Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 14, 7 April 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T. H., POALIMA, APERILA 7, 1922.

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

NA KOMISINA

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala;        Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala;              Geo. P. Cooke, kakauolelo.

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,

JOHN H. WISE

 

Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii.  Nolaila o loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.  Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.  Ua hamama no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina no na mea like ole i makemakeia e ninau mai.

 

Moolelo o ka Halawai 27 o na Komisina o na Home Hawaii, Mar. 21 -- Ua heluheluia ka moolelo o ka halawai 26 a ua aponoia.  Ua heluhelu mai o Mr. Cooke i na olelo o kekahi hoolaha, ana no i hoomakaukau ai e pili ana no na palapala noi aina no na mahele mua o 24 ka heluna, iloko o 20 eka o ka apana hookahi o Kalamaula-lalo.  Ua hokaka ae o Mr. Cooke he mea pono e pa'iia a hoolaha aku i keia mea iloko o na nupepa Hawaii elua, a pela ma na nupepa elua ma ka olelo Beritania, a e pa'i pu ia i mau kope na na lunaleta o kela ame keia wahi au kanaka apau no ka hoolaha ana aku.  Ma ke noi a Mr. Akana, i kokua ia e Mr. Duncan i aponoia ae ai ke kino o ua hoolaha ia, elike me ia i waihoia mai, me ke kauohaia o ke kakauolelo, e pa'i a hoolaha aku elike me na mea i hooholoia.  He hoike na Mr. Cooke e hoakaka ana, aia he koena ma ka waihona o ka papa o $28,976.16, ame keia huina e hoohuila ae ai ka huina o $20,000.00 mai ka aelike mai me ka mahiko o Kekaha.  Ua hoonohonoho ae oia a hoike mai, aia ma ka la 1 ae nei o Augate, 1922, e loaa ana ma ka waihona o ka papa ka huina helu o $79,000.00, a mahope iho o ka hoolawe ana ae i ka huina o $3000.00 no na haawina i kela ame keia ohana, o 24 ka heluna, e loaa ana no he koena ma ka waihona o $7,000.00.  Ia wa i hoolawa like ae ai o Mr. Cooke i na lala o ka papa me na pepa kii aina o Kalamaulalalo, i hoomakaukauia e Mr. Jorgensen, a i hoailonaia hoi "Pepa Kii Aina C."  Mahope iho o kekahi mau hoakaka manao ana, ua noi mai o Mr. Duncan e aponoia ka "popa kii aina C," no ka mahelehele ana ia Kalamaula-lalo, a e hoohana koke ia keia hana o ka mahelehele ana i maopopo na huina ame na palena o kela ame keia kupono; ka hana ana i na alanui, na hana hookahekahe wai ame na hana e ae n oapau e pono ai ka noho ana, me ka hookaawale ae o ka papa i hookahi eka ma keia ame keia kupono, na ko komisina e waele i maalahi ke kanu ana aku o na meakanu, e na noho aina; a e hookaawaleia na mahele aina i kupono no na hana i hoonohonohoia e ke komisina no ka lakou mau hana. Kokuaia keia noi, a ua apono lokahi ia.  Ua hoakaka ae o Mr. Ducnan, he mea pono e kauohaia ke kakauolelo mana hooko, e wae ae i inoa kupono no ke kaoo mua, a pela na alanui i hiki ai ke ikeia.  Mamuli o ka hamau, aole wahi ku-e no na hoakaka a Mr. Ducnan, ua waihoia ae keia hana ma ka lima o ke kakauolelo ma ke kauoha a ka lunahoomalu, me ka hoakaka hou ana mai o Mr. Duncan, e kapaia keia kaoo mua ma ka inoa o Kalanianaole.  He noi na Mr. Duncan i ka papa komisina o amana aku i ka lunanui mana hooko, ame ka loea o ka moleanahonua, e imi aku i na lilo no na hana, e hiki ai ke loaa ka wai i Kalamaula-lalo, mai ke poo wai mai o Kapahakai, a pela pu na lilo o ke kii ana i ka wai o Waihanau, no na aina mahi ame home malalo o ka papa komisina.  Kokuaia keia noi e prnicess Kalanaianaole, a ua apono lokahi ia.  Ua hoike ae ke kakauolelo, aole mea i hanaia e pili ana no ka huakaʻi kaahele a Dr. Elwood Mead no Hawaii nei, me ka manao he mea pono e hanaia kekahi hana no ia mea a hoike koke aku ia Dr. Mead i keia mau la koke iho.  Na ka lunahoomalu, aole wahi pane mai ke keena mai o ka elele lahui, no na mea e pili ana no ka huakaʻi i hoolalaia a Mr. Davis ame Mr. Mendenhall, a e waiho aku na hana no ko Mr. Mead huakai a keia halawai ae.  Ina aole pane e loaa mai ma ka Poalima iho, e hoouna hou aku ana oia (lunahoomalu) i pane ma ke kelekalapa.  Na Mr. Akana, ua pau na hana i ka hoolalaia eia, no ka halawai ana o ke komisina me na lala o ka Aha Paeaina o ka Ahahui Euanelio Hawaii ma ka po Sabati mua o Iulai.  Ua hoike mai o Mr. Cooke i kona halawai me Mr. G. J. Waller, Sr., o ka hui Hawaii kuai pipi, a ua ninau aku oia, in a he mau uku kaulele kekahi a ka hui, maluna o ke ano o ka iʻo pipi; a ua pane mai o Mr. Waller, aia he 2 keneta kaulele o ka paona hookahi o na iʻo o ka pipi i hanaiia me ke kulina.  Mamuli o ka hana ole i koe ma ka papa, i hoopaneeia ae ai ka halawai a noho hou ma Maraki 28.  GEO. P. COOKE, Lunanui Manahooko ame Kakauolelo

 

Na Anoai -- He mea hauoli ka ike iho ma na hana a ka papa komisina, i ko lakou hooikaika nui e loaa koke mai na hoike, o na hoolilo mai na mahiko like ole mai, no ko lakou mau hoolilo maluna o na hana hookahekahewai.  He mea maopopo loa, i hakalia wale no i keia mau maopopo loa, i hakalia wale no i keia mau hoike a loaa mai, a e hoouna koke ia aku i na luna aupuni nui o ka aina makua.  A no ka mea ma ia mau hoike a loaa mai, a e hoouna koke ia aku i na luna aupuni nui o ka aina maku.  A no ka mea ma ia mau hoike e maopopo ai no hoolilo kupono e komo ae iloko o ka bila haawina no keia hana hoopulapula no na pono wai. -- O ka leo o ka lehulehu o ia ka leo o ke Akua ma na hana ku i ka pono.  Ma kekahi mau manao hoeueu i puka ae ai o kekahi mau manao, e waihoia ae kekahi mau kope o na hoike o na mahiko ma ka lima o na Papa Oihana Kalepa apuni ke Tertore nei, no ke kaana pu ana i na ike hookele hana, no ka pono o na hana hoopulapula ma Molokai.  O ka lakou ike i kakoo pu ia e ka manao o ka lehulehu, ka ikaika ia e hooholomua ia ai o na hana ma o e ka elele lahui. -- Ina e loaa ana keia huina dala o $3,000,000 no ka huki ana mai i na wai o na awawa o Wailau, Pelekunu ame Waikolu, no na aina o Palaau, Hoolehua ame Kalamaula, alaila e pii ae ana ka waiwaiio o ka aina ma ka hoolimalima, mai ke 50 keneta o ka eka, a i k $5.00 o ka eka.  Ua kulike loa keia mau hoakaka me kekahi o na aina panoa o Amerika i manao ole ia he wahi waiwai kekahi e loaa ae, mai ia mau aina mai - he ino a ka launa ole, aka, i ka hukiia ana a komo i ua mau aina la, ua pii mahuahua ae ka waiwai o keia mau aina mai na tausani a i na miliona o na dala. -- E hoomakaukau mai kakaou, eia na palapala noi ua makaukau, ke waiho nei me na komisina.  He 24 kupono i hookaawaleia no keia kaoo hoopulapula mua; a ke manao nei ke komisina ma ka la 1 o Augate e hoi aku ai ke kaoo mua a noho i ko lakou mau aina.  Ke waiho mai nei kekahi mau hana hoikeike a hoonaauao mai i na kaoo mua ma na hana hanai moa ma Kalamaula no ka makaikai ana. -- Ua makaukau na komisina me ke kaa aila @a, no na hana huki palau a huki laau kiawe e waiho mai la ma Kalamaula, in a he hanai moa kau hana i kinohi, e loaa ana ia oe he kupa moa ana i kela ame keia Sabati no kou ohana.  Aole nae o na moa hanau nui i ka hua, o na moa hoopau ai.  He mea pono e hoomaopopoia na moa maikai mai na moa hoopau ai mai. -- He nui ke kiawe ma keia nina o Kalamaula, o kahi o keia mahele aina i hookaawaleia.  He mea maopopo e loaa ana no he mau kilu mai keia mau laau mai.  Ke mau nei no paha ka pii o ka wahie kiwae o ko kaona nei i keia mau la.  Ina pela e pokeokeo ana no ka mea ikaika i ka poke, aole hoi e kua ana a hina.  O ka mea ohana nui la loaa koke no ka hana e loaa ae ai o na wahi kenikeni. 

 

O Kekahi Mau Aʻo Ana, Mai na Holoholona Mai No Ia -- Iloko o ka lehulehu o na oleloaʻo i waihoia mai e na oleloaʻo i waihoia mai e na makua, ame na kumuaʻo, e nele ole ana no ka loaa ana mai o na aʻo hope loa e ailolo ai mai na holoholona mai.  I kekahi poe he hoomaopopoia na oleloaʻo me ka malamaia o kona mau rula e hooponopono ana i mea e loaa ae ai o ka hopena maikai, aka, i kekahi poe he kapae ia ia mau rula; a no ia kapae ana e lilo ai na ka holoholona e aʻo, i pau ke kuhihewa.  He kuhihewa iʻo paha aole paha!  O kekahi o na rula ano nui o ka hoki ame ka lio, i makemake oe e hookau i ka noho ame ke kaulawaha o ia no keia: Mamua mai o ke alo o ka holoholona e hana ai i kau hana, a nee ihope ma kona mau aoao me ke kaapuni ole apuni iaia.  Mai mua mai a hope ma kekahi aoao, a hoi hou aku a mamua mai, a hele ma kekahi aoao; a no ka hookomo ana i ke kaula huelo, ma ka aoao mai no e hana ai. O ka mea e kapae i keia rula malalo o kekahi mau kumu a ke kanaka no e kukulu ae ai, e puiwa ana oia, iloko o kekahi la kalae a maikai, aohe kau wahi ao, no kekahi mana onou ikaika mamua mai paha, a mahope mai paha, aka nae, mai kela hapa hope mai o ka holoholona i hoea mai ai.  He mana ikaika e ka ana ia oe i ke ino; a i koe mai ke ola, alaila, e olelo ae ana oe i kou poe hoaloha i ke ano-e o ua wahi holoholona nei ou-a no ka mea, he mea malihini loa ia ana i hana ai ia oe.  Ma keia hana a ka holoholona ia oe, e ka mea i kue i na rula, ua hoike mai oia ia oe i ka oiaio, o na aʻo i waihoia iho me oe, e na makua ame na kumuaʻo, a lilo aku ka hanohano i ka holoholona no ka ikaika o ke aʻo hope loa e poina ole ai oe i na la apau o kou ola ana.  Pela na rula i hoomaopopoia no keia holoholona o ka pipi waiu.  E hana mua a paa ke poo i hiki ole iaia ke kiwi mai i kou wa e uwi ai i kona waiu, a i kou wa e makemake ai e uwi i ka waiu, mai nao mai i ke eke waiu o kau pipi mahope pono mai, mawaena o na wawae hope o paleia mai oe (he peku paha ka olelo ana) e na wawae hope, huli kou alo iluna, a nele oe i ka waiu ia mau la, no kou waiho i ka pilikia i ka ai a ka lua.  Aole no he pilikia loa o ke kue i keia mau rula i hoakakaia maluna ae, in a oe e hana i kau mau hana ma kahi kanaka; e haalele ana ia poe i ka lakou hana a holo mai e kokua ia oe i kau hana naaupo ana.  Malalo o kau kue ana i na rula, e ala ae ai o na hoopilikia ana, aole ia oe wale iho, aka, i kou poe hoa noho.  Lilo wale ko lakou manawa i kau lalau, i ka manawa e nee ana imua, wahi a ka olelo: Time is money.  Mai manao aku i ke kukule mai o ka holoholona aohe ana eha.  E makaala oe a no ka mea eia kakou i ka wa o ka makaala, me ka makaala wale no e pono ai.  Mai olelo iho oe, eia no au me oʻu mau kupuna ma ke kihapai o Edena, i kahi o na lio ame na pipi peku ole.  Ma kahi au i manao ole ai he pilikia mai laila mai e ala ae ai.  I hialaai ae ka manao i auna kekake kekahi, e hoolako ae ai ma na aina hoolaupaʻi, no na hana malaila, he mea pono no e na kaoo mua, e hana i olelo hooholo mawaena iho o oukou, e papa ana i kekahi, aole e malama i ho kane a no ka mea he holoholona lapuwale ke hanai like ia i ke kalana hookahi.  He mau hoakaka no keia e hoike ae ana i ka oiaio o na rula hooponopono no kela ame keia kino hanu ola a hanu ola ole.  -- O ke kahua paa a ka Papa Komisina e ku nei, aia no ia maluna o na loaa o na aina hoolimalima ame pono wai.  Ma keia e loaa ana i ka papa ka huina o  $150,000.00, a i ole $200,000.00 o ka makahiki, a me keia dala e hoohanaia ai na hana liilii kuloko a kakou e lohe nei ma Molokai. 

 

E Pono e Hoomaopopo i ka Inoa o na Lau Nahelehele -- No kekahi wa i kaahope ae nei i hui ae ai kekahi mau loea akeakamai me Mr. Thomas Edison, ka loea maluna o na hana uwila, no ke kukakuka ana maluna o na ninau akeakamai, e pili ana i ka mana o ka uwila ame kekahi mau ike e a'e, no ka hoomaopopo ana e loaa na mea i oi aku no ka hoopomaikai i na lahui kanaka o ka honua nei mai o a o.  Ma ka lakou mau alakai manao ana, a aoiai hoi o kekahi o na loea i hui pu ae ma keia halawai ana, he loea anoninoni wai laau, i ala ae ai o keia ninau iwaena o lakou, a ua waihoia aku keia ninau ia Mr. Thos. Edison; aole anei o ka ike iloko o na hana uwila ame ka hua o ia oihana, ka mea pookela loa iloko o ke ao nei.  E ike mai kaua e ka mea heluhelu, o ka manao o na loea i hoea aku imua o Mr. Edison, o ia no e hooia ana o ka Mr. Edison oihana (oihana uwila) ka oi; aka, ma ka pane a Mr. Edison i pne mai ai, ua hoole oia i ka oi o kana oihana.  Ua hoike ae oia aia kekahi mana kaokoa e ae e waiho nei, aole i pau pono kona mau aoao i ka ikeia; a in a e loaa e ikeia ana ka oi aku mamua o ka ike uwila; a o ia la, wahi ana, o ia ka ike anoninoni wai laau.  Aia iloko o keia mea kekahi manaikaika kaokoa e waiho nei; a ma kana ike a hoomaopopo o ia ka mea oi aku o keia mua aku.  Ma keia hoakaka a Mr. Edison i ala mai ai na loea me ka puiwa i keia mau olelo.  Ua hoike mai oia i kekahi mana o na wai laau ke hoohuiia, e a ana ke ahi; pela me ka wawahi ana i kekahi pali pohku paakiki, he mea liilii wale no ia i na wai laau, ke loaa na pili kupono.  E lilo ana na lokowai ame ka moana i kahua kupono no ke ahi e a lapalapa ai.  Mai keia mau hoakaka mai, i ala ae ai na loea o na wai laau a imi hou me ka hooikaika nui e loaa keia mea ano nui.  Ma keia kaua huliamahi iho nei ua heluhelu iho kakou i na mea i hanaia ma ke kahua kaua.  Ua ikeia ae kekahi mau hana aiwaiwa a keia mea, he wai laau; ua lukuia he mau lehulehu o na kanaka e ka ikaika o ka wai laau;  ua hoomamaia mai ka ehaeha o ka poe i eha e keia mea no o ka wai laau.  O keia mau wai laau apau e olelo ia nei, o ia no na wai e holo ana iloko o na aa o na laau nunui ame na nahelehele e kolo ana.  Keu iʻo aku ka ikaika o keia mea nawaliwali.  Nolaila, e kuu mea heluhelu, hoomanawanui, eia no iloko o ko kaua aina nei na laau a nahelehele, kekahi mau mea maikai loa.  Koe wale no keia, o na ike i loaa ae a na kupuna i hoiliiliia ua pau aku i ka nalowale.  O ke kumu no o keia nalowale ana, o ia no ko kakou hoomaopopo ole ia mau mea i ka wa a na kupuna, e aʻo mai ana, a oi loa aku hoʻi, no ka nele i na palapala o ia ano ike.  He mea pono no oiai kakou ke liuliu nei e hoi aku no na aina hoolaupaʻi, e imi a ninau no i ke ano o ka nahelehele kupono no na pilikia like ole o ke kino.  Elike no me na awa e inuia nei e na kanaka, he mea hoohewahewa ole ia keia e kaua, a no ka mea he ulu keia nahele ma na aina apau o keia mau paemoku.  Ua lilo nae i mea kuai nui ia o na Kelemania o ka hui o Haka@ila a hoounaia aku no Kelemania, no kekahi hana, a ua ikeia ka pomaikai o na kanaka mai ia mea mai, iwaena o ka oihana kauka.  E ike kaua a hoomaopopo o na laau maikai apau, e loaa no ia mai ke kumu mai o ka laau e ulu ana, a nahelehele paha, i loaa ole kekahi mea i anoniia iho, i hiki ai ke kapaeia ae no ka waiho ana no kekahi wa loihi.  E nana ae kaua i ke kaliko, kowali ka laau aila, a pela aku.  O ka na kupuna, he waiho no ia mau mea e ulu, a makemake ae no kii aku a hana a ai.  Eia kaʻu mea i ike maka no ka haki, aole hookahi wale no, aka, he lehulehu.  O keia mea o ka mole o ke kumu lau i, o ia hoi kela nahele e hoomoʻaia ai a kapaia aku he ki, a o ia mea, i ka wa maka, e kahi ia ia mea a wahi lawalu aku i ke ahi, a moʻa alaila hookomo ae iloko o kahi welu kupono, i hiki ke ko aku maluna o kahi i eha me ia mehana.  I ka pau ana o keia, e iika ana, a e likiia mai ana ka ili.  He mea pono no ke paʻi iho ia mea ma kahi o ka eha me ka hoa ana a paa maikai me ka welu ma ke ahiahi, a kakahiaka wehe ae.  E hana ana oe i keia i ke kakahiaka ame ke ahi.  Eia iho no keia, o ka haʻuoi, He ahi ahiki i ke ola ana.  wai nahele ano ole keia ma ka nana aku, aka nae, he helu ekahi kana hana.  O keia wahi laau, in a he haki a puka ka iwi iwaho o ka ili, e kuʻiia oia me ka paakai, alaila, hookomo no hoi iloko o ka welu a ko aku maluna o kahi i eha, mahope iho o ka huki a hopololeiia ana, me ka waiho ana i kela wahi o ka iwi i puka ae, a no ka mea he wahi laau okoa ko ia wahi; a pau keia ko ana, alaila paʻi aku a paa, a ma kela wahi i puka ai ka iwi i laukahi ka laau e kapili ai malaila.  E hana mau i keia hana i kela kakahiaka ame ke ahiahi, ahiki i ke ola ana.  Na keia laau e ume i na iʻo, na @ olona ame ka iwi e hoohui, a na ka laukahi e ume i na mea ino oloko iwaho, me ka malama mau ia o keia puka o aki ola maloko mai nee iwaho.  He oiaio e omo ia ana na koko inoino ame ka palahehe iwaho a maemae mau ka iʻo maloko.  Pele iʻo no ke loaa mai ke ola mai keia laau mai me ka malamaia o na rula, aole e puka hou ae ka eha ma ia wahi hookahi mai ke koena o na koko a iʻo inoino, a no ka mea, aole ia mea ino mailaila i koe, ua pau i ka umeia iwaho.  He holo loa ke ola o na maʻi haki o ka iwi i ka kakou mau laau.  Aole mea i oi ae mamua o keia mau laau kumu o Hawaii nei i ikeia ae i neia mau la o ka naauao.  No na moku kuhohonu aia no ke waiho mai nei na laau o kakou, he laau ano ole no, aka nae, ke hoohanaia, he oi aku kona ikaika i ko na laau e ae no ia mea he moku kuhohonu.  Ua hoakaka mua ia aku ia oe e kuu mea eluhelu, ka hana ana ame ke kau ana o ia laau.  He ikaika no ia laau, ke loaa pono iho pniuniu oe! he hookahi no ia kau ana ua lawa;  a pela no keia wahi laau aʻu e hoao nei e wehewehe aku i ke ano ame kona hoohana ana.  Aole he hoomaopopoia o keia wahi laau ano nui a ikaika maoli; no ka ikaika loa, he hookahi no kau ana ua lawa.  He nui loa ia laau e ku la ma Kalamaula o ia ka niu.  O kela heu e pili ana malalo ae o ke kano o ka lau o ka niu, he nalowale ole ia mea i ka maka, o ia heu la, kope mai oe a nui iloko o kahi laulau kupono me ka malama o puehu i ka makani.  O ia heu ka mea e lu iho iloko o kahi i eha a paa pono.  Ina ia he moku e hele awai ana o ke koko, e likiia mai ana ia a maloo.  I ka lu ana a paa pono e lilo ana ia pani hakahaka no na iʻo o ia wahi ,ahiki i ke ola ana.  E hoomanao mai oe e kuu mea heluhelu, he hookahi no ia kau ana pau ka hana.  Kekahi keia o na laau ikaika a ka Hawaii. He hapa mai no ka heuaniani a kakou e kii nei iloko o na halekuai laau.  Ho okoa no hoi ka muʻo o ka niu, he kuʻi hoi kona, a o ka wai e uwi iho ma kahi o ka eha.  Eia iho no ia mea maikai o ka lani aila.  No na maʻi eha kahiko ia, e ano puho aku ana, e paʻi mau me keia lau aila i kela po ame keia po; na keia lau e ume mai i na palahhe maloko a waiho iwaho, me ka ume mai i na iʻo maikai e hoopiha i ka hi i hakahaka o ka iʻo.  Ina ua ano upehupehu mai ia wahi e emi ana ia.  O kekahi maʻi ano e loa ame kona laau o ia no ka naue wale mai no o na niho, me ka eha ole.  Me he mea la e hemo ae ana mai ko lakou mau wahi mai.  He maopopo ole ke kumu o ka hoea ana o keia wahi maʻi, aka nae, o ka laau a ka Hawaii, he keu aku a ke kupanaha o ke ola ana o ka maʻi, no ka mea i loaa i keia nawaliwali he mea pono ke hoao i keia mamua o ka waiho wale iho no a nele loa i na niho.  Ma ka wa kahiko, o ka umeke laau no ka ipu puholoholo; a no keia wa hoi he ipuhao.  E ninini i wahi wai kupono iloko, e olelo ae kaua i 3 a 4 kiaha aniani wai; a o keia pohaku imu a kakou e kalua puaa nei, ʻe hana oe a enaena, a me ia enaena e hookomo ae iloko o ka ipuhao i wela kela wai au i waiho ai malaila.  E koai ana oe i keia pohaku iloko ahiki i ka wela ana o keia wai, hoolei ae ka pohaku, a o ka wai ninini ae iloko o ke pola kupono, me keia wai oe e mumu ai me ka wela kupono ia oe.  E hana oe i keia mea in a elua manawa o ka la o ke kakahiaka ame ke ahiahi.  Ekolu no ia e hana ai ua lawa.  E ike auanei oe i ka aaki paa iho o na niho ma ko lakou mau wahi pakahi iho.  He kupaianaha kei wahi laau.  Aia la ihea kona ikaika ana; a no ka mea he pohaku wale iho no keia aole wahi wai mai iaia ae.  Ma ka olelo a kahiko aia iloko o ka ehu o ka pohaku, i ka wa i enaena ai, ua lilo kona mau lihi apau i mea aeae i ka wela o ke ahi, a i ke komo ana iloko o keia wai huʻihuʻi i kakooia aku e kou koai ana, i helelei aku ai keia mau hunahuna aeae, a hui me keia wai.  I kona wela ana a mumuia, na keia welae e hoohamama ae i na pukapuka liilii maloko o na waha i komo keia mau hunahuna pohaku, ma ke alakai ana a keia wai mehana.  He oiaio, ma kahi a ka wai e kahi ana no ka uhai ana i kona ili wai like, e hele pu ana me ia ka lepo ame ke unu.  Pela no paha i puka ae ai o keia wahi olelo iwaena o ka poe kakaolelo, "Hele no ka wai hele pu no me ka ala."  He ano like me na mea hoopunipuni, aka, he oiaio no nae.  Ma kekahi mau home o na wa i hala, he malamaia ka uhaloa, no ka maʻi kunu o na keiki.  A penei i hanaia ai:  Ihiia ka illi o ka uhaloa a nui, hookomoia iloko o ka ipuhao, hoomoʻaia no elua hola a oi aku.  Pau kela, hoomaalili a ukukuhi iloko o na omole.  O ka laau keia e inu ai o na kamalii ame na makua pu, ma ke puna no ka inu ana i kela wa ame keia e kunu ai.  No ka wa kunu ole, he mea hoonoono ai keia; e inuia keia mea mamua o na mea e ae, ma ke kakahiaka, hookahi puna nui i kela ame keia kakahiaka.  Ua ike no kakou, he mea huli nui ia keia no ke kunu ame ka eha o ka puu.  No ka eha o ka puu, eia kaʻu mea i ike, o keia kukui inamona maka, aole i kunu ia, o ia iʻo naunau iho a wali hoo iho iloko o ka welu a wahi mai a paa i ka manamanalima, alaila nao aku ialoko o ka puu no ka wawahi ana i na apuupuu aa malaila, a na ka aila o keia kukui e hoomau aku.  He elua no a ekolu hana ana, o ka pau no ia o ke eha a no ka mea, he mau ae pehu wale no malaila i eha ai.  He lehulehu aku no ua laau a kaua e hoomaopopo ae ai, aka, no kahi wa aku no paha ia.  O ko kaua iini no e haawi ae i na manao kokua i na kaoo mua e hoi ana i ka aina, me na mea i maopopo i hanaia a e waiho nei i ka aina.  A no na mea ma o aku, na na loe ia a ka Papa Komisina e aʻo mai.  He mea maikai no ka nohono ohana ana.

 

Na Hunahuna Liilii no na Wa e Kanu Ai -- Aia he ano e nui mawaena o ka helu ana o na la o ka malama a ka Hawaii, mai ka na ilikea mai.  Oiai ma ka na ilikea helu he paewa na la o ka malama, oi aku na la o kekahi a emi mai no hoi ko kekahi.  O ka Hawaii hoi, he hookahi kaina ma ka puka ana no o ka mahina, he kanakolu la ia.  O keia mau mahina he hoailona pakahi ko lakou me ka hana.  O kela ame keia hana i ko lakou wa, e pono e paewa ole.  Pela na kupuna o kakou i malama loa ai i keia wahi ike o ka helu po.  Aole paha he poe maku o ia au, koe ka poe lopa, i hiki ole ke helu mai i na po o ka malama me ko lakou mahina.  He mea nui loa keia iwaena o na kupuna, mai ka poe lawaiʻa a i ka poe mahiai, ua like a like.  E noho ana ka poe lawaiʻa a hoeuia e hele i ka lawaiʻa, ka hoomaka koke ae la no ia e hoomaopopo i na po o ka mahina i kau ai, a loaa ae la, aia i na ole makai, ka hoole mai la no ia aohe iʻa.  O na ole makai aohe iʻa, a no ka mea he kai nui, akahi, he kai lewa a alua.  He oiaio, in a iʻo oe e ka mea i makemake e hele aku, i kou hele ana a hoi, he haukeke ka mea e loaa i ke anu.  Aia he mau po maikai no ka lawaiʻa, hele no, aole e hala, loaa nui me ka maalahi.  Heaha auanei ia mau mea ia kakou, e keia hanauna paakiki!  Pela no iwaena o ka poe mahiai, he wa e waele ai, a he wa e kanu ai.  Ua hoomaopopoia ka wa kanu o na huaai, a pela na wa o ke kanu pua lei, e laa ka ilima a pela aku.  I ke kanu ana i na huaai, e hoomaopopo mua ka mahiai iaia iho, i kona kulana, e pono e piha ka opu i ka ai, o ia hoi e maona maikai i ka ai, alaila, i ke kau ana o ka la i ka lolo, o ia hoi ka hora 12 m., e hele aku a kanu i ka mea i makemakeia.  Ina he lau uwala ka mea e kanu ai, wahi a kahiko, e hoomaopopoia ka wa e kanu ai; aia no ia i ka mea e mele ana.  No ku na po no lakou ke ao, a, ina iloko o na Ku e kanu ai, e maopopo e ana i ka mahiai ke ano o ka hua, o ia ke ku o ka hua iluna me ka loloa o ke kino, aole hoi he poepoe.  Ina aole iloko o na Ku e kanu ai, e hoopanee aku ana a iloko o Mahealani.  Wahi a kahiko, no keia mahina ka uwala ninau aku a ninau mai, i kau mea o ka piha o ka puʻe i ka hua: "Mahea au!" wahi a ka uwala i kekahi uwala.  E piha ana ka puʻe me na uwala nunui kupono.  Ina no aole e kanu iloko o Mahealani, alaila, e kanu ana iloko o Akua.  No keia la ka uwala nunui i oleloia, he ano akua koaa hua ana, he wawahi ka moʻa, wahi a kahiko.  He mau ike ano nui loa keia, e pono e hoomaopopo hou ia.  Mamuli o ka lawa o na kupuna i keia ike, i hua nui ae ai ka lakou mau puʻe uwala kakaikahi e hoopuni ana i kahi pupupu hale, a lawa pono ka ohana; a pela no paha kanaka o ia au i lawe nui ole ai i ka aina, i ka wa haawi aina a Kamehameha III, no keia nui hewahewa o ka hua o kahi aina pa hale e lawa pono ai no ka ohana.  O ka maia, ia meaai haule ole ma na pahale o na kanaka.  He hoomaopopoia no kona wa kanu.  O na Laau ka po, a no lakou ke ao, he wa kanu maia keia.  E ai nae a maona i ke kau ana o ka la i ka lolo, alaila kanu.  No keia mau la maia i oleloia ke hua mai, he koo laau ka pono o hina ke kumu i kau mea o ka nunui o ka ahui maia; a in a aole e kanu i keia mau la o na Laau, alaila, e kanu ana iloko o Kulu; no keia la ka maia nunui a loloa, o ke kulu iho la no ka ia a pa ka ahui maia i ka lepo.  Eia keia iwaena o ka poe kanu pua, o Mohalu ka po a nona no ka la;  o ka wa ia e kanu ai, wahi a kahika.  Ke pua mai ka pua mohaluhalu, nunui a maikai.  Elike no me na mea e ae apau, a kakou e hana ai, ke kupono ole no i ka wa pono, e pono ole ana no ka hopena o ia hana.  Pela i hoakakaia e Solomona ke kanaka naauao, penei: Kekahuna, mok. 3:2: "He wa e kanu ai, a he wa hoi e uhuki ai i ka mea i kanuia."  Pehea auanei la e hiki ai ia kakou ke alo ae iloko o keia mau mea i hoakakaia; hookahi wale no hana i ka hoi aku a ma na aina hoopulapula, hoao hou i keia mau alakai i hookumuia e na kupuna, a no ka mea maanei lakou i ka hookumu ana o na hana kanu huaai, a ua imiia e lakou na aoao apau o ia mau oihana.  Ua lewa maoli ka aina, ua kuekaaia mai o a o aole wahi mea i koe.  Ua kanuia e lakou na meakanu ma na kuahiwi, ma na kualono, ma na puu ame na awawa, a iho loa aku iloko o na ana hohonu o ka honua.  Ua like wale no a like ia mau mea ia lakou; aole mea nana e hookuiho mai i ko lakou manao, a no ka mea ua ike lakou i ka lakou mea e hana ana.  E nana ae kakou i na ana hohonu, aole hoi o na ana ma ka honua aku e komo ai; eia iho no o na ana hohonu ma ke kai a wai mai e komo ai.  He ulu ka ai ka uwala a pela aku.  He nohoia keia mau ana e na kanaka, me ka noho hoomau ana no elima a eona malama me ka puka ole ae iwaho; a no ka mea he nui ka ai e ola ai a he nui ka wai.  Nolaila, o keia ka naauao i oi aku i ka nauaao o ka poe kalepa.  O ka pono mai ke kanaka mahiai mai, o ia ka pono e loaa i ke kanaka kalepa. 

 

Ka Pila

GRAFONOLA COLUMBIA

Maopopo ka Wa e Pau Ai

Na ka mea hoopaa nona iho e makaala ia @ea nou.  Ua hiki ia oe ke hulahula ahiki i ka huaolelo hope loa. 

Uku Liilii ke Makemakeia

Thayer Paino Co.,

LIMITED

148-150 Alanui Hokele

 

HALE UWI WAIU

--o--

MAPULEHU

PUKOO, MOLOKAI

E Hooholo Ana i ka

MOKUKUNA GESOLINA

LELEIONA

Mawaena o na Awa o Honolulu me Molokai

--

Geo. P. Cooke,

ONA.

Poe Lawe Hau me Waiu

 

Moolelo o ka Halawai 28 o na Komisina o na Home Hawaii, Mar. 28 -- Ua heluheluia ka moolelo o ka halawai 27 a ua aponoia.  Na ka lunahoomalu.  he h@ pili ana no ka pane mai ke k@ mai o ka elole lahui ma Wahine koo@ no na mea e pili ana, no ka hua@kaahele a Mr. Davis ame Mr Medenhall no Hawaii nei; aole i loaa mai, a no ia mea, ua manao ka luna hoomalu, e hoouna koke aku ana oia i pane ma ke kelekalapu.  @ @ mea i hooholoia ae ai e kaohi i na @ hana pili i ka Dr. Mead huakai a maopopo lea ae ko Mr. Davis ame Mr. Medenhall.  Ua heluhelu ae ke kakauolelo he leka mai ia Mr. ame Mr.s J. V. Marciel mai, o Honomu, Hawaii a noi mai ana i mahele aina ma Kalamaula, Molokai, ame kekahi mau manao hoakaka e pili ana no ka hoa hana ana i keia mau apana aina ka hookahua ana i kikowaena no na home, ame na alakai hana o ia kalan.  A u pane aku ke kakauolelo i keia leka, me ka hoike pu aku i ka mahalo no ko laua ohohia mai, a e hoouna koke ia aku ana na palapala noi i paʻihakahakaia i ka wa e loaa ae ai.  Ua hoike ae ke kakauolelo aia na hana ma Molokai ke nee mua ia m@ na hiohiona maikai o ka pono wai.  Hoike ae o Mr. Cooke i kona hui a kuka pu ana me ka loio kuhina no na alahele kupono e hiki ai ke hoomaemaeia na aina no ka poe noho aina, a ma ka manao o ka loio kuhuna e hoomakaukau ke komisina i na palapala kumu alakai hana, a e kahea ae ma ke kohokoho ana, me ka waiho he mana kaokoa i ke komisina e hoopau i kekahi, a i ole o na koho aelike apau.  Hoike ae o Mr. Cooke, he manao ko Mr. Jorgensen, he mea pono o kukuluia i mau kauhale no na lima hana ma kahi o ka uluniu, no na hana hooholomua  ke komisina a ua hoike pu ia ae, nia ma ka lima o Mr. Jorgensen na huahelu mai na akena mahiko mai, koo ka mahiko o Kekaha, e pili ana no na hoolilo o ke kii ana ika wai no na hana hookahekahe; a no ka mahiko o Kekaha, ua palapalaia aku nei no ka lakou hoiko huahelu.  E hoonohonoho pono ia ana ia mau hoika apau ame na huahelu i hooliloia, i ka wa e loaa pau mai ai, a hoouna loa ia aka ia hoike i na luna aupuni ma Wakinekona.  Ua hoike ae o Mr. Jorgensen o na paipuwai no ka lawe ana mai i ka wai no na home mai Waihi mai ua pau loa ia i ka hoonohonohoia, a o ka pau loa ana ia o na hana nui owaho o Kaapahakai.  Hoopaneeia keia halawai a noho hou ma ka Poalua, Aperila 4.  Lunanui Manahooko ame Kakauolelo. 

 

Kulike Ole na Rula Hooponopono -- Ma ke aupuni o Kelemania a he mau kanawai hooponopono e hoomalu ana i ka poe hanai puaa ame ka pepehi puaa ana.  He mea malihini ka pepehiia o na puaa liilii no ka ohana o ka home.  He hanai ka lakou i ka puaa a ana na, alailla pepehi i mea ai.  I ka makemake ana e pepehi ua kauoha ke kanawai, na ke kanaka i laikiniia ma ia oihana e pepehi a lole, a hana naaukake a pela aku.  O ke kumu o keia kauohaia pela i loaa ka wa e hiki ai i na loea ke noiia ike i ke kulana o ka holoholona maʻi a maʻi ole paha; a in a he holoholona maʻi, alaila e pau ana i ke kiolaia.  Mahope iho o keia noii ana a maopopo ae he holoholona maikai ia wa e ninauia ai o ka mea nana ka holoholona, i kona makemake e hanaia aku i ka holoholona.  E hoike ae ana ka haku i na mea ana i makemake ai e hanaia, o ia na uha hame, mau kakini naauakake o kela ame keia ano, na iʻo pili aoao e uhaiia, o kekahi mau iʻo e ae o vinega ia, a o kekahi e kapi paakaiia me na iwi apau.  Aole mea o ka holoholona e kiolaia, koe wale no o ke koena ai oloko o ka naau ame ka hulu owaho.  E pau ana kela mau mea apau i ka hanaia, e keia kanaka i laikiniia, no ia oihana mamua o kona haalele ana iho.  Ma kei alahele la i palekana ai ke lahui Kelemania, mai ka loaa ana mai i na maʻi e waiho ana iloko o ke aakoko ame ka iʻo o na puaa.  Ua kupono iʻo no ia hana malaila, a no ka mea, aole na oihana o ia ano maloko o na hana politika.  O ka oihana mai ke aupuni mai e loaa ana i kekahi, he oihana mau ia ma oe, ke malama oe i na kanawai o ia oihana me ka hoopilimeaai ole.  O kekahi no he poe loea ia ma ia hana i puka mai na kula hoonaauao mai ma ia mahele hana.