Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 24, 15 June 1922 — NA MANAOLANA NO KA HOLOMUA. [ARTICLE]

NA MANAOLANA NO KA HOLOMUA.

Ua kokoke mai ka la e waeia aku ai na kanaka mua no ka hoi ana aku maluna o na aina hoopulapula o Kalamaula. O na oka holomua o keīa kumuhana hoihoi hou ana aku i na Hawaii maluna 0 na aina, e kau aku ana maluna 6 na poohiwi o keia poe mua. Ua haawiia mai i ka Lahui Hawaii he raau tau»ani eka aina, i hiki aku 1 ka 200,000. He mau aina maikai ma na ano apau. Oiai ua like ole no ka manao o kekahi poe, no na mea e pili ana i keia k«muhana, aka, aole keia o ka manawa o ka Jike ole, no ka mea ua haawiia mai ka aina, a eia ke Komiaina i hookohuia malalo o na kauoha a keia Kanawai, ke hoomakaukau nei ka wae ana na kanaka mua. Tj lilo ana no paha keia waeia anai mea ole i ka manao o kekahi poe, a e eha ana paha kekahi poe, no ka ]oaa ole ana o ko lakou waeia ana, aka, o ka hoomanawanui ke alanui o na mea apau, a malia no hoi ma keia mua aku, 1 ka nui ana o na aina i makaukau no ka haawiia ana uai, e loaa aku ana no hoi kou aina e ka mea i hooneleia i keia waeia ana. He ninau ano nui keia, i ike ole ia mamua aku iloko o ka moolelo o keia Lahui. I ke au o ke Aupuni Moi, ua hooneleia na makaainana

i na pono elike me keia i loaa mai nei malalo o keia kanawai. I ka manawa o na home hookuonoono i hanaia ai, aole no i komo aku ke aupuni e kokua i na kanaka e lawe ana i keia mau aina hookuonoono, toka hopena, ua lilo aku keia mau aina i na kanaka o ko na aina e, a ua nele pu no hoi ke aupuni i ka ohi ana i na pomaikai o keia kumuhana. Aole pela keia haawi aina ana. Ua komo aku ke aupuni e kokua i ke kanaka Hawaii e lawe ana i keia mau aina. A o ka mea oi loa aku, aole lahui e ae e komo pu mai ana e ohi i na pomaikai o keia mau haawi aina ana. A o kekahi no hoi, aole kanaka e aeia ana e hoolilo aku i kona apana aina. O keia mau kumuhana elua na leumu ano nui i hoopilikia mai i ke aupuni mamuli o keia kumuhana haawi aina hookuonoono. Oka loaa ana o na aina, apie ke komo ole ana aku o ke aupuni e kokua i keia poe ka mua o na pilikia. I keia la ke hoopaapaa mai nei na kanaka i lawe aina ma Waiakea me ka hui mahiko o ia wahi. Ua koiia aku na kanaka hookuonoono e kanu ko, a aele hoi e kanu i kekahi mea e ae maluna o ka ainā, koe paha na wahi ai ame na mea na ka ohana, aka, o ka holookoa o ka aina e kanuia i ke ko. Maluna o keia koi a ke aupuni, ua hoohaikiia ka pono 0 keia poe, oiai, hookahi wale no mahiko ma ia wahi, a ua hiki ole 1 ke kanaka ke alo ae no ka l&we wale aku no i na mea e haawiia I mai ana e ka mahiko. I keia koi ana aku a ke aupuni e kanu ko, aole ke aupuni i komo aku e nana ke hana. pono ia mai nei paha ke ko a keia poe, a aole paha. A mamuli o na hana kolohe i manaoia e keia poe kanaka, ua lilo aku keia i ninau ano nui, a e mau aku ana no kekahi o kei& mua aku. Ina ua koi mai ke aupuni i kekahi kanaka e kanu i ko, e pono no ke aupuni e komo pu aku e kupale no keia poe kanaka i ko lakon manawa i pilikia ai. Mamuli 0 kei* koi a ke aupuni, ua hOoneleia na kaaaka i ka hiki ana e kanu 1 kekahi mau mea e ae, he mau mea aae e hoopomaikai mai ana ia lakou; elike me kft maia. O ka maia kekahi mea hoopomaikai, a e lilo aku ana paha keU mau aina i ke kanu maia nia ke:a mua r»ku. Mai lilo i keia Ja, ina aeN» keia mau koi ma ka aoao o ke aupuni e knnu ko. Eia keia mea o ku maia ko pii mau nei kona kumukuai. He waiwai hiki e hoounaia aku i Amcf!k.i, a e loaa mau ana no hoi ke kumukuai kupono no keia huaaL O ka lua o na ninau nana i hoopilikia mai i ka poe hookuonoono no aa la i hala aku, o ia no ka hiki ana ia lakou e hOolilo i na aina mahope o ka loaa ana mfti o ke kila i ka poe e haawi mai ana i ke dala

Mamuli o keia mea, ua kOlllO inai ka poe kuai aina e hoomalimali i na kanaka Hawaii, a ua hooliloia aku ha mau tauiani «ka aina o na kanaka Hawaii i ka poe o ko na aina e, a i koia la ua lilo kela mau tausani eka aina i m6a hoowaiwai ia poe, a ke ike aku nei kak6u i keia pomaikai nui e paaia ana e ia poe.

Aole ko oukou meakakau e hoino aku aoa i ka manao maikai o Kamehameha 111, ame na alakai o ka lahui o ia mau la, no ka mahele aina o 1848, aka, ua hemahema nae keia mahele aina, mamuli o ke komo ole ana aku o kekah! kaupale, i na kanaka Hawaii i lawe i keia mau aina, aole loa iakou e kuai, a i ole e moraki i ko lakou mau apana aina. O keia paha ka hewa nui i hanaia mai i na. kmnaka Hawaii e hiki o)e ai e hoomaikaiia aku na kumua'o o ia mau la. Ua ike no lakou aolo na kanaka Hawaii i hoomaopopo

i ka waiwai o ia mea he ainā, no ka mea no kekahi mau kenekurU ka noho ana o aa makaainana ma* lalo aku o na Alii, me ka paa ole i kekahi iniha aina no lakou iho. Ua hiki no ke hoomaopopoia e na kumu o ia miu la, ina e loaa ana kekahi mea waiwai iloko o na lima o kekahi poe keiki liilii, e hooh«jmahemaia ana kela mau mea waiwai o ia poe keiki, a o ka hopona, e iilo aku ana mai ia lakou aku. Aki, me keia ike no, ua haawiia aku no nae, a o ka hopena, i hiki no ke ike mua ia, ua lilo aku keia man aina waiwai nui, a i keia la, ua nele ka lahui ia mau pomaikai.

Aole no paha hoi i pilikia loa ina no hoi ke aupuni, ka mea e paa an& he miliona a oi aku mau eka aina, no ka pono o ka lahui Hawaii, i ku iho a paa i kela mau eka no ka pomaikai o na hanauna o ia mua mai. Aole i hanaia pela, a i keia ]a ke ku nēi kakou, ka hanauna mahope koke mai o kela mau hoohemahema aina ana, me ka ike maka aku i na kumu o ka nele. Ka mua ua aeia aku na kanika o ko na aina e, e komo mai e lawe pu 1 na pomaikai, oiai no nae, he pomalkai keia no ka l&hui Ha* waii wale no. A o ka lua, ua aeia na kanaka Hawaii e hoolilo aku a e moraki i keia mau waiwai e paaia ana e lakou no ka pomaikai o na hanauna Hawaii o keia mua aku.

0 ke kanawai o keia mea he aini, j ma na aina i nohoia e na kanaka naauao, a i hoomaopopo hoi ia mea he lepo, o ia no ka paala o ia mea no ka pomaikai o na hanauna e hiki mai ana, aole hoi no ka pomaikai o na kanaka e 'ola ana ia ma-1 nawa. O keia ka mea i ikeia ma na aina naauao apau, a ina no hoi i alakaiia ka manao o na kanaka Hawaii tbal\iiia o keia kanawai, ina }a i keia ]a ke ai nei kakou i n$ pomaikai i hoomaopopoia mai e ke Akua no kakou. Aka, aole pela i hanaia ai. Mawaho ae o keia kaopale o]e ia 0 na kanaka, aole e hoolilo aku, a 1 ole e moi'aki i ko lakeu mau aina, ua komo aku ke aupuni e kokua i ka haawi ana aku i na aina i na kanaka o ko na aina e, a o la mau hana hoohemahema, ame ka hopena awahua o ia rtau hana, ua hoekauia mai maluna o kakou, a e oi loa aku ana hoi, maluna o ka kakou mau keik» o keia n*ua aku. Mamuli o keia mau ao kaumaha i halii iho maluaa o na kanakr, Hiwaii, pela i ulu mai ai ki manao iloko o ko oukou meakakau, *»iai oia maloko o ka Ahaolelo r» ka makahiki 1619, e hoi aku ma kekahi olelo hooholo, e haainia mai kekahi mau aina i koe iho iloko o ke aupuni, i na Hawaii wale no, a o kekahi hoi i mea e lilo ole aku ai, oiai ua hooleia mai ka loaa ana ia kakou, e hoolimalimaia no ka pn maikai o na kelki Hawaii o leeia mua aku. ' Ua hookoia na manaolana o la mea nana i noonoo keia kvmuh*n:* haawi aina no na kanaka Hawaii wa)e no, a ua kauoha mai ke V 4 **- wai, no na makahiki mua elima e noiia ka holomua o keia mau hoolala ana. Ina e loaa ana ka holomua, alaila na makaukau ke Komiaina e wehe hou aku i mau aina hou, a pela e weheia ai keia mau aina ahiki i ka pau loa ana o keia mau eka he 200,000 a Oi aku. Nolaila, e ka lahui, ua kau mai ke koikOi maluna o na kanaka mua loa e hoi ana maluna o kOia ihau aina, no ka holomua o keia kunauhahā, ame kona hoopauia a hoihoi hou ia aku no kakou malalo o na kaiiawai mua> e hookuoaoonoia keia

mau aina apau„ elike me ke kanawai kahiko, a e aeia aku no hoi na kanaka o ko na aina e, e komo pu mai me na Hawaii e koho i na aina, maiuna o kekahi kumukuai kiekio e hiki ole ai i na kanaka Hawaii ke komo aku e kuai.

O ka ninau heaha ana la ka kakou hana e ka lahui maiuna o keia ninauf £ku aku anei kakou me ka nanamaka aku i keia kumuhana, i hanaia no ka pomaikai o na keiki Hawaii o keia mua akul Ma keia kanawai, ,a ma keia haawi aina ana, ua loaa ia oe kou apana aina me ke kumukuai haahaa loa o hookahi dala o ka makahiki. Ua kukuluia kou hale, ina aole nau ponoi na ke Komiāina. Ua hoomakaukauia kou apana aina i hiki ai ia oe ke komo aku e hoomaka i na hana me ka maalahi loa.

Ua haawiia mai ia oe he puu dala no ka hoolako ana ia oe me na holo holona, e hiki ai ia oe ke hoomaka koke i ka imi ana i ke ola o kou ohana. Aole kekahi kanawai pookela i hanaia ma keia mau paemoku i like mai me keia. A me keia pookela no, ame keia hoopomaikai mai ia oe e ka lahui Hawaii, e ku aku ana anei kakou a nanamaka aku me ka hana oie i kekahi mau hana e hoike aku ana, he pomaikai nui keia no ka lahui Hawaii.

Ua hiki ia kakou e na kanaka e lawe ana a noonoo me ka naau mohala maikai ke ike iho, ina i hanaia mai kekahi kanawai e ko kakou iaau Ahaolelo, oiai ia kakou ka lawelawe aupuni ana i ke au o na Moi o kakou, ina la i keia la, aolo kakou e hoopili wale ia ana ma ka paia, a e hooneleia ana hoi ka kakou mau mamo o keia mua aku. Ina la, i keia la ke paa mai nei no na kanaka Hawaii i na aina pomaikai nui e paaia mai nei e na kanaka o ko na aina e. Aka, ya hala aku ia mau manaolana ana, a aole no hai ka hewa o ia mau pilikia i kau mai, aka, no kakou iho no ame na makua o kakou i hala e aku me ko lakou naaupo, ame ka hoike ole ia aku no hoi o na mea maikai ia lakou, no ka mea ua like no lakou maluna o keia- ninau aina, me na keiki liilii loa.

Aole e loaa ana ia kakou na pomaikai mamuli o ke ku ana iho maluna o na he kupapau o na manaolana i poho wale me ka paiauma ano, ame ka hēlu ana i na mea i hala aku, aka, o ko'u iini e hoomaka kakou e ka lahni, e imi i na alanui e hiki ai ia kakou ke pii hou aku m&luna o keia mau manaolana pomaikai, a e hoihoi hou aku ia kakou maluna o ke kahua i makemakeia mai e ke Akpa no kakou. Aole e hlki i kekahi mea e ku mai a hoole loa, aole e hiki ia kakou ke pii hou aku maluna o keia alahaka, o na manaolana no keia lahui, aka, ua kau mai maluna pakahi o kakou ke koikoi ame ka lawe ana e hoomanawanui no kekahi mau makahiki o keia mua aku, no ka loaa ana o keia mau mea.

O ke alanui mua, o ia no ka hooikaika ana e loaa mai na pomaikai i na kanaka e hoihoi mua ia aku ana maluna o na aina hoopulapula E kokua aku kakou ma na an« apau i keia poe, no ka mea, e lilo ana na makahiki mua o ko Ukou hoi ana aku, i mau makahi'ei ikaika o na hana e ku-e ana i ka o ko lakou maa manaolaua. Aole wale no mamuli o lakou iho, na pilikia o ka noho ana aku oiai ua nele paha, aka, mamuli o ka «a'i ame na pilikia e ae piha o ka noho ana o ka ohana.

Ua loaa ka wai e 'noopulu ni i ua meakanu, a mamuli o kein, ua hiki e hoouluia na mea like ole. Vk hikl 16* ® l©aa he inau wahi lo'i kalo. Ua hiki e kanu i mauu alafafa, ka ai peokela a na holoholona like ole. Ua hiki e k*nu ipu, kekahi kula imi dala nui o k6ia mau \h. Ua hiki e hanai moa. Ua hiki hoi e hanai puaa. O keia mau mea apau, aole io no paha e ohi koke ia ana na pomaikai, aka, mahope o ka noho ana aku a hala na malama mua, aole e nele ana ka loaa o na pomaikai. O ke alanui hookahi e loaa ai keia mea he pomaikai, a aole -rrale no ma keia mau aina, aka, ma na wahi no apau, o ia no ka hoomanawanui.

No ko oukou meakakau, ke ku nei me na manaolana hauoli, a ke ike tku nei i na pomaikai he nui e kau mai ana maluna o keia lahui aloha. Ke ike aku nei oia i na kahoaka o ka hauoli o na kaiiak* Hawaii ma ia mau aina. K(T pule n6i oia no ka holomua.