Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 12, 24 March 1922 — He [Illegible] [Illegible] a Kahiko [ARTICLE]

He [Illegible] [Illegible] a Kahiko

0 ke ola o kela ame keia ohana o ka noho ana o ka wa kahiko, aia no ia ma ka ike ame ka ikaika hana o na lala o ka ohana; ma ia ike a ikaika i hoohanaia maluna o ka aina ma ke kanu ana i na meaai, ka liana ana i na waa, ke kukulu ana i na h&le, ka hana i na kapa pa'upa'u, a pela aku. Ma ka hoonohonoho pono ia ana o na hana e na makua, i holopono ai na hana a na keiki, pela ka nee ana mai ahiki i ka hoopoinaia ana i keia wa. 0 na hana hoonaauao i na keiki, aia no ia i na makua; ina he keikikane, e kaa ana keia keiki malalo o na a'o a hoohana ana a kona makuakane, iloko o na hana like ole e pono ai ka noho ohana ana o ke keiki, i ko ke keiki au mai. Nolaila, ua lilo keia keiki i hoahele no kona makuakane ma na wahi apau. Oka mea aka makua e hana ai, o ia kana e a'o ai i ke keiki, ahiki Tvale i ke oo ana, a noho wahine ke keiki. Pau ole mai no ke a'o ana a ka makua ilaila; aia no he kaawale loa no ke keiki mai ka makua mai. Hoko o keia mau iko a ka makua e haawi ai i ke keiki, o ia hoi na ike kanu ai, ku'i ai, hana 'hale, kalaiwaa, lawai'a a lehulehu aku o na hana knpono no i na 'kane, e loaa ai ke ola oia keiki me kona ohana. A ma keia hoonaauao ana a ka makuakane i ke keiki, aole e ikeia aku ka makuahine o ke keiki e komo ae ana a a'o aku. Me he mea la he kanawai paa ia mawaena o ke kane ame ka wahine, e hookaawale i ke keikikane na ka makuakane- e a'o, a o ko kaikamahine hoi na ka makuahine e a'o. Hoea no hoi ma- kahi o ke kaikamahine, komo mai ka makuahine e a'o i na hana kupono no na wahine, e laa ka hana ai, hana kapa pa'upa'u, ka nanana moena, a lehulehu wale aku; a mawaho ae o keia mau ike apau, o ka ike malama i ke ola kino; ka hoomaemae ana, a pela aku. 1 ka noho ana o kela ame keia ohana malalo o keia mau rula alakai, ua loaa ae na ohana hou i hoonaauao maikai ia, na ia ike a naauao i hoomaluhia i ka noho ana « ia ohana. O kela oihana oi a na makua, o ia no na oihana e malama ai, a pela i'o no kakou mai kahiko loa mai. Ina he lawai'a ka oihana a ka makuakane, he mea maopopo ho lawai'a ana no ka oihana a ke keiki; a nolaila e hele ana no keia oihana lawai'a mai ka makua a i ke keiki, kuakahi a i ke kualua, ame na tausani

mahope mai. He ano naauao maoli na hooponopono ana a na kupuna o kakou i hala, i loaa ole ia kakou i keia mau la. Ina aole e hana ka makuakane i kana hana, a'® aku i ko keikikane, e kaa ana keia hana i ka makuahine; o ia ke a 'o i ka ohana mai ke keikikane a kaikamahine. Ina aole pela e kauka'i aku ana ka makuahine na ka makuakane e a'o ka ohana; a ina no aole pela, alaila e noho walo a auwann ana na keiki a lalau walo aku, o hui ana me na keiki o ia ano, ahiko aku na maka'- :I *i a e lilo ua ia i mea e hoolap- ii i ka ohana. E hookuku i • 1 i nie na mea e ikeia nei O ka hapanui o u kakou e lalau wale nei ma ny alamii i ka po (ame kekahi e paa nei ma "Waialee) he mait keiki wale no keia i hoohemahemaia e na makua. Aolo paha i hoohemahema maoli ia; malia paha he pilikia maoli no 0 na makua i ka lilo o ka makuakano 1 ka hana, ma kahi o ka hana ma kahi mamao aku n« n'a wahi kenikeni uuku, a lilo hoi ka makuahine i ka hana imi dala hoi, no ke kokua ana no i na mea e pono ai ka liome; a no ia mea paha i loaa ae ai o keia hemahema e ikeia nei. Ina pela, e hiki mai ana ka la e nalowalo aku ai o keia ano fhaikai ole, maiwaena aku o kakou ma o keia kanawai hoopulpula a hoolaupa'i o na Hawaii; a no ka mea ma ia la e hoea mai ana, aole oe e ke kane e auwana hele aku ana no kahi mamao aku, no ka imi hana i wahi e loaa ai o na dala e ola ai, aka, e noho iho ana oe maluna ponoi o ke kupono, i haawiia nou e malii, me

ka loaa ia oe o ka wa e hui imau ai me kau wahine ame keiki; a ma ia liui pu mau ana i kela la ame keia la, o ka hapanui no o na hora o ka la, e ike ai no oe i ka hemahema o kau mau ohana keiki, a e hoopololei ana oe. E loaa pu ana no he manawa nou e ka makua, e kilo aku ai, i ke ano 0 kau mau keiki, me ke a'o ana aku 1 na hapa e pono ai ke ola honua ana. I kou a'o kupono ana i na keiki, e lilo mai ana ia hana au i hana ai i mea kokua nui mai ia oe e ka makua, maluna o kou mahele aina, i kou mau la kanikoo a palalauhala. A eia mai no keia e kuu mea heluhelu, o na keiki no o ka aina e noho ulakolako mai nei, aole i hiipoi a pailaniia. He poe keiki wale no i onouia iloko o na hana li'ke ole, me ka hoomaopopo mau ia o ko lakou wa pau o ka hana, ko lakou wa e moe ai o ka po, a me ke ala ana o ke kakahiaka nui, a hele aku ma kahi o ka hana. He mea minamina nui ia ka manawa, aka nae, i 'kekahi poe, heaha Mamuli o ia malama mau ia 'o ka manawa, a na opio hoi i makemake ole ai i ka hoalaia i kakahiaka nui, i lui a maa loa kekahi poe i ke ala i kakahiaka nui; a he mea maikai i'o no ke maa aku oe. Ke ho.omanao ae i na kuptfna, he mea uluhua loa ia lakou i ke kali aku i ka puka ana mai o ka la i kakahiaka, a no ka mea, i ke ahiahi okoa no hiamoe, aole i hele auwana wale ia, a i ke ala ana ae keia, aia no i ka hora 1 a. m. o ka wanaao. Hiaa wale aku la no, a no ka uluhua, ku okoa a hele no kuauna i ka waele i ka nahelehele o ka mahakea. E ninau kaua i keia ninau: Pehea i loaa ai keia ano kulana i keia poe kupuna? I hana ia, a no ia hana ana i hele ai a ku a maa maoli. Ke hoomaka oe e a'o i na keiki me ka malama i keia mau rula maluna o kou aina hoolaupa'i ma Molokai, me ka malama i uwki nui iloko o kou hale no \va loihi, atoaa aku keiki i keia haawina mikiala, ea, ua hiki ia oe ke hookaawale i kela uwaki me kou kauka'i hou ole ia mea, a no ka mea, i ka maa ana o na keiki i ka moe ma ka hora e moe ai, ame ka hora e ala ai, e kumu ana kela mea 010 i na keiki ko ala aku a oi wale mamua o kela hora i maa; a p£la no ke ala ana«, E hookuu ae i keia me na la o ka noho ana o >ke kula hanai, e ike iho ana kaua i ka oiaio o keia. Mamuli o ka maa o na keiki o ia mau la keia mau rula hooponopono, ma na kula (ka mea hoihoi ole loa a na keiki) i inaa loa ai o ia poe keiki i rula, ahiki no i 'keia la. He lehulehu o ia poe e noho mai nei.

O keia maa o na keiki i na kula la, a me oe no e ka makua maluna 0 kou aina ponoi, e paumiia ana ka pomaikai o ka ohana; a no ka mea, aole wahi o na keiki e hele hou aku ai. Aia ma ka home i hanaia kahi e moe ai o 'ko poo, ka ai e ai ai; ame na mea no apau o ko ola ohana ana ma ka home. Nol(uIa, oiai kaua e ka mea heluhelu e liuliu nei e hoi aku i ka aina heopulapula, ano ka wa e hoolala ai 1 na wahi hana me ka hoomaopopo i wahi papa alakai \iana mai ka A a i ka W. I hoi aku no ia ua makaukau ka papahana. Mai hoohalike me ko kanaka i hele i ke ki manu me ka waiho i ka pu i kauhale, me ka manao e hele al- > nana a ike ika manu alaila ho mai o kii i ka pu. I ka loaa i 'o ana o ka pu, ia hoi ana aku aohe manu. E hele no me .ka makaukau; ahiki no a ike, kani kau pu.