Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 17, 28 April 1922 — Page 4

Page PDF (1.89 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Makelei, ka Laau Pii On a a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana

 

HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA  KE AU O KA MANAWA.

 

(Hoomauia mai kela pula mai)

 

            Ma keia alanui a kona mau hoa e alakai nei iaia, he alanui pali ia, aka he mea ola is pali i ka ho-hia i na hana a ka poe ino papalua, a o keia alanui no hoi e alakaiia nei, o Kahinihinihula, he alanui no ia e huna ana iaia mai ka maka mai o Ahiki, ke Konohiki hoolakolako o Kailua.

            Ia lakou'i kokoke aku ai i ka hale, hile mai la kona mau hoa paani a olelo mai la kekahi: ''Maanei makow e hookuu aku ai ia oe e hoi. aia a kakahiak, alaila hui hou kakou, a na makou no oe e kiimai.

            " E hoi makou, no ka mea he loa ke alahele, a mai hookaumaha oe i kou manao no makou, no ka mea, aia mamua o kou alo ka hana nui e pono ai ia oe ke hoomakaukau i na ike apau, e pono ai oe, ame kou mau oa paani nei, a loaa ia oe, ai liko kakou."

            Olelo aku la o Kahimihiniula: "Ka i no paha e hele kakou ahiki i ka hale. ai hoi a maona alaila ouou hoi!"

            Pane mai la kona mau hoa: "E nana mai oe he nui makou, a he nui na meaai o ko makou wahi, nolaila e hoi makou."

            "Aia ihea ko oukou wahi e noho nei@ " wahi a Kahinihiula.

            "Aia iluna o keia kaola pali a kakou e nana aku nei, aia ilaila ko makou wahi e noho nei."

            "Alaila he nui kanaka o ko oukou wahi e noho mai nei!" wahi a Kahinihiniula.

            "Ae, he nui kanaka, a ko makou mau makua no hoi ia, eia nae mamuli o ke kauoha i haawiia mai ia makou, o ko makou mea ia i hele ai i kahakai, e kali ai ia oe, i hoa paani no makou, a ua lilo oe i mea nui imua o makou, a i hoa pili hoi ma na mea apau, nolaila e hoi a hui hou kakou i ka la apopo."

            Haawi ke aloha ani peahi lima, a o ka nalo aku la no ia o kona mau hoa paani i ka malu a ke ao, a oiao he kino lau ko lakou la, aoha ana mea e hoopaopopo ai.

            Hoi mai la oia ahiki imua o kona tutu, a kuu ka nae, paina iho la laua a maona, a mimau mai la i Niua:

            "Pehea oe me ko mau hoa paani i keia la!"

            "Maikai," wahi a Kahinihiniula, "he poe hoa paani maikai ko'u, a'o mai ia'u i ka au ana iloko o ke kai, auaukai mai mei makou; apopo a'o ia'u i ka heenalu ame ka luu ilalo o ka hohonu, olelo mai lakou ia'u e a'o mai ana lakou ia'u i na makaukau apau, e pono ai au no kekahi hana nui, a heaha la ia hana, aole au i maopopo, o lakou no paha ka i ike."

            "Ae," wahi e ke tutu, "o lakou ke i ike, a na lakou e hoike mai i na ea apau, oiai o ka hana nui a lakou i olelo mai la o ia no ka hana nui a lakou i olelo mai lau o ia no ka hana a ko kupuna kino lau au i hoi nana i hooko mai la i ko i'a kulolia, ano e ka moopuna, e hoolohe mai i ka olelo.

            "Mai hiamoe loihi oe i koia po, ina au e hoala aku ia oe, ala mai oe, mamua o ka hiki ana o ka la, i pau kakahiaka ko kaua ai ana i hiki mai no ia o kou mau hoa hookahi ka hele ana.

Olelo mai la ka moopuna, "Ae, ua olelo mai nei no ia'u e hiki mai ana no lakou e kii ia'u, alaila makou hele."

            "Ua pono," wahi a ke tutu, "ua maona iho la, nolaila e hiamoe oe, i ala kakahiaka nui oe ke hoala aku au."

            O ka mau no o kamalii o ka hiamoe ahiahi, i hakalia no a komo iloko o ke kuina kapa, o ka lilo aku la no ia i ka aina moeuhane, a na ka leo kahea o Niula e ala hoala.

            Oiai nae o Niula e ala hookahi ana, a e au ana kona noonoo no ko laua noho aua, ame ka pilikia o ka aina o ke alii, mamuli o kona kuhalahala i ka hoi aku o kana moopuna me ka nele, nolaila hu ae ke aloha iloko on a no ke Konohiki, noho aina o Kailua, mamuli o na olelo a ka moopuna i ka haawiia o ka ai ame ka i'a i na mea apau, ai a maona, alaila haawi ka i'a a o kona wai ia e mele ai i ka haawina ia. (O ke kokoolua paha keia o Kuapakaa, he haule nae kona i ka hapaina waa, poina ka poe nunui o ka iho o ka wahine ka poe nunui o ka iho o ka wahine ka mea nui, oiai ua loihi na la o ke kaawale ana, a noonoo ole iho i ke keiki ka mea nana i hoihoi ia lakou a pae i ka aina).

             Oia o Niula iloko o na wiliau a kona noonoo e ku-ka nei iaia iho, a oiai ua pio ke kukui, a ke ala poeleele nei oia, ia wa oia, ia wa oia i ike aku ai i ka malu ana iho o ke aka ma ka puka o ka laua hale, a hemo mai la ke pani paahu o ka puka, ike aku la oia i keia mea e ku mai ana me ka hoopuka ana mai ana me ka hoopuka ana mai i ka olelo:

            "Poeleele no ka hoi ka hale o kamaaina!"

            "Ae." wahi a Niula, "poeleele oe e ka malihini!"

            "Ae, poeleele au," wahi a ka malihini.

            "Pela io, e ho-a ae au i kukui no kaua i malamalama ae."

            "Mai hooluhi oe ia oe," wahi a ka malihini.

            "Aole paha ia he mea hooluhi," wahi a Niula, "oiai he loa ou ala i hele mai nei i keia uka waiahulu, o ka poeleele iho ko kaua a ao."

            "Maikai no kou olelo e ke kamaaina, noonoo ae hoi au o ko huaolelo kauoha, o ia ka'u mea i hele mai nei e ike ia oe.

            "O ke kamailio mai kau e ka malihinihe poeleele, aohe maopopo ia'u kou helehelena, anoai peha ua ike mua au ia oe, a i ole, aole pahakaua i hui mua."

            Akaaka mai ia ka malihini me ka hoopuka ana mai i ka olelo:

            "E ka Niuula i ka piko o Kauakoko e, o kou hoopaha'oha'o iho la no ka hoi ia ia kaua," o ka wa no ia o ua malihini nei i hele aku ai a ma kahi o ke koi, hua kukui e waiho ana iluna o ke po'i, a hopu iho la a paa i ka lima, o ka wa no ia o ke koi kukui i a ae ai, a malamalama oloko o ka hale.

            Ike mai la o Niula i kana malihini kipa, o ke ano ahiahi, aole ia he mea e ae, aka o ke aiwaiwa ia nana e hooko kona mau makemake apau.

            Nolaila kokolo mai la oia imua me ka paa ana mai i na wawae o ka malohini, a hoopuka mai la i ka olelo:

            "Homai ke ka-li kukui i ka lima o ko kanaka, aole nau ia mea a paa, a e kala mai oe ia'u, i ka noonoo ole, a o ia iho la paha ke kanaka la, aia no i ka ikemaka, auwe no hoi kuu noonoo ole ia oe e!"

            O ka wa ia o Haumea Nui a ke aiwaiwa i olelo aku ai ia Niula: "Nana mai nei au e noonoo ana oe no kahi moopuna kolohe a kaua, a ike mainei au e mihi ana oe i ka nele o ka aina o ke 'lii, i ka momona, o ia ko'u mea i hele mai nei e kaua aku i kou manao, ua ike no oe, aohe mea i koe i ka lima o kou hookapuhi nei, ua pau mai Kahikiku a Kahiki-moe, mai ka hookuina oluna o pukui, a i ka mole o ka honua a kaua e noho nei.

            "Aia me oe ke kumu i ku ai ka'u makaia, a o ia no hoi ka mea nana i hooko i ko'u makemake, a ua ko iho la, a mai noho oe a kaniuhu, oiai in a aku ka punahele a ke alii a hoea mai i kou alo, a o ka waha no ka luahuna e ola ai."

            "Ia wa oe e ikemaka ai ia Hinaku-kuaimoku, ka aihumuhumu o Nuumea, a o ka laau a kaua a'u i haawi aku ai ia oe, o ke ki iho la ia nana i hooko i ko'u mau makemake apau, a pela kou hoa nei i kapaia ai he aiwaiwa, a e ikemaka iho ana oe i ka hopena.

            "Nolaila, moe oe a kani ka moa mua, alaila ala ae oe hoomaaukau, i ka elua o ke o-o ana o ka moa, ia wa oe e hoala ai ia Kahinihiniula, a ala, iho olua ilalo o ka mapuna i i'a, ohi a nui a piha na po'i pohue, a laila hoihoi mai olua a mawaho waiho, hoi mai olua a loko nei, papano olua i ka puka a paa, alaila hiamoe olua ahiki i ka wa e hoala mai ai kekahi mea ia olua, ala ae olua, a o na mea a olua e ike o ko olua ma@ hoa ai ia."

            "Pehea no hoi, e hnoho no hoi kaua a ai pu i ka momona au i haawi mai ai!" wahi a Niula.

            "Ua ai au, a ua noa ia'u me Kini o ka po, a pela hoi oe, ua ai oe, a ua noa ia oe, a koe hoi kou mau hoa-ai o ke ao, aia ahiki i ka wa e makaukau ai o ka papaain, alaila a@ hiki mai, nolaila e hookuu kaua e hooluolu oe, he ma-u no me kulii po i koe, a e ana wale no ka hiamoe."

            O ka wa no ia i ku ae ai o ua aiwaiwa nei iluna me kela u'i oike-lakela e paani ana iluna o kona mau hiona, ke nana aku nei o Niula, me ka naau makahehi e mahalo la iloko, i ke ku a ka laau la-la ole, o Luaiki a o ka u'i paha hoi a ka poe kaao moolelo e paha ai, pali ke kua, mahina ke alo, ke kua ka wahina u'i, in a pela ua hiki no!

            Oiai oia e ku ana iluna, ia wai i uhi iho i ke kahi ohu a'ia'i keokeo, a i ka mao ana ae, aole iho la ka u'i holoholo o ke aumoe, a o ka wa hookahi no ia i pio iho ai ke kukui, a poeleele kauhala o Lupalole.

            Oia nae o Niula iloko o na wailiau kokoia hoopaha'oha'o a kona hoa kamailio o ke aumoe, o ka wa hookahi no ia i lulumi iho ai ka hiamoe i kona mau lihilihi a

            Pale ka ike i na kini oKolokini,

            I ka panane a ke kai i ka hala hala e

            O ka hala oe hauna keia kanaka,

            Mala maea me @e i'a mala la,

            O ua mea luhi nei o ka mo-e

                        Me ua o Luhi e

            Ano la, e ka mea heluhelu, ke pau mai nei ko kaua mau hoa hoinau i ka hiamoe a iloko hoi o ka aina moeuhane e loaa aku ai lakou ia kaua.

            Oiai o Niula e lilo ana i ka hiamoe kulipo, ike aku la oia i keia kanaka u'i opiopio e hele pololeo mai ana i ka hale a hui me ia.

            Ninau mai la ke kanaka opio iaia me ka helehelena hoomahie:

            "E ka makuahino maiki, owai hoi ka ino o kela opio wahina i pulokuia e ka nanu pookela, a'u i ike mai nei e oili ae ana mai kou hale nei ae, a'u e koho nei, o kau lei milimili no paha ia, a o kau kaikamahine hoi a'u e manao nei, ke kumu o ko'u hele ana mai la e hui me@oe! Oluolu anei oe e ha'i mai ia'u owai la hoi kona inoa!"

            Olelo aku la ko Niula kino moeuhane, "Auhea oe e ka opio kanaka u'i a'u e ike nei, o kela kaikamahine i puka aku nei mai anei aku, he malihini no au iaia, a o kona kipa ana mai nei no ia, aole no i loihi ko maua papa olelo ana, a hele koke aku la no, eoa ka ua ike mai nei oe, a he kou no hoi keia a ko'u po laki, i ke kipaia e ka poe u'i"

(Aole i pau.)

 

HE HOALOHALOHA NO KUU LEI MAILE LAULII UA MAE.

 

            Mr. Lunahooponopono o ka Nupep Kuokoa, Aloha nui: -E oluolu moi hoi kou ahonui i kekahi wahi keena kaawale o ka kaua hiwahiwa, no kela poomanao e kau ae la maluna, a nana hoi ia e lawe

haaheo aku apuni keia mokupuni i keia lono kaumaha, i ike mai na ohana, na makamaka, ame na hoaloha, o kuu wahine, Mrs. Kalai Kaukini, ua hala, ua nalo, ua pau ko makou ike hou ana i kona helehelena ame kona leo. Walohia wale!

            Ma na hora puanuanu o ke kakahiaka Sabati, la 26 o Maraki i pauaho mai ai kuu wahine ia'u, me ka mana mau keiki, e hoopuni ana ma kona mau aoao ma ko maua home ma Laiehau, Makua, a waiho iho la i kona kino puanuanu na makou e kumakena aku mahope nei luuluu wale!

            Ua hahauia oia ma Kahauokapaka, Hauula, Koolauloa, mai ka puhaka mai o Mrs. Kawai, kona mama, ame Naue kona papa i ka M. H. 1832, ma ka la 27 o Dec., nolaila, ai ia manawa mai ahiki i kela mahina aku la, ua piha iaia na makahiki he 90. O kuu wahine i haalele mai la ia makou, he kupa, a he kamaaina oia no keia mau kaha, a pela pu no hoi me na pali hauliulu o ke Koolau, he wahine olulu oia he mea nui na keiki iaia, mai kana keiki hookahi, a i kana poe keike hanai; he heahea lokomikai, a he puuwai hamama ma na ano like ole apau, a like ana oia i ka poe apau e maalo ae ana ma ko maua home e pae mau ana kona leo kahea, hele mai e ai e!

            I ka a aole halepula ma Makua nei, o lakou nei na hoahanau o ia au, ahiki mai no i keia manawa, no kona ano hoopono, ua kohia aku oia i puuku no ka ekalasia, a ua paaia eia kela kulana i na makahiki he 20 a oi.

            He kamaaina oia no ka Ehukai o Puaena, oiai malaila oia kahi i noho ai me kona mau kaukanai a ua helaia eia ame kona kahuhanai mokupuni, a pela me ka Mokupuni o Maui, no ka hana a kona papa he kalewa lole.

            Ma ka makahiki 1856, ua mare oia i ke kane, noho no hoi me ka maikai, ahiki i ka haule ana o ia kane ana, aole a laua keiki; a mahope mai o ia noho ana, ua mare hou oia ka lua o kana kane, oia ke keiki kia manu o keia kaha, ke kaeaea oia o Mr. Nailieha, ua noho laua me ka maikai i na makahiki he nui, a ua hoopomaikaiia mai laua ma o ka loaa ana ia laua he mau keiki he pumehana o ka po anu o ka hooilo. Ua nohoia e maua keia mau maka17 a ua lawe mua ia aku n@ he 17 , a koe he kaikamahine hookahi e ola nei.

            Ma ka mahakhiki 1894, i pauaho mai ai ko lakou papa i keia ola honua ana, a hoi aku la ka uhane mao, a waiho iho la ke kino no ka lepo

            Ua mare hou no oia i ke kane mahope mai, a ua noho laua me ka maikai iloko o 5 makahiki a pauaho mai i kolaua noho ana.

            Ma ka makahiki 1913, ma ka mahina o Oct., i lilo mai ai oia ia'u, ma ke ano i wahi kihei pili hoohiki me ka maikai ahiki iho la i kona pauaho ana mai la i ko maua noho ana. Walohia wale!

            he wahine hoomanawanui i na inea he nui, he mea neui na ohana iaia, ke hiki mai imua on a, a no kona loaa ana i ka mawaliwali, pela iho la i hemahema aku ai na ohana iaia.

            Ma ka la 26 o Dec., 1921, i loaa ai oia i kekahi haawina ma'i, ikaika loa, mai ia la mai ahiki iho la i ka la 26 o aMraki 1922, o ka piha ana ia o ka ekolu mahina o kona waiho ana ma kahi moe, aole i ke ala mai, iluna wale no kona alo ahiki i kona hora hope.

            Ua piliia e a'u âme ka maua leialoha he kaikamahine, kona mau aoao i ka po ame ke ao, a mamuli o ko'u loaa like ana i ka ma'i, pela au i kawale mai ai no kekahi manawa pokele.

            Ua imiia no hoi ke ola, aole nae he wahi mea i loaa mai, ua heleia i ke kauka, ua like wale no, oiai, ua oi aku ka ikaika o ka ma'i mamua o ka mea hiki ke hana aku.

            E na pali hauliuli o ke Koolau e, ua pau kou ike hou ana ia Kalai, e maaloalo ae ana mamua ou, oiai, ua nalo aku la i ke ao popolohua a Kane. Lihaliha wale!

            E ua johaihale o hahaluu e luuluu wale hoi au i ke aloha he hiki mai; aole oe e hoopulu hou ana i na papalina nohea o kuu mea aloha, oiai ua hala, ua na maka i ke ao polohua.

            E ka wai hui o ke kahawai o aiono e, ua pau kou hoopulu ana i kona mau owili lanoho anuunuu, i kou huna wai, pela me na pua kokaha, na opae me na oopu ai lehua o ka uka, pau kona ai hou ana ia oukou, oiai ua niau aku la oia me Hiku i ka nahele.

            E ka wai hu'i iniki ili o Kaliuwaa e, ame au mau milimili e kau ae la i ko umauma, ua pau ko Kalai Maluhia Kaukini ike hou ana ia oukou, oiai ua palanehe ke hele ana a ka wahine. Lihaliha wale!

            E ka makani o ka aina e, ua pau kow pa ana mai me kona mau papalina nohea.

            E na Laie i ka ehu o ak manu e, ua pau ko olua ike hou ana iaia, e maalo ae ana ma ko olua mau alanui, e lawe kain@pu ia ana e ka ihu o ka lio.

            E Kahuku, aina lewa i ke kai e, aole oia e kaalo hou ae ana ma kou mau kualono, ohai, ua nalo aku la i ke ao popolohua a Kane.

            E ka Ehukai o Puaena e, ka aina a kuu wahine i luakaha ai, i na la opio, aole, aole oe e hoopulu hou ana i kona helehelena, oiai, ua nalo aku la oia no ka wa mau loa. Aloha wale!

            E Mokuleia i ka moena pawehe, ua pau ko Kalai hehi hou ana i kou nani, oiai ua mimino ka pua, ua mae.

            E ka lae o Kaena ame kou mau amokumoku e, aole oukou e ike hou ana i Kalai, e Maalo hou ae ana ma kou mau olaelae pojaku e okuu ana me kahi laau kamekoi; aloha no ia wahi a kuu wahine e hoomanawanui ai ka wela o ka la.

            E Keawaula e, ua pau kou pulama ana ia Kalai, elike me mamua, a ua pau pu ku ike ana iaia e maalo ana ma kou kahakai, e kiei ana, e halo ana i na lua manini o Kakainahola ame Puokole, aloha ka i'a o ka aina, o ia i'a a kuu wahine e nahunahu pu mai ai.

            E makua i ke one opiopio e, aole oe e ike hou ana ia Kalai, e kuoehele ae ana ma kou kahakai me kahi laau kookoo, aloha ia wahi a kuu wahine e nanea ai.

            E Halemaumau i Laiehau e, ua pau ko Kalai kilohi ana i kau mau paia anoano, kahi home hoolaukanaka i na keiki a kaua. Peia pu me oe e ka maile laulii o Koiahi, aole oia e honi hou ana i kou aala waianuhea.

            Ke haawi nei makou i ka makou hoomaikai palena ole, i ka poa apau i hui pu mai iloko o ko makou mau hora o ke kaumaha, a na ka Haku e kaiai aloha mai ia kakou apau.

            O makou iho no me ka naau kaumaha,

            JOSEPH P. KAUKINI,

            SAM MAKA,

            G. W. KAIMIOLA,

            SAM PULUOLE,

            MRS. SAM MAKA,

            MRS. LIKE KAIMIOLA,

            MRS. K. PULUOLE,

            MRS. M. KAIMI,

            MRS. D. KAMAHU,

 

            LAWE LILO KA PAPALE I KA MANA MAI KE POO AE.

 

            Mai ka wa a ke Akua i hana ai i ka lani ame ka honua ame na mea e piha ai, o ke kanaka ka hana oi a kona lima i hana ai, i mea hoonani aku Iaia. Ua hoonoho mai oia i ke kanaka i alii, a i mea hooponopono i na mea apau, maluna a maloko iho o ka honua.

            He oiaio, ua hapai mai ke Akua maiwaena ae o na kanaka i alakai no na kanaka, ma ke ano nohona ohana, puulu, puali, auna, kaoo a lahui ana, e kuhikuhi ana, a e hooponopono ana i na hana e pono ai ka ohana, puulu, puali, auna, kaoo a lahi ana, e kuhikuhi ana, a e hooponopono ana i na hana e ono ai ka ohana puulu, auna, kaoo a lahui, ma ke ano laula; o ia hoi keia, aole no ka pono kukahi, no ka mea hookahi, aka, no na mea apau malalo o kana hooponopono ana.

            Ua moe aku na alakai, a ua hapai hou mai no ke Akua i mea e hookipa ia mau makalua.

            Pela no ka nee ana mai o ka nohona o na kanaka mai ka wa i hoomaop@po ole ia o ke Akua, ahiki i ka hoomaopopo ana aia he Akua He puuhonoua no na kanaka.

            Ike ae la na kanaka (kane), he alii lakou no ka honua, a na lakou ka nai ana i na mea apua, a o ke kanaka (wahine), he wahi papale alii wale no ia; e nana ma Sol 12:4. "O ka wahine noho pono he papale alii oia i kana kane, aka, me he mea, popopo ia i kona mau iwi ka wahine e hoohilahila ahu.

            Ike pu ae la na poo (kane), ua hoomaopopo paha, a aole papa---ina aole ka papale (wahine) aole e ikeia kona kulana alii ana, a no ka mea e ikeia kona kulana alii ma kona papale alii. Aka ua nana wale ia aku no ka papale ma ke ano he mea kahiko wale iho no ia no ke kino, a oia wale no.

            I na poo (kane), e noho alii ana u aike aku lakou he mane e waiho ana maloko o ua papele (wahine) la; a ma kele mai makahiki aku nei, ikeia ka oni o na papale (wahine) mai o a o o ka aina, he mana e kaili ana i ka mana hooponopono mai ke poo mai a i ka papale; a ua ike make ia iho nei ia mea.

            Puka a maka maoli ka papale (wahine), me kona mana piha a hoohana. Aole i maauauaia, aka, i hawanawana wale ia no, me kekahi olelo ana, ma ka ha ana wale no i ala ae ai ka ikaika ame ka mana o ka lakou hana.

            E kuu mea heluhelu, ke heakaka nei aku au i na hana kalaiaina kuloko iho nei o kakou. Aia he mana ka'u e ike nei; he mana e ola ai a he mana hoena ai ia kakou e Hawaii kuauli. Mai poina i keia e na papale, "Aia ia oukou ke eha,"--- Ua eha i'o iho nei makou.

            Ua kukulu mai oukou e na wahine, mao ko oukou alakai, i kekahi hana i hanaia e kuu alii Kalanianaole ame kona hoa kuka Mr. John H. Wise, a Senatoa hoi i neia la, ma ka makahiki 1914. He moe kahi na hana ma ke kona inoa, a he mana kuwaho e makaukau mau ana e kakoo i na hana e loaa ai o ka pono laula.

            Aka, ua hala ia nai me kona alakai.

            O ka mea ano nui au e poina ole nei, o ia no na olelo hope loa a ua alakai mei o ka lahui kuauli. He olelo koiloi, he kauoha ma kekahi ano. Elike me Davids i waiho ae ai i kana mau olelo i kana keiki, o Solomona: - I Nalii 2:2. " ke hele nei au i ka aoao o ko ka honoua apau: e hooikaika oe, a e hookanaka hoi; 3.- A e malama oe i ke kauoha a Iehova kou akua, e hele ma kona mau aoao, me ka malama i kona mau kapu, ame kana mau kauoha, ame kona mau kanawai, ame kana mau olelo, me ia i kakakuia ai ma na mea apau au e hana aku ai, a i n awahi apau e huli ae ai oe.

            O keia kauoka a Davida i kana keiki, aole ia he kauoha i ulu ae ma ke ano haku wale ae no, aka, ua puka ae ia mai ka ika i loaa iaia (Davida), mamuli o kona noho loihi maluna o ka oihana, he alii no ka Isaraela. Ua ahuwale ia Davida na hana o kona keena keiki e lawelawe aku; a in a e malama ole ke keiki i ke kauoha, alaila, e lilo ana kona noho aupuni ana i mea ole, a hiolo.

            Pela no ke alii kalanianaole; ma muli o koa kahiko ma kana oihana i ahuwale ai na mea i hala, na mea e ku ana i ka wa, ame ko mua aku nei. He olelo kana i olelo ae ai, a ua lohe na kini o ka aina; he olelo kauoha, he olelo i oleloia i ka wa ana e nana ana i kekahi wahi hinua omua aku nei no kakou ke hoolohe ole kakou i keia leo kauoha,

---"E hoonua i kanaka hawaii."

            He hookahi wale no manao o ka olelo, e Hawaii kuauki, o ia keia:

"Enoonoo i Hawaii, "E olelo i Hawaii, a "E hana hawaii." Aia he ola iloko o ka olelo ke hookoia; a o ka mea nana e alakai ia kakou me ha manao o keia olelo ano nui i oleloia maluna ae oia no ke Aliiwahine Kalanianaole.

            Oia wale no ka mea e ki nei, a e hele mei ma kela inoa i aloha nui ia, Kalanianaole. Ina he aloha io ia Kalanianaole ame kana hana, e hookoia ka olelo. Ano no! E ku mai iluna maluna o ke kahua, ame ka olelo a ka mea i moe, a alakai me ka wiwo ole, a no ka mea, ke ike nei makou o na poo (kane) i ko makou nawaliwali ana, mamuli o ka moe ana ko makou alakai. Ua kaa aku ka mana ma kou lima, e ke aliiwahine Kalanianaole, he mana piha i kulike aku me kau alii kame.

            Ma kau kuakaua ana, e haka ana ko makou mau maka ilaila; a ma kau kauoha ana e hana, e hele ana ko makou wawae ame na lima ilaila.

            He mea pono e nana iho i na meheu a ka poe kuauli i na'i pu ho nei me ka alii, a hookolo aku me ka moii ana i ka lakou mau hana me ha hookuku ae me ke ana hookuku, o ia ka Kalanianaole mau hana.

            Owai auanei ua kanaka la nona ka meheu e makamakahou nei, iwaena o na meheu hiuhiu a hapala pui Ae. E pohina ana ka paha ko kakou mau maka, a kaumaha ka pepeiao i na hana a Senaoa John H. Wiae i hana iho nei ma ka hale kau kanawai o Hawaii, a ka leo alapine a na nupepa i pohapoha a wawa hele ihe nei, e kukala ana me keia olelo, "Ka bila Hoopulapula a Senatoa John H. Wise ma ka hale kaukanawai o Hawaii,' e koi ana e hoolaupaiia o Hawaii me na kuauli.

            O keia hana i hanaia, aole loa e hiki i kekahi kanaka pakepake wale o ka iwi kuamoo, ame ka lolo kaa ke lawelawe. He lehulehu o ia ano kanaka lolokaa e hele nei, e kaena ana, a e haanui ana maluna o na hana e pono ai, a o ka hooko ana, aole. He poe i aahuia me na aahu huluhipa, a maloko iho o Poki ke kupueu.

            O ke kanaka i ku, e paio aku i na kini o na kanaka ku-e mai i ka manao o ka bila hoopulapula a Senatoa John H. Wise, no ka hooliloia o na kanaka e like me na Ilikini o ka aina, makua, ua pau lakou i ka palaha malalo, a in a i komo pono ne malalo, in a ua haki na pou o na ihu.

            Oia ha ke kanaka e hapai ae ai; aole mau kumu kupono ma ko kakou aoao e wae ole ae ai iaia, a no ka mea, ua ku kana hana, a he mea pono e hoonua pono aku i ua mau hana la, a laua i hoolala ai me ke alii i moe, maluna o na hana hoopulapula. Ina hana ole kakou i keia, ma ke kuakaua a ke aliiwahine, alaila, e kau mai no ke koko o ia mau hana a kakou maluna iho no o kakou ame na keiki, i na la mao aku o ka malama i Novemaba o keia makahiki.

            Ua haule kakou iloko o Ianuari iho nei, ma o ka moe ana o ka kakou alii, a e ala hou hoi kakou ia Senatoa John H, Wise, ma na la hope o keia makahiki.

            Ano la  e Aliiwahine Kalanianaole aia no ke poo e ku ai. O kau ka noonoo pono mai, me kou ku-e aku i ka poe e mioi wale ae ana me ke kuleana kupono le, e koi mai i kau mau kokua ana me ko makou mau baloka, a kuahaua ae Senatoa John H. Wise ke @lel@ lahui a Hawaii, o Hawaii; a pau kela, hookolo ae oe i la nui manu. A i ike oe i ka hamau o ka leo o na manu, alaila, e hana punana ana.

            Eia ka wa pono, e hoomaukaukau a e hoeueu mai, ua lawa oe ame kou lahui i na poo papale ole i ka ike ame ka maauao ma na hana e hookele ana ia kakou i ka puuhonua, e like me ka iini o ke alii. Aole keia he hana e ku-e ana i ko kakou mau hoa noho o ka aina. Aole loa. O keia hana e hoeueuia nei, he hana ia e hoomalamalamaia ana i na kini o ka aina, mamua o ke komo ana ae o na hokai. O keia no ka rula pilipu me ka poe i kamaaina ma keia hana kalaiaina

            E pae kakou ia John H. wise i moho na kakou, no ka mea, he kanaka iwi kani ia no Kohala. A in a e ku-e kekahi iaia, alaila, e ikeia aku ana no, aia he mau manao a hemahema pilikino e pomaikai ole ai o ka lehulehu, mai kela ame keia pea o ka aina. Mai poina ke ku mai nei ke kia ao, a kia ahi i ka po a ka Elele Kalanianaole ame Senatoa H. Wise, o ia ka bila Hoopulapula, na keia mea e uhi i na hewa he nui, O Senatoa John H. Wise e oleloia nei, he hewa io paha aole paha, aka, hookahi nae mea e maopopo ai i ikeia o keia lahui oia ka ike hau mele me ka hiki ke meleia mai ma na leo like ole, leo olioli, leo himeni, leo hula, loe hoino, leo kuamuamu, leo kakukole leo hoomaikai lei pai a he lehulehu aku o na leo i koe; o ka leo o ka nanahe oi o ke ino a lapuwale o ia keia: "Aole paha a puka o John H. Wise." Ka! mai paha aku.

            Uwokikeia ano olelo iwaena o kaou. E hooikaika aku kakou ia John H. Wise ma o ko kaou hoao ana e hooponopono ia kakou iho e hoihoi ana i ka lokahi; a in a aole, e hookomo like ae no kakou apau e na kanaka naauao, ilalo me na aahuki ikaika o ka papa wuwae i ka walaau, (e olelo ae, i hookahi kaau (40) ka heluna haahaa loa) a holo like me ka ikaika.

            Malia aia ilaila ko kaou ikaika e puka ai o ka holo aluka i puka aku ma ka puka e huli la i ke kuahiwi. Okeia mau manao e kau koke ae ia maiuna, na manao e hanaia mahope iho o ka nele ana i kekahi mau mano a hana mai. ko kakou papalealii mai, "Ke Aliiwahine Kalaianaole."

A.I.B.

 

KUU HOAPILI UA HALA

 

            Mr. Solomon Hanohano, Aloha nui:--- E oluolu mai oe i kauwahi kaawale o ka kakou hiwahiwa i loa a ai hei i rumi no ka'u wahi puelo waimaka; a i ike mai ai hoi ma ohana ame na hoaloha o kuu hoapili i haalele mai ia'u, Mrs. M. L. K. Kakupuwohi Makakuikalani.

            Ma ka hora 9 p. m., Aperila 12, 1922, i loaa ai oia i ka ma'i, a ma ka hora 8:15 a. m. O Aperila 13, i pauaho mai ai oia i keia oia ana, a mokumoku ae la ke kaula gula o ka materemonio i hipuuia ai maua e Fatheer Ulrich ma Honolulu.

            Auwe, liliha wale! Nana i huki mai ia'u a noho ana maua i ka aina malihini nei, a eia ka e haalele hookahi ame 6 mahina o kona ha@@ ana i na @a i keia ao inea.

            A i ike mai ai na ohnana ame ma hoaloha eia au ke hoike aku nei i kona mookuauhau mai na kupuna mai a loaa mai ai oia i keia ao. Oia hoi ka mua ma ka aoao o ka makuakane, a o ka lua ma ka aoao o ka makuahine.

            No na ohana, ma hoaloha i komo pu mai me a'u no ke kukiai ana no ka'u mea aloha, a pela hoi me ka poe apau i lawe mai i na bo ke pua o ke aloha no ka'u mea aloha, ka'u hoomaikai nui, a pela hoi me ka makai nui S. K. Pua no kana manawalea i ka poe apau ana i ike ai ua pilikia, a pela hoi me o'u mau hoahanau kane, ame na kaikuahine o'u oloko o ka Hui Ka Hale o na Alii o Hawaii, Halau o Kalakaua Helu 1.

            Nooukou a pau ka'u e noi aku nei e oluolu oukou e lawe aku i ka'u mau hoomaikai he nui, no ko oukou hele pu ana mai, ma ka huaka'i hope loa o ka'u mea aloha, ahiki i kona ilina ma Home Lani, a na ke Akua no ma i kona mana ia e hoopomaikai mai ia oukou, a ia kakou apau                                   Kou oiaio,

                                                                                                                        M. K. MAKAKUIKALANI

NEW PALAMA THEATER

Keia Po: April 28. allene Hay in "West of the Rio Grande."

            Comedy--"Sneakers." Mutt and Jeff.

Poaono: Apr. 29. Agnes Ayres & Rudolph Valentine, "The Sheik."

            "The White Horseman, No. 2.

Sabati: Apr. 30. Betty Compton, "The Litle Minister."

Poakahi: May 1. Anita Stewart, "Clover's Rebellion."

            "Raiders of the North."

Poalua: May 2. Costance Binney, "Room and Board."

            "Book Agent." Fox News.

Poakolu: May 3. Ethel Clayton, "Exit the Vamp."

            "Ing of the Circus, No. 9."

Poaha, May 4. Anita Stewart, "Humane Desire." Fantomas No. 2

Hoike ao: 5, 10, 20 Keneka: Po. 10,15,20,30 Keneka.

 

LIERTY THEATER

Sabati, Apr. 30, (no 4 la).

Wallace Reid in "Rent Free."

Clyde Cook Comedy, "All Wrong."

Pathe News-Topics

Poaha, May 4 (no 3 la)

Thomas Ince Special, "Mother o' Mine."

Century Comedy, "Barney's Litle Benis."

Pathe News.

Ukukoma: 25, 40 Keneka; Noho i hookaawaieia, 60c.

 

EMPIRE THEATER

Sabati, Poakahi, Poalua- Apr. 30, May 1, 2.

Will Rogers in :Cupid- Cowpuncher."

Eddie Polo in "King of the Circus, No. 2."

Fox News, "Current Event."

Poakolu, Poaha, Poalima, Poaona- May 3, 4, 5, 6.

Williams Russell in "The Iron Rider."

Art Acord in "The White Horseman, No. 5"

Fox News, "Current Event."

Ukukomo: 15, 25, 40 Keneka; Ukuia ka auhau kana.

 

HAWAII THEATER

Ke Paani Nei- Hoot Gibson in "Red Courage."

Sabati, Poakahi, Poalua-- Apr. 30. May 1, 2.

Frank Mayo in "Going Straight." Western Drama, 2 Reel@.

International News-- Current Events.

Poalua, Poakolu, May 2, 3.

Constance Binney in " The Case of Becky." Eileen Sodgwick in

"Diamond Queen No. 5." International News, Currents Events.

Poaha, Poalima, Poana-- May 4, 5, 6.

Lester Cuneo in "Ranger and the Law." Fantomas No. 5.

Fox Serial. Mutt and Jeff Comedy.

Ukukomo: 15, 25, 40 Keneka; Ukila ka auhau kaua.

 

O ka POe i Holopono ma ka Hoahu Ana Akahele ka Lakou Hoahu Ana

 

He nui ka poe i hoomaka e hoahu, a ua haule pahu nae me ka nee ole aku miua. O ko lakou hoomaka ana e Hoahu Liilii, aole ia he mea nana e hoololi ia lakou i poe holemua ma ia hana. He hoomaka mua wale ana no ia.

He aiahele maikai nae ia a lakou i hoomaka ai, aka, o kekeahi mea ano nui loa, o ia no ka hoomau ana me ka pauaho ole ma ia alahele o ka hoomakaulii, me ka hoa hoahu mau ana i ke kahi hunahuna liilii no ka hoomahuahua ana ae i ka huina mua i hoahuia.

O ka papa kuhikuhi hoahu holomua loa i ka makou hoomaopopo ana ioko o keia manawa loihi, a makou i lawelawe ai i keia hana, o ia no ka hooholo ana i ka nui o ka mea e hoahu ai i ka pule a mahina paha. Alaila, hoomau i ka hoahu ana ma ia huina. He ana paakiki no i kinohi, aka, he hiki wale no nae oini kela manao hoomakaulii e pii mahuahua ae ana i kela ame keia wa.

Aole anei e hiki ia makou ke hoikeike aku ia oe i ke alahele e lilo ai oe i mea hoahu holomua!

He 4% ukupanee a makou e uku nei no na hoahu liilii apau o ka makahiki.

Hau loa makou i ka lawe ana mai i kau mau hoahu ana, in a no he uuku ia.

Chinese- American Bank

KIHI O NA ALANUI MOI AME NUUANU

P.O. Box 2000. Honolulu, Hawaii. Kelepona @119.