Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 19, 11 May 1922 — Page 8

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

E Hoopau i na Manao Kuhihewa

            He nui wale o na Hawaii e noho mai nei, i loaa aku na manao kuhihewa no ka buro kinai maʻi akepau o ka papa ola, ma ke ano, o kekahi ia o na keena, a lakou i kau ai o ka weli.

            O ka mea oiaio loa, he keena kela, i kukuluia ae, no ka haawi ana aku i na kokua ana i na Hawaii nele a hiki ole ia lakou ke uku i na kauka, iloko o ka wa e loaa ai kekahi o ko lakou mau ohana i ka maʻi akepau.

            No ka põe i makaukau me ke dala, e hiki ana ia lakou ke kii i na kauka, no ka hlele ana mai e nana i ka manawa, e loaa ai i ka maʻi akepau, a e uku aku hoi i na laau, no ka lapaau ana i ka poe maʻi.

            No ka põe nele a ilihune maoli, i hiki ole ke uku i kekahi kauka, a uku aku paha i ke laau e haawiia mai ana, ua hamama mau na ipuka o ka buro kinai maʻi akepau no lakou, no ka hele ana ae i kela keena, me ka uku ole i hookahi keneka i ke kauka, no ka nana ana mai ia lakou, a pela hoi me ka uku ole aku no ka laau e haawiia mai ana.

            Ma na mea oiaio maoli i ikeia, ua ae wale mai no na kauka, e nana i na maʻi akepau i ka manawa e uku pono ia aku ai lakou, i kela ame keia manawa e kiiia aku ai; i ka wa e hoohemahemaia ai ka uku ana aku i ka lakou mau bila, o ka pua mai la no ia o ko lakou makaala ani i na maʻi o kela ano, e a ma kekahi olelo ana ae, ua ake wale mai no na kauka, no ke dala e ukuia aku ana ia lakou.

            Aia iloko o keia buro kinai maʻi akepau, ka makee, e lawe aku na Hawaii, i na aʻo naauao ana, e haawiia mai ana ia lakou, no ke pale ana aku i keia ano maʻi, a in a e laweia na aʻo ana me ka malama kupono ia o na kuhikuhi apau, e palaekna ai, aole loa he hopohopo ana, a he makaʻu ana no keia ano maʻi, ma o kakou nei.

            Ma na mea i hoomaopopoia, a ikeia no hoi, ma ka hapanui o na maʻi akepau, in a i ka wa kinohi loa o keia maʻi, e hoohanaia ai na lapaau ana, me ke akahele, a malamaia hoi na kuhikuhi me ke akahele, he hana maalahi loa ka hoola ana i ka maʻi ua ikeia keia, mamuli o ka nui o ka poe i hoolaia o na manawa ae nei i hala.

            O ka huna ana me ka hookuukuu wale, mai ka manawa uuku mai o ka maʻi, ahiki i ka nui loa ana, he hana paakiki loa ka hoola ana; nolaila e ike mai kakou, he maʻi hiki loa ke akepau ke hoolaia, ke hoopau loa kakou, na Hawaii i na noonoo kuhihewa, aka e lawe mai a hoohana aku i na alahele naauao apau, i ikeia e ka oihana lapaau, no ko kakou palekana mai keia ano maʻi mai, i kauia ka weli e kekahi poe.

            O kekahi mau rula naauao, e hiki ai ke pale aku i keia ano maʻi, mai ka laha ana aku maluna o ka ohana, o ia no ka malama ana i ke kulana maemae o ke kino, ka haawi i manawa nui no ke kino e hooluolu ai; a i ka hiamoe ana ma na home, e hoohamama i na puka aniani, i komo nui mai ai na ea oluolu iloko.

            Ke olelo nei na kauka naauao loa, he hookahi no alahele i hoea mai ai o keia maʻi, mai na anoano liilii mai no ia, i komo paha iloko o na meaai, a i ole, iloko o ka lepo paha, a mau anoano iloko o ke kino; a o na hoailona e maopopo ai ka loaa ana o kekahi mea i ke akepau, o ia no ke kunu, a kahe nui mai ka hou i kekahi manawa.

            O ka hana naauao, i ka wa e ikeia ai kela mau haawina, o ia no, ka hele koke ana i ke kauka no ka nana ana mai, a i ole, e hele ae ma ke keena kinai maʻi akepau, aole o ka hookuukuu wale pela, ahiki i ka nui loa ana, e lilo auanei i hana paakiki loa ka hoola ana aku.

 

Ka la o na Makuahine!

            Ua kukala ae ke Kiaaina W. R. Farrington, o ke Sabati ae nei, ka la 14 o keia mahina he la ia no na Makuahine, o ka hana ano nui, maloko o na luakini ma ia la, o ia no ka lawelawe ana i kekahi mau hana, ma ke ano hoomanao i na makuahine.

            Ua malamaia he la o keia ano ma na makahiki aku nei i hala, a ia kakou e noonoo iho ai, iloko o ka nee ana o keia au naauao, he hana kupono iʻo, ko kakou hoomanao ana i keia la, a pela ka la no na Makuakane.

            He põe kakou apau loa, i hoomaopopo i ka nui ame ke koʻikoʻi maoli o na hana a na makuahine, mai ka wa bebe mai o ke keiki, ahiki i ka nui ana, aia mau na makuahine, e pulama ana i ka lakou mau keiki, me na manao hiipoi; a kekahi mahele nui o na keiki o kela la, i hoomaopopo ole ai, i ka bana a na makuahine no lakou.

            He põe kekahi o kakou, ke ola nei no ko lakou mau makuahine, ua pomaikai maoli lakou no ka loaa ana he manawa kupono, a lakou e hoikeike ae ai ma na hana, i kekahi mau hoomano ana, o ke ano kilakila oa, no lakou. O na pomaikai a na keiki e ohi nei i keia la, o ka hanohano a lakou e hauoli nei, ua noho aie aku lakou, i ko lakou mau makuahine, a in a aole he manawa a lakou i malama ai i kekahi mau hana hoomanao no ko lakou mau makuahine, a laila e lilo keia Sabati wa no na keiki ame na makuahine, e hoohala like ai, ma kekahi anaina e hoohauoli like ia ai ka manao o na makua ame na keiki.

            He põe kekahi o kakou, ua hala aku ko lakou mau makuahine ma kela ao; aole nae ia he kumu, e nele ai ko lakou hoomano ana no ko lakou mau makuahine. Aole he manawa oi aku a ke keiki e hoomanao ai no kona makuahine; o ka wa wale no i kaawale aku ai kekahi mai kekahi aku, no keia kumu, ia kakou e nana ae ai, aole ko kakou mau makuahine; e lawe mai i ka lakou mau hana, ka lakou pulama ana ia ka kou mai ka wa liilii mai, na aʻo ana me na manao makee a hiipoi no ko lakou pono, a e kukuni paa iho ia mau ano kilakila o na makuahine i loko o ko kakou mau puuwai; a e kanu aku ia mau ano kilakila o na makuahine iloko o ka kakou poe keiki o keia au e nee mai, i lilo ai lakou, i mau makuahine ame na makuakane maikai ma keia mua aku.

 

E holomua ka Makeke e Pono ai

            I ka nana aku i loko o na la aku la i hala, aia na hoa o ka papa lunakiai i loko o ke kulana paonioni, maluna o ka ninau, e pili ana i ke kulana holomua o ka makeke kulanakauhale o kakou.

            Ma ka hoike i aponoia ae e ka hapanui o na hoa o ka papa lunakiai, ma kekahi manawa aku nei i hala, e koi ana ia e hoopau holookoa ia aku ka poe na lakou e hoohana mai nei i ka makeke, me he mea la, e hooili ana i na ahewa ana, no ka holomua ole o ka makeke kulanakauhale, mamuli mai o ka lakou hoohana ana.

            Malia paha he manao pololei no ia; aka nae, ua ili pu aku kekahi koʻikoʻi nui o ka holomua ole ana o kela makeke, maluna iho o ka papa lunakiai, i ko lakou nana wale aku i ke kulana holohope o kela makeke, me ke komo ole aku a imi aku i na alahele e holomua ai.

            Ua hoakaka aku keia pepa i kona manao, no ke alahele e holomua ai keia makeke o ia no ka hooholo ana o ka papa lunakiai, i kekahi kauoha kapawai, me ka hookaawale aa i haawina dala, no ke kuai ana aku i na waiwai kalepa, ma ka inoa o ke aupuni, a kuai hoolilo aku ia mau waiwai, ma na kumuwaiwai loaa ai ka puka.

            Ke lawelaweia nei na oihana kalepa apau o keia kulanakauhale, malalo o keia loina lawelawe oihana, a ke ku nei ia mau oihana kalepa ma ke kulana holomua loa. Ina na ka makeke ponoi e kuai aku a loaa mai i kana mau waiwai kalepa ponoi iho, a kuai hoolilo aku i ka lehulehu, me kekahi puka kupono, in a no ia i emi iho mai ko o na kumukuai e kuaiia nei ma na wahi e ae; ua oi aku ia; no ka mea o ka hikiwawe o ka pau o na waiwai kalepa iloko o ka manawa kupono, e hiki ana e kuai hou ia aku i mau waiwai, a hoolilo aku, me ka ohi hou no i na puka, i ka manawa pokole, a ma ka houluulu ana i na puka liilii i kela ame keia manawa, e lilo auanei ia i puka mahuahua, mamua o ke kau ana i na kumukuai pipii, me ka lohi loa o ka pau ana.

            Me kekahi lunanui, i nele i ka waihona mai ke aupuni aku, no ka hoolilo ana aku, ma ke kuai ana i mau waiwai kalepa no ka makeke, he hana paakiki na kela kanaka, ka hana ana i kekahi mea e holomua ai ka makeke; aka in a he dala kekahi malalo o kana hoohana ana, a ikeia ka holopono ole, alaila he kumu kupono loa ka hoopau ana aku iaia, ame ka poe e noho hana ana malalo aku ona.

            O ka hoopau aku i ka mea e noho lunanui nei no ka makeke i keia wa ame ka ole, he ninau uuku loa ia i ka manao o ka lehulehu, o ka mea ano nui, o ia ka ikeia aku o ka makeke ma ke kulana e holomua ai, a e waiwai ai kona kukuhuia ana, a iloko hoi o ia manawa hookai, e lilo ia makeke, i puuhonua, no ka lehulehu e hele ai, e kuaii na meaai oluolu.

            Aia no maluna o ka papa o na lunakiai ke koʻikoʻi o ka imi ana aku i na alahele e holomua ai keia makeke, o kekahi ae la keia o na alahele o ka holomua, o ka loaa he waihona dala, na ka makeke e kuai ponoi ai i na waiwai kalepa, ina e kaukaʻi wale aku ana no, maluna o na uku komisina, o na dala, e loaa mai ana, no na waiwai kalepa i waihoia mai malalo o ka malu o ka makeke, alaila ua ahona ka hoopau ana i kela makeke; no ka mea aole i lawa ia uku komisana, no ka uku ana aku i na hoolilo nunui e ukuia ana, no na limahana o ka makeke, i kela ame kei mahina.

            I wahi nae e hoopauia ae ai na manao paonioni iloko o na hoa o ka papa lunakiai, ke manao nei keia pepa, he oi aku ka maikai o ka hoopau loa ana i ka poe e hoohana nei i ka makeke kulanakauhale, i keia manawa, a iloko no hoi o ia manawa hookahi, e hooholo ka papa, i kekahi waihona dala, no ke kuai ponoi ana o ka makeke i kana mau wiawai kalepa.

 

E Lawe i na Keehina Makaala Apau

            Ke pahola hou nei ka maʻi flu i keia manawa, ma na kuaaina aku nei o Oahu nei, a ma keia kulanakauhale iho, o kahi nae o ka laki, he kakaikahi loa, na make, mamuli mai o keia maʻi.

            Aole no he kaokoa ae o ka flu mai na maʻi e ae, elike me ka fiva, ke garipa, a pela aku, ua like no; o ka mea nui wale no, i ka wa e ikeia ai ka lia mai o ka ili, a hupekole mai paha, e hoomaka koke ka ai ana i na laau hoonaha, no ka hoomaemae ana i ka opu, hoopuloʻuloʻu me ka hookomo ana i kekahi mau laau kupono, no ke kinai ana aku i ka fiva, a e hoomalu i ke kino, mai ka hele ana i ka makani, a lawelawe aku paha i kekahi mau hana, o ka wa ikaika o ke kino.

            Ina e malama pono ia keia mau kuhikuhi, e hiki ana e auhee aku ka flu, iloko o na la kakaikahi wale no.

            E hoomanao mau nae i keia rula gula: "Mai hilinai i ke akamai o ke kanaka, aka e manaoio i ka mana hoola o ke Akua," no ka mea in a he hiki mau i ke akamai o na kauka ke hoola i ka poe maʻi, in a aole e nui ka poe e make maloko o na halemaʻi.

            E ole ka noke ia i ka hopuhopu i ka poe holonui i na kaa ototmobile, pela hoi ka poe ku e i ke kanawai i hanaia no na kukui o na kaa otomobile, pela i loaa pono ai kekahi poe e hookele nei i ko lakou mau kaa otomobile me ka laikini ole. E hoomau aku e na makai i ka makaal ana i ka poe ku e kanawai, maluna auanei o oukou na mahalo ana a ka lehulehu.

            Ua palaka maoli kekahi poe i ka la e puka ai o ke Kuokoa ma ka pule aku nei i hala, no ia kumu, e hoopau i kela noho pohihihi, ma ka makaala ana ae i na keiki kuai nupepa, ma keia kakahiaka Poaha, a pela ma na kakahiaka Poaha, a pela ma na kakahiaka o na Poaha apau, ma keia mua aku.

            Ma ka Poakahi ae nei e pau ai, ka manawa e hookomo ai i na palapala noi no na aina ma Kalamaula, Molokai. O oe anei kekahi e hoi mua ana i na aina hoopulapula?

 

APONO KA AHA KIEKIE I KA OLELO HOOHOLO.

            O ka hoopii a J. Dixon, he Pilipino, a me he mea la oia kekahi o na lawehala i oi aku na manawa o ka hoopaʻiia ana no ka hewa hookahi ma na aha hookolokolo o Hawaii nei, ua haule wale ma ka manawa o ka laweia ana aku imua o ka aha kiekie. Ma ka olelo hooholo a ka aha kiekie o ka hoihoi ana ae ma ka Poalua nei a i kakauia hoi o ka Lunakanawai Kiekie Emil C. Peters, e hoole loa ana ia i ka hoopii a Dixon e noi ana no kekahi palapala hookuu kino a kauohaia mai ka mea hoopii e hoi hou i Kawa e noho ai malalo o ka hoomalu ana a ka Makai Kiekie Teritore Jarrett.

            O ka hewa o nei Pilipino o ka hoopiiia ana ae o ia ka pue wahine ua hoahewaia oia e ke kiure a ka aha kaapuni a Lunakanawai Frank Andrade a ua kauia ka hoopaʻi paahao maluna on a aole e emi iho i umi makahiki a aole hoi e oi au mamua o na la apau o kona ola ana, me ka uku pu i ka hoopaʻi dala o $100, ua hoihoi hou ia ao ma koina o ka aha, no ia hoopaʻi dala on a e hana oia ma ka hana oolea ma ka hookahi dala o ka la in a no kona hookaa pololei ole.

            O Harry Mills ka loio o keia Pilipino. Ma kana hoakaka imua o ke aha kiekie no ka pono o ka Pilipino i hoopiiia ae, aole i pololei ka hoopaʻi ana a ka lunakanawai Frank Andrade, oiai ua hoakakaia ma ke kanawai o ka hoopaʻi haahaa loa no keia ano hihia aole e oi aku maluna o ka elima makahiki, nolaila i hoopii ae ai oia no kekahi palapala hookuu kino no kana lawhala. Eia nae, mamua o ka hooloheia ana o ka palapala hookuu kino a Harry T. Mills i hoopii ae ai imua o ka aha kiekie ua lawe hou ia mai la o Dixon imua o ka aha kaapuni a kauia aku he hoopaʻi hou maluna o@@, oia hoi, aole e emi iho malalo o elima makahiki a aole hoi e oi aku maluna o ka umikumamalima, me ka uku pu i ka hoopaʻi dala o $100.

            Ma ka hoakaka a ka Lunakunawai kiekie in a no ka hoopukaia mai o ka palupala hookuu kino aole no ia he kumu e hooneleia ai o ka aha kaapuni nana i hoolohe a i kau i ka hoopaʻi maluna o ka mea i ahewaia e kau hou ia mai ai i kona hoopaʻi, in a e ike ana ka lunakanawai mua nana i hookolokolo i ka hihia ua kulike ole kana olelo hooholo me ka ke kanawai i hoakaka ai.

            "O ka hoopaʻi paahao i kauia aku maluna o ka mea i ahewaia ma ka la 20 o Maraki ua lilo ia he olelo hooholo mana ma na ano apau, aole i loaa ke kuleana i ka mea hoopii no kona hookuuia aku a e pono oia e hoihoiia aku malalo o ka hoomalu ana mai a ka makai kiekie a ke kauohaia aku nei pela," o keia ka manao hope o ka aha kiekie. Ua lokahi na lunakauawai kiekie e ae elua i keia. O ka hope loio kulanakauhale ame kalana ka mea ku e ma ka manawa o ka hooloheia ana o ka hoopii no ka palapala hookuu kino o Dixon mamua o ka aha kiekie.

            Ma ka moolelo i paa maloko o ka aha kaapuni i ikeia ai he ekolu manawa o nei Pilipino i hoopaʻiia a no na hihia kaawale like ole, a ua ahewaia no hoi e ke kiure no keia hewa hookahi no. Ua hoopaaia ae ka Pilipino i Kawa.

 

Nuhou Kuloko

            Mamuli o ka piha loa o na kolamu o ka nupepa i keia pule, i hoopaneeia ai ka hoopuka ana aku i kekahi mau palapala a na makamaka, a no keia pule ae.

            Ma ke ahiahi o ka o Pakahi nei nei i haalele mai ai ka Makai Nui Federala, Oscar P. Cox i ke kulanakauhale nei no Kaua, maluna o kekahi misiona pili oihana.

            Ma ke Sabati aku la i hala i lawe okoa ae ai kekahi koa, o ka oihana kaua moana, i kona ola iho, malalo ae nei o Puuloa, ma ke ki ana no iaia i ka pu panapana a make loa.

            Ma ka hookuku kinipopo mawaena o ke Kula Nui o Sana Lui ame ka Mills ma ka Poalua iho nei, i i ahai ae ai ke kula Mills i ka lanakila ma o na aipuni la he 12 i ka 5.

            Ma ka po Sabati, Mei 14, e haalele iho ai ka mokuahi Kilauea no ka huli ma Waianae no ka lawe ana i ka poe e holo maikai a huli hoi mai no ma ia po.

            Eia no ke mau nei ke emi o ke kumukuai o na meaai kini ma ka Bailey's Grocerteria, ma ke kihi o ke Alanui Moiwahine ma ka Makeke Aala, elike me ka lakou hoolaha e puka aku nei.

            O ka põe e hookaa ole ana i ko lakou mau akau, mahope aku o ka la 15 o ka mahina o Mei nei, e kauia iho ana he kaki kaulele o umipakeneka maluna o ke dala hookahi, no na auhau hookaa ole ia.

            Ua makemakeia na lala apau o ka Papa Kahuwaiwai o ka Ekalesia Hawaii o Ewa, e akoakoa ae maloko o ka Luakini Kahikuonalani, ma ke Sabati, Mei 28, 1922, no ka noonoo ana i kekahi kumuhana ano nui ma ia la.

            E malama ae ana ka Ahahui Pa Ilina o Puu o Kamalii, he halawai ma kahi o Dan Maunakea, ma ka hora 2:30 p. m. o keia Poaono iho, Mei 13, 1922; ua makemakeia na lala apau o kela ahahui e hoea ae ma ia halawai.

            Ma ka huli hoi ana mai a ke Kakauolelo Raymond C. Brown o ke Teritore mai kana huakai aku nei no Hawaii i hoakaka ae ai oia no ka loaa ana he ehiku mau mahele koho hou no Hawaii, ma keia mua iho.

            Eia ke hoomakaukauia mai nei ke kuahaua no ka mahelehele hou ia ana he ekolu mau mahele koho baloka, no ka Apana Elima, i kulike ai me na hoike i loaa ae, mai ke keena mai o ke kakauolelo o ke Teritore.

            Eia ke hoolalaia mai nei he huakai kaapuni no ka makuahi Kilauea i ka Mokupuni o Molokai, ma ke Sabati, ka la 11 ae nei o Iune; o ka poe e makemake ana e hele ma kela huaka'i, aohe hewa o ka hoomaopopo e i keia manawa.

            Ma ka Poakahi iho nei i hoouna ae ai ka Peresidena Harding i ka inoa o ka Loio Daniel H. Case imua o ka aha senate, no ke apono ana mai i lunakanawai kaapuni no Maui ma kahi o ka Lunakanawai Burr i pau kona manawa.

            No ka pomaikai o na lala o ka hui malu, e hoea mai ana no Honolulu nei ma ka mahina ae nei o Iune, aole e paniia ana ke alanui holopuni e hanaia mai nei i keia manawa, elike me ia i hoakakaia ae ai e ka enekinia kalana.

            Eia ka ma'i flu ke pahola nei i keia manawa me ka nui o ka poe i loaa i keia ano ma'i, o kahi nae o ka laki, aole he nui o ka poino i ikeia; ua palekana wale no ka hapanui o ka poe i lawe i na kulana makaala ma ko lakou aoao.

            Eia na komite o na Ahahui Hawaii like ole, ke noonoo mai nei i alahele no ke kukulu ana i kekahi hale i home no na Ahahui Hawaii apau, a ma ke ano hoi he kiahoomanao no ke Alii Kuhio i haalele mai i keia ola ana.

            He o ia mau ka hopuhopuia o ka poe puhi rama a kuai rama, e na luna hooko o ke kanawai hookapu waiona iloko o keia mau la, me ka nui o na hoopa'i i ohiia ae e ka aha federala, i ukuia e ka poe i kauia mai ka hoopa'i dala maluna o lakou.

            Oiai e hoopuka aku ana no ka nuku o ke awa o Kou, ma ke kakahiaka o ka Poalua iho nei, i ili ai ka mokukuna aila ea La Merced iluna o ka puko'a ma ka aoao ma Ewa o ke awa, eia nae mahope iho o ka hukiia ana no kekahi mau hora, i hemo hou ia, me ka hoi hou mai noloko nei o ke awa.

            Ma ka po Poalua nei i koho ae ai na lala o ka Ahahui Kamehameha ia J. K. Mokumaia i poo no ko lakou ahahui no keia makahiki e nee aku nei, a ma ke ano o ka nana aku, aohe e nele ana ka moe o ka ihu o ka puaa a ke kaeaea o Moanalua no ka hoohauoli ana i na hoahanau o kela ahahui, mamuli o kona hooikeikeia ana ae no kela kulana.

 

HOOLAHA LULU MANAWALEA.

           

            Ke kauohaia aku nei na lala apau o ka Hui kokua a Hookuonoono o na Hawaii Oiwi e lulu koke mai i ka Hookahi Dala manawalea no ko kakou hoahanau Herman Kahalewai Ke i haalele mai i keia ola ana, maloko o na la he kanakakolu mai ka la e puka aku nei keia hoolaha.

            Ma ke kauoha, B. N. KAHALEPUNA, Kakauolelo H. K. H. O. H. Hanaia ma Honolulu, Mei 12, 1922. 6503 -- Mei 11, 18 25

 

Nuhou Kuwaho

 

            TIENTSIN, May. 8. -- Ua pau ke kaua elike me ka pili o ia hana ma Tientsin nei. O ka lua o ka mahele o na pualikoa kaulio a Shang Tsolin i koe ma kela ame keia wahi ua hoowipio ae i keia la. Ua loaa aku i na paahao ka lole ame $5 pakahi me ko lakou aeia aku e malama i ka lakou mau lio, me ka haawiia aku o ka mana e hoihoiia aku ai lakou no ko lakou mau home. Ua maopop loa ko ka @amuku Chang Tsolin hoopau i kona manao hoomau mai i ke kaua ana, ua hele aku oia no CHang-li maloko o ka okana aina o Chi-li. Ua kauohaia ae oia i na pualikoa ana ma Feng-tein e hookaawale mai ka pa pohaku nui mai e hoopuni ana ia Pekini.

            CANTON May. 8. -- E lele kaua aku ana ke Kenerala Chun Kien Ming, ke kiaaina o Canton nei, me kona mau koa he 30,000, maluna o na pualikoa o Wu-Pei-fu, mahope iho o ke kukakuka ana me ka Home i i hoikeia ae i keia la. Ma ia manawa like ua kauohaia aku e Dr. Sun Yat Sen na Kenerala Li Lit Quon ame Hee Soon Chi e lele kaua aku ia Nang-chan-fu, ke kapitala o Kiangsi, ma ka hikina o Hunan, oiai hoi ke Kenerala Chun Ming e kai ana mai Canton aku nei i ke komohana no Hunan ahiki i ke Kulanakauhale o Hupeh. Ua hoolaha ae ke Kenerala Li Lit Quon e lilo pio mai ana ka Okana aina o Nag-san-fu malalo o kona mana iloko o ekolu pule.

 

KAMUMU KE KILA O KA LA MERCED I KE AKOAKOA

 

            I ka haalele ana iho o ka mokukuna kokua La Merced me ke pailaka ole nana e hookele iaia a puka aku iwaho ma ke kakahiaka nui o ka hora 6 ia o ka Poalua nei, a o ka mokukuna lawe papa hoi i hoolele ai i kana ukana he papa o ka lawe ana mai a pili ma ka Uwapo 10, ua ili aku la ia ma ka aoao Ewa o ka nuku o ke awa a kamumu ana ke kila iluna o ke akoakoa, mawaena o ka boe 3 ame ka hoailona owaho loa o ka nuku, a malaila ia kahi i kau ai ka ihu iluna ahiki i ka hora 10, ka manawa o na moku holo piliaina o ka holo ana aku e kokua iaia ma ka huki ana; o na mokuahi i holo aku e haawi i ke kokua o ia ka Likelike, ka Mikioi, ka Makaala na mokukolo a na Hoahanau Young ame ka Helene. I ka hemo ana ae, ua pelu hope hou mai ia iloko nei o ke awa malalo o kona mahu ponoi, a pili ae la ma ka Uwapo 10. Ua nanaia ke kila o ka moku pakalaki i maopopo ai kona poino a poino ole paha.

            No ka ike o ke kapena o ua moku la CHarles Johnson he mahu no ko ia moku e poino ole ai pela i hoao ai oia e hoopuka ia moku me kekahi pailaka ole nana e hookele ahiki i ka mamao ana i ka moana, eia nae, ua kuhihewa oia ma ia manao ana on a pela, mahope iho o kona ike ana i ka pilikia ame ka ili ana o ia moku. Ina no i holo loa ia moku a kaa mawaho aku o ka hoailona o wahe loa o ka nuku o ke awa aole no e ili ana kela moku, aole nae, ua hoohuli koke ae la oia i ka moku ma ka aoao Ewa o ke awa mawaena o ka boe 3 ame ka hoailona owaho loa, aohe i liuliu loa ia holo ana ae o ka ili ae la no ia i ke pukoakoa a paa loa. I ka manawa i holo aku ai o ka mokukolo o na Hoahanau Young nowaho o ke awa i ka manawa o ka ikeia ana aku o ka mokuahi Matsonia mawaho o ke awa, ua ike aku la na kanaka o ka mokukolo i ke kau o ka ihu o ka mokukuna iluna, o ke kumu o ka ikeia ana aku o ia pilikia mamuli o ke kapakahi o na kia ame ke kau o ka ihu o ia moku iluna a he nanaina hoi kona e hoike mai ana ua ili ia iluna o ka pukoakoa.

            Ua pii koke aku o Jack Young a ninau aku la i ke kapena in a he makemake oia no ke kokuaia aku. Ia manawa e hoao ana ke kapena e hoemi hope i ka moku me kona mahu ponoi ahohe nae he hiki ke neeu mai. Ua hookuuia iho kekahi waapa iloko o ke kai no ka hele ana aku e nana i ka hohonu. He hapalua hora ma ia hope iho ua hoikeia mai la kela ili ana o ka mokukuna iuka nei a he manwa pokole o na mokukolo Mikiala ame ka Mikioi ka i holo aku no ka haawi ana i ke kokua. Mahope iho o ka mokuahi Likelike kekahi i holo aku a pela me ka mokuahi Helene. I ka paa ana o na laina mamua a mahope o ua mokukuna la i na moku eha aole i piha ka hapaha hora o ka hukiia ana o ka hemo koke mai la no ia no kahi hohonu mai ka pukoakoa.

 

KOMO HEWA KEKAHI LEKA ILOKO O KA HALELEKA.

 

            He wahi-leka me $50 iloko, ma ke dala pepa, ka i haule hewa iloko o ka pahuleka ma ka haleleka kuloko ae nei ma ka Poakolu aku nei, o ka pule i hala, me ka maopopo ole o ka mea nana ia mau dala, ua manao wale ia ua awiwi loa ka mea nana ia wahi-leka me na dala iloko i ka hele no kekahi wahi me ka noonoo pono ole e lilo ana kana hana noonoo ole i mea hoopilikia iaia.

            O ka hemahema nui i ikeia aohe i silaia ka wahi, aohe no he pooleka e kau ana a oki loa aku hoi ke kakau ana i ka inoa mawaho o ka mea nana ia mau dala ana o ka manao ana e hoouna, in a no kona manao hoouna, a in a no ka puapuahulu a ua haule hewa ia wahileka iloko o ka pahuleka, alaila ua "nele kauhale i ke kanaka."

            O ka mea nana ia $50 ka i noiia ae e ka lunaleka nui e kii ae me na hooiaio kupono nae nana ia waiwai, in a e hiki ana iaia ke hooiaio ae e hoihoi hou ia mai ana ia $50 iaia.

 

KUU IKE HOU ANA IA KOHALA

 

            E Mr. Lunahooponopono, Aloha: -- E oluolu mai hoi oe no'u hoi kekahi rumi kaawale o kau nupepa kaulana, ke ku hoi paha i ka makemake, e hea no e kipa e hanai ai a hewa e ka waha, eia no ka uku o ka leo -- a.

            Kau ka holo kia ahi manu olaa, Po i ka uwahi noe kanahele; Nohenohea no i ka makani Luhaupua, He pua oni ke kanaka he mea laha ole. Ia oe mai kau e hea mai ai, E hea i ke kanaka e komo maloko. E hanai ai a hewa e ka waha. Eia no ka uku la o ka leo -- e.

            Ma ka hora ewalu o ke kakahiaka nui o ka la 8 o Maraki i hala mua iho nei, ua kau aku aume kuu aloha maluna o ke kaaahi no ke kau aku maluna o ka mokuahi Mauna Kea, ka mahimahi o Hilo Hanakahi, no ka'u huaka'i hele no ke kihapai ekalasia o Kohala.

            O Kohala nui, o Kohala iki, O kohala loko, o Kohala waho, O Kohala ua apaapaa; O Pili o Kalahikiola, O na puu haelelua.

            Mamua iho o kuu haalele ana i ke kihapai ekalesia o hamauleo o Ewa, ua ae oluolu mai kuu ekalesia aloha o Ewa e hele au no Kohala. Ua pilikia ka Ekalesia o Kohala aohe kahunapule, o ia ke kumu o kuu hoounaia ana e hele i Kohala.

            Ma keia wahi, ua makemake au e hoomaikai aku ia oe e Ewa puuwai hamama, i ka hookuu ana ia'u e hele e kokua i kou hoahanau ekalesia ponoi, o ia o Kohala, Hawaii.

            Eia kekahi mea a'u e hoomaikai nei i kuu ekalesia o Ewa, ia'u i kaawale ai no ke kihapai hana o Kohala, ua hoomau no o Ewa i ka uku ana i ke ola o ko lakou kahu no elua mahina, a hanai no lakou i kuu wahine aloha, me ka lei moopuna a maua, aole e pololi ka opu o kuu wahine. Nani maoli no hoi kau hana e Ewa Aloha -- e!

            I ka hiki ana i ka uwapo o ka Mauna Kea, ua kii aku la i wahi rumi, a ua loaa mai la no hoi ka rumi, o ia ka rumi i kapaia ka rumi Number One. Ua nui loa ko'u hauoli i ka loaa ana ia'u o ka rumi helu ekahi ma ka olelo Hawaii, a ma ka olelo haole hoi ka rumi number one. Hoomaikai iho la au i ka helu o ko'u rumi e hiolani aku ai.

            I ke kani ana o ka hora 10 a. m., o ia no ka wa i kani pa kolu mai ai ke oeoe o ka Mauna Kea, e ha'i mai ana i ka lono, ua makaukau no ka holo aku. Haawi ke aloha hope me ka wahine ame na hoaloha i hiki ae…

            Ua oni ae la na ku'e o ka mikini, e ku'e hope ana ka huila, i hakalia no a huli pono ka ihu no Mamala, o ka lilo aku la no ia: A waho a o Mamala, Hao mai nei ehuehu, Pulu au i ka hunakai, Kai he'ahe'a i ka ili. Hookahi no koa nui, Nana e alo ia ino.

            Hakuko'i mai la na ale o ka moana, oiai no ua mahimahi nei o Hilo e alo ana iloko o ka ino nui, ua kaahope ae la ka lae kaulana a ka u'i o ke kai malino a Ehu i puana malie ae ai: A ka lae o Kalaau, Pau ka pono a Kakina, Eia wau ke hele nei, I ka pono wale la o kuu kino. Aloha wale na olelo a ka u'i kaulana o Kona! Ke pii nei ka Mauna Kea e komo i ka Maluulu o Lele, a ua lele aku la no hoi na ohua o ia awa, a'u i holo ai a kamaaina.

            Ua haalele iho la ka moku ia Lahaina no ke awa haulani o Mahukona ka ihu. Puiwa hikilele au i kahea leo nui a ke kuene, e ala o Mahukona keia. I luna no o ka moku nana mai la i ka aina, he po mahina ua po la, a ka Mauna kea o ke ku ana mai, a ike iho la he mau ouli ua kouka o ka aina.

            Ka i no a he wahi ua mai a lohe i ke a'o, aole i kana mai ua mea ho ua Pololei wale ka olelo: Awoho au o Mahukona, hanai'o ka ua ia Kohala.

            Ua pae malihini aku la keia i ka uwapo o Mahukona, a o ka mea mua loa i halawai mai me a'u o Mr. Kamahoahoa, alaila o John Naiaupuni mai. Ua hookipaia au e Kanaiaupuni ma kona home ma Kapahukapu.

            Hoea aku i kauhale e ala mai ana no kana alii wahine lokomaikai. Makaukau keia wahine miki e hanai ai ia'u, he ipuhao moa momona kana i'a, o ka'u ai ana. Ua noho au me laua he pule okoa a oi. Maikai ko laua malama ana ia'u. He lede akamai o Mrs. Na'i i ke puhi palaoa ame ke puhi meaono pu, ono ka meaono.

            Hoomoe ia'u me na kapa apana nani loa, pela me na home e ae apau a'u i moe pu ai ma Kohala.

            Ua moe pu au ma kahi o Mrs. Luisa Mekukala; maikai no ka laua hookipa ana ia'u. O ka'u mea mahalo loa ma ia home, o ia ka malamaia ana o ka pule ohana i ke kakahiaka ame ke ahiahi.

            Eia ka lakou pule ohana ana; 1, pule eha; 2, heluhelu Baibala, na Mr. Mekukala keia mau hana; 3, na Mrs. Mekukala e heluhelu i kekahi Halelu; 4, pauku paanaau; 5, no au a ike i kekahi haole piha pono himeni; 6, pule no hoi. Akahi wale e lawelawe maoli ana i ka pule ohana.

            Ua moe pu au me ka ohana J. W. Maunahine, he pule okoa a oi, maikai no ka laua malma ana ia'u.

            Ua moe pu au me J. K. Lawelawe i na la elima, maikai no ka laua malama ana ia'u. Ua moe pu au me Mr. Kamalani me kona ohana, mai i ka pule hope, ua moe pu au me Mr. Kai no ka lakou malama ana ia'u; a ame Mrs. John Likana, ma ka halekahu o Kohala. Na laua no i hoomakaukau na pono ai, na pono moe, a o ka hoi ana ka'u a moe pu me laua; i hui pu me ka ohana Maunahina ua moe pu makou.

            Aia he hookahi kaikamahine nana e malama nei ka hale kahu, ame ka luakini o Kalahikiola, o Suramita kona inoa. Ke hoomaikai nei au a nui loa i ka poe i hookipa mai ia'u me ke aloha ma kela aina malihini. Ka hana komo kauhale.

            Na Mrs. Luisa Mekukala i alakai mua loa ia'u i ke komo kauhale ma Kohala, ma kona kaa otomobile. Na Mrs. Kulia Maunahina i alakai ma ka hele wawae ana. Na Mrs. @ kuhikuhi mai ia'u na hale ma @ Na ke keiki a Mrs. Nai i @ ia'u ma Kokoiki, a o na hale @ na Mr.s Ane Kamalani i ka @ hope. Ka huina o na hale a'u @ mo ai he 37, he hookahi he @ haole.

            Ke haawi aku nei au i kua he maikai i na alakai ame na ohana @ ae mai e haipule pu, mai @ hio ahiki i Kokoiki, mai ka @ Kalahikiola ahiki i ka lae @ lu ma Kohala Akau. Aole @ pono na hale o Kohala i ke @ e a'u.

 

Ka Hana ma ka Luakiki ame na Hale Halawai.

            Ua makaala aku au i ka wa@ Kula Sabati, no ka wawahi @ i ka ai o ka noonoo e ola ai ka wa @ Kula Sabati, no ka wawahi ana @ i ka ai o ka noonoo e ola ai ka @ ne mamuli o na haawina iloko @ Hoaloha.

            Ua hoomakaukau pu ia ka @ o ke anaina pule nui o ka hora @ hora 12. Ua hoomaka ke @ mai ka umi mai, a i na o huiia @ kaikamahine o ke Kula o Kona @ piha ke 70, piha ke 85, piha @ a 100 a oi no hoi.

            Ma na auwina la Sabati aole @ opopo loa ia'u ka paa mau o ia @ halawai. O Makapala, o Halawa ame Kokoiki ka'u i hele a ike @ mau halawai C. E. ma ka'u hoo@ popo aku. He piha mau o kokoilo he 27, 30, 35, a he 60 poe i @ wa. Maikai na halawai auwina malaila. He ano mamake na C.E. Kekahi Mau Pilikia.

            Mahope iho o ka hoi ana o @ J. K. Lota i Hanalei, Kauai @ ae na makemake e koho no i na @ kupa o ka aina, a i ole nowaho @ paha ke kahu. He maikai @ lokahi na hoahanau ma ka hana ana i na palapala kahea kau. Aole @ hiki e lilo kekahi i kahunapule @ ole e loaa ka palapala kahea @ o ka aha nona ua kihapai la.

            O kekahi pilikia, o ia ka hoike ana o kekahi alakai nui o @ ua kaawale oia mai ka Ekalesia @ o Kohala. Ua wehe ae oia i @ Sabati kuonkoa ma kona home @ ahiki i keia wa, aole mapopo @ hopena o keia pilikia. Ua koho @ mai au i komite ninau no keia mea Na Hua Maikai.

            Ma ke Sabati, Aperila 30, @ o ka Luakini o Kalahikiola, ua @ petizoia he ekolu u'i, a o keia @ no ua hookomoia iloko o ka Ekalesia o Kohala, ma ka'u mau la o ka noho ana aku nei.

            Ua makemake ka poe o Kohala e hoi hou aku au e kokua ia lakou, na hoahanau, ame ka poe e nana oluolu mai ana i ka ke Akua hana Aia paha a oluolu ia e na hoahanau o Ewa, hiki. Ke Aloha Hope

            Aperila la 30, ma hale hala wai o Kokoiki, ua hoomakaukauia na mea e oluolu ai ke kino, ka puaa momona, ka opihi me ka limu, ame ka poi ono no hoi o Kohala, ua ai ka poe he 60 a oi. He paina aloha hope keia no ke komite. Ke hoomaikai nei au i ka poe apau i hiki ae a hoonuu pu i na ono i hoomakaukauia.

            Mei la 2, he papaaina ohuohu na Mr. ame Mrs. Ernest K. Kane@, he paina keia i hoomakaukauia no ua komite nei no. Ke haawi aku nei au i kuu hoomaikai ia olua ame ko olua ohana.

            Mei la 4, he papaaina ohuohu i piha me na mea momoua na ke So natoa Akina. Hoomaikai no au ia olua.

            Ma ka la 5 o Mei, he papaaina ono na Mr. ame Mrs. Molale i haawi mai no'u ame ko'u mau hoa. Mahalo a nui loa ia olua e na keiki. O keia no hoi ka papaaina hope lou hoi a kau i ka moku o Honolulu ka ihu.

            He aina o Kohala i piha i ka lokomaikai, aole au e poina ana i na lokomaikai e ae i hanaia mai no'u. Ke hooki nei au me ko aloha a nui loa ia Kohala aina kaulana i ka haaheo.

 

WILLIAM KAMAU

Pearl City, Mei 8, 1922.

 

NA MARE

 

            Hiram K. Naipo ia Mary Makui. Apr. 22.

            Joe T. Hall ia Sarah Kaaea, Apu 27

            L. K. Kahooluhi ia Helen Kauahi Apr. 29.

            C. E. Wallick ia Rose K. Kekau la, May 1.

            Chung H. Tim ia Adeline L. K. Yim, Mr. 1.

            Ernest H. Collina ia Libbie kaanini, May 8.

 

NA HANAU

 

            Na Chas F. Neumann ame Myra Kahaulelio he kaikamahine Apr. 8

            Na Harry Wood âme Mabel K. Akamukoi he kekikane, Apr. 24

            Na H. K. Punohu ame Emily K Bonaparte he keikikane, April 27

            Na John Nua âme Elizabeth H. Olapa he keikikane, May 1.

            Na Obed Kekuewa âme Annie Kalalahua he keikikane, May 1.

            Na Wm. Keaweamahi âme Nane K. Panaewa he kaikamahine, May6.

            Na Jos. Sol. Kauahi âme Bernice Mahiai, he kaikamahine May 6.

           

NA MAKE

 

            Maui Roselani Keonaona, ma ke alanui Auld, May 2.

            John A Keola, ma ke alanui Deparment, May 2.

            M Kalawaia, ma ke alanui @ May 4.

            Myra Pale Kaeo, ma ka halema'i o na kamalii, May 5.

            Norman Hale, ma ke alanui Webb, May 5.

            Makakoa Kauahi, ma Leahi. ke koke i ka haleipukukui May 5.

            Florence Keaweamahi, ma ke alanui Ena, May 7.

 

            Mamuli o ka loli ana o ke kahua o ka hale leka o Honolulu nei, mau kona kahua mua a i kona kahua hou, pela i loli ai ka helu o ka Pahu Peka o ke Keena o ka Nupepa Kuokoa ame ka Advertiser Publishing Co., a i ka helu 3110. O ka hola o ka pahu leka mua he 208, nolaila e oluolu na makamaka e makemae ana e kaku mai i keia keena, e kakau mai ma kona pahu leka hou.