Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 9, 3 March 1922 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

OWAI KA KAKOU MOHO ELELE LAHUI?

            O ka ninau maluna ae, he ninau ia na kela ame keia mana kono he pane aupuni keia Teritore, ma ka la 25 o Maraki e hoea mai ana.

 No ke kokua ana aku nae i na mana koho, ma ka paneana i ka ninau me ka pololei, maluna o na kumu kupono âme na mea oiaio, i pili aku i na maho elele lahui e holo nei, ua konoia mai makou e hoomaikoike aku i keia mau mea mahope ae nei.

            He eha mau moho e alulu nei i ke kulana elele lahui mai Hawaii aku nei o Harry A. Baldwin, ka na Republika i wae ae, ai; o L. L. McCandless ka na Demokarata i wae ae ai; a ke holo kuokoa nei hoi o J. Kumalae ame Mrs. Mary H. Atcherley, mai ka aoao Demokarate ae.

            Ua hookahua keia mau moho apau ia lakou iho maluna o ko lakou mau kahuahana kalaiaina, o keia kekai mau mea a na mana koho e nana mai ai, a hooholo me ka noeau, no ka oiaio o na mea maloko o ia mau kahuahana ame ka ole.

            Ke ku nei o L. L. McCandles maluna o ke kahuahana, e haawi ana i na mahalo kiekie ana, no na hana a ke Keikialii Kalanianaole i hana ai ma Wakinekona; me ke koi mai, oia ka mea ku pono mana e hoopau pono ae i kekoena o kana mau hana ma Wakinekona oi loa aku, ma na mea e pili ana i ke kanawai hoopulapula lahui

            E hookaika aku ana oia i wahine loa mai ai he haawina hoomau no ka wahine kane make, ke Kamaliiwahine Kalanianaole; pela me kekai haawina no na alanui, no ka oihana hoonaauao, apela wale aku.

            E hiki ana nai ia kakou ke manaoio aku i kekahi kanaka, i ku mau aku imua o oukou e na manna koho baloka, a hoike aku i kona kue me ka ikaika i ka ke Keikialii mau hana ma Wakinekona, e hoinoino ana iaia ma na ano apau, e hooko ana oia i na olelo o keia kahuahana hou ua? Aole loa !

            Ma ka manawa a ke Keikialii Kalanianaole e hooikaika ana, no kona kau hope lao i ka aha olelo lahui, o ka bila hoopulapula lahui, kekahi o kana kahuahana i hele aku ai imua o na mana koho baloka; ua apono aku ka lahui ia hooikaika ana, mamuli o ke koho ana iaia a puka i elele mai Hawaii aku nei. O McCandless ka mea ku-e ino loa; o ka poe i ku pu me ia maluna o na kanua haiolelo ia kau koho baloka, ke o mau nei ka lakou mau olelo hoinoino no ke Keikialii, a no ka bila hoopulapula ahiki no i keia la.

            Kupanaha ka loli hikiwawe ana ae o kela ku-e âme cela hoinoino, a i ka mahalo loko o keia mau la, malia paha no ka make ana aku nei o ke Keiki alii Kalanianaole, e ike ole mai ai i ke ano o keia mau hana hoomaewa, pela no ma kekahi ano ke nana aku; aka nae o ka mea oiaio, no ke pahele ana aku no ia i ko oukou noonoo e na mana koho, i wahi e punihei mai ai i ka maikai o ke kauahana, a koho mai oukou ia L. L. McCandless, oiai nae, o ka mea oiaio, he iliohae maloko, a he hulu hipa mawaho. Ke homo nei o J. Kumalae ma ke ano he moho kuokoa ma ka aoao Demokarata, maluna no o kona kahuahana; iloko o kana kahuahan, ua kukulu mai oia i ka ninau hoopae limahana, ma ke ano, o kekahi ia o na mea kupono ole, a he pono e ku-eia aku me ka ikaika, e na mana koho

o keia Teritore.

            Mahope iho o ka wae ana ae o ke komite ku waena teritore o ka aoao Demokarata ia McCand less @ @oho ell lahui, na kela aoao kalaianina, ua loheia ko Mr. Kumalae manao e holo mai ana oia he woho elele me ke kakaii nae o ka hooiaia loa ana, ahiki i ke wae ana ae o na Republalika i ka lakou moho elele.

            Ua maopopo loa mamuli o kela kauki@ ana mai i ka hopena o ka ahaelo@e Repubalika, e kauka'i umi ana o Kumalae i kona holo moho kuokoa

in a aole e wae ae ana na Repubalika i kekahi Hawaii i moho na lakou, aka in a he Hawaii ke wa@ia ae ana, o kona hoopaa no ia i ka manao e holo moho kuokoa.

            O na kanaka o keia ano, ua ake wale no i kona hanohano, me ka nana ole ae i kona aoao kalai aina, a o kona kauka'i ana mai no ke koho aku o na Hawaii apau iaia, ua hookahuaia maluna o kela manao hookahi no, e loaa iaia ka hanohano, o ka lilo ana i moho elele mai Hawaii aku nei no Wakinekona.

            E hiki anei ia kakou ke haawi aku i na baloka i ka mea e ku-e ana, i ka hoopakele ana ae i na oihana mikiala i loko nei o ka aina, ma ke ku-e loa ana aku i ka hookomo ana mai i na limahana no na mahiko? Aole loa!

            Eia hoi o Mary Haaheo Atcherley, ke holo mo ho kuokoa nei no, ma ka aoao Demokarata, ma iuna no o ke kahuahana hookahi, i like aku me ka Kumalae âme ka McCandless.

            Ke ku nei ka ninau, kuleana o na wahine e paa i na oihana aupuni, me ka pohihihi, he po hihihi a ke kahuahana Demokarata, ame na olelo hooholo i aponoia ae e ka ahaelele Repubalika e koi ana i ka ahaolelo lahui e hoololi i ko kakou kanawai kumu, i kuleana ai i na wahine ke paa @ na oihana aupuni; nolaila ua lokahi ko kakou mau aoao kalaiaina kuloko ame na alakai kalai aina aole e hiki i na wahine ke paa i na oihana i keia moho kuokoa he au baloka kiola wale no ia.

            Ua wae ae na Repubalika ia H.A. Baldwin i moho na ia aoao, maluna o ke kahuahana a@ke Keikialii Kalanianaole i ku ai iloko o ka 1920, mamuli o ko lakou manaoio ana, i loko o keia manawa, oia ke panihakahaka kupono, no @@ koena o ke kau i pau ole o ke Keikialii.

            He kanaka o H.A. Baldwin; i ake ole maina keia kulana; ua nui kana mau hana ma Hawaii nei, i makemake nui ia ai kona noho ana maanei, aka nae, me kona nana ole ae i kana mau ana ponoi, ua ku mai oia, a hooiaio mai, no Kona makaukau e hooko aku i na mea apau ke hana a ka lehulehu e hookau aku ai maluna on a; a ma kekahi ano ke olelo ae, ua oi aku kona madee e hooko i ka hana no ka pono o ka leulehu, mam@a o kona noonoo no kana mau hana ponoi.

            O ke kanaka elike me ko Baldwin ano, he kanaka ia e hiki ole ai ke hoohewahewaia aku ke ano o kana mau hana, in a nei no kona lilo i elele lahui mai Hawaii aku nai, elike me na moho e @@@@ ku mai nei me ko lakou mau kahuahana pahele baloka aka he kanaka oia, e hooko ana, elike me ia i makemakeia aku ai, e na makaainana o kei Teritore. He kanaka o Mr. Baldwin i piha me ka oluolu, ke akahai ame ka waipahe, na ia mau ano on a, i hookaulana ae iaia apuni o Hawaii nei; no ka mea ua hooko aku oia i kona mau ano oiaio apau, ma kana mau hana keku mai nei ia mau hana, a kuhikuhi mai, aole he hoaloha oiaio e ae no na Hawaii ame Hawaii, aka o Baldwin wale no.

            He kanaka o Mr. Baldwin i hiha me ka oluolu, ke akahi ame ka waipahe, na ia mau ano on a, i hookaulana ae iaia apuni o Hawaii nei; no ka mea ua hooko aku oia i kona mau ano aiaio apau, ma kaha mau hana, ke ku mai nei ia mau hana, a kuhikuhi mai aoke he hoaloha oiaio e ae no na Hawaii ame Hawaii, aka o Baldwin wale no.

            He akahele oia ma ke kamialio ana, aole nae o ka nui o ke kualehelehe ka mea e loaa mai ai kekahi mea i makemakeia, aka ma ka hana ; a ke maaoio nei keia pepa, ma o H.A. Baldwin la, e oili mai ai kekahi mau hooponopono ahaolelo ana, e hoohauoliia ae o Hawaii nei.

            He hooponopono aupuni Repubalika ko Amerika i keia la, nolaila he hana naauao loa na na mana koho baloka o keia teritore, ka hoouna ana aku I repubalika i ka ahaolelo lahui, o ua Repubalika la, oia no o H. A. Baldwin.

MA KA HANA E IKEIA

AI KONA KUPONO

            Iloko o keia mau la hakoko kalaiaina, he nui na olelo e kamailioia nei ma ke ano hoinoino, he kanaka kupono ole o H.A. Baldwin, e lilo i elele lahui i Wakinekona no ke kumu he kanaka oia iloko o ka hui mahiko, ame ka hui holakahiki a o kona pomaikai ponoi wale iho no kana e hooikaika ai, me ka noonoo ole i ka pono laula o keia Teritore.

            O ka oiaio a oiaio ole o keia mau olelo na ka moolelo ia i pili i ko Baldwin ola ana e hoike mai; a in a e ikeia ana ka oiaio oio aka he mau olelo wale no ia, e pulapu aku ana i na mana koho alaila e koho lakahi na mana koho apuni keia Teritore iaia i elele i Wakinekona.

            Ua mopopo i na mea apau e noho nei m@@@@@ o kei Teritore ka Harry A. Baldwin mau hana ame kona ano; elike me ko lakou kamaaina ana i kona makuakane ia H.P. Baldwin. Ua maopopo ia lakou, o Harry A Baldwin kekai kanaka i komo kino aku ioko o ka oihana kanu koma Hawaii nei ame ke kanu halakahiki na oihana ano nui loa iloko nei o ka aina; me ia komo nui no nae iloko o keia mau oihana, o H.A. Baldwin kekai kanaka nona ka moolelo kilakila koa e ku nei, no kona lilo i mea kokua nui, ma ka hapai ana ae ia Hawaii iluna.

            He mea anei kekahi poe Demokarata e ae, kekahi i hoopomaikai nui ia mamuli o keia mau oihana hooholomau iloko nei o keia aina?

            Me kona mau pomaikai i loaa mai mamuli o kona hooikaika kino ana aku ma ke ano hoopono a ku i ka hanohano mailoko mai o keia mau oihana ua hoolilo aku oia i kekahi hapa o ia mau pomaikai no ke kokua ana ia ha'i

            E ninau i ko Maui poe, no ka Baldwin mau hana kokua? E ninau i na ma'i ma Kalaupapa Molokai, e hoohewahewa anei kekahi a olelo iho, he mau kakua ia i hanaia aku, ma ke ano piepiele? Aole loa!

            Aia ka Halema'i Malulani ma Wailuku ke ku mai la he kiahoomanao ka Hale ma'i o kula ma Waiankoa, Kula ka halema'i o Lahaina, ma Lahaina; ke kula o maunaolu, na kaikamahine i hoonaauaoia ma Maunaolu, ame na keikikane ma ke Kula Kamehameha; na Hawaii elemakule i noho hana no na mahiko e ohi nei i na ukuhoomau, kana mau kokua no na ekalasia Hawaii pilikia, am na kokua e ae he nui; aole anei keia i lawa no ko kakou hapai ana ae ia H.A. Baldwin ma kekahi kulana e hooiia ae ai ko Hawaii nei pomaikai ma ona la?

            Aole i noho poliuli o H. A. Baldwin i na makemake o Hawaii nei; no ko oukou pono e na makaainana o keia Teritore, a no ka hoopau pono ana aku i na hana ano nui i koe i pili loa i ka holomua o keia Teritore, ua makaukau o H. A. Baldwin, e kapae ae i kana mau hana kino apau, a hooko aku i ka hana nui i kau aku maluna o kekai makaainana Amerika no ka pono o Hawaii ame kona mau makaainana. Ua makaukau oia e hele aku i Wakine kona, kahi e hiki ai iaia ke hana aku no ko kakou mau pono; nolaila e hoouna kakou iaia !

KA BANAKO LIBERTY

            Oiai ma kekahi mau pule i hala aku nei, ua hoike aku keia pepe no ka nui o @@ Hawaii e hoahu nei maloko o kela ame keia Bauako o ke kulanikauhale nei a ua hoike pu@@@@@ hoi keia pepa i kona piha hauoli no ia a@uu maikai loa a na Hawaii i lawe ae ai. Nolaila ma keia ke hoike hou aku nei no keia pepa i kona hauoli mamuli o kona ike hou ana i ka nui hewahewa maoli no o na Hawaii hoomakaulii a no ka mea ma ka wa i weheia ai o kekahi Banako hou i.

            Ma ka Poaono aku la i hala i hookomo aku ai o Jonah Kumalae i kona palapala noi holo moho elele maloko o ke keena o ke kakauolelo o ke Teritore.

            He leka ka I hoea mai i keia keena mai Maui mai e hoike ana aia ma kahi o ke kanawalu pakeneka o na mana koho o kela mokupuni e koho ana no Baldwin

            Ma ka halawai a ke komite kuwaena Teritoro o ka aoao Repubalika i moho ae ai ma ka poakolu uei, i hooholoia ai e huli pono ia aku ke kupono o ka poe noi oihana mamua o ke apono ana aku o ke komite i na palapala noi oihana

            Maloko o kekahi hale ma kahi kokoke i ua alanui Pauoa ame Nuuanu i ala ae ai he hakaka ma ka po o ka Poakolu nei me ka moku ana o kekahi haole koa i ka pahi a ua paa ae hoi he elua mau wahine, me hookahi kaue, i ka hopuia e na makai.

            Eia na kalapu Repubalike o na wahine ke kukuluia mai nei ma na anahele koho like ole iloko o keia mau la ma na apana eha ame elima. No ka hookupono ana keia i ha wahine ma ke koho ana aku i ka moho e waiwai ai ka haawi ana aku o ka baloka iaia.

            Ma ka poaono ka la 11 o keia mahina e kuai mai ana na makuahne o ka Hui Kakua a Mana walea o na Poola i na laulau ma kepono ma ka Aala Makeke ma ke pakaukau 204. He 50 keneka ke kumukuai o ka laulau.

            He Demokarata ka i hoike ae i kona manao e koho ana oia ia Baldwin, ma keia kau koho baloka huikawa, i moho elele lahui mamuli o kona manaoio ua oi aku ka waiwai o kona baloka ke haawi aku i ka laau hua aole i ka laau hua ole.

            No ka iwi ana i waihoua hoonaauao o na keiki Hawaii e haawi ae ana ke Kalapu Hoouau Hawaii (Hawaiian Civic Club) he ahamele, ame na hana hoikeike maloko o ka Hale keaka Liberty, e hoomaka ana mai ka po aku o ka la o keia mahina a pau i ka po o ka la 11.

            Ma ka hora 12 o ka po o ka Poalua ae nei ka la 7 o keia mahna e paa a ka buke o ka poe kupono i ke koho baloka o ka Mokupuni o Oahu nei o ka poe i pea ole ko lakou mau inoa o keia ke manawa e hele ae ia e hoopaa i hiki ai ke koho baloka ma ka la 25 ae nei e hoea mai ana.

            E noho ae aua ka halawai a ka Ahahui o na Wahine Koho Baloka maloko a ka hale waiho buke o ke aupuni ma ke alanui Puowaina ma ka hora ekolu o keia auwina la Poalima no ke aponoo ana i ka hoike a ke komite i kohoia ai no ka hoomakaukau ana i na rula no ka ahahui.

            Eia ke neemua nei na hana o ua alanui o ka apano o Kakaako a i ku like ai me na mea i hoomaopopoia e pau ana ka hana ana i kela mau ala nui i loko ae nei o ka mahina o Okato @@@@ mau mahina mamua ae o ika @@@awa o ka aelike.

            Ma ka hora elua o ka auwina la o keia Sabati e noho ae ai ka halawai a ka Ahahui Pailina o Moanalua ma kahi halawai mau no ka hoolohe ana i na hoike a na lunanui o ka ahahui ame ka noonoo ana i na kumuhana apau no ka poe i kuleana i kela ahahui e hoea ae ma ia halawai.

            The Liberty Honolulu Ltd. o na Hawaii