Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 19, 11 May 1922 — KE ANO O KE KALAIAINA. [ARTICLE]

KE ANO O KE KALAIAINA.

(Kakauia mai e Z. P. K. Kalokuokamaile.) (Hoomauia mai kela pule mai) Ka mahiai ana o ka aina maloo ame kona mau ame na aina wai ame na loina. O ka mahi&i ana i ka aina maloo he elua ano. I.—He waelo no me na lima i ka wa kahiko. A o ke kumu no paha, aole i ulu ka mauu Hilo ia mau la, a ua ike au he mauu kukaepuaa wale no ka mauu e ulu ana ia mau la. Ina he kihapai mahakea he umi-kumamalima anana ka loa, a ho umi anana ka laula, aole e kani ka hora 12 m., ua pau i ka waeleia. 0 ke kumu aole mauu e ae e ulu ana me keia mauu kukaepuaa. Ua hiki loa i ke kanaka e waele ana i na mala; ina paha i loaa ka mauu Hilo ia wa, i na ua pipili mamau ka apona a ka ua i 'ka lanL Ekolu ano xnaljdai ana i na kihapai: 1. —Keehau. 2. —Kaelehua. 3. —Ilileho. 0 ke Keehau, e mahiai ana oe mahope aku o ka napoo ana a ka la, oiai, na po mahina konane o Akua, Hoku, ame Mahealani. 0 na hora no apau au i makemake ai o ka po e mahiai. Aia no ka pau o ka hana ana he puka no ka la. Ho Keehau ia mahiai. 2.—Kaelehua.—O ke Kaelehua, oia, no ka mahiai, mai kakahiaka nui ahiki i ka hora 11 a. m., ahiki i ka hora 12 m., a »o ka pau koke o ka hana ame Ka nui ole o ka hou o ke kino, ua kapaia keia ano mahiai aua e ka poe kahiko, he Kaelehua. 3. —Ilihelo, —0 keia ano mahiai ana mai kakahiaka nui a napoo ka la, ua nui loa ka hana, a ua nui loa i ka hou, a pipill ka lepo i ke kino. j Ua kapaia keia mahiai e ka poe kahiko, elua ano. Ilihelo, a he pilo.,2. —Eia ka lua o ka mahiai ana o ka wa kahiko, he puhi i ka mala me ke ahi. O ka rula, e waele mua oe i kona mau kuaiwi apuni ka mala, a kaawale na aoao eha. Elua manawa au e puhi ai i ke ahi; ina i ke ao, ua hiki no, a ina i ka po ua hiki no, a ua kamaaina ka mea e kakau nei i ka mahiai o ka wa kahiko, a ko'u mau kupuna a me ko'u mau makua i kuhikuhi mai ai. Eia kekahi mau a'oa'o a kuu mau kupuna a me o'u mau makua. No ke ano o na inoa o na makalua 0 kanu ai i ka huli, he like ole na inoa; he elima inoa a ka poe kahiko i kapa aku ai i na makalua o ka huli e kanu ai. Eia ko lakou mau inoa: 1. Hoo-wa. 2. Okupe. 3. Puepue . 4.' Paeli a i ole, Pahu. 5. Pakukui. 1. —Hoo-wa—O keia makalua, hoowa, hookahi no o'o ana a ka oo hou ka huli, elike me ka nui o ka huli o ka makalua au i makemake ai, a e haohao ana no oe e ka mea akahi a ike ke ano o keia kanu ana; oia aole i wali ka lepo e kuu kupunakane, pehea auanei e ulu ai' ka huli i ka paakiki o ka lepol 'Noho malio oe, a e holohe mai oe 1 kuu a'o aku.' Aole o ke kanu ana i ka huli pau ka hana ana, aole. A oilo ae ka j nahelehele, ekue£u aku oe a pii ae na ha o Ka huli, ekolu a eha lau, hoowaliwali hou oe i ka lepo o ka makalua, a me ka wehewehe ana i na ha e pili ana i ka huli, i hamama ae, a ina e loaa koke i ke kuaua, e ike auanei oe i ua ha nei au i wehewehe ai i ka piha i ka wai, a hoomaka koke ka ulu o ka huli. A ina aole oe e hana elike me keia, I e puo'a ana mo ka a-iloa; aole o io j ana, a hookahi no au mea makaala 0 ka nahelehelo, mai hookoo i kekahi nahelehele iloko o ka huli kalo a e malama oe elike mo ka malama! ana i ke keiki, ahiki, i kona nui ana, | a pela'no oe e malama ai ahiki i ko apo ana, a paa i ke po'i ma'u, 1 alaila, holo oe i Kaleponi no hookahi makahiki oia mau no me ka nahele 010. A he oiaio no ame ka pololei na a'o afla a kuu kupunakane, a ua hana au a ua ike ia ano kanu. Aa no a lawelawe na lima,, ike i ka hai mea keokeo, wahi a kahiko. 2. Okupe.—O ka Okupe, ina hookahi a elua hou ana a ka oo hookomo na huli elua ekolu ahiki i ka elima huli o ka makalua hookahi, I a ua kapaia no hoi he kukini ke-, kahi inoa. , O ke kumu i kapaia ai,! oia hoi, ua nui ino loa ka huli, a 1 ina e kanu ana elike mo ka rula, | elua a ekolu huli o ka makalua, aolo e pau ana a paa e ka mala. A e pau ana i ka palahu, a kiolaiaī Olelo mai la kuu kupunakane ia'u, mai kiola iki oe hookahi huli, o nana mai auanei ke kalo ia 00. He maka no ko ke kalo'; a oia ka mea 1 kanuia ai elima a eono, i ka makalua hookahi, i nalo ke kohina o ka huli i ka lepo, aole e hoohalahala na aumakua hooulu ai. A ua pololei io no na olelo a kuu kupuna kane. Ua hana au elike me keia. Nui loa io no ka huli i kekahi manawa, aole mala i pau, kanu aku la eha, elima, eono i ka makalua, hoomanao ae la i ka olelo a kahiko, mai kaulai i ko kohlna o ka huli i ka la, o nana mai ia oe. 3. Puepue.—Ua hanaia keia no na kihapai kalo opapapa, aole nui kahi lepo. Alaila, kii oe i ka lepo i kahi e, a lawe mai ma kau wahi i makemake ai, malaila ia puepue. Oiai, ina aole oe o hana me keia, a kanu aku no oe iluna o kahi pahoehoe, e maloo ana i ka la. Ua hana au i keia elike me ke kuhikuhi a kuu kupunakane, a he oi aku ko i nei ulu ina he wa ua. O kau huli o kanu ai i Waioea, e ike auanei oe elima a eon.o no mahina io keia keia kalo, ke hoi mau ka wai a ka ua. 4. Paeli.—O ka Paeli he hoowali no ka lepo o ka makalua a wali, alaila, kanu ka huli, a o ka paeli no ka anakalua hana mauia o na poe mahiai kalo i keia wa, apuni ka aina ke hele oe ma kela wahi keia wahi. (Aole i pau.) »♦< :