Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 26, 29 June 1922 — NA MANAO O ELWOOD MEAD. [ARTICLE]

NA MANAO O ELWOOD MEAD.

Aole paha he mau 01010 hoakaka i liJo i mao mea hooūiaikāilā; 6 kO oukou mēākakau, elikft m6 na oielo a Elw6od Mēāfl, ē i āfiā, "Aōlē aupuni i haāwi māi i kekāhi kanawai i kekahi lahui, i like ni6 ke Kanawai hoopulapula o na Ha waii". O ka nianaō keia o ko oukou mēakakall, ā&ē kē Alii 3Suhib i hala aku, āmē na kanākā Hāwaii hoi i ku mai mahope o kēiā kanawai i kona mau la e hōoikalkāia ana e holo, Ahiki mai lio i kelā lā, ua lild ieia manao i m#ā hōolāīia Alanāo, no ke kumu, eia no kēkahi hapa o kā lahui ke kunana māi nei i lia pomaikai e loaa ihāi ana maihuli o kēia kanawāi. He 6iaio kdiA liiau olelo. Aole 3o no hē āu£Uni i haaW» mai i kona mau makaainana i kekahi kaeawai, elike tiiai me keia, ka lāwa pono o fla mfea apau, i mā - naoia he mau mea id ē koKua īhāi ana i ka loaa ana o kā pōMālkāi i ka mea e lawe āiia i kekahi o keia mau aina. Aole keia haolē ō M«ad he hiōlo 1 uuku. a i ole, kuleana ole paha ē lilo i lunakanawāi īiō ka olelo ana mai, i kēkāhi niaU ōlelo e hiki āi ē hilinaiia, akā, ua lilo 6ia i fkiēa kaulana, maluna o kdia liināu, o ka hōihoi hou aoa i ila kanaka hāiia maluna ōnā ainā. Uā kāāhēlēia eia 0 NukilaAi, ame Aukēkulia* no ke koūo a na aupuni, e hele aku e nana 1 ke kulana hookuonoouo aina. A ua lilo keia kaulana ona, i mea hilinaiia e nā aupuni nui o ka honua n<?i. Mamuli o kēiā kāulāna, ame keia hiliaāiia ona, ua lilō oia i mea naiia e hoohōlo i ka hiki o ka hookuonoono antt i liā aiha Bla Afil6rika nei. Ua kohoia oia i Lunanui no keia hana e ka Mokuaina o KaUpōni ae nēi, (L mai kela kulaiia kiekie oia i kOAOia aku nei e hele niai ē nanā, a e hoikē māi i kona manāo ho na āina hoopulāpilla ma Molokai, ame na ittOktisuni ē 46 0 Ilawaii nei. 1 na Hawaii noonoo maikai, e liio ana keia mau olelo i mea naua e hoōikaika mai e lilo io kā lāhui i poe e komo nui aku e lawe i keia mau mānao maikai a hoolanā no hoi. Auhea io la ke aupuni i haawi mai i kona mākaainaha i kekāhi kanawai, i like mai mō kela i haa* wiia mai i ka lahui Hawaii. E hoōmanao iho kakou, he poe kupa Amerika ka poe apau i hanau ma Hawaii nei, a ua kuieana lakou e komo mni e kāānā pu i na āina aupuni ē paail ana o keia TcritOre. Aka, mā keia kanawai, ua haawiia mai keia pomaikai i na kanaka Hawaii wale no. Ma ka nana io ana iho no i keiu la, ua pololei na olelo a Robikana ame Pitmanā, na loio i hele ai e ku e i keia kanawai. Ua hoea aku keia mau loio imua o na Komite o ka Hale o na Lunamakāainana ame ke Senate ma Wakiilekona, a ua hoike aku i keia mau hana ku-e i ka pono o na kupa Amerika e ae o Hawaii. Aka nio keia mau ku-e 00, a ua lanakila io no no kekahi mau malama, a ua nele ka holo ana o keia kanawai, eia nae, ua hooholo mai na Hale kaukanawai o Amerika i keia kānawāi mamuli o na hooia a ko oukou meakakau, no keia mau aina, a ua ulolohi ka haawiia ana mai o ka mahele o na makaainana i ke au o ka mahele aina. Mamuli wale no o ka ikaika o na hooia ana a ko oukou meakakau, ame ke ku mau ana mai o ke Alii Elele Kuhio mahope o na manao i hoakakaia imua o kela mau Komite, i loaa mai ai he aponoia ana 0 keia kanawai. He oiāio, aole no ka lahui Hawaii 1 ala mai ka hiamoe ana, e ike ai la lakou i keia mau pomaikai i loaa mai ia lakou wale no, me ka hoonele ia hoi o kekahi hapa o na kupa Am6rika. Ke hooia mai nei keiā .loea ike i na hana hookuonoono home ana, i lawelawe i keia hana no na makahiki loili i hala aku i ka wai#ai nui o keia kanawai i hanaia no na Hawaii. I keia la, ua ike kakou i na hookuonoono home i lawelaweia e ke Teritore i na makahiki pokole wale no i hala aku. Aole no hoi i hiki e hoopoinaiā na hana • lawela-

weia mai nēi ma Wāiākea, ām6 Kapaa. He māu aina keia i wehēia no kā hōōkuōnoonō holhē āna, a ō kā ni6ā maailiaU, ō ift nō ka hāaWiia māi ō ka ainā me Kē kumUkuai ki6kid, ktA6 kā ldāft 616 6 na Kokaā Sial ke āuplini āku^ I kdlā iā, kē māi hsi nā kanākā i hōi aku māluiia o keia niāu āiHā Ihā Wāiākeā athē Kapaā, aōlē flō, no ka $ii ō kē ktitftukuai, akā, no kā ukil āiiā ftkii i kā aiihaii, no kekahi āihā, āōlē i lil<> māi iā lakou. Akā, i kēiā hāāWi aittā hōo|Jiilapulā, hā ikē Aiiia ia keiā mau pilikU, ā ua loaā māi ka āifift, ka niuā i nā kaiiākā HāWāii #āle no: KA liiā, hē iihliu lōā kā ukii hōōHmāliniā, īio ka M6A he Kōokāhi frāle īio dāla ō ka makahiki; kē kōlu, ho ekolu makahiki, āōlē āu uku auhaū āhā i kēia āinā. A māWaho āe hōi o kēia, iiā haāwi māl kd āUpuni ii 6ē hē $3Ō0d.00 no āO niakahiki āti ē uku āi 1 kela mēā ka ukupāiieo haahāa loā. Ma nā h6okd6iiōōnd āina ānā i lia la i hālā aku, iia kōMō pu ihai' na lahui e apau i hanau ma Hā#āii riei, a' !fiāi Aihēf ikā thāi pahā, e kohō i kēiā ihau aiiii āupuni, a ināmuii ō kēiā, uā heiē īho )a kekahi māu HaWaii. O ka mēa pilikia iōa paha kēia, ō kā hōōāēlēia āna o na kanaka kupa o kēiā māii pāemoku, na makaāinaUā hōi i noho mua 1 kdlā iUāii āina. Akā, 6 iā kē k&ilāWāi, ā tia nēlē hē lehuiehu #'ālti 0 ha kaiiaka Hāwāii i hiakemako 1 mau āina. Mā kēia ninau, ua lilo i mēa hoōpaapaā loa ia. A o ia no hōi ko kumu ku e i hōikē mua | la ae rt«i i lāweia ai 1 Wakinekona. Aka, mamuli o keia kuleaiiā o ko kakou māu kupunā i kēiā mau aina, j ame ko lakōu nēle āna i kō lakoa hapa o ka hiāhēlē, ōiāi ua lōāā aku 1 kō ke aupunl āmē kō flā fllii, akā, ua hōōhēlēiā hōi hā fhakāainanā, peia ihō la i lōaa iki āi hē wāhi moo kuleana o ke koi A ko ōiikou mēa' kakau, i helē ai 6 paio Hō kft pōlio o' ka lāhui Hawāii. I ka lōaā aAa ō kōu Wāēia ānā i | mea lawē aina malōkō ō ke kanawai ua koi mai ke aupuni ia oe, ē uku āku i hōōkāhi hapaumi | o ke kumukuai o kā aina, a e kanu oe i na Mēa i kōiia mai e ke aupuni. Ma keia wahi iho lā no, ua nele ka hapānui o na kānaka Hawaii. 4 Ua haalele āhu kekahl pōē i kō lakOU kuleana kohō. t ka mānawa i auhauia mai al ka aina he 1206.00 o ka ēka hōōkāhi ā ua lāwē mai oē hē 40 6kā, ua hoēā ftku lā HA dalā mua e koiia mai ana i ka uku mua i ka $800. Auheā ih'o la la kau mau dala i hiki aku i keiā hēlunāf Mā> muli ō keia pllikia i ike maka ia e kakou, pela iho lā i paiōiā āku ai, e haawiiā māi ka āinā me kā uku hāāhāā lōā o hookāhi no dalā o kā mākahiki. O ka āuhāu āku no iā mea pilikia 0 keiā kanawai kahiko. 1 keia lā, aol« nou kā āinā, aole i loaa mai kē kila ia oe, no ke āupuni ho kā āina, aka, uā koiia mai nāē oē ē uku aku i ka āuhau. Ile pilikia nui keia e ikeia nēi e nā kanaka i lawē āiāā hookuoAōōnō i keia lā; aka, o keia kanawai hoōpulapulā Hawaii, aole oē e uku ana i kā auh«u o keiā āiha ān e p*a nei, a haia he elima makahiki. I ka pau ana o keia mau makahiki, ua hlki ia ōē e hoomaopōpo aku i kēia mau koi a kē aupuni. O kekahi o ka loāa o nā kōkuā mai ke aupuii mai. Ua lilo kē aupuni i mea imi i wai, a i ka loaa ana 6 ka wai, ua lilo hōu kē aupuni 1 meā a'o mai ia oe i na mea e hoouluia ai e oe. A ua haawi mai ke aupuni i home nou ame na dala e iawē ai oe i na niea e hiki ai ia oe ke kokua ia oe iho. He mau ninau āno nui keia, e hoomaēpopo ole ia mai nei no, e kekahi poe o kakou, aka o ka poe nae i lawe aina, a e hoohāna mai nei i keia la, o lakou ka i ike ā hoomaopopo i k$ pHikia. Ke hooia mai nei keia hāole i ike i keiā mau kināunau o na kanawai mua, aole he i oi aku i keiā i hanaia mai nei nou e ke kanaka Hāwaii. A heāha hou kau hana a ka poe Hāwāiit £ lilo ana anei oe i mea kunāna, a holohe i na olēlo hoino a ka poe hoōmaopopo ole i keia mau hana maikail Aole no paha e pau ahā na hōiho, no ka mea, o na hana ano nui apau, aolē no ē hoomāopopoia ana, ahiki i ka hala ana aku o ia poe mua, a na na hanannā hou e Ji<M>maikai mai. Ua ikēia kēia mau mea maihua aku nei, a • ike hou ia aku ana no.,

Akā, ādl« haē ē ku Aiāllē aila kā nee miiā āha o ka honhā amē kona mau mēa i piha āl. E makē anā kēlā ame keia hanaunā, aka, o ka honua ē neē muā mau anā ia, ia hanaunā āku a ia hanauna aku. Nolailā, ē kā lāhui, o lālaii mai ka litiiā i ha ihēa maikai e hāatvila āku ānā. Inā āōle he hooftiāik&i iha kou Wahā, e hāmau iki ihō/ a ikē maka 6e i na pilikia alaila walaāu āē. I kēiā ihau la o ka hōōmaka ana o na hana, ē hana ak-u na makā, a ē lālāu na llma, a ē ohi i kā mea maikai au ē ikē āha. A ifta ē nele ana oe, ua nēle ho i kou. lalau ole ana i na waiwai i waihoia mai iniuā «fii. O ka ninaU ua nui loa tia ēka he 20 i hookaawaleia ma kēia kanawāi, aole 1 kulike loa ko'u manao mē kōna, koe wale no keia, tia hooia mai oia* ua oi aku ka maikai o kā nui mamua o kā uuku loa. Malalla ua iiko kō'u iHaāao nie kōna. O kā uuku loa o na eka kekjfhi kuihu e haalelē ai na kanāka, me ka mānao aua ua uuku loa i kona ikaika. Aka, ina e liiki anā i kekahi kanakā Hawaii e Hoi anā māliina 0 kēia mau aina, k& hōoia hiāi ua uuku keiā mau eka he 20 alailā, ua āa ko oukou niēakākau e hele āku ē pāio tio kā hōōnuiia mai o ria ekā. Aka, ke ihanao nēi au uā lāwa kē kanākā hoōkahi i keiā mau eka. Hē hōōniaikai nui ko'u i kēia haolē ia Elwōod, nō koila hoikē ana mai i k6ia mau nianao malunā aē. Kē manaoio nēi au e hoeā mai ana ka la, a aole «ō i māniao lōa aku, e ikē ai ka hapanui o keia lahui, 1 ka oiaio o keia manao o keia ioēa maluna o keia nihau. Ke manao pu nei no hoi aU, e loaa ana ka lanakila malunā o keia nināu, ā ē loaa lo ana he kēēhina no ka hōōpulapulaia ana o kēia lahui. O ka'u e ake nei, ē lōhe hou ia aku kela mou leo HaWaii e pae mai ana mai na homa mai, "Mai, kōōio mai." Aole mau huaolēlo i ō! āku ka hooni puuwai e loaa mai keia. Oka lahui Hawaii wale nō ka i hiki e hoopuka i kēia mau huaolelo Aolē liou aku. Alōha no n& kupuna 0 kakou, na lakou i hōopukā mau i keia mau huaolelo. Aloha no kēiā lahui, lokomaikai, hēahēa, Wai* pahe o na olelo. Na kē Akua 6 hōolohe mai i na leo pule no kou hōōlaupa 'i hōu ia āna ē liāWaii aina.

Ke ku nēl ko oukou meakakau me kā māka'u ole n ōkā hoiomua o keia kanāwāi. Kc nianāolana nei ōia na ke Akua īio i kōi aiāi i na kanaka 6 ha* awiiā māi keia māu aina no nā Hawaii ō keiā hiua aftu. Ke ku nei he wanana na kekahi wahinē no Molokai no, a uā paa koia olēlō wanana malolw) o na manawa i pau ai na kaua a Kamenupepa ka&iko o Hawaii nēi: I ka hameha I, a o hoi ana mai Oahu aku nēi no Hawaii ,a i kona pae ana ma Molōkai, ua kuahaua ao oia i kapu nō ke akua ona ō Kukailimoku, a 6 hookaa/wale ana i kēkahi la i la hoomaha ,aole hana o na anō apau. Aka, ua hoōko 010 kekahi wāhino, ano kahuna no, i ka hoolohe ana i keia kuahāua a ka Moi, ā ua lōheia aku ko koha o kana hohoa kuku kapa, e na koa o Kamehamoha, a ua laweia mai ua wahine la imua o ka Moi. Ika nināuia ana aku o ua wahine nei i keia hooko ole i ke kuahaua, ua hoike mai ōia i kēia wanana: "E hoēa mai ana ka la ē neoheo āi keiā aina i ke kahaka ole, a i ka nuku ko kanaka o na āina e noho ai. Oke kanaka o keia ainā o keia mua aku, o ke kanaka pepoiaō loloa. Aka, aia aku mahope ō ka nalōhia ana o kau māu mamo ē ka. Moi, ē lōaa mai ai ka hoopomaikai a kē Akua ,a e lilo io ana no 0 Molokai nei i aina hoopulāpula 1 ka lahui Hāwaii." O na wanana keia a keia wahine Hawaii. Ua lilo i'o no kekahi nuku o Molokai i wahi nōhoia e na lahui oko na aina e. Oia no 0 Kalaupapa Ua liio i'o no ke kanaka pepeiao loihi i kanaka no Mōlokai, o ia no ka pipi. Uā hala i'o no, māi kā noho alii aku o Hawaii riei, na mamo a ua Moi na'i aupuni nei o Hawaii nei. .A i kēia lā, ke lilo i'o nei no na aina o Molokai 1 no na 'hana hoopulapula i ka lāhui Hawāii. O ka holopono loa ana o o keia wanana kaulana, no keia mua aku e ikeia . S ai.