Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 22, 1 June 1922 — Na Hana Mua Maluna e ka Aina [ARTICLE]

Na Hana Mua Maluna e ka Aina

O keia paha ka ninau nui loa, a ko'iko'i, i ka hoi ana aku o na kanaka maluna o keia mau aina o Molokai. E ike aku ana na kanaka mua, ua paa ka aina mo ke kiawe, a hōokahi eka aina i hoomaemaeia e ke Komiaina. Mawaho ae o ke kukulu hale ana, ua hiki i ka mea lawo aina e ike nona iho, ua nele ma na mea e ae apau. Ua paa nae ka aina i ka paia, a ua hiki ka wai inu ame ka wai hoopulu i na meakanu maluna o ka nina. O ka hana mua i ka manao o ka meakakau, o ia no k» hoomākaukau ana i wahi e kanu ai o ka ai a ka 'ohana. E hoomaka koke oe o hana i mau lo'i nau; i eono paha ka nui, iloko nne o kekahi apana aina o 100 kapuai ke akea, a i elua haneii (200) kapuai ka loa. Uoko o keia apana aina e hana ai oe i niau lo'i nau o 6 k.l nui. A ia oe e hoomakaukau ana i keia mau lo'i, e imi aku oe e loaa ka huli kalo ka-i ame lauloa. A i ka loaa ana mai o keia

maū huli, ua makaukau kau ma lo'i, a o ke kanu no ia. Aole paha c loaa nui mai ana keia mau huli kalo, aka, o malama pono oc, a e hiki mai ana no ka la c nui ai a e mahunhua mai ai kau mau huli o keia mau kalo. E kukullu koke oe i mau hale nou a i mau pa puaa, ame na hale pu no keia mau puaa. Aole he hana naauao ka hoonui loa ana i kau mau kumulau puaa i leinohi, n<J 'ka mea ej akahele ka hoomahuahua ana .0 keia mau holoholona. I keia mau la aole he mau ma'i ahulau puaa i ikeia ma Molokai. Aka, aolo e hiki e ikeia ka hoea ana aku o kekahi ma'i o keia ano ma ia mau aina, a ina aole e makaalaia ana, 0 komo aku ana kpia mau ma 'i, elike mo ke komo ana mai o na mea ino ho lehuJohu a keia mau paemoku i keia mau makalipU pokole wale no. s I keia mau la, aole no hoi i loaa aku ka ma'i akepau 0 na pipi ma Molokai ,a me ka makaala nui e' kiaiia nei i konio ole aku na pipi 0 keia ano ma kela mau aina. 0 na ma'i ka mea nui e kiai loa ia, a ua pomaikai 0 Molokai i ka loaa ana he mau kanaka i liko me Cooke ma, ka mea nana e kiai makaala nei i komo o!q ku na ma'i ahulau. j O na hale moa kekahi mau mea e I maopopo ko ano o ke kukulu ana. j Mai malama i na moa olike me -ka maamau, o ia hoi ka hookuu ana aku no na lakou iho e nana kq liikou mau wahi 0 moe ai. 0 ka mea pono 1 ikeia, o ia 110 ke kukulu i mau hale no na moa b moe ai, a i hale pu no hoi no na maleuahine me na keiki e moo ai, a e hanāia i mau hale e hiki 010 i ka makika ke komo aku j e kiko ika maka ona moa keiki. I Mamuli o keia kik(na e ka makika j ua loaa na keiki i ke poo pehu, a j make wale aku no na keiki. O ke- 1 kahi e ike na kanaka i na laau e ola ai na keiki moa, i ka manawa e'loaa ai i ka ma'i. Oka laau penikil* he mau kulu iloko 0 ka wai e iuuia ai e na moa koiki, kekahi laau maikai loa. Ua like no ka ikaika 0 keia laau me na hua nioi a na moa e makemake loa ai. Ina aole loaa ka nioi e kuai i mau omole penikila. O na puaa hoi, aole no e hookuu waJe ia na koiki mē n& puaa nunui. j no ka mea mahopo pau i ka make. j E hana i mau pa, a e hookaawale i j na kumulau i makaukau e hanau/a i ko lakou hanau ana mai, e loaa ko lakou wahi 0 lakou wale no. Mai manao kakou o ka hoohuikau wale aku ka hana naauao. Aole, e ike mai oukou e ka poe heluhelu 0 na hana naauao keia e lawelaweia mai nei, a 0 ia ka ko oukou moakakau e ake noi e loaa i na kanaka Hawaii. Aole nae au i manao, he hana pomaikai ka hoomaka ana me ka nui loa 0 na kumulau. E loaa mtia kau ai na kau mau puaa, a nui, alaila, hoonui mai na kumulau. He h4Ua nui keia 0 ka hanai puaa, aolo. e hiki āna ke manao kakou na lakou no e hele e imi i k alakou ai, no''ka mea, i na malama nele i ka hua kiawe, e nele loa ana ko mau puaa i ka ai. E lak£ ana nae oukou e ka poe hoi i ka malama 0 Augate, no ka mea e hua ana ke kiawe a e hoomau ana keia hua anp, ahiki loa aku i ka malama 0 Dekemaba. Nolalla, i keia mau malama mua, au e hoi akn ai, aole oe 0 pilkiia ana i ka ai na kau mau puaa, aka, i ka pau ana o keia kiawe, a ua makaukau ole kau mauu, ua lilo keia makauk«u ole i pilikia nui nou.

o ke akahele ka hana naauao, nole o ka anunu a nui ino loa na kumulau holoholona. O ke kua ana aku o na kumu kiawe hana nui, aka, e loaa nae ka wahio kuai, a e loaa m.ai ana kau mau dala o ia luhi ana. Hc nui ka wahie e ku mai la ma keia mau aina o Kalamaula. A o ia haawina hoOkalii no ma Palaau. Mai keia mau wahio mai e loaa ai kekahi.mau kokua o ka la pilikia. Mo ka ikaika loaa ai keia mau pomaikai. O na hua niu kekahi mau mea e hoopomaikai mai ai i na kanaka. Aka, e hiki ana no keia mau hana mahope aku, aole keia o kekahi o na hana mua. O ka hoomaopopo ana. i mau kumulaau huaai nau, o ia kekahi hana pomaikai, ak|, aole no nae he hana mua. O ka makaukau o na upena iawai'a ka mea mua. A o na kanaka no 0 hoi ana i Mol>kai me na upena, e ola ana na wahine a ia mau kanaka, ame na koiki. A o ka mea e nelo ana e 'nana njia ka wa'hine mo na keiki i ka ha'i. Aia no na i'a o Molokai ke waiho mai la, a o kali ana o kj hoea aku o na kanaka me na upena. Aia no na hee ke moo mai la i na lua, a ua nunui launa 010 mai paha, no ka mea ho mau makahiki keia o ko kii ole ia ana o keiā i'a. Aia no na malolo ke noho ma* la 1 na kai o Molokai, a i ka holo an\i mai nei o ka moku no ke awa o Kou nei, ua lele ao ma ka ihu o ka moku ma na tausani. Hc nyi wale ka i'a, aka, aole e loaa ana keia i 'a i ka mea i makaukau ole me ka laulau e loaa ai, a i ole me kahi waa paha. Nolaila, i ka poo e makemake ana e hoi i Molokai, e hoomakaakau. O ka upena ka mua, o kahi waa aku ko keia mua aku. Ona liao kui o hee e loaa ana, aka, me kahi waa a i ole waapa ka mea pono loa.