Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 23, 8 June 1922 — O KA NELE IKE HOAKAKA MANAO MA KA OLELO, KE KUMU HAULEHIA O KA AINA KUAULI [ARTICLE]

O KA NELE IKE HOAKAKA MANAO MA KA OLELO, KE KUMU HAULEHIA O KA AINA KUAULI

Ma Jca hoomaopopoia ana ae o ke ola ana o*ke kanaka ma ka honua nei, a ke Akua i hana mai ai, aia he ike hoomaopopo i ka pono ame ka hewa. Aia keia ike me na kanaka apau. Ke kanaka naauao ame kanaka naupo; ke kanaka ikaikā ame ke kanaka nawaliwali; ke kanaka kUhewa ame ke kanaka hepa; ke kanaka makua ame ke kamalii. He ike na kft kanaka makamua loa i kii aku a lawe mai, mai ke Akua mai ma ke'kihapai o Edena. Mai ka uuku mai o keia ike a mahuahua maoli i keia mau la, o keia hanauna o ka honua. Ua nui maoii ka ike i keia hewa a i kele hewa; a pela no hot ka nui o ka ike i keia pono a i kelapono. Aole wahi aue holo ae ai e nalowale mai keia ike aku o ke kanaka. He elua wale no puka ano nui o ka hale a ke kanaka e kapili ai nona iho. O ia no na puka e pomaikai ai. 0 ka puka mamua amo ka puka mahope. He mau puka hoomaha wale ae no kekahi, ina hoi he mau puka eae kekahi o ia hale. 0 ka inoa o ka puka mamua o "Pono," mahope o "Hewa." Ma ka pukjt mamua ke kanaka e puka aku ai no Kahua, a ma ia puka no mamua e komo hou mai ai me na wai'wai e pono ai ka hale; pela no ke kanaka nona ka hale. e puka aku ai ma ka puka mahope, no ka lawe ana aku i ka koana meaino i na hooleina*mea ino, a hoi hou mai ma kona halo ma ia puka no mahope.

Elike me keia mau hoakaka manao maluna ae, pela no ka noho ana o ko kanaka iloko o keia hale a ke. Akua i "hana mai ai, o ia ke ao nei. Ua kukulu mai Oia i keia hale, a ua hoonoho mai i ke kanaka, me ke kuhikuhi pono ana mai i na puka e pono ai ke kanaka, me ko laua mau inoa. Ka puka mamua 0 ia o "Akua" a o ka puka mahope oia o "Kanaka," ka puka a Kaniho. Tcla ka Haku i pane aku ai i ka niele a na Parisaio, Mataio mok. 22:37: "E aloha aku oe ia leho^ 1 kou Akua me kou naau apau, ame kou uhane apau ,amo kou manao apau. 38. "O ka mua keia ame ke kauoha nui." S9. "Ua like hoi ka lua me ia: E aloha aku oe i kou hoalauna me oe ia oe iho." Ma keia mau olelo ae .la a ka Haku ka hooia ana o keia mau manao hoakaka. Ua loaa no ka ike i ke kanaka i ka pono amo ka hewa. Pehea mai ka pilikia ana o na kanakal Ua maikai kakou ma ka ike he nui maoli ka naauao; pela pu ka hana, he nui hewahewa ka ikaika hana. Aia ihea iho la ka hoi ke kumu o ka pilikia? Aia ka pilikia ia oe e ke kanaka ike, ka ike i hoohanaia ma ka hana, me ka ikaika iloko o ka holomua; ua nele o'e ia makaukau ma kau olelo i kela makaukau hoike ae, i ka nui manu, i ka ike i loaa ame ke ano o ka hoohanaia ana o ia ike ma ka hana, i maopopo ai ia lakou na olaelae me -na kuokuono o ia hana au i hana ai, me ka hopena maikai i loaa. O ia hoi, ma ke ano he kumu e a'o ana ma ka olelo. I kou nele ana i keia makaukau ua nelo iho la ka loaa ana aku o koia ike i ka hapanui o na kanaka. 0 oe wale iho no ke pomaikai i keia ike i loaa ae, a moe pu aku no oe me ia mea. Hookahi wale no alahele e hiki aku ai ke loaa ka ike i ka hapanui o ka auna? o ia no kou lawe maoli akii i* ka auna ma kahua hana a hoohana aku ia auna ma kau kuhikuhi ana. Pela wale no! He oiaio, aia no kekahi pomaikai hilikau i loaa ae i ke kanaka ma kana hana ana; a ina nae oe e niele aku, >pehea ka loaa anal E lawa ole ana o ia i na olelo kupono e hoakaka mai me ka mohala a akaka o ka manao, e maopopo aku ai ia oe e ka mea niele. A no ka maopopo ole aku ia oe o kana mau hōakaka, e puka aku ai o keia wahi olelo mai ia oe aku i hele a kamaaina, ua frehena oe (you afe erazy). t Ma keia pane aku au, aole īa he mea e hooleia ai a wawahiia ka oiaio o ka pomaikai i loaa i kela kanaka. Ko ku la no ka oiaio. Pela no ke ano o na pomaikai 1 loaa i na kanaka i noho pono iloko o keia hale (ke ao nei) me ka hoomaopopo mau ana aia ma ka puka mamua (Akua) mai na pono io e pono ai.,a ma ka puka mahope (kanaka) ka puka hewa e hoopilikia mau nei i ke ao holookoa. Elike hoi me ia i lioakakaia maluna' ae, ka puka a Kaniho; ka puka hoi ia a na kanaka lea i ka aka. # Elike no mo kou puka aku ma ka puka mamua o kou hale, no ka hele ana i ai a hoi mai me ia mau pono, pela no oe e ke kanaka e puka aku fti ma keia puka mamua e nana la i kou Akua ,a kuka pu me la, mamua o kou hana ana i na. hana o ka .puka no kanaka. Pela keia ola ana ma keia ao. I makemake oe e loaa na pono me na

pomaikai ma na mea apau, e puka mua aku oe a kuka me Ia la, a pau hana aku i "ka hana. Pela ka na kupuna hana ana i maalahi ai na hana. Ka ke Akua mai, a ka kanaka aku o ka lawa no ia a hu. Pela ka ka Haku hooiaio mai ma Mataio, mok. 22:40. "Maluna o keia mau kauoha elua, ke kau nei ke kanawai am eua kaula (poe wanana)."

Mamuli o k& hemahema o ke kanaka ma na olelo ku i ka pono, i ala mai ai ona pilikai he nui. Pela ka Haku i a'o aku ai i na kanaka i ke ano o ka pule ana, i hoakakaia ma Mataio 6, puku 0, a pau ma ka pauku 13. 0 ia ka pule a ka Haku e loheia nei ma na wahi apau. | Mamuli o keia hemahema i loaa ia kakou e na kanaka Hawaii kuauli, i holomua ole ai o ka kakou mjsiu halaWai kukakuka ohumuhumu no kekahi hana i makemakeia. Ua holo lokahi ka manao malpna o ka hana, aka ma nā hoakaka manao ana maluna o ua hana la, elike ole na na manao ma ka olelo. E ikeia aku ana no aia he mawae nui a akea mawaona o kela ame keia. O ka haunaele ae la no ia. Elike mo ka nui aku o ka malamaia ana 0 na anaina o ia ano, pela ka ma- | huahua ae o na kulike ole o ka manao, a lilo i mea haunaele me ke kaupale aku a kaupale mai Aole no i nele loa keia lahui kanaka i na kanaka ike hoakaka a "kukulu manao ma ka kakou olelo; eia no he mau - heluna kakaikahi e hiki ke hoolawa like ia kela kaoo ame keia kaoo mai Hawaii a Xiihau. O ia no ko kakou mau alakai. Ho inea nui keia o na alakai o ka lahui ma na aupuni apau. Aka, iwaena o kakou o Hawaii nei, me he mea la he kauwa lakou o ka papa haahaa loa, a he kipi a kuewa a kalohe ma na ano apau. Ina nao e haalele mai i keia noho ana, nui ko kakou aloha a kanikau ana me ko kaena ae i na hana maikai i hanaia o ua alakai la i moe. Aia wale no ko kakou kuikahi ana maluna oka mea i moe, Pehea la i loaa ole ai kela kuikahi o ka manao maluna o ke kino ola e hana mai' ana i na hana maikai - no' ka lehulehu. He ano-e maoli no o na ano-e. Ua pololei ka Buke Hemolele i hoakaka a|. "O ke aupuni makuahana aole ia e mau." O ke aupuni e oloio ia nei ma keia olelo, o ka mea hea ia? O ka lepo anei o ka aina e ku nei na kuahiwi i hookaawaleia e na awawal Aole. O kakou no ia o kanaka. No kakou ka olelo ,aole no keia lepo o ka aina.

Nolaila, ua maikai a kupono na hoakaka maluna o ka ninau kukulu kula Hawaii ma na aina hoopulapula o keia mua aku. O kekahi mahelo ano nui keia o ka hoopulapula ana, o ka olelo. I hoohemahema» kakou i keia, hookahi m<fti aloha o na keiki a kakou o keia mua aku, i ka hooiloia mai, aohe he Hawaii, he Kilipaki, a i ole he rilipino no kau mea o ka iko ole i ka olelo Hawaii. Ke a'o mai nei na lahui e i ka olelo ou e Hawaii; ke kuai nei i na buke olelo kahiko o kakou me ka nana ole ia o ia mea o ke kumukuai. O keia ka hikimua o ka lilo nku na ka lehelehe namu o a'o mai ia kakou i ka kakou olelo. E nana aku kakou i na hoakaka a na kanaka kupono o kakou i hele aku nfii ma Amerika. Ma ka lakou olelo, 1 ko lakou hoea ana ma Nu loka, aia hoi ike aku la lakou i ka poe a lakou i makemake loa ai e ike ma ka halekeaka, i kulike hoi me ka hoolaha i hoolahaia, "Royal Hawaiian Singers from Hawaii," eia ka he Pukiki. Aia he himeni ana o ke ano haahaa loa o Hawaii nei, ame ka haa ana o ka papa i loaa ole ia Hawaii nei. 0 ka mea kupanaha nae he keu aku ka piha ame ke ohohia o na kanaka. Ma ka olelo wale no ka lakou (Amerika) hooiaio mai ho Hawaii •oC. Ina e waiho aku a ma ke ano o ka ili ,a i ole ko . naauao ma ka olelo Beritania, e kapaia ana oe he Nekelo, he Mekiko, he Italia, he Ilikini, he Pilipino, a he lehulehu aku, aolo hoi he Hawaii. Nolaila, he kokua nui ko ke Komisina i 'neia hana maikai, ke makemake nae kakou e hanaia pela no ka pono o keia mua aku, i ole e lilo na himeni hoolealea i ke Akua, ame kanaka, i hakuia e na makua ame kupuna i mea olokaa ia iloko o ka waha me he hua moa wela la, e na keiki a kakou, a nalowale kau'i 0 ke mele. Aole ika leo ka u'i o ke mele; aia i ka olelo o ke mele He mea kapili hoonani wale aku no ka leo. 0 kakou no na hoike o keia mau mea. Mai poina nae i ka mea i oi, kc Akua mamua, mahope kakou o kanaka.

O na aina o Palaau ke hoomakaukauia aku ana ma keia hope koke iho. Ua like no ka maikai o keia mau aina me ko Kalamaula. E loaa ana paha he.4o apana ma keia kahua. Ua loaa ka wai, o ka hoonui ae ka hana i koe.