Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 9, 3 March 1922 — Ka Pomaikai o ka Hoomanawanui [ARTICLE]

Ka Pomaikai o ka Hoomanawanui

' Ma ka moolelo o Umi ā'Liloa e loaa ai kekahi mau hoonaauao ana mai ia kakou, raa kana lawelawe a hookele hana ana, malalo o ke a'o a kona kahuna. I ka aneane ana mai o na la hope o Liloa, ke alii nui o Hawaii, oifti no ike alii e noho ana ma Waipio, rae ka na* waliwali o ke olia kino, kauoha ae la oia i 'kana "mau keriki imuft ona, ola hoi, o Hakau, ka ; hanaumua, a o Umi, ka lianau muli, e noonoo pu mai me ia no. ka pono o ko laua noho ana aku ke hala aku oia ma kela ao.

'Mamua .o ko kaua nee ana aiku imua 0 ka mea hel-uhelu, e nana mua ae kaua Ika mānao iloko o 'ke alii (Liloa). Mai ka wa maf o 'ka hui ana o Umi me kona makua (Liloa) ahiki keia mau la hope o ua alii nei, o ka mea nui loa iloko o kona waihona noonoo, o ia no kana mau kei£ki, oia o Haikau ame Umi. He nui loa kona aloha ia laua a elua; a no ia aloha i' kupikipiki-o ai o kona imnnao ma kahi q ke kupono, a kupono ole paha o ka mahele ana i ka waiwai i na keiki. 'O ia hoi keia, ina e maheleia ka noho alii i na ke'uki elua, e ponō ole ana; e .lilo ana ia i mea e haikaka ai a pilikia. 0 ka pono, o ia no, 'ka hoalii i kekahi, a i kanalka hoi ikekahi, aka nae ma ka hopena o ka X>iloa mau mahele waiwai ana i kana mau keiki, v\a hiki aku ia kaJtou (ke ike i ka naauao me ka hemo lple o ka naauao .o kana a kukulu kum.u alakai ana. I ka hoea, ana ae o na keiki imua o Liloa, ona ,wahi e waiho ana i ka nawaliwali, ua «hphau hou mai la no oia 1 na olelo a'o i na keiki elike no me ,ka mea i maa iaia, o: ia no o ke āiku; a hooinaopopo hou aku la no ia i keia, mau mamala olelo i na, keiki: " aloha .olua kekahi ikpkāhi. laop e Hakau, e kuu keiki, o oe no kuu pani hakahāila; ke alii o Hawaii nei. E aloha J»»i, a .e .nialāma i-kou pokii, a r no mēā 'o koii ia. Ua pau ae la na mea apau .ia oe, e kuu hia.po." ' E kā>mea iieluhelu, ; ku. no ,i 'ke aloha, ,ini . alii 'me ka npit<a. Tnai o f kau ''mauJ keiki ipunahele iniiia o alo,; mev koū ■puunauē a<ku i mau- wahi. v kulē&na ~honua me 'ka Ui£i ole' !kevhoolatwa. like ia, elike me kpli makowake, e ka maikua, ?Tana ae. la ua aiil la ia Umi i kana hnnau muli, me ke aloha, a i aku la; "E Utmi, e īiuu 'keiki, aole a'u wahi mea i koe nau e kuu keiki, a no.ka mfea ua .pau ae. H no i, kou hanaumua aa mēa apau. , Oia. kou aiii, koe wale no, ina oē e malama a e hahai. i na a'o a ke Akua o kpu maikuālkane nei, e»loaa no ia oe na 'pono ame na pomaikai; a na ke Akua np e hapai ia oe; a polaila> ko waiho aku noi au i ke AkUa me oe, o Kukailimoku. I malama no hoi oe, pau a pau keia inau mea i ka lilo mai iā 0.e."

A .pa& ae la keia, a hala mai kokahi wa, moea&u la o Liloa. Koho iho la na koiki me ke kuikahi ole o ka manao, a nō k.a o keia Hakau, he ikaaaka huhu kpia, hq ha-na ino i kanoHa, aole wale i.kanaika a kanakā, alka i na kanaka o ke Akua, a no keia mea, ua kiki ole ia tTirii ko npho pu : hou a<ku me ke alii, inamuli no hoi o ke kipaku ino. ia mai, mai ka noho alii mai. I ao la ke,kahnna o Uuii ia Umi i kona haku: '"E haele kaua, aole pono i !koe o ke alo' alii nei. I hoolohe no hoi oe i ka.'u mau olelo ia oe, ola ka hoi kaua. I hooikuli no hoi oe, mamamake kaua ame ika poe i tele mai me kaua."' Pane, mai. o.Umi i keia mau olelo i 'ke kahuna: "O v kau mau mea e olelo mai ia'u, owau e hooko aku." A pau keia mau hoolala no ka ihaalele-i ke alii, ku ae la >k6 kahuna, me Umi ame ke aikane ana a hele. Hele ma o ma Hamakua; a i ikeia wahi o Hamakua noho lakou. I mai la ke'kahunai»Umi: "E mahi kauaiai i ola keia mau la aku o ka nōho ana o keia wahi." Ua 'kupono loa ia manao o Umi ame kana aikatic, a noJaila, hoomaka iho ]a ! kā; .laliou hana ma ke alaltai a ke kahuna. I ka hala ana o kekahi mau la, alawa ae la o Umi a nana iku la i ka nui he-; wahewa maoli o k<ka ma'hakea i waele ! ia. Ua -ui koke aku oia i kona (kahuna, a olelo aku la: ''Xui hewahewa maoli! keia maha'kea a kaua; o oe no a owau ame loiu mau aikane, piha no kauna ia kakou, nawui'la amanei eai i keia ai nni hewahewa maoli e pau ai ?'' Pane mai la ke kahuna ia Utmi me ka i ana mai i keia mau olelo: ha'oha'o oe ia mea; o ika manao ia o ke Akua, e hana (kaua." A pau ae la ke kanu huli ana a lakou, nana ae la ke kahuna i na mea apau o ka mala na maikai. Huli ae la oia ia Umi a pane Jtku la penei: "Ua pau na hana pili i ka malhakea a kaua i ka hanaia, o ike (kali wale aku n«»a oo mai, &laUa ai aka. He hookahi hana auo nui i koe a'u i pjykemake ai ia 00 e o ia <kou he!e i ka lairai'a na kaua."

l ' o T7nu a i mai j 4 Te-! hea auanei au e hi'ki ai, a lio' ka men, aoho o kaua waa, a o ka .elua, fie mah malihini kaua i ha kanāka 'o )ce}a !kahakai lawai'a! " t~a waiho koke mai la i ikana papa hoonee hana. imua o Umi, no Tca ppno ame ka pomaikai, e kau mai maiuna ona, ina e hooko o Umi. A'o mai la ke kahuna ia Umi i ka wa kupono e hele ai i ik.plaua waa i ka -wanaao. E makaala i ka, waa i lawa pono ole i ke kanaka, a e hoao e kau ma ia wfia me ka ae mai o ka lawai'a, a i ka holo ana' i na 'ko'a lawai'a, ka hoi ana mai, a ma keia walii o ka mahele i'a, e maikaala loa, mai.ho'iho'i mai oe i ka i'a i hooneeia mai malalo; e makaala loa oe i ke kanaka iaia ka haaAvina i'a i haawiia analuna. E hoomaopopo kaua o ka mea heluhelu o na i'a i hooneeia malalo, o ia no na mahele i'a mai ka lawai'a mai, a i paleia mai e ka wawae, a ho-holo 'inai hope mai o 'ka waa, a i ke kanaka mamuā nona ia haawina i'a. Aohe makemaike o ke kaluina o Umi i keia i'a i peku wawae ia, a i hooholioloia malalo, a no ka mea ke 'ike la rio oia i ke kupono ole o ia i'a na ke Akua. Aole paha he hoomaopopo ae o Umi i keia mau a'o a ke kahuna, hoo&ahi mea i maopopo, ua hookoia na mea i kauohaiā e Umi. He oiaio i ka hoi ana mai o Umi «nai kana <huaka'i lawai 'a mua loa, ua ike ae Ia <ke kaliuna i !ka pono o na hana i kauohaia e hooko. , Hana mai la ke kahuna i ua i'a la apau, a kauoha .ae la oia ia Umi e iawe akii a 'kau i kekuahu o ke Akua. Pau ae la keia, leha aku lat na maka o ko i fka m&hakea a laua, e a)ke anā 1 o ka.hoea mai o ka la e oo ai oiea ai, j alaila hōopiakau'kau ae ka ke Akua a Llele i kuahu, pau tka hana. .

Ahiki i'o i >ta manawa i "oo ?ii o k.i ai, ua kauoAia akn la no ike kahuna ia Umi e liuhuiki mai i ka ai. Huki mai la kela a waiho ae la ma ka lima o ko kahuna.. JH,ana ko'kahuna i kona liana a paii, haavi la ia "Umi e lawe a waiho ma ke kuahu o ke Akua., >fa keiawahi e ka mea heluhelu, pau na. mea ano nui a elua i Jca Jele. i ke kualiu, o ia ka ai ame ika i'a. A 'o niai la ke kahuna ia Umi me ka ikaika, e plelo ana, ua kau mai na hoomaikai a *ke Akua maluna ona-(Umi) maonuli o kona malama a hanai i ke a npiaila, a no ka ,wa e komo aku ai oe iloko o na waki au kanakn apau, e ihoolauna pu me 'lakou ma na mea apau, a o makaala i na umeke nele i ka ai. "0 'k»a hale an e bele ai a komo i nele i ka ai r e- kauoha »ku i ko ia 'halo <? Lele akii' i ko mahakea," e h\r?l<i ai i ai, a mai poinn i. ke kauoha a'ku i ka huki aha. lawe ae i ki 1 kitlo onou hou aku ka huli r ka iepo." O keia ka hoopulapūla mua loa i maopopo mnoli kona hooimakaia ana, ahiki i !kona hopena, i hanaia e Umi ma o na a'o an.a a ke kahuna, nana o malama ana ke Akua. Ē hoomaopopo 'ikaua e ka- mea 'helulielu, i ka xra i kipakumdi ni o Uini ame ke kahuna i huiia mo na aikane, ua hele mai lako}i me ka nele, hookahi wale no mea ano ilui me lakou, ma o ko (kiihuna la, o ia no ka nāauao. i na aofU> o ko Akua. Ila hoomau aku la o Umi i koia hana komo kauhale ana, ahiki i ka wa i loheia ae.ni o keia le'o maiwaena ae o kanaka o na Uamakua, e i ana: ."Ina no hoi o keia kanaka (Umi) ko kakou alii, ina ua ola kakou. Aole hoi o keia kanaika o Hakau." O keia mea ka ke kahuna o ,Umi i kakali ai, a no ka anea ua maopopo iaia ka hopena o !ka Ihana' ana e alak&i ana.

'I.'ka lohe ana o ke kaliuna. i 'keia, ua hoeu koke aku la oia ia Umi e neie ; la-. kou a komo iloko o Hilo. He oiaio, ua neo a*ku la lakou a noho ma Hilo. O na Bana no i hanaia ma Hamakua, o ia no na hana i hanaia n\a Hilo. A pela no ma Puna, K"ati, Koou He»]a, a ma Kona Akau. L'a make maoli na kanaka ia Umi ma <keia haiia aloha, o ia ka hana a nui ka ai, ikaika 'ka leo i ke kahea aku i kanaka e paina. ai, a i ka ai ana o kanalka i keia ai'a-Umi i hoolaa 'ia i 'ke Akua, ua liewa ka waha, a ua u aic ikaai k ke Akua., :He.. •me mea ,elua "wale no o. Umi j, na'i di 'in Hawnif a lilo iam, malaīo o ka hookele a kē ka'huna. - •I krj wa i lohe'ai o Hākau i keia ohumuhumu o kanaka, e mahalo ana ia Umi, ua hapai loa ia ae k.on.a ukiuiki a up.u maoli e hiili e pepehi i'a Umi. I •kofia hoala ana i na koa ame ka hpao ana. e hoomahunhua aktl - \ ka heluna iluna, ua hiki ole, a no ka mea. uai.pgu na kanaka apaū i ka Wli: niiLho|)Or o • Umi, ke alii kftnāka \i'i a oluōlu, wasii a'kanaka. Nolaila, e ka mea helulielu, ke ku mai nei keia mau men hoonaauao ia kakou' i ikeia mau la kupilikii, e hoonaau- j ao ana ia kakou ma na mea a kakou i i hoohemahema aku ai, o ia nae na mea j ano nui e pono ai- kakou o na imakua ame na keiki, na moopuna o Jkeīa mua aik'U. « \r. oiaio, o 01010 uē ana paha kakou, ka, no ko lakou an aiku la no paha ia, aole no keia 4u; auhea oe o ka mea he-

luh'elu,'4dhe e ae', o uiu mea kahiko Val(> no. Ma 'kela haUa' a Umi i akaka'ai ia kakou kek.-ihi mau kiina o na liami ā na (kupuna i hoohomnhema ia e keia hanauna nanupo i kupono i 'o e pono ai. E ike nial kakou, aole kakou no ke aupuni palapala; aka, no ke aupuni ole* lo mai ka waha a i ka >waha. Pela i malama a kaiheleia 'ni ko ikakou naauao ahiiki mai i ke nu o 'keia aupuni pnlapnla, hoohiploia ia niau rke. (Halawai'aē lh o Umi ine Hilkau, make iho la o Hak.au ia Umi ma o ke kahuna la. Xohoalii ua keiki hoomanawnnui nei maluna o Hawaii. E ka mea heluhelu, aia ma keia moolelo o U'mi, kekalhi mau mea ano nui e hoomaopopo ai, no ka pono o ika ihoi ana aKu ma ka aina hoopulapula ma Molokai. O ka mua, o ia no kona hoolohe i na a'o a kona kahuna. Aole ona ike iho la h<* alii oia, a olelo aku i kahi kahuna ona e hele i ka mahiūi, e kahu iinu, e lawai'a a pela nku. Ua haiia oia nona iho, ma ke alakai a ke kahuna, me ka hooikaika ana, mai 'ka Wa Ihuno a kau i ka heke. Aole loa ho wa o Umi i ku-e alku ai i ke knuoha a kona kahuna, O na a'o apau i a'oia iaia, ua lawe oia ia mau a 'o a malama ine ka hoohana ana, ma kona ano alii, ua pau na Lke iaia i ka ikeia—ka hanai akua, ke kaou ai, ka lnwai'a, a pela akiu O keia mau mea o !ka hoolohe i ko a'o mai, ame ka hoomanawanui i ka hana, he mau mea maikai keia e hoomaa|maa ai i keia mau la. ( iNo ka hoi aku a noho ma na aina hoopulapnla me keia mau makaukau, ihe mea ikokua nui mai ia ia kaua e ka mea e hana ana. Ina aolo pela, alaila e paupauaho e aua, a no ka mea ma keia bila hoopulapula e hemo ai ikeia mau.aina i maheleia iloko o na apana nimui maoli, o kupono ol(j ai i ka anea i nele i ka hOplohe i ko a-'oia, ame ka hoomanawanul i 'ka hana ke hoi i koia mau aina i hookaawaleia. Xo ka mea, o «keia huaka'i mua e hoi nna i ka aina, e- hoi ana 'lakou me na makaukau pilia i ka ēleu, ka ikaiika hana, a pela aku; a hala ae na la kino'hi, kamaain pono n;k«j-*e.ai ana uo i lea hua momona o ka aiiia, he momona pāu ole in honauna aku a ia linnauna aku.