Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 10, 10 March 1922 — E Pono e Loaa ka Ike Hana o na Kupuna ia Kakou [ARTICLE]

E Pono e Loaa ka Ike Hana o na Kupuna ia Kakou

E nana .wali? 110 no ikakou i na mon i iana linia ia e oa kanaka o Hawaii nei, ko ke au ikapana, ua hana lakau i na hana like oie neka pono o keia ola ana mft ka naauao aine ka mikioi. E nana ae kakou i koia mea o ika waa. Ua hanaia koia waa (me ka na na ole i kona loa a hohonu) ine leeia % mau mea hana elun, o ia 'ke ko'i liolu nj?ue ko'i knlai, ahiki i kona. paa ana. Aole ipau menhana e ae e kokua ana 1 na ko'i, koe -wale no ka lohe.a ka pepeiao, ka haha a ka lima, ka ike a ka maka. He nui nuLoli ike kalaiwaa o ua . j>oe kupuna nei l : d*- kakou. Ina e oki. oe e ka mea heluhelu i ka i elua np&ua, a kaa\Vale omua ame hope, e Ike auanei oe i ke ano o kona hanaia ona. Ka Jike o na aoao a eliia; mai ka lahilaiif mai oluna' i ka 1-2 iniha " ahiki i"Vā 11-2 iniha a oi aku olalo o tt& iwikaele. • ' Pehoa i maopopo ai i Jra mea kalainifcripffioa 3ike o ka laau o keKahi aoao o Ika* waa i kekahi aoao? A "'īO' "'kalaiwaa e kalai r JfciX&} aifl Jjaila kona manao apa.n. Aia i ka,hi o ke ko'i o pa la 'ka ike a ikona m&ka, ka lohe a kona pepeiao, e hoolohe ana ma ke koele o ka laau i.ike koH e hoomaop<rpo ai oia i ka manoanoa. a lahilnhi kupono paha o ia wahi 0 ka laau a ke ko 'i i holu ai. Ina no ho •wa.Hi kaaaluia ikl iloko ona ao Ueia, koohele maoli ka lima e haha & kikeke. Ma 3c.e o ana o fka laan ; ma ke kikeko a ka lima ike hana, o maopopo loa ai ka manoānoa a lahiiahi kupoto ī> ka laau o na aoao o ika waa. A eia hbu keia, i ka "paa ana o ko kino o ika waa, (kau na kua.po'i, nana 'akn kaua e ka 'mea heluhelu, i ka iako; nme ke ama, aole hoi he olelo ana no na ano o ia mau mea, ua pau mua no ia i \ke kalaiia iiuna o ka laau. Eia iho uo o ka hauhoa ana o na iako i ka *aft, a o ke amii i na iaiko mo ka aho. fio nnr maoli ka ilke i (ka ihauhoa ana a paa, i oi aku mamua o ka paa o ke ku'i bao. Ina kaua e ka mea heluhelu e lawe no i keia iako ame keia ama a kakia mo ke kui hao, a pela pu hoi e kapiliia aku ai o keia mau mea i Ike (kino o ka \raa, e ha'i au ia oe e ka »nea heluheln, ina kaua e kau maluna -o keia waa ma ke awa o Kou Aei a iiolo aku no "Waikiki, o kuu m&nao pan, aole kaua e hoea aku i i>oe bele, lana ke kai i (ka anwae. E nahaha anā keia ama ame keia iako, ma na wahi i kakiaia me £e kui hao, i ke kuoloia e ke k4d. O kela ike hauhoa kaula a aha pulunin o na kupuna o Ka!kou t o ia maōli kekahi mau ike kupono e malamaia; a ao ka mea, e ikeia ana no na fcle ; 4pau,;a o kn oi aio o ka kakou. Pela no i puka mau ai keia mau wahi mamalaolelo, -penei: "He hauhoa kaula ka paa a !ka Hawaii.": Oiaio no, o.na waa apan o na knpuhn -o ka au ana i lieia mau kai, ua hoa kaula <wale ia no. A wahi a na "kupnna holo kai; ina ka e 1010 ana ka waa ma ka moana i koknhi la malie, a loheia ka nwi .o k«a aha, e hoomaopopoia aia he ino a hoeia iho. Na aha e uwi ana o ia no na aha o ko kua iaiko. Eia hou iio keia, o ka ikenhaua kaula. Ua ku)hihe.wa ik6kahi-o ka<kom, o na <wahi kaiHa.no a Hawaii o ia no na iwahi aho lawai'a a kskou no e ike nei. Aole. .lle ike hana kaula (ko ta kupuna o kakou, ma'rke aho anakalii loa i kalike mi» ka lopi helu 70 ahiki i «ke kaula nunui elike mo na kaula e hoopaaia nei o na moku nia ka uwapo. 42 nana ae kaua e <ka mea heluheJu 1 ka nui o ka ike o na knpuha o knuk. I ka ra kahiko, i ke alii e noho hoon&lu %na i 'kona moku aina, ana no i māheletrele ai ilokA b iia mokuna Mna a hoonoho akn i halku aina i kapaia he konohiki aina. O keia konohiki aina, oia ka lu'nakiai o 'ke kalana, a iaia ka Ske i na alahele e hooj>okoleia ai o ua hana a ke elii % kauoha ae ai, a nolaila, komo ae .J|&ā liwaL'» i (ko alii, no ka hoo'oaopopo ana i na mea 'pili oihana lawa'ia. A i ka pau ana o ia ajiajLnnina a ke ali, hoike ae la oia i kona maliao. ina paha <he hana upen&. le*, i

hwo, aiaila hooun-iio aku Ja na elele 0 ha'i aku i na konohiki aina i ka manao o ke alii. A lohe na ikonohiki aina, knkala ae la lakou i ke koele; a lohe na kan'e ame na wnhine i ke koele a ke alii nia 0 ko konohilki aina la, niuau na knnak-i, henha ke leoele a ke alii? A ahea la? Pane ke konohiki aina, 0 ke koelo a ke nlii, he koele kahi'olona. E hoomaka ana ma.i lia ia apopo aku. Lohe ae la na kanaka, hooiualenwkau nui ilio la no ia hana. HooUr.a\valeia ka poe oki, ka pon hohole, ka poe kaīii a pela aku. Hana keia hapa 0 na kanaka a m.:kaukau mai ke kii ana i ko kuahiwi, a he kahi ana a hoahu ma na ihaiau, jM)no lawai'a, pau lnleou. Komo mai ka poe ike haehae olona, mai ia lakou aku komo i ka limaa 0 ka :poe hilo. Ūa hookaawaleia ke ano o na aho i makomakeia, a e hilo na hilo ah,o i <kulik'e tno ia. Ma ka olelo mai a na kupnna, ke pnka mai na pokaa aho mailoko niai O'keia halau hana, hookaki wat 0 ka like, elike paUa me na loifi a pokaa aho a kakou e ike nei, i hana miikini ia. I keia poe hilo aho e hilo ana, i ka poe ka upena e kali mai ana o ka hoea aku 0 ke aiho i 0 lakou. la ana ko lakou halau. Mc ke kapu wnle no keia mau mea apau e hanaia ai. Aole e liikL i kekahi ke komo wale maloko 0 keia mau halau ma ke ano makaikai a hoonanoa wale. I ke komo ana mai 0 ka pokaa aho mua, ka. hoomaka iho la no ia 0 ka hana; a ua oleloia he nui maoli ka iholo 0 na hanā; aia mawaena o ka .poe hilo ame ka j>oe ka upena ka iikeia o ka Lke hana 'maoli. Mamua o ka hanaia ana 0 l:a upena, »ia maopopo mua ka nui o na maka o ka upena, ka nui 0 ria lau aho e paa ai. iiiike me ka holo 0 ka poo hilo aho, pela no ka Iholo 0 ka poo ka, i hakalia no i ka poe hilo. (Ke liilo la a ke 'ka la no me ke kani o na mole. Mai ka hoomaka ana o keia hana ahilki i ka hopena, ua iawelaweia na hana imalalo 0 na rula ame na loina o ia hana, aole e hiki kekahi mea ke hanaia a holopono me ko kapaeia o na rula ame na loina. O ia ka manaopaa o na kupuna o kakou. Ua ipololei no, ike mau nei no ia a'o ahiki i (keia wa; a hala ae no kakou, 0 mau loa aku ana no ia manaoio i hoo* kumuia mai ka wa kaliiko loa mai. E nana kaua e ka mea heluhelu, ima ka l)iike a Isaia, mok. 28:10: No ka mea, he rula maluna 0 ka rula; he rula jnaliina o ka rula; lio loina maiuna o ka loina, he loina maluna o ka loina; 01.0 uuku ma keia wahi, he uuiku ma kela waki. liie oiaio no, aole paha he laliul naauao, piha ike rula a loina hana o kela ame keia ano, i oi aku i ko ka Hawaii iko ruia; a ke-loihe nei no kakou i kekahi i ko kakou mahaloia e na malihfni i kahi i hoonaauaoia ai 0 Bce.kahi 0 kakon. A i ka ha'iia ana aku i lfa■waii nei 110, ua ka<haha loa ko la!ko(i noonoo, a 110 ko kuunu, ua a'oia aku ldkou he poo naanpo loa keia 0 ka poe Hia'waii. Eia hou mai 110 keia ike o na ku puna, 0 ia ka* i'ko nanana moona 0 na Wahine. , K"e 'nalowale loa aleii nei palia keia iko. O na rula ame na loina 0 ka hana 1 ana o keia mea he moena, o ia na moa ano nui loa e pono o!e ia (ka.ua e ka mea heluhelu e '.loopoiaa a!»u. l Ano ka wa, e imi koko aku iā hhu rula a loina hana, i ka poe kakaikhhi j loa e ol«a'niai noi. O ke !kfi ann anie 'ka liana ana iho i ka lauhala i mou :'i k( na nm ii. i n:aloo haha ole a [iaj>aain.i ole mai. i Ke auo o ka iianana ana o ; n.'u.nnona I like ole, mai l;.a īai&a liilii a ka niaka j nunui. i'.\p liana wii'a u.oena, ke ano e ike ole ia nei i koia ■ w Ke pau nei kakou i ka 'if.o||r<e maluiia ii.l'iiioia hao Maluna 0 na uwea i wili ia, ka } oluolu a hu'ihu'i i leaa. ole u'.ni ka ohtoln a pumehann o.na nu'a moena 0 kaI kou. I 7 a oi aku no ka nolunolu 0 ko [ khkou, nu'a moena mamua o «keia njbe | hao 0 keia wa< Aole \fale <0 ia ; 0 ka | u'i maoli ke uana. aku iloko o na home 1 iako ia mat> mea. Aole inau mea, u'i 0 ae ilolko 0 na hoine HaWaii, a ka maka e ike akn ai, i oi aku mamua o keia mau mea Ha-

waii, i nanana a hanaia me kela ano Hawaii e !ka liana Ha"waii, ma Hawaii nei. E nana ae kaua e ka mea heluhelu i keia mea'u'i e hoohomahemaia nei o na papale ie a ipu. He u'i maoli, aole o ia •wale, o konā mama i ke poo. Eia kaua i na pnpale Kaleponi kohu ole, ikiikl o ke poo, a nolaila mai no paha kekahi kumu'hlna a .helelei wale m'ai 0 ka lauoho. I na ikaikuohino 0 kaūā e papale mai nei.i na papale Kale;poni ua kuhihewa 0 ia Qta u'i. t Aole o ia ika u'i; eia iho ka u.'i o ke saila a no ka mea o 'ka holoku ke 0 na 'wahine 0 Hawaii; ina pela, e kohu pono ana Ua saila Ilawaii la, me ka |)apale aaila Hawaii i nanana maoli ia iho no e kou lima ponol e lSawaii. He manao paa ko 'u 0 na kane apau he hauoli loa laikou i ka ipapale mai i na papale io a ipu paha i hana maiau ia e na lima o ka makuahine, kaikuahine a whine pāha, mai.kinohi mai ahiki no i keia la. Ina pela,.(he mea pono i'o no ia oukou o na kaikuahine e a'o hou i keia hanii. He māu hana hooalohaloha poina ole \eia i kau kane, ke hana oe a oiai ua moa'kela i ka papale ana i ka papale Kaleponi. Eia hou no, o Ikol#.iike hana meaai no ka papaaina Hawaīl oiaio—aole 'hoi 0 kela ano hapa īla/waii.. 0 kela ike hana i na i 'a aiwaha.am& na i'a lawalu a kaliia paha. O kela -ike kapi ana i na i'o i'a, *a pela aku. He mau 1 iko "waiwai nui keia 0 ka ike hana meaai e ola ai ke kino.' 3la na aina 0 ho mau halekula i, !kukulufe, no ko a'o ana i keia iko hana meaai. O Farani ua aina, a o Keremania ia aina i ikukulu 1 na.kula hoonn&uao i na mak&ainana 'ma na moa pili meaai. E nana ae kaua 0 ka mea heluhelu, he loliuleihu 0 na opio 0 keia wa ai i na ono 0 ka aina, o ia ka palu aku, a pela aku. O k-a mea apiki nae, ma ka ai ana nui ka holomua, a ma ika hana ana i mea o piha mau ai ka ipukai palu, nui ka holohope. Pela na i'a maloo; ho nui na keiiki' opio o keia mau la, o ka laikou puni 0 ka i'a maloo. Ma ka ai ana ke holomua, a ma ka hana ana holohope. Nolaila, peihea kakou e pono ai o keia mua aku ke hemaheima i ikeia mau mea ano nui o ka ike hana meaaif Aka nae, iiiamuli aku paha o hoi ae na ohana o kakou maluna o k"a aina hoopulapula, a hui lokahi ae lakou e kukulu i kiila a'o hanā o keia ano no lakou iho, mo ke komo ole afku o J kowaho Sku nei mau ano hokai e hoopklikia ia 'hana. Eia no !keia wahi ike e hoomaopopo ole ia nei i keia <wa, 0 ia ka i'ke malama i ka ili o ke kino. Oiai hoi ke hele mai nei ke ano o ka analama ana o na walnne i 'ko la/kou mau ili a ano naaupo maoli, mamuii 0 keia'ihau pauda .a pena paha ma (kekahi olelo ana, i lilo ai ka ili i mea ino, a alualu a maloohaha ke naiia aku. E hoomaopopo 1 kaua e ka mea lieluhelu, ma (kauhale I a ma na alanui fwale iho no o ke <kaona | nei lakou, aolo he mau 'hana ano nnij e ikeia aku ai, he mau hanu e naka ■ kaka ai o ka ilj, elike me na kmpun? 0 kalkou. E heleia ana ka ua me ke ma\ani, ka wai āme !ke kai, <ka wela < |ka la amo ke kehau 0 ks& po. K& nam |aku nae oe i ko lakou māu helehelena j he u'i maoli, lamalama ka ili; pela no Iko ano a luahine /wale. Aia no | he hana i hanai.t ho ka ili i 'Wau ai ! l.a. lai.ualuma o !ka ili. j He mea malami loa ia keia mea o | ka. hua kukui ame ka hua uiu, e kela | ame keia ohaua ma ka wa kahiko. Ina jna noho poa ia ololeo *> ka 'hale no keleahi inau .ftn)o loihi, a ipuka ia mea j rv{*aho i ka wela 0 ka la, a i ōle, iho | ina 'kahakßi paiha, 0 mamaia ana keia j nia a kuCtui pahn, a hamoia ka ili, /wahi j a ytkou, i ole e puahUohilo ka ili. lle oiaio no. Na keia aila o ka nin a kur kui e hooma-u i ka ili a makamaka hou ko nap.l aku. E ka mea- heluhelu, e hookuu aiia j ka 'kaua liana me ka pau pout> ole .0 jna Lke o na kupuna o kana ma i*cia palapala ana; no ; o na m«a i loaa ! ole ia'u, a ua loaa hoi ia oe, e haawi jmai boi na'u kaaewahi ik© o ia; a ina j pela kakou mai kinohi mai, aole loa e ihoea mai keia hoaa a houh«le ana i keia m»u la iwa«tia o ka&ou, oiai ko hoomnkaukau nei e hoi i ka home hoapulapula. .