Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 17, 28 April 1922 — LAWE LILO KA PAPALE I KA MANA MAI KE POO AE. [ARTICLE]

LAWE LILO KA PAPALE I KA MANA MAI KE POO AE.

Mai ka wa a ke Akua i hana ai! i ka lani ame ka honua amo na j mea e piha ai, o ke kanaka ka hana oi a kona lima i hana ai, i mea hoonani aku laia. Ua hoonoho mai oia i ke kanaka i alii, a i mea hooponopono i na mea apau, maluna a maloko iho o ka honua. Ho oiaio, ua kapai mai ke Akua maiwaena ae o na kanaka i alakai no na kanaka, ma ke nohona ohana, puulu, puali, auna, kaoo a lahui ana, e kuhikuhi ana, a e hooponopono ana i na hana e pono ai ka ohana puulu, auna, kaoo a lahui, ma ke ano laula; o ia hoi keia, aole no ka pono kukahi, no ka mea hookahi, aka, no na mea apau malalo 0 kana hooponopono ana. Ua moe aku na alakai, a ua hapai hou mai no ke Akua i mea e hoo'kipa ia mau makalua. Pela no ka nee ana mai o ka nohona o na kanaka mai ka wa i hoomaopOpo ole ia o ke Akua, ahiki 1 ka hoomaopopo ana aia he Akua he puuhonua no na kanaka. Ike ae la na kanaka (kane), he alii lakou no ka honua, a na lakou ka na'i ana i na mea apau, a o ke kanaka (wahine), he wahi papale alii wale no ia; o nana ma Sol 12:4. "O ka wahine noho pono he papale alii oia i kana kane, ak%, me he mea popopo ia i kona mau iwi ka wahine e hoohilahila aku. Ike pu ae la na poo (kane), ua hoomaopopo paha, a aole paha—ina aole ka papale (wahine) aole e ikeia kona kulana alii ana, a no mea e ikeia no ke alii ma kona papale alii. Aka ua naha wale ia aku no ka papale ma ko ano he mea kahiko wale iho no ia no ke kino, a oia wale no. I na poo (kane), e noho alii ana ua ike aku lakou he mana e waiho ana maloko o ua papale (wahine) la; a ma kela mau makahiki aku nei, ikeia ka oni o na papale (wahine) mai o a o o ka aina, he mana e kaili ana i ka mana hooponopono mai ke poo mai a i ka papale; a ua ike maka ia iho nei ia mea. Pnka a maka maoli ka pap&le (wahine), me kona mana piha % hoohana. Aole i maauauaia, aka, i hawanawana wale ia no, ma kēkahi olelo ana, ma ka ha ana wale no i ala ae ai ka ikaika ame ka mana o ka lakou hana. E kuu mea heluhela, ke heakaka nei au i na hana kalaiaina kuloko iho nei o kakou. Aia he mana ka'u e ike nei; he mana e ola ai a he mana e hoeha* ai ia kakou e Hawaii kuauli. Mai poina i keia e na papale, " Aia ia oukou ka eha," —Ua eha i'o iho nei makou. Ua kukulu mai oukou e na wahin«, mao ko oukou alakai, i kekahi hana i hanaia e kuu alii Kalanianaole ame kona hoa kuka Mr. John H. Wise, a Senatoa hoi i neia la, ma ka makahiki 1814. He moe kahi na hana ma ke kauoha a ke alii •i na kalapu ma kontf- inoa, a he mana makaukau mau e kakoo i na hana e loaa ai o ka pono laula.

Aka, u» hala ia nani me kona alakai.

O ka mea ano nui a'n e poina ole nei, o ia no na olelo kop® loa a ua alakai aei o ka lakui kuauli. He olelo ko'iko 'i, ho luuiōha ma kekahi ano. Elike me Davida. i waiho ae ai i kaaa atea olelo i kana keiki, o Solomona:—I 'Nalii 2:2. ,( Ke hele nei au i ka aoao o ko ka honua apau: e hooikaika oe, a e hookanaka hoi; 3^—A e malama oe i ke kanoha a lehora kou Akua, e hele ma kon* mau aoao, me ka malama i kona mau kapu, ame kana mau kauoha, ame kona mau kanawai, ame kana mau olelo, me ia i kakauia ai ma ke kanawA ia Moae, i pomaikai oe ma na mea apau au e hana aku ai, a i na wahi apau e huli ae ai oe.

O keia kauoha a David« i kana keiki, aole ia he kauoha i ulu ae ma ke ano haku wale ae no, aka, ua puka ae ia mai ka ike i loaa iaia (Davida), mamuli o kona noho loihi maluna o ka oihana, he alii no ka Isaraela. Ua ahuwale ia Davida na hana o kona keena, ana hoi e haalele iho ai na kana keiki e lawelawe aku; a ina e malama ole ke keiki i ke kauoha, alaila, e lilo ana kona noho aupuni ana i mea ole, a hiolo.

Pela no ke alii Kalanianaole; mamuli o kona kahiko mi kana oihana i ahuwale ai na mea i hala, na mea e ku ana i ka wa, ame ko mua aku nei. He olelo kana i olelo ae ai, a ua lohe na kini o ka aina; he olelo kauoha, he olelo i oleloia i ka wa ana e nana ana i kekahi wahi honua omua aku nei, no n» kuauli e maha ai. Aohe wahi puuhonua omua aku nei no kakou ko hoolohe ole kakou i keia leo kauoha, —"E hoouna i kanaka Hawaii."

He hookahi wale no manao o ka olelo, e Hawaii kuauli, o ia k«iia: "E noonoo i Hawaii, "E 01010 i Hawaii, a "E hana Hawaii/' Aia he ola iloko o ka olelo ke hookoia; a o ka mea nana e alakai ia kakou ma ka manao o keia olelo ano nrji i olelola maluna ao oia no ko Aliiwahine Kalani&naole.

Oia wale no ka mea e ki nei, a e hele nei ma kela inoa i aloha nui ia, Kalanianaole. Ina he aloha io ,ia Kalanianaole ame kana hana, e hookoia ka olelo. Ano no! Eku mai iluna maluna o ko kahua, ame ka olelo a ka mea i moe, a alakai me ka wiwo ole, a no ka mea, ke iko nei, makou o na poo (kane) i ko makou nawaliwali ana, mamuli o ka moe ana ko makou alakai. Ua kaa aku ka mana ma kou lima, e ke aliiwahine Kalanianaolef, ho mana piha i kulike afcū mo kau alii kane.

Ma kau kuahaua ana, e haka ana ko makou mau maka ilailaj a ma kau kauoha- ana e hana, e hele ana ko makou wawae ame na lima ilaila.

Ho mea, pono e nana iho i na meheu a ka poe knauli i na'i pu iho nei me ke alii, a hookolo aku me ka noii ana i ka lakou mau hana me ka hookuku ae me ke ana hookuku, o ia ka Kalanianaole mau hana.

Owai auanei ua kanaka la nona ka meheu e makamakahou nei, iwaena o na meheu hihiu a hapala pu f Ae. £ pohina ana ka paha ko kakou mau maka, a kaumaha ka pepeiao i na hana a Senatoa John H. Wiae i hana iho nei ma ka hale kau kanawai o Hawaii, a ka leo alapino a na nupepa i pohapoha a wawa hele iho nei, e kukala ana me keia olelo, "Ka bila Hoopulapula a Senatoa John H. Wiae ma ka hale kaukanawai o Hawaii," e koi ana e hoolaupaiia o Hawaii me na kuauli.

O keia hana i hanaia, aole loa e hiki i kekahi kanaka pakepake wale o ka iwi kuamoo, ame ka 1010 kaa ke luwelawe. He lehulehu o ia ano kanaka lolokaa e hele nei, e kaena ana, a e haanui ana maluna o na hana e pono ai, a o ka hooko ana, aole. He poe i aahuia me na aahu huluhipa, a maloko iho o Poki ke kupueu. ''

O ke kanaka i ku, e paio aku i na kini o na kanaka ku-e mai i ka manao o ka bila hoopulapula a Benatoa John H. Wise, no ka hooliloia o na kanaka elike me na Ilikini o ka aina, makua, ua pau lakou i lta palaha malalo, a ina i komo pono ae malalo, ina ua haki na pou o na ihu.

Oia ha ke kanaka e hapai ae ai; aole mau kumu kupono ma ko kakou aoao e wae ole ae ai iaia, a no ka mea, ua ku kana hana, a he mea pono e hoouna aku kakou iaia e hele e hoopau pono aku i ua mau hana la, a laha i hoolala ai me ke alii i moe, maluna o na hana hoopulapula. Ina hana ole kakou i keia, ma ke knahaua a ke aliiwahine, alaila, e kau mai no ke koko o ia mau hana a kakou maluna iho no o kakou .ame na keiki, i na la mao ka malama oNovemaba o keia makahiki.

Ua haule kakou iloko o lanuari ih<v nei, ma o ka moe ana o ko kakou alii, a o ala hou hoi -kakou ia Benatoa John H. Wiae, ma na la hope o keia makahiki.

Ano 1& e k« Aliiwahine Kalanianaole aia no ia oe kp. papalealii, &o n m ke poo 6ku ai. O kan ka noonoo pono mai, me kou ku-e aku i ka poe e mioi wale ae ana me ke kuleana kupono le, e koi mai i kau.mau kokna ana me ko makou mau baloka, a kuahaoa ae o Senatoa John H. Wise ka elele lahui a &awaft, o Hawail; a pau kela, hookolo ae oo i ka mi! manu. A i ike oe i ka haman o ka leo o na manu, alaila, • haiM punana ana«

Eia ka wa pono, e hoomakaukau a e ho«ueu mai, ua l»wa oe ame kou lahui i na "poo papale ole i ka ike ame ka naauao ma »a hana e hookele ana ia kakou i ka, puuhonua, elike me ka iiiii b ke alii. Aole keia he hana e ku e aaa i ko kakou mau hoa noho o ka aiua. Aole loa. O keia hana e hoeueuia nei, he hana ia e hoomalamalamaia ana i na kini o ka aina, mamua o ko komo ana ae o na hokai. O kela no ka Tula pilipu me ka poe i ka> maaina ma keia hana kalaiaina

£ pav kakou ia John H. Wiae i moho na kakou, no ka mea, he kanaka iwi kani ia no Kohala. A ina e ku-e kekahi iaia, alaila, e ikeia aku ana no, ala he mau manao a hemahema pilikino e pomaikai ole ai o ka lehulehu, mai kela ame keia pea oka aina. Mai poina ke 3cu mai nei ke kia ao, a kia ahi i ka po a ka Elele Kalanianaole ame Seaatoa H. Wite, o ia ka bila Hoopulpula, na keia mea e uhi i na hewa he nui, o Senatoa John H. Wiee e oleloia nei, he hewa io paha aole paha, aka, hookahi nae mea e maopopo ai i ikeia o keia lahni oia ka ike hakn mele me ka hiki ke meleia mai ma na leo like ole, leo olioli, leo himeni, leo hnla, leo hoino, leo kuamuamu, leo |kakukole leo hoomaikai leo pai a he lehulehu aku 0 na leo i koe; o ka leo o ka n&nahe 01 o ke ino q lapuwale o ia keia: '' Aole paha e puka o H. Wiae." Kal mai paha aku.

Uwoki keia ano olelo iwaena o kakou. E hooikaika aku kakou ia Jphn H. Wiie ma o lto kakou hoao ana e hooponopono ia kakou iho, e hoihoi ona i ka lokahi; a ina aole, c hookono like ae no kakou apau e na kanaka naauao, ilalo me na aahuki ikaika o ka papa auwae i ka walaau, (e olelo ae, i hookahi kaau (40) ka heluna haahaa loa) a holo like me ka ikaika. '' ' Malia aia ilaila ko kakou iknika e puka ai o ka holo nluka i puka aku ma ka puka e liuli la i ke kuahiwi. O keia mau manao e kau

koke ae la maluna, n* maaap « hanaia mahopo iho o k& n«I« i kekahi mau manao a haaa mai ko kakou papalealii mai, "Ko Aliiwahine Kalanianaole." A, I.