Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 8, 24 February 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA WAIWAI NUI O KA

NOHO KUOKOA ANA

            Aole paha ho waiwai oi aku o keia noho honua ana, mamua  o ka waiwai noho kuokoa ana. He okoa ka noho kuokoa ana ma ke ano aupuni, a he okoa no hooi ka noho kuokoa ana ma ke ano lahui ana.

            Mamuli o ke ake ana o na aupuni e noho kuokoa, ua lilo kekahi mau aupuni i mau kahua kaua, a ua kaua no kekahi mau makahiki loihi. O ke aupuni e noho hoopiliwale ana, aole on a noho hauoli ana. O ke aupuni e noho ana ma ke anu uku auhau i kekahi aupuni okoa aku, aole e loaa ana ka noho hauoli ana o na kanaka o ia aupuni.

            Mamuli o keia mau hana a Beritania ua .lilo mai o Amerika, kekahi o kona mau panalaau, a aole nae i loaa mamuli o ke wau kaua hahana i hoooiliia , a mahope  o ka make ana aku o kekahi mau tausani kanaka. Mmuli o ka makemake o na aupuni o Europa e noho kuokoa, ua palo mai lakou ia Na poliona, a no kekahi mau makahiki loihi, keia kaua ana ahiki i ka lilopio ana o Napoliona, a laeweia e hoopaa ma. ka mokupuni o St. Helena. Mamuli o ka makemake ana o na Moi ame na alii ame na makaainana o Maui, Oahu ame Kauai, e mau ko lakou, ua kauaia o Kamehameha, ahiki nae i ka lilo ana o keia mau Paemoku malalo o kekahi aupuni okoa @. A mamuli o keia kumu ua nui na kaua i hooiliia maluna o keia ili honua.

            A o ia makemake ole no o kekahi lahui e noho kuokoa ole, o ia no ka manao o na lahui kanaka like ole, ahiki loa aku i na kanaka o kela ame keia aupuni. O ka noho kuokoa ana o kela ame kela ame keia makemake o na aupuni I ka huli ana aku e nana i ka noho ana o ko kakou mau kapuna i na la i hala aku e iko ana kakou, aole no i loaa keia noho kuokoa ana ia lakou. Oiai e noho ana lakou malalo o na alii, a o no mea e loaa ana i ko lakou mau lima, aole no lakou pono iho. Mamuli o keia kumu, ua koi ikaika ia ka Moi Kauike aouli, Kamehameha III, e mahelehele  ia na aina, oiai ia mau la e paa ana ka Moi i na aina apau o keia mau Paemoku malalo l kona malu. I ka makahiki 1848, ua hapia ae ka Moi i keia kuleana kahiko o keia Paeaina, a haawi mai la i na hookulea aina ana i na kanaka makaainana, a mai ia la mai ka noho kuokoa ana o na kanaka. He oiai no nae, aole keila haawi aina ana i lilo i mea o kue ai i na kanawai o ka aina, aka, ua lilo ia haawi aina ana i mea e loaa ai kela kuokoa i loaa ole ia lakou i na la mamua aku. I kela manawa i haawiia nai ni na aina i na kanaka, ua lilo kela mea i mea e hooi ae ai i ko lakou noo kuokoa, a o ia no hoi ahiki mai i keia la.

            Ia kakou e hilo aku ar ihope, a nana i ka noho ana o ko kakou mau kupuna, mamua o keia haawi aina ana, e ike ana kakou, aole iʻo no i loaa ka noho hauoli ana ia lakou. Ua lilo i poe hoohanaia e na alli, a o ka loaa nae ma ko lakou mau lima, aolo ia no lakou iho. Ua hiki i ke alii ahupuaa, e hele mai, a e lalau, a e lawe aku i na mea apau ana i makemake ai. Ua lilo aku me puaa, na loiai ame na waa au i luhi ai, a i manao ia i pono no kou ohana.

             O ia ano noho ana, aole e loaa ana ka hauoli. Ua lilo keia ano noho ana, i alanui a i kumu no na kaua. I ka make ana o ka Moi o ia mokupuni, ua noho mai kona hooilina, a i ka noho ana mai o keia Moi hou, ua hoomake oia e mahelehele hou i na aina, a mamuli o ia maholehele ana, ua kii aky oia i na aina e paaia ana e kekahi alii i loaa ai, mai ka Moi mua mai, a ma muli o keia haawiia ana aku i ahaʻi, na lilo oia i mea ku-e aku i ka Moi hou. A@ina ua mui na alii i hooneleia pela, e nui ana ka poe ku- i ka Moi hou. A oiai e noho ana na makaainana malalo i keia mau aloo hou; a o noho ana malalo o keia alii kahiko, ua lilo ae la lakou i poe ku a aku kekahi i kekahi. O keia kaua ana, ua lilo no i kaua, e ke-e ana ka makua i ke koiki, a o ke keiki hoi i ka makua.

            O keia iho la ka rula, maanau i ke au mamua aku o Kamehameha, Aka i kona noho Moi ana ae maluna o na mokupuni apau, ua mau ka paa aua o na alii i na aina i haawiia aku ia lakou eia, ahiki mai i ke au o Kauikeaouli A na keia Moi i haawi mai i na aina no na makaainana, a o ia haawi ana ka mau loa o ka loaa ana o ke kuokoa i ka noho lahui ana.

            O keia loaa ana o ka aina i ko kakou mau makua, ua loaa mai i  ka manawa i iko ole iaʻe lakou ka waiwai nui o ia mea ho aina, a no ia kumu , ua kuaiia ak e lakou ua mau aina la, a no ka nui no hoi i nui na aina a lakou i hoolilo aku ai. A No ka uukuno hoi o na aina i loaa aku i na makaainana, pela no hoi i uuku ai ka lakou hoolilo ana.

            I keia la nae, i ko kakou au ke ike nei kakou i ka waiwai o keia mea he aina, a i ko kakou huli ana ae o nana i kahi o loaa ai ka aina, ua paa mai la na lahui e i loaa ai ka aina, ua paa mai la na lahui e i loaa ka aina mai ko kakou mau makua aku, a hookahi wale no wahi e loaa ai ka aina o ke aupini O keia mau aina mae, no na kanaka apau o ke aupuni, a ua lilo ke kii ana aku a na keiki Hawaii i mea paakiki. Aka, ua iko kakou i ka hooholoia ana o ke kanawai hoopulapula e Amerika, a ela ke Komi@ina i hoomaopopoia ma kela kanawai, ke hoohana nei no ka po no o no ka po no ma kanaka Hawaii.

            I hanaia koia kanawai no ke ake ana e loaa ia na kanaka Hawaii na aina me ke komo pu ole mai o kekahi poe Amerika iho uo ka mea, ua kapakahi ka haaw@ia ana o keia mau aina aupuni i na la i hala aku. Ua lilo aku kekahi mau aina i na kanaka e kapa ana ia lakou iho he mau Amerika, a i ka loaa ana mae, ua hooliloa aky la i na kanaka i kuleana ole e loaa na aina aupuni ia lakou.

            I keia la ua loaa mai i na kanaka Hawaii keia kuleana a ua hooneleia kekahi poe kanaka Amerika okoa aku Ua kapaia keia kanawai he kauawai ku-e i ka pono o na Amerika ma keia Paeaina, aka ua hooholoia mai no nae e ka Ahaolelo Nui o Amerika, a i keia la, na ike kakou he kuleana keia no na kanaka Hawaii, a e kau aku ana keia kuleana maluna o ka lakou mau keiki.

            Ua hiki loa i na kanaka Hawaii ka kii aku i keia mau aina, a ua pau ko lakou maka"u ana, e lilō ana paha i na kanaka okoa aku. ʻO keia mau hana i hanaia, ua manaoia, o ia e loaa ka noho kuokoa ana o na kanaka Hawaii. I ka loaa ana o keia mau aina, e ike ana kakou, ua loaa kahi e hooulu ai oe i kau mau mea e ai ai, ame ua mea e hiki ai e loaa ka aku o kakou. Ia mau la o hana ana kela ohana ame keia ohana i na mea e lona ai ka noho i kou ohana O keia mau hookaka ana, ua like me na hana a ko kakou mau kupuna mamua aku o kakou. Ia mau la e hana ana kela oha@a ame keia ohana i na mea e lona ai ka noho kuokoa ana.

            A heaha ka noho kuokoa ana@ O ia no ka noho ana o kela kanaka ame keia kanaka nono iho. Aole haku maluna on a. Aole oia e koiia aku ana e hele i ka hana, in a aole on a makemake e hana. Aole kana mau keiki e noho hoopoliwale ana. Aole kana wahine e helo ana e hana no kekahi mea okoa aku. E noho ana oe @ou iho. O keia mau mea apau, ho mau mea keia e hiki ai ia kakou e ike iho i keia mau la, aole kakou i noho kuokoa no ke kumu aole i loaa keia @@@ @@@ i hoi keia maluna ae.

            Ka mua ua kakaikahi wle na kanaka e noho ana no lakou iho. O ka hupanui eia ke noho nei malalo o haʻi. A o keia noho@ha@a ana k@@ ahi mea o hoon@le mai a@a i ka noho kuo koa ana o ke kanaka.

            Ina oe e hana ana malalo o haʻi, e kaukaʻi aku ana oe i ou ola ame ke ola o kou ohana i ua haku hana la ou. I kona manawa e kipaku mai ai ia oe, ua hele iho la no oe ia manawa me ka nana ole ia mai he mau pilikia paha kou, ole paha. A iua e hana una oe me la haku, e lilo ana oe i mea paa iaia ma na ano apau. Aole pola ka noho ana nou oho. No ke kumu ua hiki ia oe ke hele i kau mua wahi i makemake ai, a ua hiki hoi ia oe ke haalele i keia hana, a hele aku i hana @@@@ aku. O keia ka noho ana i ma kemakeia e loaa i kela ame keia kanake Hawaii.

            Mamuli o keia mau aina hoopu e haawiia mai ana i na kanaka Hawaii, e hiki ana e loaa ai oe ame kou ohana kela noho kuokoa ana, a e lilo ana no hoi ia noho ana i nohona hauoli ana o ke kauaka Hawaii, a e ulu ae ana kana mau keiki me kela manao noho kuokoa ana. I keia la, eia na kanaka Hawaii maloko o na hale hoolimalima a maloko o na rumi hoolimalima.

            O eia põe hoje paha ka põe pilikia loa, oiai o hoike mai ana ia ano noho ana, ua nuku loa kahi loaa a ka makuakane. Ina he hale hoolimalima e hiki ana ia kakou e ike iho, ua loaa iki iaia he mau dala mahuahua, no ke kumy, o ia wale no ke alanui e hiki ai i kela ame keia kanaka e loaa ka hale, oiai, ua pii a hiki ole ke hoolimalima o keia mau la.

            Aka, in a o ia mau dala, e lilo ana no ka hale hoolimalima a no lakou ponoi iho kela home, o loaa mahuahua ana na dala e hookoeia o kela ohana. A o ka noho ana maloko o ua rumi hoolimalima, he noho ana pilikia loa aku ia. Aka ua hiki ole ke alo ae, no ke kumu ua nuku loa kahi loaa i ka makuakane.

            O kela noho ana maloko o na rumi hoolimalima, o ia paha kekahi wahi e omiloia nei, ke ola na keiki liilii, ma muli o ka loaa ole o na ea maikai, ame ka noho oluolu ana o kela keiki liilii. No keia mau pilikia lie ole, i hiki e ikeia aku, ke kumu o keia hooikaika ana, e lona ma aina ame na home no na kanaka Hawaii e hoi aku ai, a e loaa ai hoi he noho palekana ana, mai keia pilikia lehulehu, e hiki e ikela aku e kakou.

            Nolaila, o ka loaa ana o kou aina, ame kou home, ke kahua mua o kela mea he kukoa. O keia mea he kuokoa. O keia no hoi ke ala nui e loaa ai i kou ohana ka noho hauoli ana. A in a o ia iʻo iho la ke alanui alaila e loaa ana ia kakou, no ke kumu, e haaawiia wai ana na aina no ka kou.

            Ma keia wahi e pono n@ na kanaka Hawaii e hoomaopopo pono, a e lawe i na aina e haawiia mai ana. E hoi ma luna o keia mau aina, a e hoohana aky me na manaolana, e loaa ana ka noho hauoli ana o kou ohana, a e loaa ana ia oukou ka noho kuokoa ana. A e loaa ana ka olelo a kahiko, "he lani iluna a he honua ilalo."

            O ka noho ana o na hanauna o keia mau aku, kekahi hana nui a kakou e nana kau ai, Ina e hemahema ka kakou hoohana ana i keia mau pomaikai e n@le ana ia ua hanauna, a i ko lakou nele ana, o ia ko lakou noho pilikia ana, a e kau mai ana na hoehewa ana a ia poe ia kakou, mamuli o ko ka kou mamua hemahema.

            Ke kokoke akyu nei kakou i na la e waeia mai ai na kanaka kupono, no ka hoi mua ana laluna o na aina hoopulapula ma Milokai. Ma ka nana ana iho i na manao o na Komiaina, i hoakakaia naloko i ka lakou halewai i malamaia ma ka la @ o Feberuari, e iko ana ka kou, ua ku mai ka uinau hooponopono i ka aina ame ka hoomakuakau ana no ka hoi ana kau i na kanaka mua ma kuna o na aina ma Molokai.

            He hoailona keia ia kakou e na ka n@@e Hawaii, ua kokoke mai ka la a kakou i makemake ai, a i manaolana ai, no keia mau makahiki loihi. Ka la hoi a ka Elele Alii aloha Kuhoi i makemake ai a i manalolana nui ai e ike. O ka holomua o keia hana nui, aia no ia ia kakou e ka lahui. Aka ana ka aoao o ko lakou meukakau, aole @epohopo ana, a ke manao mau nei e loaa iʻo ana no ka holomua ma keia hoao ana o kakou e hoopulapula hou i keia lahui.

            Ua hukuluia mai e ke Komiaina, ka manao, e waeia na kanaka i loaa he mau dala ma ko lakou aoao a i poe ka nuka hoi i @oaa he mau keiki. O ka manao nui o keia ninau hoepulapula, o ia no ka ulu hou ana ae o keia lahui, ahiki e hoolaupaʻi hou i na kualono aloha o Hawaii aina, a e ike hou aku i na Hawaii, e ky mai ana ma kela me keia peʻa o ka aina na home i loaa maloko olaila @e mau kanaka He waii, he wau keiki Hawaii, a he home hoi e pohaiia ana e ke aloha ame ka noho kuokoa ana.

            E lilo ana paha keia i ninau e eha ai kekahi poe kanaka Hawaii, aka e ike mai kakou, aole keia o ka pau ana o ka waeia ana o na k@aka, aka, o ka mua keia o ka waeia ana, a e ike mai kakou, aole e hoki ai kakou e wae i na kanaka i loaa keia mau hemahema, o ia hoi lawa ole i na dala kupono no ka hoi ana aku maluna o ka aina, a i loaa ole hoi he mau keiki.

            Aole keia ninau dala e lilo i mea ma kaʻu ia e na kanaka Hawaii. No kekumu o keia ninau, ua hapaiia mai no ke kumu ua ike no kakou, o na dala i makemakeia e haawi mai ia kakou, he heluna nuku wale no, a o ka manao ana e nui mai kela haawina, o ka hoihoi ana aku no ia ia kakou iho, malalo o kekahi aie nui ana, Aka, in a ua loaa he mau dala kupono i kela ame keia kanaka Hawaii, ua lawa ia.

            Aole oe i manao ia e kukulu ana oe i kou hale, a i ole e kuai ana i aou mau holoholona, Aole o ia ka manao.  O ka mea i manaoia i loaa ai ia oe, hamau dala no ka hoolawa ana i kou mau pilikia, oiai oe e noho ana e lawelawe i kou aina. E hoomanao iho no hoi oukou e ka lahui, o ka ninau ai no ka noho ana ka ninau ano nui. O ka iʻa, e loaa ana ia pe, in a oe he kanaka makemake e hele lawai"a. A ka in a ua nele oe i na pono e hiki ai e loaa ka iʻa ia oe, ua namaoia e loaa ana no kau iʻa mamuli o kau dala.

            O na la mua o ka noho ana aku na la hookaumaha ia oe me kou ohana, mahope o ka ulu ana ae o kau mau mea kanu, ame kau mau holoholona, e loaa ana ia oe ke ola mai ia mau mea mai. No keia mau la mua keia ninau dala kupono, a mai kakaʻu oukou no ia mea. Ua koi pinep@ne aku ua ia oukou e ka lahui, e hoomakaukau i mau dala na oukou, a i keia la, ke ku mai nei kela mau koi aʻu, a ke ninau mai nei, ua makaukau anei oukou Ke manaolana nei au, e loaa ana no ka oukou pane, ua makaukau oukou.

            O eia põe i makemakeia e hoi mua maluna o ka aina, he pie helu wale no. Aka, eia aku ka holuna nui i ka manawa e makaukau ai na luna hookiʻo wai, a e pau pono ai kela ninau wai. Ua hoike aku makou, e kiiia ana ka wai ma ke kahawai mai o Waihanau, a i ka manawa e loaa ai kela mau luahookio, e lawa ana ka wai hookahekahe no 1300 eka @iua. A ia namawa e wehe hou ia aku ai. No laila, in a aole oe i makaukau i keia la, e hoo@nau aky i ka hoolawa ana ia oe iho me keia mau dala e koiia mai nei e @a Komi@ina, no kou makaukau i ka la e kahea hou ia mai ai oe, e wae i kou aina. Ke koi aku nei au ia oukou, mai hooku i ka hoomakaukau ana, aka, i kela ame keia la, e malama i kekahi, aole hoi e ai a pau loa.

            O ko kanaka e malama ana i kekahi hapa o kona uku mahina, ola ke kanaka.

            Ina oe e hana ana @malalo o ha@i, e kauka@i aku ana oe i kou ola ame ke ola o kou ohana i ua haku hana ls ou. I kona manawa e kipaku mai ai ia oe, ua hele iho la no e ia manawa me ka nana ole ia mai he mau pilikia paha kou, aole paha.  iua e hana ana oe me la haku, e lilo ana oe i mea paa iaia ma na ano apa@. Aole pola ka noho ana nou iho. No ke kumu ua hiki ia oe ke hele i kau mau wahi i makemake ai, a ua hiki hoi ia oe ke haalele i keia hana, a hele aku i hana @@@@ aku. O keia ka noho ana i makemakeia e loaa i kela ame keia kanake Hawaii.

            Mamuki o keia mau aina hoopulapula e haawiia mai ana i na kanaka Hawaii, e hiki ana e loaa ia oe ame kou ohana kela noho kuokoa ana, a e lilo ana no hoi ia noho ana i nohona hauoli ana o ke kanaka Hawaii, a e ulu ae ana kana mau keiki me kela manao noho kuokoa ana. I keia la, eia na kanaka Hawaii maloko o na hale hoolimalima a maloko o na rumi hoolimalima.

            I eia põe hoje paha ka põe pilikia loa, oiai e hoike mai ana ia ano noho ana, ua uuku loa kahi loaa a ka ma kuakane. Ina he hale hoolimalima e hiki ana ia kakou e ike iho ua loaa iki iaia he au dala mahuahua, no ke kumu, o ia wale no ke alanui e hiki aiai kela ame keia kanaka e loaa ka hale, oiai, ua pii a hiki ole ke hoomaopopoia ke kulana o na hale hoolimalima o keia mau la.

            Aka, in a o ia mau dala, e lilo ana no ka hale hoolimalima a no lakou ponoi iho kela home, e loaa mahuahua ana na dala e hookoeia e kela ohana. A o ka noho ana maloko o na rumi hoolimalima, e noho ana piliia loa aku ia. Aka ua hiki ole ke alo ae, no ke kumu ua uuku loa kaho loaa i ka makuakane.

            O kela noho ana maloko i na rumi hoolimalima, o ia paha kekahi wahi e omiloia nei, ke ola o na keiki liilii, mamuli o ka loaa oe o na ea maikai, ame ka noho oluolu ana o kela keiki liilii. No keia mau pilikia like ole, i hiki e ikeia aku, ke kumu o keia hooikaika ana, e lona na aina ame na home no na kanaka Hawaii e hoi aku ai, a e loaa ai hoi he noho palekana ana, ami keia pilikia lehulehu, e hiki e ikela aku e kakou.

            Nolaila, o ka loaa ana o kou aina, ame kou home, ke kahua mua o keia nui e loaa ai i kou ohana ke noho hauoli ana. A ina o ia i@o iho la ke alanui alaila e loaa ana ia kakou, no ke kumu, e haawiia mai ana na aina no ka kou.

            Ma keia wahi e pono no na kanaka Hawaii e hoomaopopo pono, a e law i na aina e haawwa mau ana. E hoi ma luna o keia mau aina, a e hoohana aku me na manaolana, e loaa ana ka noho hauoli ana o kou ohana, a e loaa ana ia o kou ohana, a e loaa ana ia oukpu ka hono kupka ana. A e loaa ana ka olelo a kahiko, "he lani iluna a he honua ilalo."

            O ka noho ana o na hanau@a o keia mau aku, kekahi hana nui a kakou e nana aku ai. Ina @hemahema ka kakou hoohana ana i keia mau pomaikai e n@le ana ia uau hanauna, a o ko lakou nele ana o ia ko lakou  noho pilikia ana, a e kau mai ana na hoahewa ana a ia poe ia kakou, mamilo  ko ka kou mau hemahema.

KE NOI ANA I KA AINA

Ke kokoke aku nei kakou i na la e waeia mai ai na kanaka kupono, no ka hoi mua ana maluna o na aina hoopulapula ma Molokai. Ma ka nana ana iho i na manao o a Komiaina, i hoakakaia maloko o ka laou halawai i malamaia ma ka la @@ o Pepeluali, e ike ana ka kou, ua ku mai ka uinau  hooponopono i ka aina ame ka hoomakaukay ana no ka hoijoi ana kau i na kanaka mau ma luna o na aina ma Molokai.

            He hoailona keia ia kakou e na ka @@@@@ Hawaii, ua kokoke mai ka la a kakou i makemake ai, a e manaolana ai, no keia mau makahiki loihi. Ka la hoi a ka Elele Alii aloha Kuhio i makemake ai a i manaolana nui ai e ike. O ka holomua o keia hana nui, aia no ia ia kakou e ka lahui. Aka @na ka aoao o ko oukou e ka lahui. Aka on a ka aoao o ko oukou meakakau, aole @epohopo ana, a ke manao mau nei e loaa iʻo ana no ka holomua keia hoao ana o kakou e hoopulapula hou i keia lahui.

            Ua hukuluia ,ai e ke komiaina ka manao, e waeia na kanaka i loaa he mau dala ma ko lakou aoao, a i poe kamaka hoi i @oaa he mau keiki. O ka manao nui o keia ninau hoepulapula, o ia no ka ulu hou ana ae o keia lahui, ahiki e hoolaupaʻi hou i na kualomo aloha o Hawaii aina, a e ike hou aku i na home Hawaii, e ku mai ana ma kela me keia pea  o ka aina, na home i loaa maloko olaila je mau kanaka Hawaii, he mau keiki Hawaii, a he ome hoi e pohaooa ana e ke aloha ame ka noho kuokoa ana.

            E lilo ana paha keia i ninau e eha ai kekahi poe kanaka Hawaii, aka e ike mai kakou, aole keia o ka pau ana o ka waeia ana o na k@aka, aka o ka mua keia o ka waeia ana, a e ike mai kakou, aole e hiki ia kakou e wae i na kanaka i loaa keia mau hemahema, o ia hoi i lawa ole i na dala kupono no ka hoi ana aku maluna o ka aina, a i loaa ole hoi he mau keiki.

            Aole keia ninau dala e lilo o mea ma kaʻu ia e na kana Hawaii. No ke kumu o keia ninau, ua hapaiia mai no ke kumu ua ike no kakou,  o na dala i makemakeia e haawi mai ia kakou, he heluna uuku wale no, a o ka mamap ana e nui mai kela haawina, o ka hoihoi ana aku no ia ia kakou iho, malalo o kekahi aie nuiana. Aka, in a ua loaa he mau dala dupono i kela ame keia kanaka Hawaii, ua lawa ia,

            Aole oe i manao ia e kukulu ana oe i kou hale, a i ole e kuai ana i kau mau holoholona. Aole o ia ka manao. O ka mea i manaoia i loaa ai ia oe, ha mau dala no ka hoolawa ana i kou mau polikia, oiai oe e noho ana e lawelawe i kou aina. E hoomanao iho no oi oukou e ka lahui, o ka ninau ai no ka noho ana ka ninau ano nui. O kaiʻa , e loaa ana ia oe, in a oe he kanaka makemake e hele e lawaiʻa. Aka in a ua nele oe i na pono e hiki ai e loaa ka ia ia oe, ua namaoia e looa ana no kau iʻa mamuli o kau mau dala.

            O na la mua o ka noho ana aku na la hookaumaha ia oe me kou ohana, mahope o ka ulu ana ae o kau mau mea kanu, ame kau mau holoholona, e loaa ana ia oe ke ola mai ia mau mea mai. No keia mau la mua keia ninau dala kupono, a mai makaʻu oukou e ka lahui, e hoomakaukau i mau dala na oukou, a i keia la, ke ku mai nei kela mau koi aʻu, a ke ninau mai nei, ia makaukau anei oukou. Ke manaolana neu au, e loaa ana no ka oukou pane, ua makaukau oukou.

            O keia põe i makemakeia e hoi mua maluna o ka aina, he poe helu wale no, aka, eia aku ka heluna nui i ka manawa e makaukau ai na lua hookiʻo wai, a e pau pono ai kela ninau wai. Ua hoike aku  makou, e kiiia ana ka wai mai ke kahawai mai o Waihanau, a i ka manawa e loaa ai kela mau luahookio, e lawa ana ka wai hookahekahe no 1300 eka aina. A ia manawa e wehe hou ia aku ai na aina no na kanaka e hoi aku ai. Nolaila, in a aole oe i makaukau i keia la, e hoomau aku i ka hoolawa ana ia oe iho me keia mau dala e koiia mai nei e na Komisina, no kou makaukau i ka la e kahea hou ia mai ai oe; e wae i kou aina. Ke koi aku nei au ia oukou, mai hooku i ka hoomakaukau ana, aka, i kela ame keia la, e malama i kekahi, aole hoi e ai a pau loa.

            O ko kanaka e malama ana i kekahi hapa o kona uku mahina, oia ke kanaka kupono e haawiia mai ai o ka aina, no ke kumu e lilo ana no na la mua i mau la kupilikii no kou noho mua ana ma kela aina, a in a aole oe i makaukau e lilo ana ia makaukau ole ana ou, i kou pau ana, ua hoike aku kakou ia Amerika i ka hiki ole ia kakou e hooko aku i na mea i hoikeia aku e kakou.

            He ninau ano nui keia i ulu mai, aka aole no nae i nele ko oukou meakakau i ka hoike e ana ia oukou i keia pilikia Ma kekahi ano, aole je pilikia, no ka mea, o na kanaka i loaa na dala kupono, o lakou iʻo no na kanaka kupono, o lakou iʻo no na kanaka kupono loa e haawi mua ia mai ka aine no ke kumu, ua maa lakou i ka malama ana i kekahi ame ka ai aua i kekaho A o na kanaka hoomakaulii, i ia na kanaka e ola ai keia lahui.

            Elike me kaʻu i hoike ae nei maluna aole kakou e makaʻu ama o keia minau, no ka mea, ua loaa no he mau kanaka Hawaii i hiki e loaa na dala, e like me keia e koiia mai nei e ke Komisina O ka ninau oi aku paha o ka paakiki, o ia no ka ninau keiki. Aka, in a he mau kanaka Hawaii keiki ole kekaho, e hele aku lakou e imi i mau keiki na lakou. Ina aole i mare i ka wahine, e mare aku i keia mau la, i hiki ai e loaa ua keiki mamua o ka@wehe hou ia ana mai o na aina, mahope iho o ka lpaa ana o ka wai.

            Naluna o keia ninau keiki, ke koi aku noi au i na keiki Hawaii ame na kaikamahine Hawaii, aole oukou e papaia aole e mare i na kane o ko na aina e, aka, e hoomanao iho, o ka loaa ana o na keiki Hawaii ka mea e ulu hou ai kou lahui aloha.

            Ina he maukeiki hapa o ke koko Hawaii, in a oukou e mare ana i na kane o ko na aina e, e lilo ana kau mau keiki i, poe Hooneleia i na pomaikai o keia kanawai. Nolaila, e noonoo me ke akahele i kau kane e mare ai.

            No ka pomaikai o na keiki a kakou keia mau aina i heleia ae e kii, a nolaila aole ka poe mea keiki ole, e lilo i poe huhu mai i ka poe i loaa ke keiki, a manao iho paha, ua kapakahi keia mau hana a ke Komiaina. O na keiki a kakou na koo o keia mua aku, O lakou na makua Hawaii o keia mua aku, a no keia mau kumu, e lolo kakou ka lahui i poe nana ana me ka hoomaopopo ana i keia ninau.

            Ke hoike hou aku nei au, aole oʻu makaʻu i keia mau ninau i hoouluia mai nei e ke Komisina, no ka mea, e hikiana no ia kakou e pane aku me ke kanalua ole, no ka mea he poe kakou i makemake e loaa na pomaikai i ka lahui holookoa, O keia mau pomaikai i i,iia no kakou, he mau pomaikai i ma kemakeia e hoomauia aku, a kau aku i ka kakou mau pia o keia mau makahiki aku e nee mai ner. He mau pomaikai no hoi e hiki ole ai e loaa i na makahiki uuku, aka, aia ma keia mau @ana. una aku e hiki mai ana, na lakou e ike pono i keia waiwai nui, i haawiia mai ia kakou e ka lahiu Hawaii.

            Mai makaʻu, e ku me ka maloeloe, a e lalau i loaa ia oe ame na manaolana hauoli, e kikoo aku imua no ka pomaikai o ka lahui Hawaii.

            Maluna o ka ninau, o wai la na kanaka kupono no ka hoihoi ana aku maluna o kela mau aina i kinohi, ua manao ke Komisina o ke kanaka he mau wahi dala kana ame na keiki no ka mea k lakou na kanaka kupono loa e haaw mua ia na sina.

            Ua kuaiia na paipuwai, a o ka hoomaka aku no ia o na hana no ka hoomoe ana. AOle no e loihi loa na la, a e hoomaka ana na kanaka mua e hoi aku maluna o na aina pili kanakai o Kalamaula, Molokai

            Ke hoomau la no ka hana ana, i kahi e hiki ae e laweia mai na wai o ke kahawai o Waihanau, a i ka pau ana o keia hana, o ka hoomaka aku no ia o ka eli ana o na auwaha ame ka eli ana malalo  o kela mau kulapa.

            Ua kuai iho nei ke Komisina i haa huki palau, a na keia kaa e kulai na kumulaau kiawe, a i ka pau ana o kela mau waho i ka hoomaemaeia, e loaa ana kahi e hoomaka ai o ke kanu o na meaai,, ame na pono o na holojolona.

            Ke malamaia mai nei kekahi mau moa mai Keaau mai, Puna, Hawaii. He mau moa hanau nui keia, a i ka makaukau ana o na kanaka e hoi aku ma ko lakou mau aina ua loaa na moa e hoomaka aw na kanaka i makemake ia hana o ka hanai moa.

            Ma ka nana kau e loaa ana ka pomaikai i na kanaka mua e hoi ana maluna o keia mau aina. He mau eina maikai kela makai o Kalamaula. Ua mapopo ka loaa o na hoolojolona e hoomaka ai e hanai.

            O @ein makuaukau e hoohanaia mai nei o na kanaka, o in no ka makaukau i hiokeia aku ma keia mau kolamu i na pule i hale aku. Aole mea a na kanaka e kuhalahala ai, no ka mea @ loaa ana na mea apua i makemakeia.

            Aole nae o na Komisina wale no ke hoomakaukau, aka, o kakau ka pono o keia mau hana. E hoomaka mai kakou e hoomakaukau.

            O na punaa kumulau kekahi e hoomakaukauia ana no kakou. I keia mau la aku, e hapaiia mai ai kela ninau. A o ka mea hou aku i ko@, o ia no na pipi waiu i makemakeia no ka nui o ka waiu, ame ke koikoi o ka waiupaka.

            Aole no hoi he hewa o ka hanai ana i mau hipa ioko o kou mau pa. O leia mea o ka hipa, he holoholona hoomomona aina ia. O kona mau mea apau e haule ai maluna i ka honua, he mau mea e hoomomona ana i kela lepo. A he holoholona hikiwawe no hoi o ka nui Hookahi no makahiki, ua loaa kona ulu ana, a ua makaukau, no ke kuaiia. Ua hiki i na hipa ke ai i na nahelehele like ole, a he mea e hooemi mai ana i ka luhi ame ke koikoi o ka weale ana i kou mau kihapai. O kona hulu, ua hiki e loaa kekahi mau dala ia oe. i keia mau la, ua emi loa ke kumukuai o ka hulu aka, aole e mau ana kei@ emi

            Ua emi mai ka waiupaka ahiki i ka hapalua dala i keia la. Aka, o ka hapanui i ka waiupaka, ke laweia mai nei mai na aina e mai, a in a e loaa ana ka waiupaka i hanaia  Hawaii nei, e ilio mai ana kela mau dala i na kanaka hana waiupaka o kakou nei. O ka hana waiupaka kekahi oihana nui ma Nukilani, a o ia ka mea nana e @oowaiwai nei i kela lahui kanaka. No keaha no oi e hiki ole ai ia kakou ke hana i keia mea, e laweia mai nei au, e hiki mai ana ka la e lilo ai keia mea, i mea hoouna ole ia mai i Hawaii nei, no ke kumu, ua hiki lao ia kakou e hana nokakou iho. O ka mea nui wale no o ka hoomaka ana, a in a e lilo ana na na kanaka ana, a in a e lilo ana na na kanaka ma Molokai e hoomaka keia oihana, ke manao nei au;a holomau ana kakou ma keia oihana. I keia la ha mau @ausa@i daia o Hawaii nei e lilo nei i na aina e no keia mea he waiupaka, a lilo mai ana kekahi o keia mau dala i mea  e hoopomaikai mai ana i na kanaka i komo aku i'oko o ia oihana.

            Eia no hoi ka huamoa o Kaleponi ka komo mai nei i Hawaii nei, a he mau tausani dala o Hawaii nei, i lilo nei no keia mea e komo nai ana iloko o keia oihana e ike aku ana no kakou i ka loaa o ka pomaikai ia poe kanaka. O ka huamoa, aole on a manawa e emi loa ai ahiki ole paha e loaa ka pomai kai. Oiaio no, e emi mai ana paha ke kumukuai aka o ka manao a@n e hiki ole ana e loaa ka pomaikai, ke manao nei au aole loa e hiki mai ana ia manawa I keia mau la, ua emi mai ka kumukuai i  keia mea, a ua hiki e loaa na ka 50 keneka o ke hakini hoolaki, a o na hua ano inoino no hoi e loaa ana no kekahi kumukuai emi iki iho paha malalo o keia. Aka e ike mai kakou o ke kumukuai o keia mau hua o Kaleponi, he 40 keneka ma ia aina, a in a o ia io ke kumukuai, alaila e emi ana ka kakou hua ahiki i kela kumukuai. A in a he 40 keneka no ke kakini, ke manao nei au in a kakou e komo nui aku ana iloko o keia hana o ka hanai moa, ee hiki mai ana ka manawa, e ohi nui ai kakou i kekahi hapa o keia mau dala e holo nei i kela aina no keia mea he huamoa. A ma kahi o ke 40 keneka, ke manao nei au e loaa ana he mau pomaikai nui. Aole nui o ka hanai wale no kau hana. I keia manawa, in a e hiki ana e loaa kahi e emi loa iho ana na hoolilo o ka malama ana ia lokou, a o ka mea e loaa mai ana i ka mea hanai moa, o ia no ka ohi ana i na pomailai he nui.

            Eia na palahu ke kuaiia nei no na dala he nui. O keia kekahi manu hiki e hanaiia ke loaa kahi akea e holo ai lakou. He uuku loa na hoolilo no ka hanai aina i keia manu. O ka mea nui i kona hanai ana, oia no ka hoohuli ana mai ia lakou, e hoi mai i kauhale e moe ia o ka po, a o keia wale no nae i na keiki liilii. A ka hele ana ma ke kula, ua hiki no i na manu ke hele no pomaikai, ua oi aku mamua o ka hanai ana i ua manu e ae. Malalo mai o ka hanai moa, o ka palahu ka helu elua. I na la nui Karisimaka, ua hiki e loaa ke 50 keneka o ka paona o keia manu. Ua oi aku kona pii mamua o ka puaa. Ua oi aku no hei kona onoia mamua o ka puaa iwaena o na haole.

 

Teritore O Hawai

Keana o ka Puuku, Honolulu, Oahu.

            Ma ka hana e hoopau ana i ka HONOLULU PACKING COMPANY, LIM ITED.

            OIAI, o ka HONOLULU PACKING COMPANY, LIMITED, he hui ia kukuluia a e ku ana malalo a ma ka mana o na kanawai  o ke Teritore o Hawaii, i kulike ai me ke kanawai i hoomakaukauia ma na hana o keia ano, ua waihoia mai iloko o keia keena hepalapala noi no ka hoopau ana i ka hui i oleloia, hui pu me kekahi palapala i hooiaioia i hoohui pu ia me ia, elike me ia i koiia ai ma ke kanawai.

            NOLAILA, ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha i kekahi mea, a i na kanaka epau, eh mau kuleana mamua a e kuleana nei paha i keia manawa ma kekahi ano iloko o ka hui i olelia, e pono e waiho mai i na ku e ana no ka aeia aku o ka palapala noi i oleloia maloko o keia @eeua, mamua ae o ka ho@a 12 awakea o ka la 1 o Mei. 1922, a o kela ame keia mea o makemake ana e hooloheia aku maluna o ia mea, he pono e hoca kino ae ma ke keepa o ka mea nona ka inoa malalo iho maloko o ka hale Mana Hooko, Honolulu, ma ka ho@a 12 awakea o ka la i oleloia, a e hoike mai i ke kumu, in a ke kumu kekahi, i wahi e ae ole ia aku ai ka palapala noi i oleloia.

A. LEWIS, JR.,

Puuku, Teritore o Hawaii.

Honolulu. Feberuari 23, 1922.

6492 - Feb. 24; Mar. 3, 10, 17, 24, 31;

Apr. 7, 14, 21, 28.

 

TERITORE OF HAWAII

 

Keena o ka Puuku, Honolulu, Oahu.

 

            Ma ka hana @ hoopau ana i ka Ha wa@ian fibre company, limited.

            OIAI, o ka HAWAIIAN FIBRE COMPANY, LIMITED, he hui ia i kukuinia a e ku ana molalo a ma ka mana o na kanawai o ke Teritoro o Hawaii, i kulike ai me ka kanawai i hoomakaukauia ma na hana o keia ano, ua waihoia mai iloko o keia keena he palapala noi no ka hoopau ana i ka hui i oleloia, hui pu me kekahi palapala i hooialoia. I hoohui pu ia me ia, elike me ia i koi@a ai ma ke kauawai.

            NOLAILA, ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha i kekai mea, a i na kanaka apau, he mau kuleana, ma@@@, ma kekahi ano iloko o ka hui i oleloia, e pono e waiho mai i na ku e ana no ka aeia aku o ka palapala noi i ooloia maloko o kela keena mamua ae o ka hora 12 awakea o ka la 1 o Mei. 1992, a o kela ame keia mea e makemake ana e hooloheia aku maluna o ia mea, he pono o hoea kino ne ma ko keena o ka mea nona ka inoa malalo iko maloko o ka Hale Mana Hooko, Honolulu ma ka hora 12 awakea o ka la i oleloia, a e hoike mai i ke kumu, in a he kumu kekahi i wahi e ae ole ia aku ai ka palapala noi i oleloia.

A. LEWIS, JR.,

Puuku, Teritore o Hawaii.

Honolulu. Feberuari 23, 1922.

6492 - Feb. 24; Mar. 3, 10, 17, 24, 31;

Apr. 7, 14, 21, 28.

 

MOOLELO O KA HALAWAI 22 A KE KOMISINA O NA HOME HAWAII, FEB. 14 19@2

 

            Mahope o ka heluheluia ana o hui olelo o ka halawai 21, ua apone@@ ka lokahi.

            O keia malalo iho nei na koh@i@@@ no na paipuwai, 7000 paipuwai @@@ iniha ame 26,000 kapuai hookahi i @@@ no Molokai:

            Catton Neill & Co., 2 iniha, $13@@@ I iniha, $2251.60; na la, 5; Am@@@@ Factors, Ltd., 2 iniha, $1339.75; @ @@ ha, $2298.32; na la, 21; Honolulu @@@@ Works, 2 iniha, $1312.50; 1 iniha $@@@@ 60; na la, 5; Kahului Railroad 2 @@@@ $1355; 1 iniha, $2320.95; na la @

            Mamuli o ke noi a Mr. Duncan i @@@ kuaia e Mr. Akana, ua hooholoia e @@@ nauwe like ia na kapuai paipuwa@ @@@ waena o C@tton Neill & Co. ame @@@ Honolulu Iron Works, oini o la@@ @@@ mea koho haahaa loa.

            Na kohokoho no ko kaa huki @@@ ua haawiia ia Schumao Carriage @@@ oiai o ia hui wale no ka i koho @@@ ia kaa, a o ka uku he $1875.

            Mamuli o ke noi a Mr. Duncan kuaia e Mr. Akana, ua hooholoia @@ noia ke koho, a e haawiin i ka Schuman ka hoolawa ana i ke kau @@@@ palau.

            Ua hapaiia mai ke kuku'i ka@@@ @@ ana maluna o ua hool@la ame ka @@@ makaukau ana, no ka hoi ana ake @@@@ kanaka mua maluna o ka aina @@@ manao o Mr. Duncan  hoomakau@@ @@ua ke Komi@ina i ka aiua, i hi@@@ e loaa koke i na kanaka o hoi ame mau loaa, mamuli o na mea i k@@@@@ Ua manao oia he mea pono e palau @@@ Komisina i hookahi eka, a e kan@@@ eka no ka poe e hoi aku ana. Ua @a nao hoi o Mr. Akana na ua kauaha @@ o hana i keia, amalalo o na kuhikuhi ana a Mr. Lyman, i hiki ai e loaa i ua poe kanaka la, ke ike ana ia hana.

            Maluna hoi o ka hoomaopopo @@@ ana aku i ke ano o ka noho ana o @@@ kanaka maluna o ka aina, ame na a@@@ nui, e hiki ai i ke Kominina e ihe @@@ iakou iho, in a paha ke hookoia mai @@@@ na kumuhana i waihoia aku i na kanaka ua manao o Mr. Duncan, e koiia ahu @@@ kanaka e haawi mai i kela ame he@@@ kanaka e haawi mai i kela ame @@@ manawa i mau hoike mai ia iakou @@@ no ka neemua ana o ko iakou ku@@@@ maluna o ua mau aina la, a e hui pa @@@ me keia ka hoike a ka Lunanui @@@@ no o ia mea hookahi.

            Ua hoike mai o Mr. Duncan, ua lena mai iaia he leka mai i Samuel Ke@@@ ewa mai o Lahaaina, Maui, e noi @@@ ana i ke kii o na hale i makemakeia e kukulu, na palapala pa'ihakahaka @@@ aina, ame na hoakaka apau no ke @@@@ o na pa e kukuluia aku ana.

            Oiai aole he mau hana hou aku @@@@ hoopaneeia ka halawai a hui hoa Feberuari 21, 1922.

            GEO. P. Cooke.

Lunanui a Manahooko âme Kakau@@@@

            Eia ke keiki Geo. P. Cooke @@@@@ maka mai nei o uwi i kana mau @@@@ waiu, a e hana mai nei i waiupaha @@@ ka manawa e makaukau ai na kanaka Hawaii me ka iakou mau waiu, o @@@ hoomaka no ia e hoolala no ka @@@@ mai i Honolulu nei. Ma ka nana @@@ i ka nui o ka waiu nui keia. A ua @@@@ loa e hoomaopopoia aku i ke'a la, @@@@ e lawa ana keia ana no na @@@@ loaa nei i keia manawa.

            O no kao kekahi mau holo@@@@ maikai e malama ai. Ua hiki e @@@ ka waiu mai na kao mai, a he wa @@@ komo ole ia e ka mai akepau. O @@@@ ka pilikia nui o ka waiu pipi no @@@ hanai, ana i na keiki liilii. O ka w@@@ kao, ka wau e oleloia nei e na k@@@ o ia waiu e hiki ai e loaa ka ikaika na kekii liilii. He maala@i loa @@@ malamala ana. Ua hiki e ola ma @@@ e hiki ole ana i na pipi ke ola. A he maikai no hoi kona i ka oe. O kanaka Hawaii i maa i ka ai ana i io kao, ua oi aku ko iakou ono i @@@ io mamua o na mea e ae. A ua aku mamua o ka io pipi a hipa @@ O na weuweu e hooleiia ana i l@@@@ ole i ka pipi o ke ai, o ia no ka mea @@ ai ai ke kao, a e ola ai me ka m@@@@@ pu.

            O ke ola o na keiki ka mea oi a @@ o ka waiwai ma keia hoi ana maluna o na aina hoopulapula. No ko ia'u pomaikai ke@a hooikaika ana. A @@@ manao nei au, o ike uku anu he@@@ i ke ola maikai ae o na keiki ke @@@ maluna o keia mau aina. E loaa a ia iakou ke holoholo ana ma na @@@ akea, a e loaa pu ana ia iakou @@@@ maikai nana e hooikaika i ho @@@@ mau kino.

 

na leka kii ole ia mai ahiki

i feb. 18 1922.

 

Ekolu, Sam      Kamiko, I@@

Alapai, Eliz.    Kapulani, @@

Holeka, Annie (3)       Kili, Geo@@@

Kaanapu.                     @eahou, B@@@

Kaili, Mrs. O               Nao, Chae@@@

Kaua, Mrs. Mary         Nihipali, D. D.

Kalaaukahi Mrs.         Polikapu, D.

Kaleiiki, Mrs. L.          Pahunani, Mr. M.

 

E ninau i na leka hoolahaia.