Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 30, 27 July 1922 — HUAKA'I [Illegible] NO KAUPO, MAUI. [ARTICLE]

HUAKA'I [Illegible] NO KAUPO, MAUI.

r*u keia wahi hana, qa hele aku -akou e nana i ka helau i'a he .liia a ke'a kekahi mau inoa. 0 ia heiau aia ne ma keia w»ki a --,?kou i nana ai i k.e kii poh»ku, , pepei kona ano: He 3« kapual n lo», 15 kapuai ka Uula a M 4 kapuai ka Unla e k» papekaku • : oopuni aaa i ka, heiau. He 4 k»ke kiekie e ka papohaku aiaw»ho a he m k*pu%i kē kiekie » ka aoao oleke mailun» mai 0 k» «apohaku ahiki i k« kahu*. Aia waeaakonu he kuahu, he 5 kapua£ fca ]oa a he 4 kapuai ka laula 'i hat me ka pohaku ala liilii m%ik.aiAia ma ka hein» hikina i k* kihi, d» ieapaai aena ho» ka laula he 4 kapaai. E waiho ana no ka pokaku \<pnah). iain ame ka lehu. Aehe hoekahi pohaku puna eloko 0 kei% K-ahi, a i »Ie hoi iluna o k* papokaku, aka, ua haliii* apuni i ka pohaku iliili maikai o kahakai. He 100 kapuai ka mamae 0 ke' kai mai keia wahi aku, a e waiho saa keia heiau iluna o kekahi w»hi ine kiekiana ma ka aoao k*mohan& 0 ke awapae o Nuu, pili i ke kumu iali pohaku- Ua loaa ii makou ilote o ke kuono pohaku ma ka aoao sauka 0 ka heiau he pohaku »1» i owiliia me na nupepa ka Hoku 0 Hawaii, 30, 1016. I ka pau ana o keia hane «a hoi K ai makou <1 l»t9. 0 fca papohgku mai, i kahi oluolu ai kahi aina awak*a. O ka 12:30 p. m.» ia„ia 88a9.a--sva. Ua pau ka heia ekahi h»alele (nalou i keia wahi, ju> kauhale 0 N uu, a iloko 0 na minuke 0 ia hele 1 ;au ana aku, ua hiki mai makou i ka hale a lululima aloha iho la me t*s kamaaiaa. Ua hoakaka aku ko maua he» i ka rraua h»n» 0 ka.hiki an:» uai, 0 jp hoi, i hoounnia mai maua e ka Hale Hoikeik® (Muaeum, uo k& huli ana i na mea e pili ana i ka heiau im« na mea kahiko apau 0 kela ane keia ane. Ua makemakeia keia ntq mea e loaa, a e malamaia no ka pomaikai o ka ike naauao aw* ka poe apau e makemake ana e heluhelu i k» moolelo Haw»ii 0 ke au knhiko. e pili ana i keia mau meai l'a Einau akh makou ina paha ua iVe maka kekaki o lakou i ke kii pohaku, me ke kuhikuhi pq ia ana i kahi a makou i ike ai, ua hoole mai lakou. / He elemakule • Alapai Kapaeko ktfna inoa, ka i olelo mai, ua lohe- . lobe wa)e no oia, he kii ko ia mau wahi, koe nae kona ike m»ka ana. |tr.a na makahiki i ka h»neri a oi > peiei i māopopo ai ia makou. U» eiaauia aku oi» i kona makahiki i hanai) ai, aole i maopepo iaia. Aka, wahi an», u* nui oia make ke alii Liholiho, Kamehameha' 11. Ua nana iho makon iloko o ka buke, u» b?le lako m»k»ukau mai no jpaua me na buke moelelo »me n» p»l»pala aina o Kaupo, «ti, a eia ka maa i loaa:

ī'a mak« ka Mei LihoUho i ka la 13, o lulai 1824, jn4 La<lanā, Enelani. V» aioau hoa ia aku oU pehea la kona nui ia manawa. a ua olelo raai ua like me kahi ana* e piani mai āaa. Ua nui no keia moopuoa, he eiwa a-umi paha makshiki. He nv\i ka makou mau nin*'i heopahele e piUkia ai kahi elemnkul?, aka, aohe biki ia makou • iaio. Kolaila i ka makou ?>mmaopopo atu ua piha io na i kfia e]emakuTe r Ha"«raU ka hane?i * oi makahiki. 0 ke ol& A Ue Ak ;a loiai na la iluaa. o ka >«'ia i mai ai np kafcou. R« ka);»)kahi le* na lunaka Hawaii i k?ia mau makahiki loihi. V« vinau hou aku makou ina ua maopopo ia lakou na mea t f-;'i in.? i k.i heiau i'a, a ua olelo mai lekou o Keuui ka mea i maop«po. no ka mea be kanoka lawal'a <va. La "nianawa na kahea aku e J«seph Mareie! ia Kenui e* hoi mai. L nuihiai sna oia iuka aku no, afllo i mamao )oa mai ka hale aku, a no k-is l?o kahea na haalele koko oia i kana hana. Ua kali iki makou ahiki mai oia. Pau ka lulolima ale<ina a noho ibo o Kenqi i)«]o ua ni«au aku ko maua hoa ina paha n.i maopopo iai* kekahi mea • pili ana i ke kii pohaku. Ua ae mai a ua olelo mai ua ike oia i kena kaikaia* o Xapeha ka inoa, i ka hflp ma ia mau wahi i kona w» kamalii. he kanalima makahiki paha a oi i hala ae nei.

Eia ao o Xap«hft k« ol» n«i, aka, f> kona wj»bi nobo, ad)t i waopopo iai*. He «0 a oi nak«hiki o Kel'a ninau hon ia »ku oia iat paha he pena no ka kanaka o ke a» kahiko ua a« mai oia. H« «lua pena a kahike, he ala* l®po ulaula, * he alae i ko'iia aa« ka wai o ke kukui ame ka wai o ka ulu* He peaa paa loa k«ia aola m«a e pau ai. O keia hoike ua kulike loa me ke ano o ke pena a makou i ike ai iluna o ke kii pohiku. He hama nui maoli ka haaaia ana • na kli poliakii i penaia, ina pela iho la i hanaia ai. Aole leuma knktri a aln ma keia na« wahi o Noq n«i, aia iuka o Kaupo e loaa ai, a iuka no hoi o ke kuahiwi he niau ka loihi. 6 kaia kekahi hoike aoie aa kamalii i hana keia mau kii i penaia, no ka #«a, 4ole plka lakou e hele ana i kfcia h»a ne kei» «Uu maii a hoi ttai k«J*i i ki kii

peii, a i ele malia p&ha ua malama ne kanaka i keia ano 1 ka hale a lilo i kam»lii i mea pena kii. Pau ka makou kamailia aia no ke kii pohaku, u» ninau hou i* aku 0 Kanui ao k« e pili m i ke. heUa i'a, a penei k*£» hoakak»: 0 ka heiau i'a, he heiau ia mo ka «n% i ka.i'a o kela a»e keia ano, e]ike. n® hoi ka make* He ki}ula k«k»hi inoa he akm keia po ka poe » he k»'a kekfhi mamuli e ka haliiia a»a e ke kahua mehai me fca poh*ku puna keok«« • k%H«k»i- ?#' nei k» MOOlele o KuuU: EU v na igoi 0 akua lawai'a: Q Kuula ke k»ae, o Hina ka w»hin», o Aiai ke keiki; o Ale», ma Ha* na, Mani, ka ainā noho. Iloke e ia k«u e alii ana o Kahealii n« a, o koaa wahi *ofce, © ka putj 0 s*Uikii a 0 kan» mau }aw»i*a, e Kuula ma. Hoouna aku I» o Kahoalii i kena mau kahu e kii i i'a; pel», no ka hana f»»u ana a ke alii ahiki 1 kona kuhu ana i na lamai'a. 1 ka h«ie an» aku » 9» k*hu i»u» 0 &UUI4 ame Ria», h»avi mai )a laui, i kg i'a he kahala; » ©lelo tnai Uua m* ka i na k»bi| M E hei olua ake «iii oleio ak«, e kaha ka i'ft, « kepi ka io, « k»lu» ka iwi i ka i|nu, a mo 'a, ai ne k» m«a, h® aq,pehu, E kai e K»m*, K» i'a ? Laa^kil», Ei«» 0 Hfnft 1«, »in* p^hu. 0 i* na oieio * n» i jaa kahu o Kahealii. Ahiki na kahu imiia 0 ke alii, 0 Kahoalii, olelo aku la me ka » me ka epa, Eia ka olelo a oa k»hu: "Olelo mai nei au lawai'a, 9 kopi ko i'o i( ko poo ame ko iwi i ka im'u." 1 ka lohe ana e ke alii i keia |Btau olelo epa a kona mau kahu, ! huhu iho la oia, a kena aku la e make na lawai'a, oia o Kuula ame Hina. Hele aku la n?i kanaka ma ke kauoha a ke alii, e puhl i ka hale 0 Kuula i ke ahi. Eia nae, he ano akua ko Kuula ape Hila, a ua lohe |no i keia make 0 lakou i ke alii. 1 Nolaila, hoemakaukau iho la i ekolu , u|i-liilii, (0 ia he ipu liilii) i mea ! hoopahu i ke ahi, i ole lakou e make.

0 Kunlā, o Hina, o Aiai, iloko no lakou o ka halo. Puhiia ka hale i ke ahi, paniia na puka w>«a o ka hale. Kolaila, olelo akuV K(ftila i ke keiki: "E! o oe ke ola, o mana ke make. Ina i moe ka uwahi o ke ahi mauka, malaila ee e hele ai a kahi e noho ai, o maua hoi, • hoi maua iloko o ko kai e noho ai. M 1 ka wa i a ai ke ahi apuni owaho 0 ka hale, moe aku la ka uwahi mauka. Hele aku la o Aiai a noho 1 ke ana, he wahi e aku, a o na makua, hoi aku la laua ma ka uwahi e ®»oe ana iloko o ke kai, a loko o ka moana nohe. 0 na uliuli i hoom&kaukau}a ai, e ia ka naea i poha iloko o ke ahi, a manao iho la ke alii ua niake o Kuula ma i ke ahi, ma ke p*hy an? o keia inau mea. Ma keia hele ana o Kuula ame Hina, Alai, ua laweia na i'a apau loa, aohe i'a koe o ke kai' a me ka moana, e pili ana me Hana. Aole leaa iki ka i'a i na lawai'a a Kahoalii, no ak mea, he kino i'a o Kuula ame Hi&a. 0 Aiai hoi, hele aku Ia oia a he wahi ana i ke kipapali, kahi i pili ai. Malaila oia i noho pio ai a loaa ia Pilihawawa. Lawe aikane ia oia ahiki i kona Aale, noho iho la laiia. Mahope e keia noho ana he mahiai ka laoa hana, a loaa ka ai, aohe i'a. Olelo aku e Aiai i ko aikane, e ulana hinai hooluuluu hinalea. Ulaaa iho la iaua apaa, iho aku 1* laua ahikl i kaheka kai, kukulu iho la i ka hinai, a kahea aku la o Aiai i ka i'a i na uakua: U Knula ame Hina, E hookoff»o mai olua-i ka i'a, 0 ka pua hinalea, ame ka opule. 1 aku ia o Hina ia Kula: "E haawl ae oe i i'» pa ka kaua keiki." HoKo o keia wa e ku anā ka hiuai, ua komo ka i'a a hu iwaho, ua piha loa i ka ia. Nolaila, ohi ae la ke aikane o Pilihawawa i ka i'a a waiho i ke one maloo. Hooun* mai la no o Kuula i ka naiu, popoi iho la no pau ioa ka i'a i ka moaaa. ō na i'.a i aift]anuia iloko o ka ipu koe. ' Pela ke ano, £a lawai'a an*, ka hoomaka ana o ka poe iawai'a ahiki i keia I*. He pohaku maoU o Hina e waiho aei ahiki i keia la, a he mau inoa i'a kopa ; eia na inea: 0 ke aku, o ke akule, o ka oio, o ka moi, o ke au, o ka mani^i. Pela no o Kuula a AiVi, h« mau pohaku i'a no, a he mau kapu no ko lakon ahiki i keia la. He kapu na mea ulaula ia o ia ka puākai ka p*kohukohu, kela mea ula koia m#a ula, a no. Nolaila, ma o Kuuja la i laha ai na lawai'a apau loa, am« na i'a ma keia mau mokupuni; a noloko mal elaila na kumu o ka lawai'a. 0 ka heiāu i'a a oukōu i ntna mai nei he akule kona i'a. He makaakane lawai'» ko'n a mai iaia mai no ko'u wahi ike uuku 1 ka lawai'a. He nui na a&o o ka pohaku kuula—he ako'ako'a kekahi ano pohaku, a he pohi.ku maoli no kekahi ano. I kekaki poe o keia pohakn kuula, he pohaku ia i ili mai fea makua a i ke.keiki ahiki i ka hanaonā hopē. (r I kekahi pda hol, he ulia laki wale no ka loaa ana o ka pohaku kuula, el\ki paha penei/ hele o« i ka U**i'* kuiiula i ka moaaa

lipolip©, a lou i kaa makau hc pohaku ako'ako'a. Hoihei mai •• i keia pohaku a waiho iuka o ka ain*. Mahope mgi loa» ia oe he moeuhan« ftt *• ktt «n» i lieia poHkii, » hoihoi mai i kāhi maikai no ka malama ana. Na keia pohaku no e hoolale !a oe no ke kii aa* i aa ueahaaa 90 ka wohai »ga, i lo»a hoi ka pomaikai. He ihiihi ka mala«ia ana 0 ke kuula, a pel* aa &» kii »n» i na meahana. 0 kekahi mau meahana • i* hei kpia, puaa, mo'a l'a Hl*. Aole i p#u.)