Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 19, 11 May 1922 — Makelei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA. [ARTICLE]

Makelei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana

HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA.

(Hoomauia mai kela pule mai) Auwe no ka hoi e! Manao mai no hoi au noonei kela u'i, eia ka o [illegible] malihini kipa like no ka hoi [illegible] kou wahi nei, a oia o maua ka [illegible] a'u i ike mai nei, ke hele la a Malamalama uka o Kulilikaua, Kauluwela ka nahele o Puna, Hilo, E hilo oe i ke aho a ke aloha, Nana ia e nuana wale iho no-e. Minamina ino no hoi ka hui [illegible] ole ana me ko malihini kipa, [illegible] la hoi ko'u hoahele o ke ala, [illeigible]iki i kona hale kamaaina, anoai i kona hale kamaaina no hoi ia, hookahi la hoi ke kaunu pu ana i Waialoha; auwe no ka hoi ka mea minamina e!" Pane mai la o Niula: "Anoai no [illegible] paha o halawai aku no hoi olua [illegible] ala a hookanaka (hookamaaina0 [illegible] no hoi olua i ka pali o Kipu, [illegible] ua ike aku la no hoi oe i ke [illegible] ana i hele aku la, a o ka eleu [illegible] a mea hana a nui." [illegible] pololei hoi kau olelo, e aho [illegible] paha au e koele wawae, ko ala i Keaau, aia a hoi mai au, mai ka'u huaka'i mai. alaila kipa hou mai au e ike ia oe. a mai noho hoi oe a hoohewahewa." Mamua o ke ka'i ana aku o kona mau kapuai e hele, pane hou mai la oia ia Niula: "Ke hele nei au i kuu huakaihele, a hoi mai, a eia no ka'u wahi olelo ia oe, i noho auanei oe a i kipa malihini hou ia mai kou hale nei, mai poina hoi oe i ka ninau ana aku i kona inoa." Ae mai la o Niula me ka noonoo ana iho iloko ona, heaha la ka manao o kona olelo ana mai pela, a he hana nui ka paha ka keia opio helehelena koele e hele nei. I ka hala ana aku o keia malihini a oiai kona kino moeuhaue e noonoo ana no na olelo a kona hoa kamailio, o ka wa ia ona i lohe aku ai i ka leo kanikani pihe o kekahi anaina kanaka e haa (hula) ana i keia mau olelo: O aniani ka lani o Hoomiha e— O mihana kai pali maio e, , Malie ka haka i Kauiki, I ka puu kai o Mokuhano la. Hamama ka waha o Laumeki, Kela puhi alo kapae, Hoonui kai e —o Honokalani e, Mahalo ana no i ka puloku la, I ka lele a nanualele, Pilipu Kaiakahauli. Ka hauli makemake [illegible] kaikuahine, A loaa la hoi ka'u ihi ua nalo, Aole la hoi o loaa i-a He pee lau koa no Oneawa e! Aia no la me Kaneopilu I ka pali iki o Kupou, I ke kula o alele la, O hu-na-hu-na-wai. I malu i ka pali Hunahuna lauki, I malu i ke Kauaka, Ua hopu kanaka ua hui e, Hui kino lau e laumiha Kani oloolo e Kani Kaniaula, Ka hoa alanui hele o ka malihini, I hinua-e paikuu ka mano, Ahulu puukai I Kahiki e. I ka pau ana o ko Niula lohe ana i ka leo kanikanipihe, ua kualana ae la kona hiamoe, eia ka he hihio moeuhane. "U." wahi ana iaia iho, "hoepa no hoi na hana a ka po, i ke kino maoii no hoi ko'u hoa kamailio, a hele aku nei, eia ka ua kuhi loa aku nei o ka aina moeuhane, akaka no hoi o ka po nui • hoolakolako, ua ao ae hoohemahema ke kanaka, he aha la hoi e nana aku ia mua." I ke kani ana o ka moa, hoala aku la oia i ka moopuna, ame ia poeleele no laua nei a ku ana i ka mapuna. Ohi mai la o Kahinihiniula a piha na po'i pohue elua i ka i'a, hapai aku la a mawaho o ka hale, [iu] iho la iluna o ka mauu, iho hou aku la a piha hou ia mau po'i. Olelo mai la ke kupunawahine, "Ua nui paha keia i'a?" "Ka." wahi a ka moopuna, "aole i nui, no ka mea he nui ko'u mau hoa paani, aohe hewa o ka nui, i ai a maona ko'u mau hoa, le'ale'a ka pani ana." Kii hou aku la laua, elua po'i i'a hou a ku i ka hale, hoi aku la laua iloko o ka hale, pani ka puka. Kamailio mai la ke kupunawahine: "E moe kaua, aia a hooalaia mai, alaila hele aku kaua e ai." Pau no na olelo a ke tutu, kau ke poo i ka uluna o ka lilo aku la no ia ka holo a ka lio, haule i hope nei ke aloha, a i puoho ko laua hiamoe i ka wawa o ka leo kanaka mawaho, a pa-e ana no ka leo kahea: '' E Kahinihiniulaokalani e, hoalaia aku ko kupunawahine, e ala e ai ua makaukau, ai a maona me na hoa i hele aku kakou i ka paani oi Kakahiaka." I ka lohe ana no o Kahinihiniula i keia leo kahea i kona inoa, o kona wa no ia i pale ae ai i ke kapa, a ku ana ma ka puka, ike mai la oia i kona mau hoa paani e ku aku ana, e waiho ana kekahi papaaina nui hoomakaukauia me na meaai apau, ka uala. ke ko, ka ulu, ka poi ame ka maia, a o ka i'a maka me ka i'a i pulehuia iloko o na pa. Iaia e ku ana ma ka puka, pane mai la kekahi o kona mau hoa: "Auhea ka hoi ke tutu o kakou, kii aku oe e hoala iaia e ai, oi mahanahana ka i'a, a i hele aku kakou oi kakahiaka, i loihi ka manawa e hoomaamaa ai ia oe, oiai ua piha mua ae la paha o kai i ka poe heenalu, a i uka nei no e hoomaamaa ai ia oe, a makaukau, ke pulu no ka ili i ke kai, kau no iluna o ka hokua o ka nalu o Kauhola, i ke kihi lala peahi o Hoakalei i ka halehale po'iku o Muolo, i ka opuu a maia o Kahekahe, i ka pa-ku nalu kai o Moeau i ka haku'i nalu kai o ke Koolau. Holo i ka lala, hoi i ka muku, o ka le'ale'a ia o kakou hele i ka moana wehiwehi." I ka pau ana o ua olelo hoolanalana manao a kekahi o kona mau hoa paani, kahea aku la oia i kona tutu me ka leo hoomalule: "Auhea oe e kuu kupunawahine, hele mai kaua e ai me na hoa ai o kaua o kuu mau hoa paani, a hele aku makou i ka makou hana oi kakahiakanui." Puka mai la o Niula iwaho, a ike mai la i keia poe kamalii aole i kana mai.

" , & Niula, '' o oukoa ka na hoa ai o keia kakahiaka, i pono no nae i ka hele me ka lima, ola no kakou ia oukou, nolaila, e ooho iho tla?o. E oli ae ika pap&aina a kakoa apau alaila ai.'' 0 ka wa no ia i Boho like iho ai na keiki apau, a o Niula ame ka mopouna ma kekahi poo o ka papaaina, o na hoaai no hoi ma na aoao, a koe kekahi poo. Ke nana »ei o Niula i k« noho ana o keia poe keiki, a ke ike nei oia i na meaai i hoomakaukauia, o ka ahui no o ka maia ine ia mau maka no mai ke kumu mai, o ka uala no mai ka pu'e mai, o ka poi ame ka i'a i pulehuia na mea i mo'a. "Kahaha!'' wahi a Niula iloko ona, "ua ike iho no hoi -he kanaka ka hoa ai, eia ka o ka mea mo'a o ka mea mo'a ole ku i ka papaaina.' ; laia e nalu nei iloko ona, ke nana mai nei keia poo keiki mo ka lou malu ana aku o kakahi i kekahi, no ke kumu o 3to lakou hana ana pela, ua ike lakou ke ano hookae nei o Niula i ka pala ole o ka maia a Kila, ame ka mo'a ole o ka uala a Kauahialaweo, ka ai e ono ai ka unu kao kolekole a Hi-po. Hohola a« la na Hma o Niula me ka amama ana i jia hua puie i ke akua a noa, o ka ~wa ia i nana aku ai oia ma kekahi poo o ka papaaina, ike aku la oia ia Haumea ame kona kokoolua e noho mai ana. "Wahawaha ka noho hale," wahi a Haumea. "Anoai i kuu mau malihini, ua noa kaumaha ai, nolaila e kamau aku a paa ka houpo e malihini, haule iho nanea." "£ ai oukou mahope aku au me ko'u mau hoa, ei ae no ahiki mai, i maona hoi oukou, loaa ke kanaka nana e hana mai ka makou, o ka noho hoomaikai aku paha la i ka papaaina a Kahinihiniul&okalani, ka ihupani o Kailua me Waimanalo, ka uuku iki no hoi kahi kanaka, hoeelo ka huihui hoku a Makalei.'■ Opa'ipa'i ka mauna, Hala kaikoo ka moana, 1 ke kai a Kahinalii, Pono ole o Kawaihoa. I ka pau ana o xta olelo a ke aiwaiwa, o ka wa ia o na mea anau i uhipu ia iho ai e ka punohu ua koko m e ka alewalewa, aia hoi ka wawae 0 ke alamuku ke ku la iluna o kela amo keia meaai o ka papaaina. Iko aku la o Niula i na kamalii e hohole mai ana i ka maia, ua pala| kapule, o ka uala Likolehua, ua hele j a palakea, a o na meaai maka apau ana i ik 0 ai, ke aiia mai »ei ua mo'a. i "Auwe," wahi a Niula iloko ihO| ona, "i ku walo ai no kau hana he aiwaiwa i'o no, a ku no ka oni i o ianei, ua hana a lau kaula hihipe'a ka moku. Ke ai nei oia me keia mau noonoo iloko, ia wa i olelo mai ai o Haumea: "Kupanaha no hoi oe e; ka hoololohe wai o Makawao, heaha iho la ka mea o ka noonoo ana pela, aia no hoi paha ia ia oe, aoloi hoi e hihi ua la v we oi ka moopuna iluna o ko poo,' a mahea iho auanei ke akua e noho ai, aka i kumu nou e ike'ai i na hana a ko lei, na'u no e ha'i aku ia oe, o ko kaniuhu ana m e ke aloha i ke ame ke kanaka u'i opio, a olua i kamailio pu ai, ia'u i haalele iho ai ia oe, a o ia kau hana hope loa, nou ame ka mea au i malama ai mo ka makee, a e ike ana no oe i 'ka hopena o ia mea, elike no me kau ike mua aba ia mea.'' "Heaha auanei ia mea au e ui mai ai ia'u? Ua ike mai no hoi oe, owau okoa no ia mailuna a lalo, ua opeope kahi popo, kae wauke a kau 1 ka paia, o ia iho la bo keia au e ike mai la la!" Akaaka mai la o Haumea, me ke kahea ana ae: "E Hinakukuaimoku e, ila lo i muli hana!" 0 ka manawa no ia i poi iho ai o ka Uhiwai o Kaala, me 'he lole keokeo la, aole ike aku kekahi i kekahi. 1 ka mao ana ae, aia na kamalii oehaa apau e kuku ana iluna a ma kahi a Niula i noho ai, e noho ana he wahine heleholena pupuka i hele a homa na papalina, i loli loa ae mai ko Niula mau ano apau. Kahea mai Ia o Haumea ia Kahinihiniula: "E ka ulu iki i ke kihi o Kamalama e, mai hoohewahowa oe i ko kuku, aia a pau ka'u hana me ko mau hoapaani, mahope iho olaila e ku ai oe i ke alo o Olomana a o ko ku ka. hoi ia i ka moku. "Ua noa ka papaaina a olua r a e iho kakou ilalo o ka mapuna, i ike aku au i ka huhu pao ku laau o Polipoli, i hoiloli i ke anu a ke kehau." . 01010 aku la o Kahinihiniula: " Aole o'u makemake « noho me keia luahine pupuka maka kukona, he oluolu ko'u tutu, a pehea la hoi oia i nalowale iho nei, ina aole oia e hoi mai ana mamua o kuu holo ana mo kuu mau hoa, aole au e hoi mai i ka halo nei." "Heaha la hoi aia a al-.iahi hoi mai oe, ua hoi mai ko kupunawohine, ua lilo aku eei ko kupunawahine i-ka aaia nuukea, ka lawai'a »tii a Kane lu honua. (Aole i pau )