Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 10, 10 March 1922 — Page 2

Page PDF (1.61 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no no Manao o ke Komisina o na Home Hawaii, Hoopulapula Lahui

KE OLA MAMUA, MAHOPE KA HOOPUKAPUKA

NA KOMISINA

W.R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole Lala; Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala; Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo

JOHN H. WISE.

            Malalo o ka lokomaikai o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa. L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila e loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, ua makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai

            Ua hamama no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina no na mea like ole i makemakeia e ninau mai.

E Pono e Loaa ka Ike Hana o na Kupuna ia Kakou

            E nana wale ae no kakou i na mea i hana lima ia e na kanaka o Hawaii nei, ko ke au o na kupuna ua hana lakau i na hana like ole no ka pono o keia ola ana me ka naauao ame ka mikioi

            E nana ae kakou i keia mea o ka waa. Ua hanaia keia waa (me ka nana ole i kono loa a hohonu) me keia mau mea hana elua, o ia ke ko 'i holu ame ko'i, koe wale no ka lohe a ka pepeino, ka haha a ka lima, ka ike a ka maka.

            He nui maoli ka ike kalaiwaa o ua poe kupuna nei o kakou. Ina e oki oe e ka mea heluhelu i ka waa i elua apana, a kaawale omua ame hope, e ike auanei oe i ke ano o kona hanaia ana. Ka like o na aoao a elua; mai ka lahilahi mai oluna i ka 1-2 iniha ahiki i ka 1 1-2 iniha a oi aku olalo o ka iwikaele.

            Peha i maopopo ai i ka mea kalaiwaa ka manonoa like o ka laan o kekahi aoao o ka waa i kekahi aono A penei: Ke kanaka kalaiwaa e kalai ana, aia ilaila kona manao apau. Aia i kahi o ke ko'i o pa la ka ike a kona maka, ka lhe a kona pepeiao, e hoolohe ana ma ke koele o ka laau i ke ho'i e hoomaopopo ai oia i ka manoanoa a lahilahi kupono paha o ia wahi o ka laau a ke ko'i i holu ai.

            Ina no he wahi kanalua iki ilk on a no key, hoohele maoli ka lima e haha a kikeke. Ma ke o ana o ka laau, ma ke kikeke a ka lima ike hana, e maopopo loa ai ka manoanoa a lahilahi kupono o ka laau o na aoao o ka waa.

            A eia hou keia, i ka paa ana o ke kino o ka waa, kau na kuapo'i, nana aku kaua e ka mea heluhelu, i ka iako ame ka ama, aole hoi he olelo ana no na ano o ia mau mea, ua pau mua no ia i ke kalaiia iluna o ka laau. Eia iho no o ka hauhoa aua o na iako i ka waa, a o ke ama i na iako me ka aha He nui maoli ka ike i ka hauhoa ana a paa, i oi aku mamua o ka paa o ke ku'i hao.

            Ina kaua e ka mea heluhelu e lawe ae i keia lako ame keia ama a kakia me ke kui hao, a pela pu hoi e kapiliia aku ai o keia mau mea i ke kino o ka waa, e ha ʻ i au ia oe e ka mea heluhelu. in a kaua e kau maluna o keia waa ma ke awa o kou nei a holo aku no Waikiki, o kuu manao paa, aole kaua e hoea aku i boe bele, lana ke kai i ka auwae. E nahaha ana keia ama ame keia iako, ma na wahi i kakiaia me ke kui hao, i ke kuoloia e ke kai.

            O kela ike hauhoa kaula a aha puluniu o na kupuna o kakou, o ia maoli kekahi mau ike kupono e malamaia; a no ka mea, e ikeia ana no na paa like ole apau, a o ka oi no o ka kakou. Pela no i puka mau ai keia mau wahi mamalaolelo, penei; "He hauhoa kaula ka paa a ke Hawaii." Oiaio no, o na waa apau o na kupuna o ka au ana i keia mau kai, ua hoa kaula wale ia no. A wahi a na kupuna holo kai; in a ka e holo ana ka waa ma ka moana i kekahi la malie, a loheia ka uwi o ka aha, e hoomaopopoia aia he ino a hoea iho.

            Na aha e uwi ana o ia no na aha o ko kua iako.

            Eia hou no keia, o ka ike hana kaula. Ua kuhihewa kekahi o kakou, o na wahi kaula no a Hawaii, o ia no na wahi aho lawai ʻ a a kakou no e ike nei. Aole. He ike hana kaula ko na kupuna na o kakou, mai ke aho makalii loa i kalike me ka lopi helu 70 ahiki i ke kaula nunui elike me na kaula e hoopaaia nei o na moku ma ka uwapo.

            E nana ae kaua e ka mea heluhelu i ka nui o ka ike o na kupuna o kaua. I ka wa kahiko, i ke alii e noho hoomalu ana i kona moku aina, ana no i mahelehele ai iloko o na mokuna aina a hoonoho aku i haku aina i kapaia he konohiki aina.

            O keia konohiki aina, oia ka lunahiai o ke kalana, a iaia ka ike i na alahele e hoopokoleia ai o na hana a ke alii e kauoha ae ai, a nolaila, komo ae la ka lawai ʻ a i ke alii, no ka hoomaopopo ana i na mea pili oihana lawa ʻ ia. A i ka pau ana o ia aha annina a ke ali, hoike ae la oia i kona manao, in a paha he hana upena. @@@, i hano, alaila hoonaio aha la na elele e ha ʻ i aku i na konohiki aina i ka manao o ke alii.

            A lohe na konohiki aina, kukala ae la lakou i ke koele; a lohe na kaue ame na wahine i ke koele a ke alii ma o ke konohiki aina la, ninau na kanaka eaha ke koele a ke alii! A ahea la! Pane ke konohiki aina, o ke koele a ke alii, he koele kahi olona. E hoomaka ana mai ka la apopo aku.

            Lohe ae la na kanaka, hoomakaukau nui iho la no ia hana. Hookeawaleia ka poe oki, ka poe hohole, ka poe kahi a pela aku.

            Hana keia hapa o na kanaka a makaukau mai ke kii ana i ke kuahiwi, a he kahi ana a hoahu ma na halau, pono lawai ʻ a, pau lakou. Komo mai ka poe ike haehae olona, mai ia lakou aku komo i ka lima o ka poe hilo. Ua hookaawaleia ke ano o na aho i makemakeia, a e hilo na hilo aho i kulike me ia.

            Ma ka olelo mai a na kupuna, ke puka mai na pokaa aho mailoko mai o keia halau hana, hookahi wai o ka like, elike paha me na lo@@ a pokaa aho a kakou e ike nei, i hana mikini ia.

            I eia põe hilo aho e hilo ana, i ka poe ka upena e kali mai ana o ka hoea aku o ke aho i o lakou la ma ko lakou halau. Me ke kapu wale no keia mau mea apau e hanaia ai. Aole e hiki i kekahi ke komo wale maloko o keia mau halau ma ka ano makaikai a hoonanea wale.

            I ke komo ana mai o ka pokaa aho mua, ka hoomaka iho la no ia o ka hana; a ua oleloia he nui maoli ka holo o na hana; aia mawaena o ka poe hilo ame ka poe ka upena ka keia o ka ike hana maoli.

            Mamua o ka hanaia ana o ka upena, ua maopopo mua ka nui o na maka o ka upena, ka nui o na lau aho e paa ai. Elike me ka holo o ka poe hilo aho, pela no ka holo o ka poe ka, i hakalia no i ka poe hilo. Ke hilo la a ke ka la no me ke kani o na mele.

            Mai ka hoomaka ana o keia hana ahiki i ka hopena, ua lawelaweia na hana malalo o na rula ame na loina o ia hana, aole e hiki kekahi mea ke hanaia a holopono me ka kapaeia o na rula ame na loina. O ia ka manaopaa o na kupuna o kakou.

            Ua pololei no, ke mau nei no ia a ʻ o ahiki i keia wa; a hala ae no kakou, e mau loa aku ana no ia manaoio i hookumuia mai ka wa kahiko loa mai. E nana kaua e ka mea heluhelu, ma ka buke a @saia, mok. 28:10: No ka mea, he rula maluna o ka rula; he rula ma luna o ka rula; he loina maluna o ka loina, he loina maluna o ka loina; he uuku ma keia wahi, he uuku ma kela wahi.

            He oiaio no, aole paha he lahui naauao, piha ike rula a loina hana o kela ame keia ano, i oi aku i ko ka Hawaii ike rula; a ke lohe nei no kakou i kekahi wa i ko kakou mahaloia e na malihini i kahi i hoonaauaoia ai o kekahi o kakou. A i ka ha ʻ iia ana aku i Hawaii nei no, ua @ahaha loa ko lakou noonoo, a no ke kumu, ua a ʻ oia aku lakou he poe naaupo loa keia o ka poe Hawaii.

            Eia hou mai no keia ike o na kupuna, o ia ka ike nanana moena o na wahine. Ke nalowale loa aku nei paha keia ike.

            O na rua âme na loina o ka hana ana o keia mea he moena, o ia na mea ano nui loa ae poao ole ia kaua e ka mea heluhelu e hoop@@@@ aku. Ano ka wa, e imi koke aku ia @@@ rula a loina hana, i ka poe kakaikahi loa e ola mai nei.

            O ke kii ana ame ka hana ana iho i ka lauhala i mau ai k@na mau, i maloo haha ole a papaaina ole mai.

            Ke ano o ka nanana ana o ua @@ena like ole, mai ka maka liilii a ka maka nunui. Ka ike hana @@ ʻ a moena, ke ano e ike ole ia nei i keia wa.

            Ke pau nei kakou a@a@ i ka mo@oe maluna @u@moa hao @@@@ paha maluna o na uwea i wili pilina ia, me ka oluolu a hu ʻ ihu ʻ i i loaa ole uku ka oluolu a pumehana o na nu ʻ a moena o kakou. Ua oi aku no ka nolunolu o ko kakou nu ʻ a moena mamua o keia moe hao o keia w. Aole wale o ia, o ka u ʻ i maoli ka nana aku iloko o na home i loko ia mau mea.

            Aole mau mea u ʻ i e ae iloko o na home Hawaii, a ka maka e ike aku ai, i oi aku mamua o keia mau mea Hawaii, i nanana a hanaia me kela ano Hawaii e ka lima Hawaii, ma Hawaii nei.

            E nana ae kaua e ka mea heluhelu i keia mea u ʻ i e hoohemahemaia nei o na papale i@ a ipu. He u ʻ i maoli, aole o ia wale, o kona mama i ke poo. Eia kaua i na papale Kaleponi hoku ole, ikiiki o ke poo, a nolaila mai no paha kekahi kumu hina a helelei wale mai o ka lauoho. I na kaikuahine o kaua e papale mai nei i na papale Kaleponi ua kuhihewa o ia ka u ʻ i.

            Aole o ia ka u ʻ i; eia iho ka u ʻ i o ke saila Hawaii; a no ka mea o ka holoku ke saila o na wahine o Hawaii; in a pela, e kohu pono ana ua saila Hawaii la, me ka papale saila Hawaii i nanana maoli ia iho no e kou lima ponoi e Hawaii.

            He manao paa ko ʻ u o na kane apau he hauoli loa lakou i ka papale mai i na papale ia a ipu paha i hana maiau ia e na lima o ka makuahine e a ʻ o hou i keia hana. He mau hana hooalohaloha poina ole keia i kau kane, ke hana oe a oiai ua maa kela i ka papale ana i ka papale Kaleponi.

            Eia hou no, o keel like hana meaai no ka papaaina Hawaii oiaio aole hoi o kela ano hapa Hawaii. O kela ike hana i na i ʻ a aiwaha ame na i ʻ a lawalu a kalua paha. O kela ike kapi paakai ana i na i ʻ o i ʻ a, a pela aku. He mau ike waiwai nui keia o ka ike hana meaai e ola ai ke kino.

            Ma na aina o Europa, aia he mau halekula i kukuluia no ke a ʻ o ana i keia ike hana meaai. O Farani ua aina, a o Keremania ia aina i kukulu i na kula hoonaauao i na makaainana ma na mea pili meaai.

            E nana ae kaua e ka mea heluhelu, he lehulehu o na opio o keia wa ai i na ono o ka aina, o ia ka palu aku, a pela aku. O ka mea apiki nae, ma ka ai ana nui ka holomua, a ma ka hana ana i mea e piha mau ai ka ipukai palu, nui ka holohope.

            Pela na i ʻ a maloo; he nui na keiki opio o keia mau la, o ka lakou puni o ka i ʻ a maloo. Ma ka ai ana ke holomua, a ma ka hana ana holohope. Nolaila, pehea kakou e pono ai o keia mua aku ke hemahema i keia mau mea nao nui o ka ike hana meaai@ Aka nae, mamuli aku paha o hoi ae na ohana o kakou maluna o ka aina hoopulapula a hui lokahi ae lakou e kukulu i kula a ʻ o hana o keia ano no lakou iho, me ke komo ole aku o kowaho aku nei mau ano hokai e hoopilikia ia hana.

            Eia no keia wahi ike e hoomaopopo ole ia nei i keia wa, o ia ka ike malama i ka ili o ke kino. Oiai hoi ke hele mai nei ke ano o ka malama ana o na wahine i ko lakou mau ili a ano naaupo maoli. mamuli o keia mau pauda a pena paha ma kekahi olelo ana, i lilo ai ka ili i mea ino, a alualu a maloohaha ke nana aku. E hoomaopopo kaua e ka mea heluhelu, ma kauhala a ma na alanui wale iho no o ke kaona nei lakou, aole he mau hana ano nui e ikeia aku ai, he mau hana e naka kaka ai o ka ili, elike me na kupuna o kakou. E heleia ana ka ua me ka makani, ka wai ame ke kai, ka wela ka la ame ke kehau o ka po. Ke nani aku nae oe i ko lakou mau helehelena he u ʻ i maoli, lamalama ka ili; pela no ko lakou ano a luahina wale. Aia no he hana i hanaia no ka ili i mau ai ka lamalama o ka ili.

            He mea malama loa ia keia mea o ka hua kukui ame ka hua niu, e kela ame keia ohana ma ka wa kahiko. Ina ua noho paa ia @loko o ka hale no kekahi mau pule loihi, a puka ia mea iwaho i ka wela o ka la, a i ole, iho ma kahakai paha, e mamaia ana keia ni@ a kukui paha, a hamoia ka ili, wahi a kakou, i ole e puahilohilo ka ili. He oiaio no. Na keia aila o ka  nin a kukui e hoomau i ka ili a makamaka hou ke nana aku.

            E ka mea heluhelu e hookuu ana ka kaua hana me ka pau pono ole o na ike o na kupuna o kaua ma keia palapala ana; a eia n o na mea i loaa ole ia ʻ u, a ua loaa hoi ia oe, e haawi mai hoi na ʻ u kauwahi ike o ia; a in a pela kakou mai kinohi mai, aole loa e hoea mai keia hona a houhele ana i keia mau la iwaena o kakou, oiai ke hoomakaukau nei e hoi i ka home hoopalapala.

He Oi Aku ka Pono o ka Lima Manoanoa Mamua o ka Lima Lahilahi

            Ma ka moolelo kumu o Potugala, e waiho nei kekahi mau maaew i haalele wale ia e na aupuni, a lahui e ae. O ia keia;

            Ma Potugala, i kekahi mau kenetu@ia i kaahope ae nei, aia e noho ana kekahi kanaka hune me kona ohana, e hooikaika ana ma ka hana hanai pipi a kalewa waiu, i wahi e ola ai o kona ohana.

            Iloko o kona ohana, ua hanauia mai nona, he keikikane i kokua nui iaia iloko o na hana i maa iaia, o ia hoi ka hanai pipi a kalewa waiu.

            Ua lilo keia keiki i mea punahele iaia mamuli o kona ikaika i ka uwi waiu, a kalewa i ka waiu; a ma ka huaka ʻ i a ke keiki i kona lawe waiu ana, ua ike aku la ke keiki ma kekahi hale nani ana i lawe aku ai i ka waiu, he kaikamahine u ʻ i maoli.

            Ua lilo keia u ʻ i o ke kaikamahine i mea e hoohiala@i ai i ke keiki lawe waiu, a hiamoe ole no hoi o ka po; a no ka mea, e ka mea heluhelu, o ke kaikamahine e oleloia nei ma keia moolelo, he kaikamahine ia na kekahi kanaka waiwai loa o keia kulanakauhale iloko o keia moolelo.

            Ma kekahi mau la mahope iho o keia ike ana a ke keiki i keia wahine opio u ʻ i, ana hoi e hoolako aku nei i ka waiu, ua ana maile mai ke kino o ka opia, a ua ike aku kona makuakane i keia ano e.

            Nolaila ua hea mai ka makua i ke keiki, a hui aku la laua ma ka home malalo o ke sela, a ninau aku la ka makuakane i ke keiki;

            "E kuu keiki, heaha na mea ano nui iloko o kou noonoo nana i hoomailo mai i kou ola kino?"

            Ha ʻ i mai la ke keiki me ka ano hoomaka ʻ uka ʻ u i ka muakua; "E kuu makuakane, ua hoolohe au i kau mau kauoha me ka hooko ana ia mau mea, ahiki mai i kou wa i kauoha mai ai e lawe i ka waiu a kaua ma ke kakela, ua hoea aku au i kela kakela nani, aole i maopopo ia ʻ u ka on a o ia wahi; mamua o ko ʻ u waiho ana aku i ka pika waiu, ua puka mai he kaikamahine opio u ʻ i maoli, a lawe aku i ka pika waiu mai ko ʻ u lima aku me ka minoaka mai ia ʻ u.

            "Nolaila, e kuu makuakane, ua lilo kela hana a ka wahine opia u ʻ i i mea na ʻ u e poina ole ai. Me ka hooloihi ole aku i ka ʻ u moolelo e kuu makuakane, ke noi aku nei au ia oe, e hele oe a e noi aku i ka makuakane o ke kaikamahine, e haawi mai na ʻ u, i ua kaikamahine la i wahine. Alaila pau kuu ma ʻ i."

            E ka mea heluhelu, o ka makuakane o ka wahine opio, he hoaloha i a no ka makuakane o ka opio uwi waiu pipi; a oiai, i ko laua ola ana ua loaa mai he kaikamahine hookahi a hooilina no hoi no keia kanaka waiwai a hanohano, iloko o ka aina, ka waiwai palena ole, a o keia kanaka uwi waiu pipi hoi, ua loaa no ka waiwai iaia, aka nae, aole oia i makemake e hookelakela ae iaia iho ame kana makahiapo kane.

            Mamuli o ke koi a ke keiki, ike aku la ka makua i ke ano kupilikii o ka manao o ke keiki; alaila, no ka pakela koi a ke keiki, ua olelo aku la ka makua i ke keiki; "E hoomau oe i kau hana a e hana ae hoi au i kou makemake. E noi ne au i ka makuakane o ke kaikamahine e hookaawale ae i ahiahi no kaua e hui a halawai pu ai me ia no kekahi ninau."

            E ike mai kana e ka mea heluhelu, aole o keia keiki a ke kanaka uwi waiu wale no, ka mea e upu nei i keia kaikamahine, aia no he lehulehu aku, o kela ame keia ano, ma keia ola ana.

            I ka wa a keia keiki e liuliu nei no keia hui me kona makuakane, aia no he lehulehu o na kini o ia aina e upu ana i keia kaikamhine.

            E hoomaopopo mai e ka mea heluhelu, aia no he kupakako i makemake i keia wahine opio; a eia no hoi kekahi he kumeka kamaa kekahi; a o keia poe apau, ua hui a halawai maoli me ka makaukane o keia kaikamahine, e noi ana i ka lima o keia wahine opio i wahine.

            I ka ike ana o ka makuakane waiwai o ka wahine opio i ka lehulehu o na opio e upu nei i ka lima o kana kaikamahine, ua kukala ae la oia, a ha ʻ i mai i ke ahiahi e halawai ai me ka hoomakaukau o na moho ia lakou iho no ka pa ʻ ilima ana me ka wahine opio.

            I ka la i hoakakaia, ua hoomakaukau ae la na opio kupakko ame kumeka kamaa ia laua iho, me ke komo ana i na aahu paaio me na a-ikala ku, ame pa lima i kuoloia a maemae, me na mai@u i hooponoponoia; a no ke keiki a ke kanaka hanai pipi, ke kaumaha loa la oia, i kau a mea o ka hookikina aku @ ka makua e hana me ka loa@ ole o ka manawa e kahiko ai, a e holoi ai ka lima lepo; a no ia mea, ua lilo loa keia hoohana ana a ka makua i mea e ku a ma ʻ i maoli ai o ke keiki hanai pipi.

            Hiki mai i ke ahiahi e launa aku ai me ka makua o ka wahine opio, ike aku la ka makuakane o ke keiki kalewa waiu pipi, i ke ano hawaliwali o ke keiki; a nolaila, kauoha aku la oia i ke keiki e hahai mai iaia ma ke alahele o ka makua ilalo o ka sela. Hiki ka makua ame ke keiki malaila, aia hoi e ku ana he pakeke laau o ke ano o ia au, iwaena o ka papahele o ka sela i uhiia me ka lilina helu ekahi.

            Kauoha ae la ka makua i ke keiki e hapai a ka ʻ ika ʻ i ae iluna a mawaho o ke sela, i ka honua palahalaha; ua hooko aku la ke keiki me ka maopopo ole i ka mea maloko o ua pakeke nei, a kau iluna i ka honua, ua kauoha aku la ka makua i ke keiki e hoomaemae iaia iho no ka halawai ana me ka wahine opio ana i upu ai.

            Ua liuliu iho la ka makua me ke keiki, a no kekahi wa mahope iki iho i hoolale ae ai ka makua i ke keiki e haele no ke kakela o ka wahine opio.

            Ku ae la ka makua ame ke keiki a haele aku la no ka kakela o ka wahine opio; a i ko laua hoea ana aku, aia hoi e noho mai ana he mau opio i ua kakela nei, i hele a hihimanu, ua ku na hulu o ka puapua; na lilo keia mea a ke keiki lawe waiu i ike ai, i mea e hoomake loa ai i kona uhane, ma o kona nana ana iaia iho, i ke ano kulana okohola.

            Aka nae o ka makua ka mea i kamaaina i keia ao malihini, i oi aku i ka kaua opio e ka mea heluhelu. E hoomaopopo kaua, o ka pakeke i oleloia mamua ae nei, o ia ka ukana a ka kaua opio i lawe pu aku ai ma keia huak ʻ i imi, a noi wahine me kona makuakane.

            I ko lakou akoakoa ana ma ka rumi hookipa o ke kakela, o ka wahine opio, a i na opio mawaho ae o ka kaua opio e noho mai ana, ua hele a liolio na pe ʻ a i ka mak@i ua lilo loa keia mau hiohiona i mau mea hoopilikia i ka kaua opio; a oiai, o ka kaua opio aole oia i maa i ka pailaniia. He opio oia i onouia iloko o na hana ko ʻ iko ʻ i apau, no ka pono o keia ola ana.

            Ia lakou e luana ana ma ka rumi hookipa, puka mai la ka makuakane ame ke kaikamhine opio, a hoolauna ae la ka makuakane i kana kaikamahine i na malihini me ke pa ʻ i lima ana; a pau keia, haule lana noho ma ko laua mau noho.

            Ninau ka mkuakane i ka manao o na malihini i hiki mai, oiai no hoi ua maopopo ia mea iaia.

            Ua hoike na malihini mawaho aeo ka kaua opio i ko laua manao, o ia no ke noi ana i ka lima o ka opio wahine. Ahiki mai la i ka kaua opio, e ka mea heluhelu, ua hiki ole iaia ke kamailio aka i ka makuakane o ka opio wahine i kona manao. A nolaila, i pane mai ai ka makuakane o ka kana opio:

            "E kuu keiki, aia ihea kahi o ka pakeke a kaua i lawe mai nei!"

            Pane ke keiki: "Aia no mawaho."

            "E kii koke aku oe e kuu keiki, a e lawe mai maanei a imua ponoi o makou nei."

            Ua eleu koke aku la ke keiki i keia kauoha a ka makuakane, a lawe mai la i ua pakeke la, a waiho imua o ka aha anaina e akoakoa ana. Pane ae la ka makuakane o ka kaua opio i ka makuakane o ka wahine opio, penei:

            "He oiaio, i kou puka ana mai ame kau kaikamahine ma ko olua mau keena mai, a halawai me makou na malihini i keia ahiahi, me ka pa ʻ i lima ana o kau kaikamahine me keia mau opio ekolu; ke noi aku nei au ia oe e ninau ae oe i kau kaikamahine i keia ninau. O ka lima hea la o neia mau opio a ekolu, ma kana pa ʻ i lima ana, i oi aku ka maikai i kona manao ana@

            E ike mai kana e ka mea heluhelu, i ka wa i lohe ai o ka kaua opio i keia mau olelo a kona makuakane, ua haule pu kona manaolana, a no keia kumu, he keiki hana oia i na hana kaumaha, a no ia mau hana i hoea mai ai ka manoanoa o ka lima; a o ia ano lima, aole makemakeia e na kaikamahine.

            Aka nae, ku ae la ka makuakane o ka wahine opio a ninau aku la i kana kaikamahine i keia ninau.

            "E kuu kaikamahine, i kou pa ʻ i lima ana me ia nei oia ke kupakako, pehea kou manao i keia opio@"

            Kulou ka wahine opio @alo me ka pane ole, aka nae@ me ka helehelena minoaka i kau a ma o ka palupalu o ka lima.

            Ninau hou ka makua o ka wahine opio no ka elua o na opio, o ia ke kumeka kamaa. Kulou no kela ilalo aole nae me kela ano minoaka i ko ka mua, a no ka pane ole, ua ninau ka makua no ke kolu o na malihini, oia no ka kaua opio.

            @@@ hik ke ikeia aku aohe wahi hoihoi kekahi iloko o keia wahine opio no ka kaua opio, a no ka mea he manoanoa ka lima a ano pepeekue no hoi i kau a mea o ka hanai a uwi waiu pipi mau.

            No ka loaa ole o ka pane mai ke kaikamahine mai, ua hoike mai la ka makua o ka wahine opio i kona manao, a o ia keia.

            "No ka loaa ole he pane mai kuu kaikamhine mai i keia ahiahi, ke nonoi aku nei au ia oukou e hiki hou mai oukou ma keia keena i ka piha ana o eono malama mai keia la aku, a e malama oukou e na opio o ka lima palupalu a kuu kaikamahine e hoohiki ai, nana auanei ka wahine."

            Ma keia e ka mea heluhelu, ua hookuuia ka lakou halawai anaina, a noho hou mai i ka wa i ha ʻ iia maluna ae.

            I ka hoi ana o kela ame keia, ua hoi pu ka ka@a opio me kona makuakane ame ka pakeke a laua i lawe pu ai. E kuu mea heluhelu i ka hoi ana a ke kupakako mai keia halawai ana me ka wahine opio, ua maka ʻ u loa oia i ka milimili mau i ka peni kakau o manoanoa ka lima, a pela no hoi kahi kumeka kamaa, i kona haalele ana iho, a hoea ae la i ke kakahiaka, ua maka ʻ u loa oia i ka wehe ae i kona hale hana, o komo nui mai @a kamaa kahiko, i makemakeia e pahonohono; a i kona hana ana aku he mea ia e manoanoa ai o ka lima. He makemake kona e oi aku ka lahilahi o kona lima i ko ke kupakako mau lima.

            No ka kaua opio hoi, e ka mea heluhelu, i kona haalele ana i ke kakela o ka wahine opio, ua make loa kona manaolana no ka lilo mai o ka wahine opio iaia, ahiki laua i ko laua home hooaumoe, iho la me ka hiki ole i ka kaua opio ke moe pono.

            Aka, o kona makuakane ke ike mai nei i ke kulana ano kaumaha o ke keiki. A ma ke kakahiaka ana ae ua holo aku la ka makuakane o ka kaua opio i kekahi o kona poe hoaloha holomoana--he kapena moku, a koi aku la e lawe pu i ke keiki i ka holo moana; a hoakaka pu ia aku no hoi ka nui o ka makemake o ke keiki i ke kaikamahine a ke kanaka waiwai i wahine nana.

            I wahi e holopono ai ka manao o keia makuakane, ua noi aku la oia i kona hoaloha kapena moku, in a no ka hana o ke keiki maluna o ka moku, no keia mau malama eono, e haawiia na hana hoomanoanoa lima apau i ke keiki. I hoea mai ia i ka la e hui hou ai me ka wahine opio, ua manoanoa maikai ka lima no ka pa ʻ i lima ana.

            I ka pau ana o keia mau hooponopono a ka makua me keia hoaloha holomoku on a, no ke keiki, ua hoi aku la ka makua ma kona home a hoike aku la i kona manao i ke keiki ame na mea i hooponoponoia no kona huakai holo moana.

            Ia wa ke keiki i pane mai ai i ka makua; "E kuu makuakane maikai, ua maopopo ia oe ka manao o ka wahine opio a ʻ u i koi aku ai ia oe e noi i kona makuakane i wahine na ʻ u; ma ka ʻ u nana aku ma ka po a kakou i halawai ai, ua ike aku au i ka makemake ole o ka wahine @apio i ko ʻ u lima no ke ano manoanoa; a eia hoi oe ke hoouna nei ia ʻ u i ka holomoku. Ke manao nei au apau keia mau malama eono ia ʻ u ma ka moana, a hoi mai au, he mea hilahila ka hele hou aku e hui me ka wahine opio a ʻ u i aloha nui ai, a no ka mea, e oi ae ana ka manoanoa o kuu mau lima ia la i ko keia la. Ina puha, maanei no hoi ka ʻ u hana elike no me ka kaua hana e hana mau nei, o ia no hoi ka hanai pipi, uwi waiu a kalewa waiu, e loaa no ia ʻ u he wa e hoomaha ae ai i ko ʻ u mau lima. ʻ

            Ma keia, pane mai la ka makua i ke keiki: "E kuu keiki, mai hookaumaha oe, nau ka wahine ke hoolohe mai oe i ka ka makua nei. E hele oe, e kuu keiki e hooikaika a ike ia hana o ka holomoku; a no keia hana o ka home nei, na ʻ u no ia e malama a hui hou kaua."

            Hoea mai i ka la o ka moku e holo aku ai, puolo mai la ka makua i na wahi awelu hana o ke keiki a komo iloko o ke eke kapolena holo moku.

            Haele mai i ka la o ka moku e holo aku ai, puolo mai la ka makua i na wahi awelu hana o ke keiki a komo iloko o ke eke kapolena holo moku.

            Haele aku la ka makua me ke keiki a ka uwapo kau i ka moku; aole i liuliu iho, ua hiuia ae la na pe ʻ a, hemo na laina a holo aku la ua moku nei me ka kaua opio.

            E ka mea heluhelu, ua maopopo ia kaua ka hana a ke kapena moku i ka opio; o ua hana hamo ia i na likini o ka moku, o ia na hana haawiia na ka kaua opo; a no ke kupakako hoi mai kela po, noi wahine mai, ua hoohemahema aku oia i kana mau peni kakau ame na buke, i kau a mea o ka maka ʻ u o manonoa ka lima; a pela no hoi kahi kumeka kamaa, hoohemahema aku la oia i kona hale hana kamaa, a a ʻ o iho la oia i ka malama ana i kona lima, me ke kelepa mau ana i na ili manoanoa, i lahilahi iho ka lima, a i oi aku i ko ke kupakako.

            Nolaila, i ka aneane ana mai o ka la a ke kanaka waiwai, i hoike ai, no ko lakou akoakoa hou ana; ua hoea ae la ka kaua opio ma kona home mai ka holomoku ana, no na mahina he elima a keu; a i kona halawai ana me kona makuakane ua nui ka hauoli o ka kau ae al na opio kupakako ame kumaku@ i ka ike ana mai i ke keiki, ua hele a nui, puipui a manoanoa no hoi ka lima, na like me ka ili o ka wawae komo kamaa ole.

            Ma ka auwina la o ke ahiahi e halawai ai i kulike me ke kono a ke kanaka waiwai, i koi ae ai ka makuakane o ka kaua opio i ke keiki, e hahai aku iaia. Ua hooko aku la ke keiki i keia makemake o ka makua.

            Aia ma kekahi hale waiho uk@@ o ke kanaka hanai pipi, he sela hale i eliia ilalo o ka honua i @@@ popo mua ole i ka hana opio. W@@ ae la ka makuakane i ke pani puka @ iho aku la oia ilalo me ke keiki @ hope pono, a hoea laua ilalo, ua alawa ae la na maka o ka opio, ma o a ma@ i ke kupaianaha; a no ka mea @@ loa oia i ike i keia luahunu a ka makuakane mamua.

            Nolaila, e ka mea heluhelu, aia i waenakonu o keia lua a ka opio @@@ haohao nei, e ku ana he pakeke @@ nui i piha i kekahi mea, a i @@iia @@ a paa me kekahi lole @@@a u ʻ i @@@ kuai nui.

            Ka@oha ae la ka makua i ke @@@@ e hapai @ e ka ʻ ika ʻ i ae i ua pakeke @@@ mai ka lua mai a lawe loa aku no ka home.

            Ua iho iho la na lima manoanoa o ua keiki nei i ka pakeke i piha @ kekahi mea kaumaha a ka opio i maopopo ole, a ka ʻ ika ʻ i ae la i na pake@ la a hoea i ka hale noho.

            A ahiahi ae la, liuliu ka makua an@ ke keiki no ka hele ana e hui me ke kanaka waiwai. Kauoha aku la ka makua o ka opio e hapai, a e lawe pu @ ka pakeke me laua no ka hale o ke kanaka waiwai. Ua hele aku la laua i ka hoea ana aku ilaila, e noho @@ ana ke kupakako ame ke kumeku kamaa, ua hele a hakali; lilo keia mana ka kaua opio e hilahila ai i ke a@@aluh@e o ka aahu o ke sela mo@@.

            Hookipaia ae la lakou apau ma ka rumi hookipa o ke kanaka waiwai. @kahi hoi o ka makuakane ame ke kaikamahine e noho ana. Ua huli ae la ke kanaka waiwai a i kana kaikamahine, me ka i ana:

            "E kuu lei, e pa ʻ i lima hou oe @@ keia poe opio, a e ha ʻ i mai oe ia ʻ u i ka mea i makemake ai o lakou nei."

            I keia wa i ku ae ai ke kanaka hanai pipi waiu a kauoha aku la i kana keiki e ka ʻ ika ʻ i ae i ka pakeke a waiho mamua o ka wahine opio. Pa ʻ i lima ae la ua kaikamahine @ei me ka opio kupakako me ka minoaka ana o laua kekahi i kekahi. Pela no ke pa ʻ i lima ana me ke kumeku kama, he aneane like; a i ke pa ʻ i lima ana me ka kaua opio, ua aneane hiki ole i ka kaua opio ke haawi aku i kona lima, i kau @@ mea o ka hilahila i ka manoanoa.

            A pau ae la keia, ninau ke kanaka waiwai i kana kaikamahine:

            "Owai la o keia mau opio ekolu kau mea i makemake ai, e noonoo pon@ oe, a no ka mea, o oe k@u hooilina a ua makemake @@ i kanaka kupono @ hiki ke malama a hakaka no ko ʻ u pono."

            Ua aneane ke kaikamahine e pane a hoike i kona manao, ua pane e a@ nae ke kanaka hanai pipi i ke kanaka waiwai, he hoomaopopo hou aku ana i ka ukana oloko o ka pakeke, he makana ia na kana keiki i ka wahine mai."

            @a wa i kauoha ae ai ke kanaka waiwai i kana kaikamahine e wehe ae i ka uhi o ka pakeke. Ia w@heia ana ae keia, ua piha maoli ka pakeke i ke dala gulu.

            Ua ninau mai la ke kanaka waiwai i ke kanaka hanai pipi; "Nohea mai keia dala he nui wale!" Ua pane aku la ke kanaka hanai pipi; "E kuu makamaka, o keia dala au i ike iho la he makana ia na ka ʻ u keiki i kau kaikamahine, o kekahi hapa keia o ka loaa a kona mau lima i hana hoomanawanui ai mai kona wa kamalii mai, ahiki i keia akoakoa ana o kakou malalo o kou kaupoku hale." Hopu ae la @@@@ ka lima o kana keiki a hoike aku la i ke kanaka waiwai.

            @a wa i huli ae ai ke kanaka waiwai i kana kaikamahine a hoike aku la i kona manao; "E kuu kaikamahine e ma@e oe o kau kane keia, (ka kaua opio) a no ka mea, ke ike nei au, ahiki mai auanei i ka la e haoia ai o kou waiwai a ilihune oe, e loaa ana no k@@ ola ma ka ikaika hana o kau kane a no kuu olelo mamua o ia hoi keia o ka lima palupalu kupono i kou makemake, o ia ka lima au e lawe mai ai kane nau, ke hoopau nei au i kela olelo, a no ka mea, aole he wahi pon@ e loaa mai ke kanaka lima palupalu ka hune."

            E ka mea heluhelu, ma keia wahi la, pau kaua, a nau no e ike iho i ke kulana hauoli o ka kaua opio i ka hoomaopopo ana ae i ke a ʻ o a ka makua. E hana! E hana! Mahope ka wahine. A pela auanei no e pono @@ ka hoi ana o ka aina hoopulapula.

 

            Mawaena o ka hora elima ame ka hora umi-kumamalua o ka po o ka Poalua iho nei, ka manawa hope loa e hoopaa ai i ka inoa, o ka poe kupono i ke koho haloka, ua hoomaopopoia, aia ma kahi o ka eha haneri ka nui o ka poe hoea ae no ke keena o ko Kakauolelo Kalauokalanai, o ka hapanui o kela poe mai ka apana eha ma@.

 

            SALTON, TEXAS, Mar. 6. --Ua ha moia ae kekahi kahunapule Kakoli@@nona ka inoa o Father J. C. Keller, i ke ta a ua hoopipili pu ia aku na hulu maluna o kaua kino e kekahi puulu i paa i na uhimaka, me ka maopopo ole o ke kumu o ka hanaia ana o kela hana.