Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 9, 3 March 1922 — HE MOOLELO WALOHIA Ko Vekinia Waiwai Hooilina HOOPUHILIIA NA HANA A KA MEA MANAO INO-KAU I KE AKI I KA MANAWA HOPE [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA Ko Vekinia Waiwai Hooilina HOOPUHILIIA NA HANA A KA MEA MANAO INO-KAU I KE AKI I KA MANAWA HOPE

! \KAKA.-- Xo ka pomaikai o ko ke Kilohana poē • .•iuhelu moolelo ke panai ia aku nei keia moolelo Iji>u me ka manaolana aple .e lilo wale ana no i :- (i onanea. aka i mea ao pu aku kekahi, elike me ke ko :ui o ka moolelo.—Meakakau. MOKUNA 1. .... ka h'«maka ana e wehe i keia moolelo e noho ana ka :kruK- ame ka«a kaikamahine maha'i o ke kapuahi ::nhana. . \ vkiuia, kuu lei, kuu milimili, ke hookokoke loa mai ,a < haalele iho .n* au ia oe ma keia ao inea a e Hoo- ; i ka'u mau hana ma kē kino." . r ua lilo kena mau olelo au i mea hoehaeha loa . ku'u noonoo e hiki ole ai ia'u ke hoomanawanui!" . .:i< >. aka e ike mai oe ke emi mau nei ka iloko ka hikiwawe loa. 0 ka haalulu mai o ko'u mau paupauaho no hoi me ka hiki pono ole ke hanu ae, n<. hoi me keia kunu, he mau hiohiona keia e hoike : !■: i nei he mea pono ia'u e hoomakaūkau mua ina 'iio ai oe ma keia mua aku, oiai.au e ola ana, o kuu ku ua holopono na mea apau no kou pono o ka noho keia mua aku oia ka maha o kuu uhane, no ka mea, - nei au aole e loihi loa ana na la i koe a haalele iho . : mau olelo hookaumaha loa keia a ka makuakane oka ~i;:<• ana aku ike kaikamahine e hiki ole ai ia Vekinia ke i na waimaka, elike no me kou ike ia oe iho, ina o oe •;?. k 'iia wahi. /.• imuli o ka ma'i, ka hooikaika 110 hoi i ka hana, a hui :nc na manao kaumaha no na hana o ka manawa aku i .ii.i. i ka nana aku»pa elemakule loa ka makuakane oiai nae a ui iki wale no npluna aku o ke kanalima kona mau ma-;-.kiki. • • l .i hoike mai ke keokeo a hinuhinu o kona lauoho i uiiii kahiko; ua nialoo mai ke koko o ka ili o kona helec]< na. a ua hele a kuku na iwi papalina, ua poopoo na n:,ka me ka hapopo pu. a i;a kulou hoi kona kino ke* hele mp.uli o ka ma'i e pili mau ana iaia ia manawa, a owai !.'A ia inea kino ikaika, ina e pili mau ana ka ma'i ia ,mea? i! n<<ho ana oia maha'i o ke kapuahi hoopumehana, a :.kina hoi o kona noho nui i paepaeia mai ohope a kie- - n maluna o kona kino ia manawa e uhi ana kekahi i:k;hulu manoanoa no ka hoopumehana ana iaia a e.oluolu i no hoi ka noho ana, eia nae, iloko o ia pumehana māi r. ahi, ame ka manoanoa no hoi o ka*uhi e kau ana ma- ; • o kona kino, ke ike mau mai la no ke kaikamahine i • :.Tilulu o kona kino, a e kulou mau aku ana hoi iniua, i k 'ke aku i kahi o ke ahi, me he mea la ua loaa oia i ke j • ' haukeke a komo loa iloko o ka 1010 o .kona mau iwi, | h.<i kona mau lima e olala aku ana i ke ahi ua hele a| : : a kohu lima o ke kanaka make i maloo ke kctfco, a e j k;!n mau ana hoi mamuli o ka nawaliwali, elike me ia I - m nei ika poe i hele a kanikoo. . . !

; ' uuku no kahi keena a laua e noho ana, eia nae, he u. nhana no a he nanaina o ka home i makaala mau ia ka .• Me moena kahiko ke warho ana maltma o ka ihole, eia nae oia mau no ka maemae. He pakaukau 'i- i nhiia ine ka uhi pakaukau nani ke ku ana iwaena o _ nimi. a e kau ana maluna iho kekahi ipukukui .nui; l it- mau bukc o na ano like ole kekahi e ahu ana maloko. •. i holopapa me na uhi o na ano like ole, a he pohoie hu- . iiunui i piha me na lako humuhumu o kela ame keia n" ka humuliumii ana. Maluna o na paia ma kcVa ame . ac»ao he nui a lehulehu wale na kii pena a mau kii i . in. a i kaha maoli ia 110 hoi kekahi e ka poe akainai i < kaiiakii, he mau kii e hoike mai ana i k anoeau ame ke inai o ka poe na lakou i kaha a i pena ia mau kii. i a paa na puka aniani elua o kahi rumi i-ka uhiia me : ale puka aniani nahenahe, a ma kekahi aoao o ka rumi . : ana he punee a he elua hoi mau noho ma kekahi aoao, - ia iho la na lako hale e ahu ana maloko o ka-rumi a . a e noho ana. •!a kekahi aoao o ke pakaukap a 'maluna hoi o kekahi • ]»aipai haahaa. a e huli pono mai ana hoi i ka makua- . o \'ekinia kahi i noho ai, me kekahi lihilihi e paa ana k >na lima, no ka mea, oia kana hana e hana ana ia maa niamua o ko ka makuakane kamailio ana aku iaia i ōlelo mamua ae nei. •Ia keia manawa aneane e piha iaia na makahiki he iwaua. a oiai aia no oia iloko o ke kupulau o kona mau la •. }>ii ana ae, e ike iho ana no oe e ka makamaka heluu aia no iktna ona na pua kahj ijfcau ai, aia iluna ona •naona kahi i haia, a oloko hoi wkekahi halealii kahi k.»kc aku i ka mauna, kani ana ameia makuakane e noho j ■k--.iilna ana ia manawa j I ka manawa a ka makuakane i kamailio aku ai iaia, eiike j i i ikeia ae nei ma ka hoomaka ana e. wehe i keia moku- j . ol ii hoi o Vekinia e kulou ana ilalo a e haawi pau ana - 'iia noonoo, kona mau maka ame kona mau lima ma-1 • kana hāna, aea ae Ia kona poo iluna a nana mai la i ; akuakane me ke kahaha, alaila haikea koke.ae la kpna -lena, a hoike mai la kona mau maka i ka walania l"ko o kona naau, a o kona helehelena nani a mohāha : na aku ua loli loa ae la, a he nanaina kona i piha me ( liweli i awili pu ia me ke aloha kupouli no kona makane ia manawa. iu- mau olelo i kukaiia mawaena o laua no kekahi maa hala kekahi minuke a oi, o ke kaikamahine ka mea ! «> ka pane ana mai me ka ehaeha loa o kona naau,nie ka hoike ma kona maū maka i ka i ana mai: K< kauniaha loa nei au no ka oi loa aku o ko'u ike iho nawaliwali mai i oi aku mainua o ko na po māmua : n» i. v papa. Ke ike nei au ua maluhiluhi maoli Ji'o no i <-• loaa mau ana no hoi ia haawina ia oe mahope o " hoohala ana i kekahi la holookoa ma kahi o na lua ' i. a ua lilo no hoi ke anu ame ka hu'ihu'i o ke ea i ■ !v>omahuahua mau mai i kou kunu, aka, k<Tmanao nei na no kou hookaawale aku i ka hana a hala kekahi mau - kou hoomaha, e loaa ana tjo ia oe ka maha me ka -ai ae o kou ola kino, aole hoi ejike 'me ia a*u e ike aku i kou paupauaho maoli i nei manawa." \ohe waiwai o ke kukulu ana i kekahi mau manaolana oki ae ma ke ano hoopunipuni, e \ikmia. Ke ike au aole e loaa iki ana ia'u ka maikai oi ae mamua o i au e ike mai la, e hoike aku au ia oe me ka oiaio loa k"koke loa mai ka manawa e pau ai ka'u ha'na ma keia •iōlc au e hele hou aku ana e hana ma keia ao, aoie au • ; • !o hou aku ana e hana ma kela niau lua maina, #0 ka ' i ua nawaliwali mai, a ua hooholo au i kuu manao e ■•iilo aku i kela mau lua maina ma ke kuai'i ke leanaka • ;.n loa e haawi iwai ana i kekahi kumiikuai maikai no ia 'ii Ina aole oe, e kuu kaikamahuie e hauoli loa ana ka ike iho ua kokoke toa mai ka hopena o ko'u mau nu keia ola ana." Ma keia wahi i hooki iho ai ka ma-

i ,i kana kamailio ana mc ka _hajilulu, o ka leo, a nina mai la ihope o iea noho, me ke kani o ke uhu, e hoike ae ana ua piha loa oia i ke kaumaha. I ka ike ana mai o ke kaikamahine me kona helehelena i hele ae: la a keōkeo pū, ōia lio oe o ka mea i kaa wale i ka ma'i a mailo, haalele iho la oia i kana mea hana, ku ae la a hele mai la me na kaina. wawae mama a ku ma ka aoao 0 ka noho o ka makuakane e noho ana, a kukuli iho la ma:ha.'i o ka noho a i mai la me ka haloiloi o na waimaka ma kona mau lihilihi: "O, e kuu papa aloha, mai haalele koke mai oe ia'u," me ka leo i piha loa i ka ehaeha. "Aole hiki ia'u ke hookuu aku ia oe, no ka mea, o oe .wale no ko'u kokoolua ma keia wahi mehameha, ina 110 kou ha.alele mai ana ia'u, ehia ka hoi mea aloha owau i ka noho hookahi iho me ka maopopo ole ia'u ke hana. āku i.kekahi mea." "Mai hookaumaha loa oe i kou noonoo, a mai hoopau hoi 1 ka manaolana ana aku no kou palekana mailoko ae o kena. ma'i, no ka .mea, malia he hana hiki no hot pāha kekahi e hanaia mai nōu, nolaila e hoolana oe i kou manao. F. ae mai oe -e hoi kaua i ko kaua hame mua, kahi e loaa ai ia oe rfa laau maikai mai na kauka mai, a o kahi 110 hoi e loaa mai ai ia oe na oleloa'o maikai mai na kauka mai. M Alaila noho pololei ae la ka makuakane iluna o ka noho, me ka papa ana mai i ke kaikainahine me kona lLma, me ka manaolana poho, a i inai la : "l ka home!" wahi • ana. "E Vekinia, aohe o kaua home e ae, o keia wale.no, ua maopopo ia oe ua like au i nei manawa me ke kanaka make i na kanaka e ae apau o Kaleponi, koe oe; ame ka poe e noho pu nei me kaua ma keia wah.i waonahele. ; Aole oia wale, aka o ko kaua mau inoa pu kekahi i nalowale loa kela poe mai o kakou ma Kaleponi." "A eia hoi paha, e papa, e pono oe ola no ko'u pono," i hooho ae ai o Vekinia me na waimaka e hiolo pu ana, a hopu pu mai la i na lima o na makuakane e haalulu ana. "Ina aole ou makemake ia kaua e hoi hou e ae mai hoi ha oe e kahea ae au ia Kauka Teruela. Ile kauka akamai oia aua hiliuai nui ia oia e na kanaka apau. Ile hoaloha pu no hoi oia rio kaua. Me ke kanalua ole iloko o'u e haawi mai ana oia i ka manaolana hou ia "ōe ma o ka haawi ana mai i kekahi laau kiipono loa' no kena ma'i ou, aole oia wale, aka, e huna pu ana oia ika kaua inea hūna. O kekahi oleloa'o maikai loa ia "be mai kekalii kauka nrai oia ka mea kupono loa ia oe 'a i loaa mai hoi i kela manawa loihi aku nei i hala. H-eaha ana ka'u mea.e hana ajai ai no ko'u pono maloko o keia aina mehameha waonahele ina oe e haalele hōokahi mai ana ia'u maanei ?" Ke hiolo mai? la no na waimaka ma ko Vekinia mau maka iloko o nei manawa apau ana e kamiailio mai ana. Pale ae la ka makuakane i kona mau lima mai ka paa ana aku i kona. a huki raai la i ke kaikamahine a pili iaia a apō iho la, ame kona mau lehelehe e haalulu ana pane iho ia: i

"E kuu let*, ktiu milimili hoi, oia hoi ka'u me.i i makemake ai e ka'mailio pu -me oe i nei manawa, nolaila e hoomalu oe a e hoolohe pono mai. Aole ke Kauka Teruela, a aole no hoi kekahi kauka' akamai aku e hiki ana ke hoola ia'u mai keia ma'i ae i nei manawa, no ka niea, ua kukonukōnu loa ka mā'i iloko o'u; ina au i kauoha aku iaia e holo mai no ka lapaau ana mai ia'ū he makahiki aku nei i hala malia e hiki ana paha iaia ke hooloihi aku.i ko'u mau ia o ke ola an«a; aka mamuli o ka hookiekie a paakiki o ko'u naau able au i ae e ike miii kekahi o ka poe a'u i kamaaina ai ia'u. "Aka aole au e kamaiiio aku ana ia oe no na mea i hanaia o ka wa i hala, a no ka mea, he mau hana iā i ka'inaaina ia, a he hana tio hoi e mai ai ia oe a ia'u pu, He mea waiwai ole no'u ka noonoo ana iho e hoi hou aku ihope kahi a kaua t haaīele aku ai, ka heime hoi a kaua i noho ai me ka hauoii no kekaHi manawa, a no ka mea, he inoa hilahila ke,.mau .nei maluna o ko kaua mau inoa, he inoa hilahila me ka hewa pu, a ua nanaia mai kaua e ka lehulehu ma .ke ano he mau mea i loaa na inoa haumia, aole no ka'u hana hewa inaoli ana, aole no kau hana hewa aka, no ka hana hewa a ha'i a ua hooili a owili pu ia aku nae au iloko o ia hewa a ha'i i hana ai, a o katia ke auanio i ka hilahila o ia hewa a ha'i i hana ai ; o kuu hoike ana aku nae ia hc=wa i hanaia ia oe i nei manawa aole oe e lohe aku aka nae, e ik« aku ana no oe i ka oiaio o ia mea ma nei hope aku." "K hoopau oe, e Vekinia, i leou uwe ana, a e hoolohe mai," oiai o Vekinia e uwe ana ia mana-wa me ka hiki ole iaia ke uumi iho i kona mau waimaka, oiai hoi oia e lohe pono ae ana i na olelo apau a kona makuakane. "Aole oe ie Hookaumaha loa i kou iioonoo. Aole o'u makemake e hoike aku i keia manao ia Oe i iiiea hoohikilele aku i kou noonoo ma ke ano kupono ole, a e ike mai no hoi oe aole au e haalele koke iho ana ia oe a hala kekahi mau la loihi ma nei hope aku. "Malia e hookoeia mai ana no hoi ko'u 'ola a hala kekahi mau mahina, a nialia ahiki aku no paha i na mahina haulelau, aolē kauā i maopopo, aka nae, ua loaa keia manao .ia'u, oiai au e ola ana iiw; ka noonoo maikai iloko o'u, he ia'u ke hoolala mua no ka hoomakaukau ana i kekahi.mau mea ē pono ai oe mamua o kuu hala ana aku. "E hoopau aiia au i 'ka'u haiia ana, oia ka mea pono loa e hana ai i nei manawa, no ka mea. aole ikaika i koe iloko-o'u e hOomau aku ai i ka hana ana, koe wale 110 ina e loaa ana kekalii kanaka e hiki ai ia'u ke hilinai aku iaia no ka lawelawe aiia' iniai i ka'u hana, a nia ia ano malia e hiki ana e loaa hou mai kekahi mau poinaikai no ka hoomahuahua ana iho i ka wailiona a'u i hoahu ai nau." "Pela no/e pat>a, aka he oi 'akii ko'u makemake e aku oe i kela atne keia (lala i loaa iā oe no ka imi ana i kou ola, iria he mea ia e hooloihiia aku ai kou ola; ina no kou make aku, aohe o'u hoaloha ma keia ao," i pane ae ai ke Mikamahine me na >vaijmaka nunui e hiolo makawalu ana mā kona mau papalina. v Nui iho la Ha hanu o ka makuakane, no ka mea, ua ike iha oia i ka oiaio o na olelo apau a ke kaikamahine. a pane iho īa': "Ina he mea hiki ia e hoihoi hou ia mai ni 'ka maikai o ko'u ola kino elike me mamua, ma.ka al'ana ana aku ma kekahi ano, ke hauoli loa nei au e hana aku ia mea no kou pono. Aka, ke ike nei au ika hiki ole, nolaila o ka'u noo,noo nui wale no i nei ma.nawa oia ka hooimakaukau ana, elike me>ka maikai e. hiki ana ia'u e hana i na mea apau e pono ai oe ma keia mua aku. "Mai ko'u nianawa mar i la\vclawe ai i ka hana ma na l»?a maina maanei ua ike au i ka holopono ame .ka nui o ka pomaikai i loaa ia'u, a mai ka manawa mai no hoi ko'i} hoi ana mai a noho ima keia wahi, a ua.oi aku no hoi mamua o ka'u mea 1 : manaolana wale ai ma'mua, a ua, ike no hoi au i ka nui o ka waiKvai i loaa mailoko mai o na lua maina i lilo ai iā'u maānei, lie matt lua niaina hoopomaikai nui māi ma nei inua aku, a 4 e loaa ai no hoi ke kuinukuai maikai ina no ke kuaiia aku. j "Nolaila, e ike mai oe e nui ana ka pomaikai e loaa ana ;ia oe, e kuu Vekinia„ ame ia mau dala nui e loaa aku ana ia oe, e lilo ana kou ola ana ma keia mua aku i ola hauoli e ike ole ai oe ia mea he nele a he hune, me ka nana ole aku i na' ao .haknmakuma o ka manao!ana poho i kau iho maiuna ou mat ka hoamaka ana mai. "Pehea kou manap ina no ko'u kakau aku i kuu hoaloha kahiko ia I-oleha 6ānekoropa o Nu loka, e haawi aku ana i ko'u hilinai iaiā i' mea nana oe e malama mahope iho o kUu lialā ana al£u?" <"• v -' '

O, e kuu papa, ke lilo loa mai la kau mau olelo i inea e noopilihua loa ia u! ' i pane ae ai ke kaikamahine, me ka lele pu ana ae e apo i ka a-i o ka nlakuakane, me ka nana pu ae o kona mau maka e hiolo ana na wai'maka nia lee ano e noi ae ana e hoopau ka makuakane i ke kalmailio hou ana iho iaia ma ia ano. Alaila kulou iho la ka makuakane a honi iho la i lea lae 0 kaikamahine me ka haalulu o kona mau lehelehe. ' L hoomanaiwanui iki pu mai oe me a'u, e kuu kaikamahine, no kekahi n>ana\va loilii liilii iki aku, alaila aole kaua e kamailio hou no keia mea oiaio au e ola aku ana, M wahi a ka makiiakam' o ka pane ana iho ?me ka haalulu o ka leo. 'O Lorena Banekorofa a'u i hoakaka nuia aku nej ia oe, elike me ia au i maopopo nuia ai, he hoaloha kahiko oia no'u mai ko maua mau la kamalii mai. "Ile wahine kana i hoonaauaoia a he nui no hoi kona mau ano maikai, a he elua a laua mau kaikamahine i aneane elike ko laua mrtu makahiki me kou. Aohe o'u kanalua e ae mai ana no oia i kuu mauao i kuu manawa e hoakaka aku ai iaia i ka mea oiaio e pili ana i ko kaua mau pilikia, a e ha?ivvi mai ana oia i ka lima kokua, me ke kanalua ole, ma o ka- Haawi ana mai, i ko lakou home i wahi nou e noho aku ai, a nana hoi e hooponopono i kou matf waiwai ahi' 1 kou mare ana aku i ke kane, a 6 ka loaa no ka hoi ia o kou home kukaokoa nou iho. Aia o Nu loka ma kela huli o ka honua, nolaila tna no kou hoi aku e noho inalaila, aole loa e hoehaehaia ana kou naau 110 hookahi sekona, no na hewa t hanaia mai maluna o'u a e kau aku ai hoi iā ao hakumakmna o ka weliweli maluna 011. Ua lohe aku la t oe i-.kuu manao, nolaila, heaha kau pane e \ ekinia? E kaleau aku anei au i leka i kūu hoaloha no ka hoihoi ana aku ia oe malalo o kana malama aha mai?" y "Ke ike nei au he manao inaikai loa kena ou, e papn, nolaila, ke.ae aku nei au i kou manao," i p'ane ae ai o Vekinia, aole no kona makemake i'o maoli, aka i hoopauia ae ai ko ka makuakane kaumah'a nona mahope iho o kona hala ana aku ma kela ao, "e hana aku oe elike me kau i ike ai he mea pono ia, a o kou makemake wale no ka'u e apono aku ai." Lnhnalama ae la ko Mr. Abota (oia ka'inoa o ka makuakane) helehelena uo nei ae maikai ana aku o ke kaika'māhine, a .110 ka mea, o keia ka ninau nanii i hoopilikia mau i kona noonoo no kekahi niau mahina lehulehu i hala. no kōna ike iho Jie manawa pokole wale rio koe a. haalele iho oia i kana mea aloha ma keia ao e noho hookahi me ka loaa ole o ka mea nana e malama, a i na manawa lehulehu no hoi ana e haupu ae ai no ia 'mea ua 1110 ia i niea hoehaeha i kona noonooi I ka holof)ono ana o keia mea nui ana \ noonōo ai, alaila loaa iho la iaia ka .manao e hoopau pono aku i kana mau mea apau i noanoo ai no ka hooponopono ana i na waiwai apau i loaa iaia ia māna'wa, no ka holo' āna aku maluna o Ycnikia, a e hoohalaiaiana ke koena aku o kona mau la o ke ola'ana me ka maluhia me kana kaikamahine i aloha nui ai, a noho iho la me ke kākali aku o ka hoe'a mai o ka hopena o kona mau la ana e ike iho ana ia manāwa ūā kokoke loa mai no ia. t (Aole i pau.)