Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 27, 6 July 1922 — MAI KANALUA [ARTICLE]

MAI KANALUA

I keia mau la o ka w&e aua o ha kanaka mua c hoi aku ai i Molokai, aolo no e loaa ana ka aina i ka poe «p.ni o koi aku ana, nō ke kumu, a hp nui o na apana aini e 'hiki :s.nn e loaa ka wai, a mamuli o keia \iuku o na aina e haawiia mai ana, <t ia hoi, ua uuku iho n» kanaka e 1 .;ta ana ka aina, pela e nelo ai "kek.ihi poe he lehuleliu e noi ana i aina. hoomanao ihd kakon, ina he uuku na apana aina, q k«iuōha mai ke kanawai, hē elima makahiki e !i« noia ai na kanaka, ina paha e lilo koia iha» aioa i Aau ivahi nohopaa no lakou, a t ole pdha, e hoi n-ale ana no l{lk6u ē llioloa. Mamiili r keia manao, pela i mfckenia,keiā ai nn kannka mma, i i?oc e hiki ē hōolilo i koia mau aiila i tnM homē kumnu no lakou. lle oiaio, ua lilu wal Scia firiau nao kaualua o ka po6 r kāukanāWhi, mamuli o na hana fe ikeii» itku nel ma na home hoonuōhoōnōi UA lōaā niai ka aina i kokahi pōe, ft AW kaW hoi o ka noho aku maliiiia ō keU mau aina, ua haalelō aku kēfefthi poe. a ua hoolimāliiha aku hd lioi krkahi poe. Na kōia kuniu, a e ike ana lakou, o ka mea keiā ō hdßaia noi. a ua hanaia nō kekahl niau rtiakahiki, i hookOUio akli i kg knhiihiA iloko o ka poe kattkanaw&i } a iia iiaia mai ke kanawai, 6 hoao atia ho olima makahiki. Ina e hoōia liilli ana na kanaka Biuft e hoihōiiā aku ana maluna o keiā māu aihai hē maliao ko lakou e hōHh paa Aiāiuna ō Ka aina, alaila, mahbj)6 iiku ō keia mau makaliiki he" felipia, e weheiā mai ana iia aina o na Aokiipuni e aē a e loaa a«a ka aiaa i na mfea apāu. Nolaila, e ike ihal ana no kākou e nele ana kekahi i iioi mai nel i ka aiiia i ktia tradia ana. Aole nae oukou e ka poe e wae ole iā ana, c 1 P oe c ks »nalua ma keiā }«opo .iku, i ka loaa'ole o ko ōukōu mau apaii.i. O ke kanaka e hoomaauwanui ana ma ua ano apau, aole«

ho e īieie dia i ka ohi aiia 1 kekahi niau hua o itt hdoihanawanui ana. He nui ka aina i ko6 ma ka mokUi puni o Molokai; a o ka imi anā aku i wai ki nlniiu fluyb kSla nluā āku 4 Ua hoike mai kē aiia aind, iia Biki aku i ka 10,000 ek<i ē hiki 6 niaßeleheleia iloko o ha āpana he 20 ck« o ka meā hookāhl) ke loaa ka wal 0 hoopulii āi i ka aliia. 'l keia laj kaftiiia ifiai m iio kekāiii hiāU aina d kēiā aiio* a 6 kāukai Wāle ana ho lakoU i nā kuaua, āka, aole nā Edmisirtā i inanao he hāiia naāuao ka hāawi ākti i nd āina T» keiā aiiO) no ka hi6ā/ aōlē i ikeia āku .ke kau apaala e hiki mai āna, a ua nele iho la kā loāa ana o kekahi pomaikai i kA poe i niahi nialuna 6 keia maii aina maloo. Aka, inā ē loaā ana ka faai, aole paha he mau aina nui o kelā pāeaina 6 loāa mai keia maū aina ma Molokai. 0 ka hana niāikai ma ko kakou aoāo, e ka poe i wao ole ia mai ma keia wae mua ana, o la no ke. kU aku māhd|>e o ka poē i waeia, a kokua aku iā lākou ma na ftrio a[lāti, 1 hiki ai e lōāa ia lakou ka mana6 ikaika ē ho6ttanaWantii i na pilikia he nui, e ho6a mai anā i ko iakoli mau la niua o ka noho ana aku ma keia mau aina. O ka nuhā ame kā huhu, na mea ē e hoopōina loā ia. Aol6 he niau pomāikāi e loaā mai aiia i kā lāhui, ke īilo ko kākoil nele ana i ka waeia.nna no keiā mau air\a muā loa, i 6 lilo ai kakoii i mea hoino aku i keiā kumuHana, a i ōU lilo paha i poe m&nao ē haalelē loa. O keia nele ana ou i kou waeia ana ma keia āina muā loa, aole ia he hdāilduā e nele loā aku ana oe ma keia niāii Wrte hōu ia anā aku. 1 ka e pau ai na apana laina muā i ka nohoiā e na kanākā a iloko h.di o ia mau makāhiki aku, e imi anā kakou i kaiil 6 hikl ai £ laweia niai keia Wāi ihā kdlā āoāo o ka aina. I kā loaa anā ō kd dala. aoī'ē no i loiHi iki aku, e lOaa hov I āna he wefie hou ia ana o keia niau j tausani eka i hoikoia maluna āe. A ia manāwā, ke niānaoiāāa nei ko i oukou meakakau, e loaa ana ka aina > no ka poe apau e makeiHake mai anā i aina. Aolē no hoi e hiki ana i ke Koniiaina ke hōōle aku, i kā lōaā ana 0 ka aihā ia de, kōe Wale no a uā loaā ihai i ke K6ittisiiia he mau hooiā āna, ua kiipohō oie ōe e haawiia mai i ainā. A # i ka la ē hoea māi ai na hoōle ana o ia ano, alailā e kuleana ai paha oe ō eha a i olb huhu no koU Wao olō ia āfiā. I keia mua iā ana, he 20 wale no apaiia. A he f0 poe i nōi niai nei i keka'hi o keia n:aū apana. Ke wa'e nei ke Komi«ina, aole me kā hoopiiimeaai, a 1 ele haha Jlaha īiia na ninau hoOmāna ō kakou, a i olt? kalaiaina paha. Ke wāē iiei lakōu, maiuna wale no o na hōike ō nā niftau i waihoia āku ia lākou. A o nā kanaka muā ē Waeia aha, o' keia 20 hoi, e ana lakou thā kā ēkplu ā eha paha i kā .ihanāWā hōōkahi) a pela e Waeia ākU āi, āhiki i Jiā iawā ahā ō keiu māii a|)anā hē £0 mua ioa. 1 nā lā āku hōi e holio ai keia f>6ē hiha īMliinā b.ko lākou niau apaha, ē hodfflhliā 9na kg Komiāihā e Aāha hōīi, & e iflii Mi hou no kekā'hi fiiftU ft;jjfthā o 46 pāhā. A i ka nlakāukāU ā»iā 0 kgift itiāu āpāha, ē hoolkihā lidu iā āku ina kā Wehē hōU iā āhā 0 hā kahaka no ia hiāli apnā. $ "Wāē hou ia aku anā fta ēīikē niē kā Wāeia anā ō keia pōē mtiā. 23 hbmAM6 ihd kakou, aōle nn kā r makUā d kēiā bila kāhāWāi .i hoōkom> i kfeiā thāU hafla, n6 kd Hiēa, o kā bilā iAhA i wāihōik ākU āi itflua ō ka ahaōlelo o Atogrik«; iift hlki e komo aku kela ame keia kanaki iha a flidkut)tiAi Hki olfej ā nōl aku i āiha, nie kē kU dl@ o kfckahi tneā fe āke'ākē'ā āha i kōiiā hiakēihakē. Akā iiā kU-e ikāikā loā iā liēia hapa ō kē kānawāi, ā i mēā ē hiki āi ē puka kē kanaWai) ā ē lōaā hi kōi hē ihēā pōmaikāi hō hā kāhākā Hapfelā ā Wēā iiāM i hōokumu 1 kēiā kāhāWii) i aē āfcU ai i kēiā niāu ft uā Ikē kākOu kē »āl hfei ka lt»a- āhā 8 nā āihikkā kēktlfii Mi 6 flc. Aki, āblē hāē kakōh 6 6 iio kēiā iliēa, āM ole hōoie &ku i ka hiāikāi 0 ke kāiiilWal: Eiā na āinn niuā i kaUohaik māi e ke kāiiAWaii in hā āirih e hoāoiā nl na kahaka Hawaii. A ma ko'u āoao, aole loa au i maka'u iki no kēkahi sdkona

1 hoohāhlj -6 hiki ole ana i na kanaka* l Hawaii hē kōōhōlomUā aku i kei.-i kumuhana. Ke manaolana nei ko x ōiikōu Hdā Hawaii, t hiki mai ana uo i kk ia $ Wēhēia mai al ria ālna apau « riō kākbUj nō ke kuhtuj e ike aku 1 aha na Komiaina i ke kulana maoli " 0 ke kahāka Hawaii. E ike aku 1 āna lakou, ho lahui mikiala hana kēiā. S ikō aku ana lakou, amo na kānākā ē ftku o keia *eritore, he lahiii ka lahui HaVrāii; ' Aole he alanui e hiki e hoikeia mai ia'u mamuli o ke kulana o keia lahui, māi kinohi niai, ahiki wale no i kēia la, hē laliui kakou i hiki ole ē ālā mai, ā ku ā hōlkē tiiaī i ko kakdu lihi ē kokuā iā kākou iho. Malok(> o kō kakou ihau mōolēio laiiui, Uā pihā' kōna hiau aoao me na halia e hōlke fhai ānā i kō kuf»ohō o ke kaiiakā. HāWāli, ē kāu pii ia itia ka pap» 0 lia lāhui īiāauhō o ke ao nei. ilā iitt iiāhā .ā kō kakoil fhau kUpuUi hiki iā kākōu e haālieo, a e Mēilā, fiō kā lhea ua holko fnāi lakoli i ko iākōh naauao, mikiālā haha, Wālpahe, kiiākilā 0 nā oiwi kino, Ikāika, niākilM ōiē, ā hōōihānawanui iiōkō o fla ihēā htj hui Wālē. Aōlē 6 .ikeiā ke kuiaUā o ke k:i nāka i kona manatfa uīākōiako. O ka nlāiiaWa pllikiā) ā helē, ka mana Wa ē Hiki āi ē hōōniāopōpoia aku ai kōhā āhō ihāoli. Ua iaweia aku oia hiālUHā o kā ilikāi riō kekahi mau aUainilU hē iēhuīehu. Ūa hele aku nlē kā nēīe i' hā e hiki āi i ke kāhāka k8 ōlā. Uā nele i ka wai, kā āi, āttic iiā meā ē hiki ai e loaa keia mau mea. Aka, iloko no nae o ift flēiēj Uā hoikē mai oia i koriā ola āiiā āniē kohā loāā ahā āku, āōle i iilo kēiā ftiātt ipilikiā i māu mēa ē hoōnēiē āUa āla 1 iia inea e pāa mai ai ka uhariē ā ko AkUa ilōko o konā kiho. Ma kēiā hāaWiliā īloōkahi, uā hooia hi&i oia i keia mau mēa, i hēlū papā ia ākU hēi ho ke kanāka llawaii. ttā pihā oia i ka nāauo, no ka oiēiL ke hōike niāi nei kona ola artā, he kāhākā nāaiiao, a ua ike i ka holohiōku, i hiki ai iāiā ke'malama i koM Wā&pā ilōkō o ka ino nui. Ua '' niai i kdflā mileialā, rio ka mea me ka nele i keiā haaWina, ina ia ua nēiē ōii. i ka ai. Iloko <J kā pāakiki o ka loaa ana o ka āi ē hikl āi e ola, ua loaa no nae, 4 iiō h6i i lo&a me ka maaiahi. t)ā hōike tiiai koha lllō ole āna i mēa Iho-kii «Vāle iho nō> hie ke kali ānā ākU 0 kā hiki hial ō ka make, he kanaka ōia nia ua ano āpāU. Oke kānakā tfraipāho ō ka nooiiōō, hd kāiiāka ia'ō haiiā ōlfe una i nā piiikiā, ē nēē māi ātiā iniuā ohrt, āka, ē ikē ākU ahā> a e 1110 ana nō nae i ihēā e lāha malie ai kōhā naāu. O k6 kiikila aitt<s kā ikāikā O kōnā kiiiō, kēkāiii niēā haria i malMha iaia, ahiki i ka loāa āha i n& A o kēiā iiiaU kōkUā ttō hōi> aole hē liiau kokuā i hiki ē hoōhiāopopōia kona liiki fiial. tlā nōho ihō oia niē na mahaōiana, e hiki niai ana paha, a i 6lē e riēlē lōā ahā no pāhn. Akā, āōle kēia Aeā i hoonelē mai i konā kōino ahā āku, ē hōōpāa hō i ka manaolana o ke ola. Ūā hōlkē &āi i koiiā māka'u ole. no ka nied, ilōkō o keia ihāu la loihi 0 kona ia\¥o la āha e nā ale v kā moāhā ,āoiē la mea i lilō i īiiea ē hōokiilhe iho āi i koha māhāō. Ua kau sku kōnā mānaolahā o kā loaā mai 0 nā kokuā aha, a ua lōaā i'o māi īiō. A Uā hoike pu māi no hoi 1 kōnā ihōoihahawaiiui. Hē hkawlhā ano pookela keia, o ka loaa āhā i ke kanaka ō ka hoō&iahawānui. A ō keiā hāāWina kā'U e mānaolanā' hēi, kē inau iiei nō ilokō o ka lioupo b ha kaiiāka Hāivaii. A ina ke mau nei no keiā ffiēā, ālaila aole hopoliōpo āhā hō kā lōāā ō ka lanakila i hā ē hoi ākfa āhā nialuna o kēia māu āihā. Ke h&lke māi nēi O Dr. Elwooel Mēād, kā iōēā ik« i kā hOihōi āna i ria kāh&ka inaluua ō na ainā, ka hāolē hōi i BbbUhiiā ākU i fiutopa ām c AUkēkāliā, 6 ālakāi i na haole, 0 ia mau ainā, ē hoihōl hōii ia iluna 6 hi hihft, āōlē mau āiim i Uke mai m keik ma Mōlokāi} ka memona o Uā lepo āttte ko kupoiiō no keia hoohaha anā. Ua lōa<k ka wai; makāiikāU ke Kāi uie kona mau waihoMā i'ā. O ke kanaka wale no kōe, 1 hoi aku iluila o keiā inau ainā, a na lakou no e lioike mai i ka hiki e hookoia na manaolana o kakou. ī