Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 16, 21 April 1922 — Na Loina Kanu Kalo a na Kupuna Hawaii i ke Au Kahiko [ARTICLE]

Na Loina Kanu Kalo a na Kupuna Hawaii i ke Au Kahiko

Oiai o ke kalo kekahi o na meanlu. i ai nui ia e na oiwi Hawaii, a he ai hoi i laweia mai i keia aina, e na kupuna Hawaii mua loa, i pae inai ai i keia paeana, a ua minainina nui no hoi ka lilo ana nei o keia ('ihana ano nui, iloko o ka lima o ka lahui Pake. Aole paha he lalmi e ae i ae, o lilo ka hana ana o ka lakou ai iloko o na lima o ka poe o ko na aina e, a no ia kumu e pono no e hoihoi hou ia mai ka hana ana o ka poi, ame ke kanu ana o ke kalo, iloko o ka lima o na kanaka Hawaii, no ka mea o ka lakou ai kumu keia. Aoie no e lilo ana keia hoihoi hou ana mai i ka hana poi, ame ke kanu kalo ana, iloko o na lima o ke kanaka Hawaii i mea paakiki, no ka mea, eia na aina hookuonoono ke loaa nei, a eia aku hoi na aina hoo-! pulapula ke hoomakaukauia mai noi, j no ka haawi ana mai no na Hawaii. He oiaio no, o kekahi kumu nui o ka lilo ana o keia oihana iloko o na lima o ka poe o ko na aina e, mamuli no ia o ka haalele o na hanauna hou i keia oihana mamuli o ka ikaika loa paha o ka hana ame ka maka'u i ke anu o ka wai, ma ua kanu lo'i. Eia nae, ke nana iho kakou i keia la, i na kulana hana e ae, e ike ana kakou, ua oi aku ka maalahi o ke kanu kalo iloko o ka wai, mamua o kekahi mau oihana e lawelaweia mai nei e na kanaka Hawaii o keia mau la. Aole no he oihana maalahi ma ke ola ana o ke kanaka, me ka luhi ame kjt ikaika e loaa ai āia pono o keia noho ana- Aka ma ka nana ana, aole no i pololei keia kumupale no ke kumu, o ke kanu maloo no kekahi i liaaleleia e na kanaka Hawaii. Aolo anu o ia kanu kalo, oiai aole au komo ana aku iloko o ka wai, a i ke aheaho malie •wale no ka luhi, o ko kanaka kanu kale ma na aina kanu maloo. 3fa ko'u noonoo ana, o ke kumn no 0 ka haalele ana i keia oihana, o ia no manao nui ana o na kanaka Hawaii, ma ke dala no e loaa mai ai ka lakou ai, a ma kekahi mau wahi, ua oi aku ka maalahi o ka loaa ana o ke kumukuai ka poi, mamua o ko komo maoli ana aku o ke kanaka e la«velawe i kana oihana, hoolawa mai iaia me ka ai ame kona ohana. O keia paha ke kumu nui hookahi, 1 pau ai ka lawelawe kanu kalo ana 0 na kanaka Hawaii i keia la. Ma na kuaaina, eia no na kanaka Hawaii ko kanu mai nei no i ka lakou ai, a ke komo nei no iloko o ka lo'i 1 ke anu o ka hooilo. He mau makahiki keia o ka imi nui ia ana o na alanui e hiki ai e loaa ka ulu nui ana o ke kalo, ame ka pau ana o na ma'i like ole, nana i hoopoino i keia oihana i na makahiki i kaahope aku. Oka ike kanu kalo a na kupuna Hawaii ua nalowale aku. O ke alanui o ka hoomomona hou ana i na aina i pahulu, ua nalowale pu i ka make ana o na kanaka Hawaii kanu kalo. A ne keia kumu, ua koi nui ia aku ka poe akeakamai, e imi mai i na alanui e hiki ai e i'o hou ke kalo, a e momona hou ae ai aina kanu kahiko. l'u hele loa aku keia imi ana ahiki i na kumu o ka ponalo ana o na kalo, atne na ma'i like ole nana < hoopoino nei i ko kalo, a ma kekahi mau wahi ua popo a lilo i mea ole. O keia mau pilikia i loaa i keis mau la, aole -i lilo i mau mea ant nui i na la kahiko, no ke kumu, us ike na kanaka Hawaii o ia mau la i ka imi ana i na, alanui, o hoopai ai ia mau pilikia. Ai ke komo anj aku • keia oihana iloko o ka limt o ka. poe o ko na aina e, ua nel< lakou i ka loaa ana o keia mat , loina a pela i loaa mai ai ka pilikia He elua ano lepo kanu kalo o keii oihana. Ka mua o ke kanu iloko e ka wai, a ua kamaaina i ka ikei: ana ke ano ke kanu lo'i ana; a < ka lua o ke kanu maloo nana. Mt na aina wai, ua lawelaweia ke ka nu lo'i, a o ia wale no ke kanu : malamaia e na xanaka o ia mat •wahi. Ma na aina maloo, aole wai kahe, ua kanu maloo ia ke kalo a o keia mau kanu a elua, ua lik< no ka waiwai, a ua like no kar i'e o ka ai, ke malama pono ia. Ke Sasu Lo'l Ana

0 paha ke kanu i oi aku o I ka hoohanaia ma keia oihani', a mawaho ae o ka mokupuni o Hawaii ame Maui, o keia ka mahi i kamaaina i na kanaka o ia mau mokupuni. He elua- ano kanu lo'i ana. Ka mua, ua -anuia ke kalo iloko o ka lepo i hoiliwaiia, a i paeliia a hoowaliia, a o ka lua ua hoopuupuuia ka lepo, a iloko o keia mau puupuu i kanuia iho ai ka huli. O keia hoopuupuuia o ka lepo, ua hanaia ma na wahi kele o ka lepo, o ia hoi he mau wai mapuna ko ia mau aina e hu ae ana a ua hohonu ka lo'i. Ma na aina hookahekaheia mai 0 ka wai, ua kanuia ke kalo ma ka lalani, a ua hoiliwai mua ia ika aina a e mau ka nalo .ma olalo o ka huli 1 ka "frai. 1 ke au kahiko o na kupuna o kakou, he mea nui ka malamaia ana 0 na lo'i. Mahope o ke oo ana ame ka huhukiia ana o kn ai, luma'iia iho ilalo na nahelehele e ulu ae ana, a ua luma'iia na lau hau ame na lau milo, i mea e mau ai ka momona o ka lepo. Aole no hoi he kanu koke ia o ka huli, a pulu ka aina. O ia hoi ua popopo na lau nahelehele i luma'iia, ame na huluhulu kalo. 1 0 ka f mea kamaaina mtu, ua hoomalooia ka lo'i, mahope o ka Ipopo ana o keia mau mea i luma'iia, a pela e waiho ai ka aina no kekahi manawa, i komo ai ka la, a i holo makani ai. I ka hana ana pela, e ikeia aku ana ka nakaka 0 ka lepo, a e komo ana ka la, e lawe ae i na mea awaawa o ka lepo, a hoi hou ka lepo a m&mona. Alaila, hookomo ka wai, a hoomaemae hou ia ka aina, alaila kanu ka huli. O keia hoamaloo ana i ka lo'i, ua hanaia keia mahope o el«a oo ai ana. Pela i mau ai Jca i'o o ka ai o ke au kahiko, a pela no hoi 1 komo ole mai ai na ma'i like ole. īna kakou e nan* ana i ke kanu kalo o koia mau la, e iko aku ana oukou, aole i malamala keia mau rula, a o ka hopena, aole momona i koe iloko o ka lepo, a ua awaawa olalo, a i ka aaanawa e komo aku ai ka huli, ua ulu ae a hoomaka koke no ka popo no ke> kumu ua awaawa ka lepo olalo. O na lo'i i ikeia ka pop« o ke kalo i keia mau !a, o ka hana kupon6, o ia no ka hoomaloo ana i ka lo'i, alaila hoohuli i ka iepo, ma ke ,paeli ana, » i ole ma ka palau ana, a e waiho i ka aina pela no kekahi mau malama. Hookomo i ka puna keokeo, a i ka hui ana o ka puna, e hookomo aku i ka wai, a e waiho me ia pulu no kekahi mau pule, alaila hoohuli hou, a mahope aku o ia manawa, kanu ka huli. He lapaau keia i ikeia ka holomua, a ua hoaoia keia ma kekahi mau nina, i ikeia ka popo mau o ke kalo, a ua loaa i'o na kalo i'o maikai. £ hoomaloo mau ia nao ka lo'i i kela ame keia mau oo olua ana o ka ai, aole e loihi aku mamua o keia; o ka oi aku o ka maalahi, o ka hoomaloo no i kela ame keia manawa, mahope o ka pau ana o ka lo'i i ka huhukiia. Ina e malama ia keia rula, &ole e loaa hou ana ka popo i ka ai, a e loaa ana na klo i'o maikai. Ua ulu mai no pah* keia poino mamuli o ka uuku o kahi aina, a ua manao ke kanaka mahiai, o ka paa mau o ka aina i ka ai, ke kumu e lawa pono ai kona ohana i ka ai. He hana "hoopilikia nao , kei,a i ka aina, a e hoolilo pu mai ana i kou luhi i mea ole. I. ka manawa e ulu ae ai ka , huli, a hoomaka mai ka nahelehela . e ulu pu, e komo aku ke kanaka e . huhuki i kela mau nahelehele, me ka oni ana me ke akahele, no ka mea a ka moku o na aa kekahi mea nana e hoopi)ikia mai \ ka ulu ana o ke kalo. A ua hlki no e pau , keia waele ana i elua manawa, mamua o* ke oo ana o ka ai. Aole . e waiho a loloa loa ka nahelehele i alaila hele e lioomaemae, mo ka . mea, e nni ana kau oni ana, a e ikaika ana ka hana, & pllikia ke kalo ulu; aka ina e haiiaia keia i hana i ka manawa liilii no o ka nahelehele, e make ana, a e nui ole ana ka luhi, a e pllikia ole ana ! ke kalo. Ina ua kokoke e oo ka ai, a ike aku oe i ka nui o ka nahelehele, e waiho malie oe' i kela mau nahelehele e ulu ana, no ka

mea e loliloli ana ke kalo ke hoanioniia. (Aole i pau.)