Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 17, 28 April 1922 — Page 1

Page PDF (1.85 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Liho he Kepani i ke Kai a Make Loa Mawaho Ae Nei o Kaalawai

 

Hoao he Mau Opio Hawaii e Hoopakele i ka Mea Poino me ka Holopono Ole--Pakele Nae ko Laua Mau Ola ma ka Apua

 

Oiai e lawai'a ana me ka upena @ @awaho ae nei o Kaalawai @ ka hora elua, o ka auwina la o ke Sabati aku la i hala, i lilo ai @ Kepani, nona @ka inoa o Ishimoto i ke kai, a make loa, me ka loaa @ @ o kona kino, elike me ka nui o @ poe i lilo a i make iloko o ke @ ma kela wahi, ua manaoia, ua @ kona kino i ka aiia e ka @. Ma ka oleloia, aia kela Kepani @a kahi mamao @nai ka aina aku, a @puli o ke okaikai ma kela la, o poiia oia e ka nalu, a laweia ka no kahi amaamau o ka nalu, ke poi ana a ua holo aku kekahi @ e hoao e hopaele ae iaia, a i @ kino paha, ua holopono ole @ ka lakou ma@ hooikaika ana. Ua loihi ka manawa i huliia ai @ kino o kela Kepani, eia nae aole i mea i ikeia, a ua lilo hoi na keao ana ma na ano apau, i mea @lopono ole. Pakele Mai Elua Ola. Ma ka manawa i ikeia ai ka lilo @ o kela Kepani i ke kai, ua @ aku o Harry Auld ame Jack Mannatta iuka o ka aina, mai ko @ lawai'a ana, a o laua na mea @ loa, i hoao e hoopakele i keala Kepani, me ka pakele mahunehune ana nae o ko laua mau ola, mai poipo pu.  O Mrs. Harry Auld ka mea napa i ike i ka poino i loaa i ke Kepani, a nana i kahea mai ia Mr. Auld ame Vannatta; a no ka imi ana aku i kekahi alahele e hoopa@ia ai kela Kepani mai ka make pai: nolaila hele aku la laua e @ i kekahi papa, a ma ka ulia papa loihi, a me kela papa i hoomaka aku ai lana e hele, no kahi o ke Kepani poino i lilo aku ai i ke kai. He elua mau Kepani e ae, e lawaia ana, ma kahi mamao iki mai i ike ole nae, i ka poino i kau aku maluna o ko laua hoa lahui, ua kaheaia aku la laua e hele mai e kokua. Me kekahi aho loihi, i hoopaaaia aku ai ka papa me kekahi piko o ke aho, a i kela mau Kepani hoi ka pokaa aho, o ka hoomaka aku la no ia o Hary Auld, e au malua o ka papa, no ka hoopakele ana i ka mea poino. Ma kahi he umi kapuai ka mamao, mai ke Kepani poino mai, e lana ana, ua pau iho la ka loa o ke aho, e lana malie ana no ke Kepani, me ka huli ana o ke lo iluna, e hoike mai ana kona ano, i ka hele a paupauaho. Oiai o Mr. Auld e lana ana me kona papa, ua pa maila kekahi mau nalu nui, me ka lumilumi ana iaia, ame ke Kepani, a i ka mao ana ae o ka nalu, aole he ike hou ia aku o ke Kepani, he hookahi mea maopopo loa, ua piholo oia iloko o ke kai. O Mr. Vannata no hoi kekahi i holo aku me kekahi papa, me ka hoopaa ana no i kekahi piko o ke aho i ka papa, a i ke Kepani kekahi piko, ua like no nae ka pokole o kela mau aho, nolaila ua hiki ole ia laua ke hoopakele ae i ka mea poino. Ma ka hoakaka a Mr. Auld, in a oia ame Mr. Vannatta ka i au like iwaho i ka manawa hookahi, in a ua ku a piliakia maoli, e maopopo ole ai ka hopena i kau a mea o ka ikaika o ke au o kela wahi, ame ka noke mau mai o ka nalu i ke poi me ka ikaika maoli. Ua hoikeia mai ke lohe i ka oihana makai, no kela Kenani poino, me ka hoounaia ana aku o ka poe huli, a he waapa Kepani lawaia no hoi kekahi i hoounaia e lele e huli a no kekahi mau hora ka noke ia ana i ka nana, aole he ikeaia o ke kino o kela Kepani.

 

Loaa ke Kino o ke Kepani i Piholo Ai ma Kaala wai

 

O ke Kino o ke Kepani kuke ma kahi o Me Wayne ma Kaalawai no@ ka inoa o Ishimoto i piholo ai a make iloko o @ kai ma ke Sabati iho nei ma ke ahiahi o ka po Poalua nei, loaa aku ai o waiho mai ana ma kahaone i kekahi Kepani lawaia. He 300 kapuai ka po Poalua nei, loaa aku ai o waiho mai ana ma kahaone i kekahi Kepani lawaia. He 300 kapuai ka mamao mai kahi on a i piholo ai a i kahi i loaa aku ai ke kino. Oia mau maikai no ka o kona kino aohe i naunahuia e na ia o ke kai a aohe no hoi i pehu ua lilo aku kona mau aahu apau i ke lilo aku kona mau aahu apau i ke kai, o na mea wale no e paa ana ma kona mau wawae oia kona mau kaman, eia nae, elike me ka hoakaka a ka makai, ua holeholeia mai ka e ke kai ka ilipoo a koe ka puniu. Ma ka manawa i loaa aku ai ke kino o ua Kepani la i ke Kepani lawaia ua hoikeia ae ka loha ia Foster Lucas o Kaalawai a nana i kelepona mai i ka oihana makai ma ka hora 8 o ka po Poalua nei. Oka Makai Liwai ame kekahi mau puahao ka i hoounaia ae e kii, me kekahi pahu kupapau a laweia mai ke kino a waihoia maloko o ka hale waiho kino make o ka papa ole ma Kapuaiwa. Ma ke Sabati iho nei ua hele aku kela Kepani e lawaia, me aku kela Kepana e lawaia, me kana upena kiola, a o Harry Auld ame Jack Vannatta pu kekahi o ia hele pu ana. He okaikai loa ka ia la a oiai o Ishimoto e makaukau ana e kiola aku i kana upena ua poiia mai la oia e kekahi nalu nui o ka pii ana mai a haule aku la oia iloko o ke kai a lumilumiia e ka nalu. I ka ika ana aku o Harry Auld ame Jack Vannatta i ka pilikia o ua Kepani la ua haoa aku la laua e au no ka hoopakele ane mai iaia, eia nae, ma ka oleloia, ma ia hoao ana a laua mai pau pu ka @ ia poino hookahi.Aole keia o ka makamua loa ka mea i poino ma ka la Sabati, he @ a lehulehu aku kekahi poe i poino, no ka hooilo i ka la hoomaha @ la hoano i la lealea.

 

E Holo Aku Ana ka Puuku o ke Teritore no Amerika

 

Ma ka mokuahi o ka la 2 o Mei a haalele mai ai ka puuku o ke Teritore A. Lewis Jr., ia Honolulu nei no Amerika no ka hoomakaukau ana no ke kuai aku i na bona @ na hana hou o ke Teritore o $1,395,000 oiai ua aponoia mai e ka Peresidena Harding ma na la mua o kela pule aku nei i hoopuka la aku ai ia mau @ona. Enoho iki iho ana oia ma Kapalakiko no kekahi mau la no ke kuka ana me na poo o na hale hona na hale e hoolala ma@i la no ke koho ana maluna o na bona e hoopuka ia ana, a mailaila aku e holo ai @ Nu Ioka no ke kuka ana me @ poo o na hale bona malaila. He manaolana ko ke aupni e koho pai ana kekahi mau hale ma Kapa@kiko, ma Nu Ioka a ma Kikako a @la no hoi me ko Honolulu nei @ hui i kekahi mau bona. He 4 1/2 ka ukupauee maluna o keia mau bona i ka makahiki a he @anaolana ko Mr. Lewis Jr, aohe e lilo ana i mea honalolohi a pilikia hoi ke kuai ana aku ia mau bona.

 

Eia Hou no Nei Makai i Hoopiiia Ae no ka Hoeha

 

He palapala hopu ka i hoopukaia ae ma ke kakahiaka o ka Poakahi iho nei no ka hopu ana ia M.D. Barboza, ka makai motokaikala o ka oihana makai o Honolulu, no ka hoeha ana ia Roche, he Poto Riko elemakule.  I kulike me ka Roche hoakaka ma kona manawa o ka hele ana ae e hookomo i ka hoopii e ku ana oia ma ke alo iho o ka hale oki lauoho a kahi umiumi ma ke alanui Hokele ma ka manawa a Barboza o ka hele ana aku me ke okalakala a ninau aku la iaia no ke kumu o kona hookaa ole ana i ke dala no ka nupepa a kekahi keiki kuai nupepa. Ma ke ahiahi kela ninuaia ana aku on a o ka Poaono mamua aku. Ua pane aku ka oia i ka makai aohe ana dala e uku aku ai no ia aie on a, o ka hopu aku la no ka ia o Barboza iaia a kaihuluhulu mai la i ka hale wai, a ma ia laweia ana mai on a, me ka lima ikaikao o Barboza o ka lawelawe ana mai iaia, a no kona eha ana mamuli o ka limaikaika ana o Barboza hookomo ae ai oia i ka hoopii e kue ana ia Barboza. I ka hoea ana ae o Roche i ka halewai ua hoole ke kaiana makai o ku ana kana uwaki ia manawa, i ka hookomo ana ae i kekahi hoopii no Roche, oiai aohe hewa maopopo a Roche i hana ai e hupono ai kona hoopiiia ana. Ma kahi o ko ka makai makemake o Roche ke hoopiiia ae he palapala hopu nae no Barboza ka i hoopukaia mai no kona hookolokoloia ma ke kakahiaka o ka Poalua nei.

 

Lilo ka Wailuku Times i ka Hui Pai o ka Maui News

 

I kulike me kekahi lono kuikawa o ka loaa ana ae i ka Nupepa Advertiser a i hoikeia ae e V. A. Vetlessen, ka lunahoohana a on a o ka Nupepa Wailuku Times ma ke kelekalapa ma ka po Poalua nei ua kuaiia aku kana pepa, na lako hana apau ame ka have pai nupepa i ka Maui News, eia nae aole oia i hoike ae i ke kumukuai no ia hooliloia ana aku. Ma keia pule iho la lilo aku ai ka Wailuku Times i kona on a hou a ma ka Poakolu nei ka hoopukaia ana ae o ka pepa hope oa o ka Wailuku Times. Mai ka la 10 mai nei o keia mahina ka hoolalaia ana no keia kuai, a ma ka halawai a ka papa alakai o ka Maui News o ka noha ana ma ka auwina la Poalua nei i loaa ai ka olelo hoolholo no ke kuai. He 11 makahiki i hala aku nei ka hookumia ana o ka Wailuku Times e Vetlessen ma Maui, oiai nae no na makahiki he 33 knoa noho ana ma Hawaii nei. He mau waiwai e ae kekahi on a ma Mauiana i manao ai e hoolilo pu aku a e hoi aku ana oia me kana wahine no Kapalakiko mamuli o ka maikai ole o ke ola kino o kana wahine maanei no ke kupono ole o ke ea o Hawaii nei, no ia kumu i hooholo ai o Vetlessen e kuai i kona mau waiwai apau mamua o kona haalele ana iho ia Hawaii nei. Ma nei mua aku hookahi wale ana no nupepa ma ka olelo Enelani e hoopukaia mai ana ma Maui eliko me ia i hoomaopopoia, a he hana pono no na ko Maui mau Hawaii e hoala mai i nupepa Hawaii no ia kalana, in a he hana hiki ia ke hanaia.

 

Hoopauia Aku o Jarret Mai Kona Kulana

 

Lawe ke Kakauolelo Kalauokakalani i Kona Mana a Hoopau Aku i Kona Hope

 

HE HOOHEMAHEMA I KA HANA KE KUMU

 

Hookohuia o Leon K. Sterling o ke Keena Kakauolelo o Hawaii ma ia Kulana

 

No ka hoohemahema i kana hana, ma ke ano he hope kakauolelo kalana, no ke kulanakauhale a kalana o Honolulu nei, i hoopau aku ai o David kalauokaani, ke kakauoeo ia James K. Jarret, kona hope, mai ka hoomau ana aku i kela kulana, ma ke kakahiaka o ka Poaha o ka pule aku la i hala, a iloko no hoi o ia manawa hookahi, i hookohu aku ai oia ia Leon K. Sterling, i pani ma kahi o Mr. Jarrett, e hoomaka aku ai kona lawelawe ana i na hana o kona kulana hou, ma ka la mua, o keia mahine ae. O ka hoohemahema i kana mauhana me ka noho i ka hale, aole he hele ae i ka hana, na kumu o ka hoopau ana aku o David Kalauokalani, ia James Jarrett, a aua hoouna pu aku no hoi oia, he leka na Jarrett, ma kela kakahiaka Poaha, e hoike aku ana, ua hoopauia oia mai ke kulana hope kakauolelo aku, ma ka la hope kakauolelo aku, ma ka la hope o keia mahina. Penei iho ke ano nui o ka leka a ke Kakauolelo Kalauokalani, o ka hoouna ana aku ia Mr. James K. Jarret, no ka hoopau ana aku i kona noho hope kakauolelo kalana ana; "No na kumu i maopoo loa ia oe, a no ka pono o ka oihana, ua konoia mai au e hoopau aku ia oe, mai kou kulana aku he hope kakauolelo kulanakauhale a kalana; e mana ana ma ka la 30 o keia mahina." Ma ka hoakaka a ke Kakauolelo Kalauokalani, aole i hele iki maio Mr. Jarrett i ka hana mai ka Poakahi mai, ahiki wale i kela hoouna okoa ia ana aku o ka leka hoopau iaia, a he hana mau no ka ia na Jarrett, i na manawa lehulehu mamua aku, me kona hoike ole aku imua o ke poo o ke keena kakauolelo kalana. Ua hookohuia o Mr. Jarrett, no ko kulana hope kakauolelo kalana, ma ka ia i o Iulai, 1919, no ka uku mahina o $300. I kinohi, wahi hou a Kalauokalani, ua makaala mau o Mr. Jarrett i na hana o ke keena, aka mahopo mai nei, ua hoohelmahema laoa oia i kana mau hana, ahiki wale no i ke kono okwa ia ana mai o Kakauolelo Kalauokalani, e hoopau nuku iaia. O ka mea hoi a Kakauolelo Kalauokalani i kikoo aku ia , i pani ma kahi o Mr. Jarrett, oia o Leon K. Sterling, ke kakauolelo poo oloko o ke keena o ke kakauolelo o Hawaii, kekahi o na opio kahiko loa, o ka noho hana ana maloko o kela keena a i kamaaina iwaena o ka pohai, o na luna oihana o ke Teritore ame kalana. Ua haawi mai oia i kona apono e lawe i keia kulana hou, a e hoomaka aku ana kona hana ana, he hope. kakauolelo kalana, ma ka la i o ka mahina ae nei o Mei.

 

Hala Aku ke Kauka Trotter no Amerika

 

Ma ka mokuahi Ventura o ke ahiahi Poalua nei i kau aku ai ke Kauka Frederick E. Trotter, ka peresidena o ka papa Oia Teritore, ame William S. Tay, ke poo enekinaia o ka papa ola no Kapalakiko, a e hala ana he mahina ia laua ma ka aina makua ma keia huakai aku la. no Wakinekona ka pahuhopu o ka laua huakai, no ka akoakoa pu ana aku ma ka ahakuka a ke poonui o na kauka ma Amerika e noho ana ma ka la 17 a me 19 o Mei ae nei.  Iloko o kekahi manawa o ka mahina o Iune laua i manao ai e hoi mai. Iloko o ka manawa e kaawale aku ana o ka Peresidena Trotter o Jack McVeigh ka luna nui o ke kahua mai o Molokai, ka mea nana e lawelawe ana na hana a ka peresidena Trotter ahiki i kona hoi ana mai.  Ma ke ahiahi o ka Poakahi nei he mau hana hoohauoli ka na mai o ka halemai ma Kalihi o ka haawi ana no ka hanohano o ka Peresidena Trotter o ka papa ola, i ma ka hapa hope loa o na hana ma ia po he mau olelo kaukau ka i haawiia mai e na mai nona no ka holopono ame ka maluhia o ka hua kai a ka peresidena i Amerika a pela hoi ma kona alahele moana ma kona manawa e hoi mai ai.

 

E Hoolohe e ka Poe Hookaa Auhau

 

O ka põe apau he mau waiwaipaa ko lakou he mea ono ia lakou ka hele ana ae e hui me ka lunaahau o ka mahele ekahi, Charles T. Wilder, no ka hooponopono ana i ka waiwaiio o ko lakou mau waiwai. O ka poe hookaa auhau apau i loaa aku na pepa hoike no ka hoopii hou ia ana ae o ka waiwaiio o ko lakou mau aina a i ole ka ae ole ia ana o na hookuu ana mai ka auhau ae elike me ia i hoakakaia maloko o na palapala hoike auhau, ua makemakeia lakou e kipa ae ma ke keena auhau o ke Teritore ma ke hale hookoloko, mawaena o na la 24 ame 1 o Mei, o keia makahiki, no ka hooponopono ana i ka waiwaiio o na waiwai e auhauia ae ana no ka manawa hope loa a he mea pono keia e hooloheia.

 

Pepehiia He Makai a Nui ka Poina i Loaa

 

Ka Kekahi Kepani Kiakaa i Ike i ka Waiho o Harvey Holi ma ke Alanui ua Eha

 

MANAO WALE IA NO I PEPE HIIA OIA

 

Me ke Kulana Kupouli o ka noonoo i Hoihoiia Aku Ai Oia no Kona Home

 

Ma ke kakahiaka nui o ke Sabati aku la i hala, i loaa aku ai ka Makai Harvey Holi, iloko o ke kulana kupouli, i kekahi Kepani kiakaa, ma ke alanui ma kahi kokoke i Kahana, Koolauloa, me na hoailona maopopo loa maluna o kona kino, no ka pepehiia ana e kekahi mea a cha loa. Ma ka hoakaka a ke Kepani, nana i ike i ka waiho o ke kino o ka Makai holi i ke alanui, iaia i holo aku ai ma ke alahele e hoea ai no Kaneohe, ua loaa aku la ka Makai Harvey Holi, iwaena o ke alanui, a e ku ana no kona lio malaila. Ma ka nana ana a kela Kepani i ke kino o ka Makai holi, ua ike oia, ua nahaehae kona lole, a ua hauka'e hoi i ke koko, a ua haki knoa wawae, me ke kupouli nae o kona noonoo. Iaia i nana aku ai i ka lio e ku ana ma ka aoao o ke alanui, e paa ana no ka noho i luna o ke kua o ka lio, a e kua ao ka lio, a e kau ana hoi he galani okolehao, ma ka aoao o ka noho, o kela ka mea nana i hookomo mai i na manao hoohuoi, me he mea la, ua hele o Mr. Holi e hopuhopu i kekahi mea kuai okolehao, a oiai e hoihoi mai ana i kana lawehala, no ka hoopaa ana iloko o ka halepaahao, o kona wa ia i pepehiia aku ai, ahiki i ka pouli ana o kona noonoo. ua huliia na pakeke o ka Makai Holi, e ka mea powa, ua laweia kana pu panapana, pela me kona pihi makai. ua hookau kela Kepani ia Harvey Holi maluna o kona kaa, a hoihoi loa aku no Kanhana, a mahope mai, i hoihoi loa ia aku ai no knoa home. Mai kela manawa mai o knoa loaa ana aku ahiki wale no i ke ahiahi ana, he oia mau ke kupouli o kona noonoo. Aole he mea i hoikeia mai i ka oihana makai o Honolulu nei, aka ua lawe ae ka hope makai o ka apana o Koolauloa, i ka hana iloko o knoa mau lima, ma ka noii ame ka huli pono ana aku, i ke kumu i halawai ai ka Makai Holi, me kela poino.