala aku, ua piholo kekahi mokukuna i hooku'iia e ka moku Amerika malama i na pono kukui o Hawaii nei. I ka piholo ana o kela mokukuna, ua manaoia ua make na mea apau loa, aole hookahi i koe. Aka, he mau pule mahope mai, ua puiwa na kanaka o Hawaii nei, i ka lohe ana ua pae aku o Kapena Sam, ma Lanai, a ua helewawae me ke kamaa ole o kona mau wawa no 17 mile, ahiki i ka loaa ana aku iaia o kauhale me ke kanaka, a ai iho la, mahope o ka au ana he 35 mile ame ka ni ole ana no eloku la.

            Ua makemake hou au e ninau ia oukou e na kanaka Hawaii, e hiki ana anei i na lahui e kau, e hoike mai i hookahi kanaka maiwaena mai o lakou i hiki e hana i keia mau hana, a e kekahi kanaka hoi i oi aka maluna o 70 makahiki? Aole e loaa ana ia oe, aole no hoi e loaa ana i kekahi kanaka okoa aku, no ke kumu, ua like no me kela maluna ae, aole e kahe ana iloko o ko lakou mau aakoko ke koko o na kanaka mua i hiki mai ai i Hawaii nei.

            O keia haawina o ka wiwoole, he haawina i loaa i kela ame keia kanaka Hawaii, a e mau ana ahiki aku i ke kanaka hope loa. Aole wale no maluna o ka umauma lahalaha o ka moana, kahi e hiki ai e ikeia aku keia haawina kamahao i loaa i ko kakou mau kupuna a i hooilinaia mai hoi i loko o keia hanauna e noho nei, aka, ma na kahua mokomoko o keia mau la pu no hoi. Ma ka au, eia no iwaena o na kanaka Hawaii keia ikaika ame keia wiwoole.

            Ma na mokomoko e ae, ua hiki ia kakou ke ike i kela ame keia la i na keiki Hawaii, e lawe ana i ku lanakila, mamua o na keiki okoa ae e ulu ae nei iwaena o kakaou. He haawina maikai, a he haawina e mau ana ahiki i ke kanaka Hawaii hope loa. Aole, e hiki e laweia keia wiwoole mailoko ae o keia lahui, no ke kumu ua kanuia iloko o ke koko, aole e hiki e nalowale. Aole e hiki e kailiia. He haawina nou e ka makuahine Hawaii e haaheo mau ai, no ke kumu mai kou puhaka aku i hemo aku ai ua kanaka Hawaii wiwoole la. Ina ua laweia na mea ou e ke kanaka Hawaii apau, aole nae e hiki e laweia keia maea o ka wiwoole mai ia oe aku, aole, aole loa!

HAALELE KA POE PILIWAIWAI I DALA BELA

            No ka hoea ole ana ae imua o ka aha no ka pane ana ae i ko lakou mau hihia he umikumaiwa mau Kepani i hopuia no ka hewa piliwaiwai i haalele i ka lakou mau dala bela $440, a pokeokeo ke aupuni ia mau dala. O K. Oda, he Kepani kekahi i haalele i kana mau dala bela $200 aole i hoea ae imua o ka aha no ka pane ana ae i kona hewa i hoopiiia ae ai oia no ke ku-e i ke kanawai hookapu waiona, a he $100 hoi me na koina o ke aha ko Pedro Rando@a hoopai no ia hewa like.

            O kekahi mau hihia e ae i hooloheia e ka aha hoomalu oia keia malalo nei: No ka hiki aihue o Antone Martine, hookahi makahiki hoopaahao me na koina o ka aha; o ka hihia aeahaukae o Rose Spencer ame Elizabeth Ah Chuch ua hoopaneeia mai a ka Poakolu nei, he $250 ko laua bela o kauia mai; o ka hihia aeahaukao o J. Laurna amo J. W. Gehebe, na hoopaneeia mai  a ka Poalua nei; o ka hihia o John Silva i hoopiiia ae ai no kona kalaiwa kaa otomobile ana me kona on a ua hoopaneeia mai a ka la apopo; o ka hihia o Willie Kanoho no ka nihue ma ke degere ekahi ua waihoia ae i ke kiure, a o ka hihia o Juan Osario i hoopiiia ae ai no ka on a he $6 kona hoopa'i.

Moolelo o ka Halawai 21 a na Komisina o na Home Hawaii, Feb.

            Ua heluhelu ka moolelo o ka ha wai 20 a ua aponoia.

            Hoike mai ka Lunahoomalu ua @ mai iaia he leka mai ke Kamalii@hine kanemake mai, e hoike mai i kona mau hoomaikai no na O@ Hoalohaloha i loaa aku iaia mai Komisina aku; a ua kanohaia e h@ laia maluna o ka moolelo o ka h@ wai.

            "Ua lilo na olelo hoalohaloha i l@ mai i ke Kamaliiwahine mai ke Komisina mai, i mea hoomaikai ia eia, e hoike aku ana i na hoomaikai na heoia ana i na hana maikai he a kana kane, ke Alii Kuhio Ka@anaole ame ka lakou mau hooia kua iaia iloko o kona mau la kaumaha."

            Ua heluhelu mai ka Lunahoomal@@ palapala mai ke Kakauolelo ana nanui Manahooko, Geo. P. Cooke, na mea e pili ana i na hana e lawa weia nei ma Molokai, a e @@@@@@ mai ana i ka neemua ana o ka @@ hana.

            Ua hoike pu mai no hoi ka @@@ hoomalu i ka loaa ana mai o @ekah@ palapala mai ia Senatoa Desha ma o Hilo, e pili ana i ka wahe ana na aina ma Keaukaha ame Panao@ a ua pane aku oia elike no me nna ho@@ mamua aku nei, o ia hoi, e kau@@ ana ka weheia ana o kela mau @@ maluna o ka waihona dala a ke Komisina. O ka manao lokahi o @@ Komisina oia no ka hooikaika ana @ wehe mua ia na aina ma Molokai.

            Ua heluhelu mai ka LunahoomalA hoike waihona dala i hanaia e ke Komisina o na Aina Aupuni no ka @@hina o Ianuari, 1922, e hoomaopopo mai ana ua hookomia maloko @@ waihona o ke Komisina Home @@@ ka heluna o $11,820.48.

            Mahope o kekahi kuka'i kam@@ ana no ke ano o ke koho ana i poe e hoi mua ana i Molokai, ua paneeia ka halawai a hui hou i @@@ 14, 1922.

            GEO. P. COOKE

            Lunanui Manahooko and Kakauo@@

WAE NA REPUBALIKA IA BALD-

WIN I MOHO ELELE LAHUI

(Mai ka aoao Ekahi mai).

elele i ke apono lokahi ana i ka olelo hooholo, ma ke ku ana o na mea apau iluna.

Noho Hou ma ka Auwina la

            Ma ka hora 2:30, i noho hou ae ai ka ahaelele, me ka hoea kino ana ae o na elele he 233, a h kanaha i haawi mai i ko lakou mau hookohuhope.

            Ua waiho ae ke konite o na rula i kaua hoike, a penei iho ke ano nui:

            1. E lilo no na luna kuikawa i kohoia o kela ahaelele, i mau luna paamau no ka ahaelele.

            2. O ke komite e kohoia ana no na olelo hooholo i ehiku lala, hookahi mai ka apaua mai, me hookahi komite laula.

            3. O ka hapanui e loaa ana o na baloka i kekahi moho, e lilo ia @ mea nona e waeia ai.

            4. O ke an o ke koho ana, ma ka baloka no ia ma ke kahea ana o na elele ma na apana, a e kohoia i ekolu mau lunakanawai no kela hana.

            5. Ma na ninau apau e waihoia ana ma kela ahaelele, ma ka ae ame ka hoole e hooholoia ai, a ina he mau kanalua kekahi, alaila ma k@ ku ana iluna.

            6. Ka hookomo ana i na olelo hooholo.

            7. Ka waiho ana i na moho.

            8. Ke koho ana i na moho.

            9. Na hana e ae e noonoia e ka ahaelele.

            10. Ka hookuu ana.

            O na rula malua ae, ua kakuinoaia ia e ka hapanui o ke komite, aka he hoike kekahi i waihoia e ka hapa nuku o ke komite, o ka like ole wale no ma kela mau hoike, ma ke ano o ke koho baloka ana; o ia hoi e koi ana ka hoike a ka hapa uuku, na kela ame keia puulu elele, e hoike ae i ke ano o ka lakou koho ana.

            Ua kono ka hale, ma ka hoakaka ana i na manao like ole maluna o kela mau hoike a elua, a o ka moa i hooholooia, o ia no ke aponoia ana o ka hoike a ka hapanui o ke komite.

Na Olelo Hooholo

            Na ka lunahoomalu i koho mai i na lala o ke komitt o na olelo hooholo, i kulike ai me ka rula, ia wa i waihoia ae ai he mau olelo hooholo lehulehu, a no ka haawi ana i manamau olelo hooholo, ua hoomaha hou ka aha, ma ka hora 2:45.

            Ma ka hora 3:30 i noho hou mai ai kela aha, a mahope o ka waiho ana mai o ke komite o na olelo hooholo. i ka hoike, ua nui na ku-e i hoalaia mai, no ke apono ana aku i ka hoike.

            O kekahi mea ano nui maloko o ka hoike, a i poopaapaa loa ia ai, o ia no ke koho hou ana i mau lala no ke komite hooko, mamuli o ka piha ole o na lala o kela komite i keia manawa, a o ka mea i hooholoia, o ia no ke koho ana i mau lala hou no ke komite kuwaena.

Ka Waiho Mea ana i na Moho

            Oini o ka hana i kela manawa, o ia no ka waiho ana mai i na inoa o na moho elele lahui, ua kukala mai ka lunahoomalu, e waihoia aku na inoa o na moho i manaoia.

            Na Harry T. Mills, i waiho mai i ka inoa o Norman K. Lyman, me kekahi haiolelo loihi, e hoakaka ana i na ano kupono a makaukau o kana moho e pono ai e lilo i elele lahui na Hawaii.

            Ua kokuaia mai kela inoa e E. K. Fernandez o ka apana elima, me kekahi mau olelo pokole, no na ano kupono, ana i ike ai no Norman K. Lyman.

            Na E. M. Muller, 'o Hawaii Komohana, i waiho mai i ka inoa o John H. Wise i moho, me kekahi haiolelo uana i hoonioni aku i ka noonoo o kela ahaelele, mamuli o kona kulana hiehie, ka maikai o kaua kamailio ana, ame ka hookahuaia ana o na kumu kupono o kana moho, maluna o na kahua oiaio, a iaia i noho iho ai ilalo, i noke ia ai kana haiolelo i pa pa'ipa'i.

            Ua kokuaia mai ka inoa o J. H. Wise, e Senatoa Aehi, me kekahi haiolelo ma ka olelo Hawaii, ka mea nana i hoohiolo mai i na waiaka, o kekahi mau lede iwaena o ka poe makaikai.

            Na Sam Kalama o Maui, i wai@@ ae i ka inoa o Senatoa Harry Baldwin, me kekahi mau olelo pokole, e hoakaka ano no na ano maikai a @@@ono o kana moho, he kanaka na Maui holookoa, i haawi aku ai i na hilinai piha ana, no kona hoopono.

            Na Oscar P. Cox o Waialua, i kokua mai i kela inoa, me kekahi haiolelo pokole ma ka olelo Hawaii.

            Ma ka hora 4:25, i panuua ai ka puka no ka waiho inoa ana, mamuli o ke noi a John C. Anderson.

Hoomaka ka Baloka Ana

            Ua kohoia na lunanana koho laloka e ka lunahoomalu, no lakou keia mau inoa: E. K. Fernandez, Julian R. Yates ame G. H. Cummings.

            Ua hoomaka ke koho ana mai Hawaii Hikina mai, ma ke kaheaia ana o kela ame keia mahele, pela ke koho ana ahiki i Niihau, ua piha okoa ka hora hookahi o kela koho ana, mamua o ka heluia ana o na baloka, o kela ame keia moho.

            Ma keia koho mua ana, ua loaa ia Harry Baldwin, na baloka he 134 1/2 he 2 1/2 baloha koe, o ke kohoia no ia. no ka mea he 137 ka huina baloka e kohoia ai kekahi moho. O na baloka i loaa ia J. H. Wise he 86, a o na baloka o N. K. Lyman, he 49.

            Nolaiala ma keia koho mua ana, ua hiki ole e waeia kekahi moho, aia na hoa elele ke nune la, mawaena iho o loakou, i ke kulana ikaika o na moho, me na manaolana no nae, no ka loli o ke kulana, ma ka baloka ana no ka elua o ka manawa.

Hoomaha a Noho Hou Mai

            Oiai ke nee la ka manawa imua, i ka hapalua o ka hora eono o ke ahiahi, me ka hoea ole mai i ka maopopo ana o ka moho, ua hoopanee ka aha, a noho hou maluna o kaupoku o ka Hokele Iana, ma ka hora ewalu o kela po.

            Ma ka noho hou ana o ka ahaelele, i kauoha mai ai ka lunahoomalu, no ka hoomaalahi ana i na hana, e pono na pulu elele o kela ame keia apana, e noonoo, a koho i na lala o ke komite kuwaena, i kuleana ai na apana like ole.

            Ua lilo kela i hana nui ma kekahi mau apana, aka ma kekahi mau apana no hoi, aole he mau paonioni ana, ua lokahi ka lakou wae ana i na lala o kela komite.

            Ua hoomaka hou ke koho baloka ana maluna o na moho elele, elike no me kela koho mua ana ma na apana, a i ka heluia ana o na baloka, ua loaa ia Harry Baldwin ka heluna o 147 baloka, J. H. Wise, 78 baloka, a o Norman K. Lyman, 48 baloka. He umi mau baloka o Wise; o na baloka oi i kohoia ai o Baldwain, mai na baloka aku ia o Wise, no ka mea he hookahi wale no baloka ke emi o ko Lyman, i ko kela koho mua ana.

            Oiai no nae e heluia ana na baloka, a e hoopaa ana kekahi mau elele i ka heluna baloka o kela ame keia moho, i ka wa i loaa ai ia Baldwin, he hookahi baloka oi, mamua o kahapalua o na baloka apau, ua h@-i-paiakuliia oloko o ke keena halawai e na leo huro ame na pa'ipa'i lima ana me ka nana ole ia aku o na baloka i koe.

            O ka hoea ana mai kela i ka panina hope o na hana wae moho a ka ahaelele Republika, a hookuu kela aha, me ka waihoia aku o na koena hana i koe, iloko o ka lima o na komite kuwaena, no ke koho ana i na hala o ke komite hooko.

            Elima mau hoopii hoahewa a ke kiure kiekie Teritore o ka hoihoi ana ae i ka aha kaapuni a ka Lunakanawai Frank Andrade ma ka Poakolu nei, elua o ia mau hoopii i waihoia ma kahi o na palapala huna.

            HE KAIHUKAI O NA PANIOLO PIPI KE MALAMAIA ANA.

            Mamue o ka weheia ana o na ipu@@ o ka hoikeike fea a ka Ahahui E@@ ma Aala Paka ma ke ahiahi o ka la apopp, he kaihuakai nui o na paniolo bipi a poe laeula hoi ma ka hoolaa laka ana i na lio hou, ke malama ana ma ku hora 2 o ka auwina la, hoomaka ana mai Aala Paka mai.

            Wahi a na Komite ia lakou ka hoohana ana i na hana o kela aha f@@ o kela ana kekahi o na kaihuakai ano nui loa i ike mua ole ia ma keia ka lauakauhale i na wa ae nei i hala.

            E ikeia ana kela ame keia laeahe kau lio me kona aahu o ia oihana: elike me na mea e ike mau ia nei maloko o na kii onioni, e laa me na ilikini a pela wale aku, a wahi hou a ua mau komite nei ua makemakiea na laeula o Hawaii nei, a i ole ia ka poe paniolo o Honolulu nei he mai li@ ko lakou, e komo pu ae ma kela ka huakai, a o ka poe o lakou e Koa@@ pu ae ana ma ia huakai e laa no@@ lakou ke kikiki komo wale no iloko kela Pala ma kela po.

            Ma keia mau la i aui iho la @@ kukuluia ae he aleo iwaena kona kela Paka no kekahi mau hana hoi@@ ike a hulahula, a ma ka nana aku keia ana paha ka hoikeike nui kookahi e ikeia ana maa keia kulanakauha'a.

            Aia ma keia kaihuakai e ikeia ao kekahi kaikamahine opio lehua ma kau ana maluna o ke kua o na lio huhu, a ua oleloia o kela kekahi o na laeula ma ia hana maloko o Amerika Huipuia apuni, he mea hoi nana i hee pahu'a aku i ka ike o kekahu bipi @@@ Amerika, a ua lilo maoli ke kuma a @ lio huhu i home nona.

            Ma keia kaihuakai e ikeia ana @@ ano maoli o ke ola ana o na paniolo maloko o ke Aupuni Makua, elike @@@ ka mea e ike mau ia nei maloko o @@@ kii onioni, e laa ke kanu pohapo@@ ana o na pu panapana a pela wale aku.

            Ua hoea mai nei kekahi Kepa@@@ akamai ma kekahi mau hana h@ikei!! ma na hana mana, a e hoikeike m@ ana oia i kekahi o kaua mau haumana ma ia aha fea a ua oleloia e kekahi o na loea akamai loa ma @@@ hana ma ka nui o kana mauhana hoopahaohao.

            Ma ka wa e weheia ai o na ha@@@ hoikeike ma kela po e ike ana ka lehulehu i kekahi mau ilio i a'oia lehia ma ka hana hookani pina i lii aku ka naauao me ko ke kanaka.

            Ua hoea pu mai nei kekahi wahi@@ makau ole ma ke kau ana maluna ke kaa molokaikala, a e hoikeike @@@ ana oia i kekahi mau hana ai@@ai@@ a hoopilihua noonoo.

            Aia pu malaila e ike ia ana keke@@ mau hui hana keaka na lakou e hoopau a e hoaehee aku i na manao kaumaha mai ka poe aku e ike ana ka lakou mau hana hoakaaka e m@@ mae ai ka iwinoao.

HOOLAHA

            Eke dala loaa, oluolu ka mea na@@ e hele ae ma ke keena o ka oihauiawai, alauui Moi me alakea, e ni@@@ i ka mea nona ka inoa malalo ile@@@ hoike mai i ke ano ame ka huina dala a pela aku.

            JESSE ULUIHI, @@@@@@@@@