Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 25, 22 June 1922 — KE ANAINA HOOMANAO MA KA WAIAHAO. [ARTICLE]

KE ANAINA HOOMANAO MA KA WAIAHAO.

i r: aī.iin.ii a ka hanohano o ka r Knnoh«3 neha, ka Na'i Aupuni mana o ulumahiehie e na Hnwa»: apau e ku nei malo- , Honoluh ī, a pela hoi n>* na i.'.jn. r ina ni akee i ka hanohano o anaina haipule i maniiilolo o o Kawaiahao ma _ iuu e 11, 3922; he anaina „ ;o:i ia ms. ia la me ke oholiia' nimeni i īai ka papa himeni • Kawaia) īao, ka papa himeni ;>:ruki Hon ie ame ka Ahahui K-!rjVh:»meha, I «e mau himeni i pili ;r.;i no n a hana hoomanao o ;i pela hoi me ka haiolelo Rev. A ndrew Bright mai - r ..i Hooman» Naauao a lala hoi ' Ahahui 3 Camehameha. >'i hoomakai a na hana ma ka V -a II a hooki mia me ka piha ham:; ka hor4 12. Ona ahahui i •■•ae m:«. ia la, Ka Ahahui i . .•■hnmeha, H aahumanu, Kalama, :Viiui Oiwi o na wahino Hawaii, 11 Hui Oiwi o na kane, ka Hui u na wah: ine, ka Ahahui Ma- ' »'kākiiua, ka *Ahahui Hale o na ka A hahui o na KeikiX» :.nie na i eaikamahine o Ha- - i'a lawela weia na hana apau r : 4 "kn I'apa Kul īikuhi Hana malalo n ! io]>oiiopon o ana a ka Ahahui v iri . n.imeha ma ka holopono. papa Kuhikuhi H ana ; nrn: wehe...J Ca Okana me ke .•.r.:iMia. . ; }tev. Akail o Akana. }j. irf iu Baibni la....Rev. Andrew Hri£ht. Kzekicl e 18:31-32. fm I'apa hi'meni Kawaiahao. Ke anain.'i apau. • I r . ii. Kaimukii Home. H; T.' !1! Aha h ui Kamehameh a. ;i io....Kev. /cndrew Bright. Rcv. Andirew Bright i r Ke anaina, Hawaii Ponoi. • > hookuu....Rfr»' Akaiko Akana. Ka Haiolelo <> K -v. Andrev# Bright ka haiole- . ri k:i la i kohoaa, a ma ka Mokun , ; > ;i nia ka 27 o ka buke , I. :ka i kukulu *nai ai oia i kana :i i kakauin penei: •'K aloha aku <>e i kou Akua me k* : nnau apau, aiaie kou uhane apau ,n kou ikaika opau, ame kou ma- , ,i, apau, a i 'kou hoalauna hoi - ,ko me O|C ia oe iho." Wahi ana ma ka hoomaka ana, • • He olelo keia n& ka Haku i i aku r,; i ke kakaolel o niele ma ke ano a hoakamal. E loaa ana no ko-,n olelo ma ka Buke o Mataio ? ma Mareko, o keia ae la hoi lea %!.ukn, kekahi o na haumana i olelo ai a i palapala >i ai hoi ma ka nioio Helene i ka 24 o na makahiki iho o ko ka Haku pii ana iku i ka lani. Ko Luka moolelo—*'He keiki kupa o Luka no ka mokuaina o Suria, r» knna opuehuaw.k, oia o Anetioka, ke kapitala o Bur»a. He kauka lapaau kana oihana, a ma na hoakaka nae a kekahi iJoe kakau moolelo ua oleloia he pena» kekahi hana ike ioa ana. He kari»ka malihini. ,ano kupna oia i loaa .aku ia Paulo ka) niea '' Haieuanelio " e kaaliele ana ma na mokuaina |ike ole ia manawh, a i ko Paulo ike ana aku i na aun maikai iloko o Luka alaila,

weheweh© ).a. .uia imua ona i na eoao o. t(WU, ka hoike ana akn inp ka wiwo ole imua o na knnaka a hopu koke la no o Luka a manaoio k oke iho la, alaila hahai mai la oia ia Paulo ka k .kahi o ko laua m anao ma na hana a ka Haku, ahiki maoli i ko Paulo lawe ana iaia i "Mamo" a i hoahanau aloha iloko o ka euanelio o ka haku. Ke kahua —"O keia haiao a kakou i keia la ke k.ahua onipaa o na hana apau ma ke nei a ke Akua i hookahua mau ad no na kanaka apau mai ka wa kahiko kuliu a okikilo Joa mai ahiki i keia la, a mau loa aku a ka hopena o keia ao. Pela i hoakakaia ina Mat. 22: 40, 'Maluna o keia raau kauoha elua ke kau nei ke kan&wai apau me na kaula.' He kumukanawai—"o keia haiao maoli ke kumu o :4a kanawai he 10 i hoikeia ma ka buke o Kanawailua 5:6-21 a ma ka Mokuna 20:1-JS o Pukaana a ma liekahi mau buke e ae. Mai ka 1 /ihiki a komo pu ka pauku 4 ka hapa mua o ke kumukanawai a haiao hoi a kakou, ua pili ia anau kanawai ma•eaena wale no a kanaka ame ke i 4kua. Maloko o keia mau kanawai hewa ai kakou leanaka i ke Akua iiolaila a i hewa kekahi iloko o keia »iau kanawai o l\ooponopono koke aku oia me kona Akua no kona pono iho ame na keiki ame na moopuna ana. Mai ka Pawku ahiki a komo pu ka pauki| 17 o ka mokuna 20 o Pukaana, o keia ka hapa elua o ke kumukana tvai a haiao hoi a kakou o nei la. Ua pili keia mau kanawai mawaema wale no o ke kanaka ame ke 3ianaka, nolaila, ina hewa kekahi il(>ko o keia mau kanawai he mea ]iono iaia e hui koke aku me ka hoakanaka i hana liewa aku ai, a hoopi>nopono mo ia no ia hewa, o haawi ao auanei kela i ke Akua o hoopai, iho ia oe, elike me ke ana au i ar*a aku ai iaia la. "E kamailio kakou no Kameha-. meha, no ka i«jea, no ka hoomanao ana iaia i akoakoa mai nei kakou ianei i keia la maloko o keia heiau no ka hoomalikai ana aku i ko kakou Makua I!iani no ka palena ole o Kona lokomaikai, ma o ka haawi ana mai i alii naauao, piha me ka mana, no kaltou keia lahui kuauli, ka mea nana. i lioohui i na mokupuni apau a J{ilo i hokahi malalo o • kana hoomaKu naauao ana, a o ka mea hoi na js.a i waele i ke alanui , a ke kuajcnoo .hoi no lehova ma J 0 na kumvi mikanele la e komo | mai ai a kaaiu i ka pono Kristiano a kakou ei hi'uoli nei no ka maluhia 9 ka aina i ka mana o ke Akun, 1 keia la. Ko Kame>ameha ola ana— nauia mai o Kamehameha I mai k a puhaka m:>i o Kuiapoiwa kona m;nKuahine a r'«o ke Alii nui Kalaniopuu ka makualeane, elua laua i hana aia mai lea pahu hookahi mai, o «Kiwala-o <ka hiapo, he kane, a o ka muli. No keia kpiki no Kiwala-o hookae na makua ma ka ax>ao o Kuiapoiwa, a makemake ae la lakou i keiki na lak:ou o ke ko T co kiekie loa, a i ka ha'pai hou ana, o Kuiapoiwa alaila i ae la o N.|ieole (k) nana ke keik'i e hanau ipai ana i hanai nana. O ka mea;kupanaha ma ka moolelo, i ka maniiwa i hapai ai o Kuiapoiwa o ka i (Laka o ke kanaka ame. ka maka f> ka Niuhi, kekahi o na i'a kae'ae o ka moana kai lipolipo, kana inau mea ono loa. Ma 3seia ono anja ona i keia mau mea ae la, jlike ih«> la ke kahuna i ke ano ;|iwaīwa o keia kanaka e hanauia mai ana. Xo keia mea kupanaha ua lilo loa ia i mea nalu nui na ke alii Kalanioypu ame ko kahuna, a e. ohumuhupau mau ana laua no ka mea e hana. «iku ai no keia opu. U»i olelo

ae ke kahuna i ke alii i ka la a ke Akua e peku ae ai i ke kanaka iwaho, ma ka heiau o Mookini Kohala e hanauia ai ia; o keia ohumuhumu ana mawaena o ke kahuna ame ke alii ma Kailua, Kona no ia, kuu one hanau, a o ke kapitala hoi o ka mokupuni o Hawaii ia .mai la. Ua manaoia he akua ke kanaka e hanauia mai ana, a nolaila, he mea pono e hanauia oia maloko o ka heiau o ke Akua. '' I ke kokoke ana i ka manawa puni o ka opu, kau iho la na'lii maluna o na waa a holo mai la no i Puuepa, ka mokuna aina e ku mai la o ka heiau o Mookini, o ke awa komo o na waa o keia aina o ia o Keawaiki a ma ka olelo hoi a kekahi poe ke awa o Kokoiki. I ka hoea ana ae o na waa o ke alii mawaho pono o ke awa o Puuepa, ua pohiluhi anoe wale ae la no ka lani, halii iho la ka malu o ke ao maluna o Kohala apuni, uhi koke iho la no ka pouli, kui ka hekili, olapa ka uwila, hauje ka Uakoko, kaikoo ka moana o Alenuihaha, papapa. ka aina, kahe ka waiula i ka moana, naueue na moku. No ka nui o ka nalu o ke awa o Puuepa, hoolulu ae la na waa mawaho o ka hohonu, e kali ana na hookele waa no ka manawa kupono e hookomo aku ai i na waa ma ka helu ana a hala ka elima nalu, oiai nae, he hana paakiki no ia ka helu aku i ka'oui o na nalu no ka mea, ua huikau ke awa, he kuakea wale no ke ikeia aku ana mai o a o. I na hookele waa no ka ike i ka manawa kupono, o ka hookomo aku la no ia o na waa no ke awa a hakalia no a' kau na waa i kahaone, o ka oili aku la no ia o ke keiki a waiho ana iwaho, i ka manawa 1 ku'i iho ai ka pohaku hope loa. 0 ka nuea kupanaha loa ma ka inoolelo, i kela mana\va no i hemo aku ai ko keiki mai 'ka opu aku o ka maku»hine, o ka mao loa ae la no ia o 3ea ino, a hoi ae la ke ao a liko :i like me he mea la aole ino iki niamua iho. "I ka moku ana ae o ka piko o ke krtiki, o ko Naeole hopu iho ia no iei a hii ae la i kana hanai, a pii pololei aku la no ka heiau o Mookini, no ka hoolaa ana imua o ke akua. Aia mawaho o ka heiau he wiihi hoomaha no ka lelni.'ehu. Ua piha ka heiau i na kanaka i holo aku i(aila e pee ai no ka nui o ka ino i komo hikiwawe loa ni mamun iho, a ia Naeole e hele aku ana lohe aku la oia i ke kamailio o na k;waka no ka nui o ka ino, a lolui aku oia i ka olelo ana ae a kekahi, 'Ka, me he mea la o keia ka lni e hanau mai ai o kekahi kae'atj'a a ke kahuna a Keawemauhili, kjo alii o Hilo, i olelo ae ai, he eueu, the kae'ae'a, he alii nui, a he kanak:a mana nana e hoonaueue ana na niokupuni! Eia o Naeole ke hoolauo aku nei i nei mau olelo a kela kanaka, a lohe pu aku la no hoi oia i ka puka ana ae o kekahi olelo: 'Ka, ua ninau ae ka o Keawema uhili i ke kahuna, no ke alahelo iono e hana aku ai no ua kanaka kae 'ae 'a Ia i .wahi e lanakila Ole ai oia, a o ka pane a kc kahuEm o ka olelo ana ae, 'e o'u i ka mu'o oka wauke o i opiopio.' O ka m anao o nei olelo a ke kahuna, e pepohi mua ia Kamehame.* ha i wa opio,. i ole a,i oia.-e lilo 1 alii miana e hoonioni i īa noho ana o na alii.

keia olelo ua hiki ole ia Naevd'e ke noho hou iho, no ka mea, na k oikoi loa ka olelo ana o ka lohe ana uku la mamua o ka mea kupono no T.<;ana hanai, o kona ahai aKu la no ?i a i kana hanai mai keia heiau akur A-pii pololei aku la nouka o Awirii, ai malaila oia i hanai ai ia Kamehameha a piha na makahiki ekolu a laweia mai oia i Hoolepalaoa, .'i malaila i hanaiia ai e na makuaUane o Naeole, e Alapainui ame na i-iahu he lehulehu ahiki i ka piha ana o na makahiki ehiku ia Kamelmm«ha. Ma ia manawa i a'oia ai 0 Kiiimehameha i na ike hakaka like ole, na hana hooikaika kino apau 1 lo tia ka ike i na makuakane, a ua -l'o pu ia no hoi oia i ka heenalt i, ka lawai'a ka mahiai, ke kukini, ke kakalaau, ka oo ihe, ka lua, ka mokomoko, ame na ike lehuleh)oflehu e ae. r,l I keia manawa i ninau mai ai o B.',alaniopuu i na kahu no na mea e j'ili ana i ke keiki, a pane aku o Naeole ma no ka hookalakupua o na ha-.oa a lee keiki. 'Heaha ia mau ha,T>a hookalakupua ana?' 'Ka, hoab;l mai auanei kau, aole paha keia i he kanaka, he akua ka hoa elike | ait, a no ka mea, o na haawina like , 010 apau e haawiia nei iaia, ua hiki iai A ke hana mai a oi aku." I keia mea hopi hai aku la ke 'alii i ke kahuna, a ninau pu aku la i na mea kupono e hanaia aku no« ke keiki. 'E hoouna mai iaia ' ia aei, a na'u e ao aku iaia i na ac»o o ke akua, a e kauoha pu al;u ke alii ia Naeole ma, e haawi iriai i ke keiki iaia i kauwa hana, '} i ua hookoia ia manao ona. 'f'l ke kaa ana o Kamehameha ma--1: Clo o ke kahuna ua a'oia oia i na apau e pili ana i ka aoao o ke ajkua, o kana a'o ikaika loa oia kieia; ,'E malama i ke Akua,/ a e »nalama i ke kanaka nui ame ke iki'. I ke oo ana o Kames hameha a moe aku no hoi o Kalaniopuu, ka makuakane, ua ala ae la 3ie hakaka mawaena o Kiwala-o ame Kamehameha, ke kaikaina, (elike me ka lili ame ka manaoino ana o Kaina ia Abela kona kaikaina), eia nae, ua kaa ka lanakila ma ko Ka- ; jnehameha aoao, a hoomau aku la 0 Kamehameha i ka na'i ana ia Hawaii apuni, a īnahope iho ke kii ana mai ia Maui, a i ka lanakila ana, kii mai la e kaua ia Oahu nei, a haawi wale ia mai no hoi o Kauai e ke Alii Kaumualii, me na olelo maikai Joa a ia alii, 'Hoolono mai a uhi kapa eleele, kii mai i ka aina, aole e eha ka ili.' "I ka pau ana o keia na'i ana a Kamehameha i na mokupuni, hoi aku la oia no ka mokupuni o Hawaii, a ma ka heiau ma Ahuena, ma Kailua, Kona Hawaii, i hana hewa aku ai oia.i ke akua ona ia Kukailiimoku, mamuli o kona hoohaumia ana i ka hale o ke akua ame ka pane ana aku i ke kahuna 'Owai aku auanei ia Akual Owau no ke Akua o ka lionua nei.' (Ua like keia niau olelo haaKei a Kamoliameha i pane aku ai i ke kahuna me ke alii Nebukaneza," aole anei owau ke alii o Babulona neil" Alaila pane aku ke kahuna: 'Kahaha, e ae ana hoi ke akua o kaua 1 na pae o Kahiki a e hoi hou mai ana nae oia he kihikihi ke poo, he alohilohi na maka, he namu ka olelo me ka huapalapala liilii. E hoohewahewa ana kaua. "Ma ka oleloia he alii hoomanakii o Kameham«fha. Ke hoole aku nei au, aole a no ka mea, o ke akua o Kamehameha i kapaia o Kukailimoku, he euanelio ia. Eia kona ano, he pohaku ia i like me ka pohaku ulumaika uuku i kamaainaia me ka

aha puiuniu ap.uni, me. ,elua mau hulu i hoaia iho maluna a i kapaia na Hulu o Kiwahaikalae. O keia ka buke euanelio a Kamehameha; o ke alii ame na kahuna wale no ka i! ike i ka heluhelu ana i keia euanelio, oiai o na aha i hoaia ai ua pohaku la he mau mokuna a pauku wale no ia mau mea, a ma ka ninau ana i keia mau hulu n'o na mea e hiki mai ana e maopopo ai i ke alii ame na kahōna na ouli o ka manawa. Ia au o ka maka moena makaloa aeae loa na huapalapala a na kahuna lapaau a kilo lani e heluhelu ai, a ma ia mau mea no lakou e maopop'o ai i ka hopena e hiki mai ana, maluna o ka aina ma ia mua aku, ma na mea e pili ana i na alii, ka noho aupuni ana ame na poino e ili mai ana maluna o ka lahuikanaka. O keia ka euanelio a ke akua i loaa ia Kamehameha a i loaa hoi jia Hawaii mai kahiko loa mai. Ka moolelo piha o ko ke akua noho ana .i ka lani, ka iho ana mai i ka honua nei, ka hana ana i kanaka, a pela aku. He kumu lani kona ano. Oia no keia Palapala Hemolele. Eia iloko o nei he pohaku i kapaia o lehova, o lesu, ka pohaku kumu o ke kihi; ua hoaia a paa i ka aha; ina aole pela, ua pau loa na apana pepa i ka helelei, a o na hulu o Kiwahaikalae, oia no ke Kauoha Kahiko ame ke Kauoha Hou, pela kakou i lohe ae nei i ka haiao ma ke kauolia hou ame ka olelo 1 heluhelu ma ke Kauoha Kahiko, oia hoi 'Aloha i ke Akua, a aloha i ke kanaka." I "He okoa loa keia mai ke kumuhonua mai, a no ka mea, o Sa- ' tana ia, aohe aloha iloko ona. Maii loko mai ona i puka ae ai na hana ino oia hoi ka anaana, ka hoounaI una, ka hoopiopio, ke kuehuehula'i, ka haihaia, ka apole, ka hana aloha a pela aku. "Mamuli o ko Kamehameha ike a makaukau i ka malaina akua i j alakai ai oia i kana mau kaua maluna ona a lanakila, o ke akua mamua, a o na kanaka mahope, he kumu alakai maikai loa keia ia kako'u o keia la, e kukulu aku i ke akua mamua ma ka kakou mau hana apau, a mahope aku kakou. Ma ke kahua kaua o Mokuoahi, ua puana ae o Kamehameha i keia mau huaolelo, "Imua e o'u mau pokii a inu i ka wai awaawa." O ka manao o keia olelo aole na kanaka e ai i ka ai aole hoi e inu i ka wai ahiki i ka lanakila ana o ke kaua, Ua like no ia me na olelo a ka Haku ma ka Buko o Mareko 9;29, "Aole e liiki keia niau mea ke mahikiia aku, aka, ma ka pule a ma ke hookeai wale no."

I ka pau ana o keia hana na'i aupuni a Kamehameha, holo aku la oia no Kaipalaoa, ma Hawaii, a malaila oia i kukala ae ai i ke Kumukanawai o kona aupuni, "Mamalahoa Kanawai", o ka manao, c hele ka elemakule, ka luahin< ame ke keiki a moe i ke ala aohe mea nana e hoopoino". Ua like 110 ia me ka manao o keia haiao a kakou "E 4loha aku i ke Akua a e aloha akū 1 ka' "hoakanaka". O ka mea ku-e i r:ei«'i he make ka hoopa'i. Mai ke kumu honua mai anei keia kanawai hemolele? Aole mai ke ku* mu llihi m'a'i. O keia hu?iolefo Aloha md ka h'aiao a kakou o ki jlo ka olelo hookahi a ka lunaolelo Paulo i hai aku ai imua o na kanaka a i hoakakaia ma ka buke o Korineko I 14:19, "he oi aku ko'u makemake e kumailio ma na huaolelo maopopo elima mainua o na huaolelo pohihihi he umi kaukani ma ka olelo e." O ua huaolelo la oia no o Aloha. Aole huaolelo oi ae o ka nani ame ka maopopo loa o ka manao mamua ae o keia, a i keia lahuikanaka wale no hoi i loaa ai ia olelo. O aloha ka na Hawaii, aloha i ke kakahiaka, i ke awakea, i ke ahiahi, a i ka uhi ana mai o ka po a i ke aumoe, a i na wa apau. "'Pehea kakou c ku nei a nana aku i keia mea maikai? No ko kakou paakiki i ike ole ai kakou i keia. Pela 110 e ku nei ka wanana a Isaia ma īsaia 28:11: "He oiaio no me ka lelielehe namu ame ka olelo malihini e olelo mai oia i keia poe kanaka. Pololei 6like me ka ke kahuna a Kamehameha i olelo ai, "E hoi hou mai ana ke Akua o kaua a e hoohewahewa ana n&e kaua, a no ka mea, he kihikihi ana ke poo, he alohilohi na maka, he namu ka olelo me na liuapalapa'.a liilii. E lawe kakou i keia mau olelo a hoopaa mo kakou oia ke aloha i lee Akua ame ka hoalauna iloko o ko kakou naau ma ka inoa o ka Makua ke Keiki ame ka Uhano Hemolele."

Hookuuia na hana maliope o ke mele ana a ke anaina i ke mele Lahui, Hawaii Ponoi, ame ka pule mai ke Kahu Akaiko Akana mai.