Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 31, 3 August 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

Na Komisina

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala; Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala;  Geo. P. Cooke, Kakauolelo

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo

JOHN H. WISE

 

            Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua/haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila o loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

            Ua hamana no hoi keia aoao n@ na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina no na mea like o@ i makemakeia e ninau mai.

 

NA HOOMAKAUKAU ANA A KE KOMISINA

 

            I ka manao o na kanaka Hawaii i makee i ka lahui a i makemake e loaa hou he hoolaupaiia ana o keia lahui aloha, maluna o ka aina o ko lakou mau kupuna, ke lawelawe nei na Komisina i ka lakou hana me ka maikai, ame ka holomua. Ma na ano apau, ke hiki nei ia kakou ke ike aku, aole lakou i hoopipi mai i ka hoolilo ana aku i na dala no ka pomaikai o keia mau hoolala ana no ka pono o na kanaka Hawaii.

            Ua kamaaina i na kanaka i hele aku ma Molokai, he mauaina lepo momona keia i hookaawaleia no na kanaka Hawaii. Ua ikeia no hoi e na kanaka makemake e kokua i ka lahui, me ka wai e hiki ai e loaa pono na pomaikai o keia mau aina. A o keia ike, ua komo pu aku iloko o na kanaka e noho nei ma ke kulana Komisina. A mamuli o keia hoomaopopo ana, ua lilo ka imi ana i ka wai i hana mua na lakou. Aole o ka wai inu, ua loaa mua no ia, a ua lawa hoi, o ka hana wale no o ke kii aku a lawe mai i na aina i hookaawaleia no keia hana.

            O ka wai hookahekahe hoi, ua loaa a ke hu nei he luawai i hiki aku ka nui i ka 2,000,000 i kela ame keia la. He wai i kupono @oa no na hana hooulu meakanu. Eia keia wai ke hoomakaukauia nei no ka hoolawa ana aku i ka poe e hoi aku ana maluna o keia mau aina. I keia mau la aku e koiia aku ai ka lehulehu e kho aku no keia mau hana. Ina aole e loaa ana ka poe kohokoho, e lawe ana no ke Komisina e hoohana ake i keia mau hana. Aole ke Komisina e houlolohi ana no ka hookana aku i na hana a lakou i makemake ai e hoohana aku maluna o keia mau aina.

            Mamuli o ka ike ana o ke Komisina i na pomaikai mamuli o keia wai, ke hoomakaukau nei lakou no k hoomaka ana i ke kukulu i luawai a mai keia lua hookio mai e hookaheia aku ai ka wai iluna o na aina mahi.

            I kulike no hoi me keia mau hoomakaukau ana, ua kohoia iho nei ke kii o na kulana o na hale e kukuluia aku ai no na kanaka. He mau hale, aole no e lilo ana i mau kakela nani, aka, he mau hale i kupono no ka noho ana o na ohana e hoi aku ana. Aole no i nunui loa, aka, e loaa ana no nae ka noho huikau ole ana o na makua mo na keiki.  E kaawale ana na keena o na makua, a pela no hoi ko na keiki. E kaawale puana no hoi kahi e hoomo'aia ai na meaai, a e ai ai no hoi. O ka mea nui ma ka manao ana o ke Komisina, o ia no ka loaa o ka noho oluolu ana o kela ame keia ohana.

            Ua paa a hihipea ka ulu ana o na kiawe maluna o keia mau aina, i anaia mai nei, a i hookaawaleia no na kanaka. A in a i waihoia aku ka hoomaemaeia ana o keai mau laau kiawe, a i na ohana no e hoi aku ana e noho e lilo ana keia hana hoomaemae i hana paakiki na lakou e hana aku ai. Aole e hiki i ka ohnana ke hoomaemae i ka eka hookahi, iloko o na pule he elima a eono paha. Aka, ua lilo keia hana maluna o ke Komisina, a ke hoomaemaeia mai nei keia mau oka, no ka makaukau o na kanaka mua e hoi aku ai.

            Mai keia mau laau kiawe mai, ua loaa na apahu pou pa e kukulu aku ai. E loaa pu ana no hoi ka wahie no ka hooma'a ana i na meaai. E loaa pu mai ana no hoi kekahi mau dala nui mai kei mau wahie mai.

            O keia mau mea apau, ke hiki nei i ke kanaka manao makikai e ike aku he mau hoomakaukau ana i pili pu me na hana naauao loa. Ke ike aku nei kakou o ka lahui i ka manaoio o keia Komisina e hooko i ka lakou hana me ke kuio ame ka manao aloha i ka lakou hana.

            Me keia mau makaukau, aole e hiki i ke kanaka manao maikai a ake e lona mai ka pomaikai i na Hawaii, ke ike aku he mau hana kolohe kekahi elike me ka manao o ka poe kue i keia kumuhana pomaikai i ka lahui.

            I mea e hiki ai i ke Komisina ke hoomaopopo iho, ua hele aku lakou maluna o ke alanui pololei, ua kau oha aku lakou i ke kanaka naauao loa o Amerika, maluna o keia kumuhana, e hele mai e nana i na mea i hoolalaia e lakou. Ua hele mai nei o Mr. Mead, a ua ike kakou i kana mau hoakaka. Ua olelo mai oia, aole hemahema hookahi i hanaia. Aka, ua hoomaikai mai i ke Komisina no ke pookela no ka lakou lawelawe hana ana. A mamuli o na haawina hoonaauao i loaa aku iaia ma keia huakai, ua hoihoi hou mai oia i ka hapa o kona uku @ aelikeia ai, mamua o kona holo ana mai nei. Ua ae aku ke Komisina e uku aku iaia he $1000 no keia hele ana mai ana ame ka uku pu ana aku i kona maui hoolilo. I ka pau ana nae o kana kaahele ana e nana i na aina, a ehakilo hoi i na hana a ke Komisina, ua hooia mai oia ua loaa iaia he mau hoonaauao hou ia ana ma kana oihana, a ua hoihoi hou mai he $500.

            He mea ano nui keia a ka lahui e ike mai ai. Eia keia naauao ma keia oihana, ua hele mai me kona koi mai i hookahi tausani dala kona uku ame kona mau hoolilo. I kona ike ana i na hana a ke Komisina i hookumu ai, ame ke kulana o na aina, ua hooia mai oia, ua a'oia aku oia e kekahi o na hana a keia Komisina, a ua ae ole o lawe i kona uku holookoa.

            Ma keia kakou e ka lahui e ike mai ai, alole he olaio o keia mau hailuku e hapalaia mai nei maluna o keia kanawai. E hoomano mai kakou, o na hana no keia i ka manawa i hele aku ai kou oukou meakakaou ame ke Alii aloha a kakou, e hooikaika i ka lahui, e koho mai iaia i elele, no ka mea, he hana maikai keia na kakou e ka lahui e kakoo ai. ua hooia mai ka lahui i ko lakou hilinai i keia maui kou a ka Elele Alii, a ua koho hou ia no oia e hele aku no ka pono o keia kanawai. Ua lilo kana mau hooikaika ana i mea aponoia mai e ka Ahaolelo o Amerika, a i keia la, ua lilo kela mau hooikaika ana i mea ikeia, a ke hoohanaia nei ke kanawai me ka pololei ame ke kaulike. nolaila, ke manaolana nei au e lilo ana keia mau kue i mau mea e hooiia ao ai ko kakou kupaa maluna o keia mea i loaa ia kakou, a i nele hoi i ko kakou mau makua.

            Ma ka manao o ka poe kaulike, ua pomaikai kakou na Hawaii, i ka loaa ana mai ia kakou o kekahi Komisina elike me keia. I knohi, ua ulu mai no ke kanalua i kekahi o na alakai Hawaii, no ke kupono o keia poe. Aka, i keia la, mahope o kekahi mau malama o ka hoohanaia ana o keia kanawai, ke manao nei au ua holoiia ae kela mau kanalua, a ua hiki ke ikeia aku, he mau hoomaikai ma kahi o na manao kue mamua aku nei.

            Mamua o ka make ana o ke Alii Kuhio, ua hoike mai oia i kona makemake o lawe i apana aina nona ma Molokai, ame kona iini nui e hoi aku a noho pu me na kanaka ma Molokai. Ua ulu mai keia mau manao o ke Alii, mamuli o ka makemake nana e lilo i alakai no lakou ma ka lakou mau hana Aka, ua lawia aku kona ola, a ua hooko ole ia kela manao ona. Aka, aole nae e hiki ia kakou e ka lahui e hooulu ae i kekeahi mau manao, ua hana oia i keia no ka pomaikai o na hui mahiko, elike me na hailuku o keia mau la. Aole he oiaio hookahi o ia mau kamailio, a aole no hoi e loaa ana kekahi mau hooia kupono ana maluna o ia mau mea.

            Aole paha keia o ka manawa o na hailuku o keia ano. O ka hana nui o ka nana aku, in a he mau kanalua kekahi no keia mau makahiki aku elima e nee mai nei. Ina o hoi ana na kanaka maluna o keia mau aina, a hoi mai me ka haalele aku, alaila ua hiki ia kakou e hooulu mai i na kanalua ana. Aka, i na la mua o keia hana nui, ua lilo na kanaka e kue mai ana he mau kanaka kumakaia i kona lahui. He mea nui ka imi ana i na alanui e hoopulapula hou ia ai keia lahui aloha. O ke kanaka e ku ana ma kapa alanui, me ka loaa ole he mau huaolelo kokua i kekeahi mau hana no kela kumuhana, o ka hooulu hou ana i kona lahui, aole oia he kanaka makee lahui, aka, he kanaka puuwai eleele, a he kumakaia o na kumukaia.

            O na hana ano nui o keia ano, aole o ke kue mai i na hana kupono aka, o ke kokua, in a na apomo i na hana e lawelaweia ana, aka, in a he mau kue, e kali na olelo kue ahiki i ka nele ana o na pomaikai i manaoia e ka poe na lakou ke kumuhana i hooulu mai. Aole paha he hana oi aku o ka hoomaikaiia, mamua o ka hana hooulu hou i kekahi lahui e holomoku ana i ka make. Aole paha he kumuhana hooni puuwai, elike mai me keia iwaena o keia lahui. Ma na moolelo o ko kakou aina, ua piha na kualono ame na awawa, na puu me na kahawai i na leo e hooia mai ana i ke ano o ko kakou lahui i na la i hala aku. Iwaena o na mokupuni i nohoia e ko kakou lahui kumu, o ia hoi, na Maori, na Tahiki, na Hawaii, na Samoa, ame kekahi mau aina e aku, ua hiki e hooiaia, o na Hawaii ka lahui i koe e paio nei no ka loaa ana he ola hou ana o keia lahui kumu kaulana, a pookela i na la i hala ku.

            Ma ka hoike a na kanaka i ike aku i ke kulana o na kanaka e noho mai nei ma keia maui mokupuni ma ka Hema, ke pau loa aku nei ka lahui Tahiti i kamake. Ma ka hoike hoi no na Maori, ua ikeia ko lakou ulu hou ana mai, aka, ma ko lakou noho aupuni ana, aole he ikeia aku o ko lakou pii ae, ma na kulana o ko lakou noho lahui ana. He lahui lakou e pepe wale ana malalo o na haole. O keia no hoi ke kulana o na kanaka Samoa, ame na kanaka okoa aku o ia mau mokupuni.

            He mau haawina keia e a'o mai ana ia kakou, eia ka lahui Hawaii ke oni mau nei imua, a in a paha aole lakou i lilo i poe kuonoono nui maluna o ko lakou ainahanau, aka, ke pii ao nei kela kulana, a in a e hoomau ana kakou i ka imi ana i na alanui, e ulu hou ai ko kakou lahui, e hiki mai ana ka la e lilo hou ai kakou i lahui nui a kaulana maluna o ka aina o ko kakou mau kupuna.

            O ka hana kupono ma ko kakou aoao, in a he mau manao ahewa kekahi i na kumuhana e lawelaweia nei, o ke kali aku a ike io i na hewa, alaila hoike mai. Aole hoi i na la mua loa no, me ka hki ole e loaa na hooia e lilo ana paha i mea hoopilikia mai, ua kue aku kakou. He hana hawawa keia, a he hana aloha ole i ko kakou lahui.

 

HE MAU RULA KUKULU HALE NO KA PONO OLA KINO

 

            Rula 1 - Mai lawe oe i na laau hou, maloo ole, in a paha e manao ana oe e noho koke aku iloko olaila. I lau ua maloo pono, i ole e loaa ia oe ame kou ohana ke kumu, a o ka hu'i o na iwi paha. O na laau i waiho loihi ia iloko o ke ea mehana, a maloo o keia paemoku e lilo ana ia i mea maloo, aka, i kekahi manawa ua hanaia na laau i lawe koke ia mai, aole i maloo, a kukuluia i hale, a ua ikeia o ka poe e moe ana mana papahele i hanaia me na papa maloo ole, ua loaa ia lakou na ma'i nui (rumatika) ame na ma'i e ae.

 

            Rula 2 - E kukuluia ka hale ma ke kahua paa me ke kiekie, aole ma kahi kokoke i kekahi ki'owai ano alialia, a pilopilo paha. Ina he waihona moka a wahi kawau paha ma kahi e kokoke ana i ka hale, he mea ia e hiki mai ai ka fiva ame na ma'i e ae.

 

            Rula 3 - Mai malama oe i na laau ulu he nui, e malu loa ai kou hale; no ka mea, in a aole e alo ana ka la i kou hale i kekahi mau hora o ke ao, he oiaio no e hiki ana ka me'i malaila; a in a e hiki ole ka la maloko o kekahi keena moe, alaila, aole e liuliu, e haalele ana ke ola maikai o ke kino ia keena.

 

            Rula 4 - E hoomahuahua i na puka makani.  O ka malamalama nui he pomaikai ia no ke ola, e laa me ka ea maikai.

 

            Rula 5 - Mai hoemi i na paia o ka hale malalo iho o 7 kapuai ke kiekie; e aho in a 8, 9, a i 10 paha kapuai; i mea e loaa ai ke ea maikai.

             I papa hole no ka papahele o ka hale, i ole e komo mai ka makani, ka mea hoi e loaa ai i ke kunu.

            Mai moe oe maluna pono iho o ka papahele, a in a paha he moena, aole no he pno. Ina e loaa ole ka hela moe laau, alaila, e hana i wahi hikiee, i wahi e moe ai, i 2 kuuai ke kiekie mai ka papahele ae.

 

            Rula 6 - O kela ame keia kanaka in a i makemake e kapia oia he kanaka naauao, e kukulu i hale liilii (privy) o ke ano hou, e ikeia nei i keia wa me ka hoomaemae mau ana ia wahi.

 

HE MAU RULA NO NA WAHINE

 

            Rula 1 - Ina e hapai kekahi wahine, ua hoomaka oia i kekahi hana nui maloko o kona kino, a o ka manawa ia a kona mau makamaka apau ame ia pu, e malama pono loa ai i kona ola kino ma na ano apau. He mea pno iaia e hoolanalana i kona kino iho mawaho o ka hale, elike r.e. ka hiki, aka, e pale aku nae i na hooikaika kaumaha loa, o ka oi loa aku nae o ke kau ana maluna o ka lio. O ka wahine eholo ana i ka lio me ka noho kiihelei, me ka maopopo no ua omaka he ola hou maloko o kona puao e pono e kapa iaia he pepehikanaka oiaio.

 

            Rula 2 - O ka wahine hapai makemake e loaa na keiki mohaha maikai, e ai i na ai maikai, elike me ka makemake, a iloko o na manawa kupono.

           

            Rula 3 - E hoalualu maikai ia a kupono na lole o na waine hapai keiki. He mea pono ole ke komo ana i na nahu e likiliki ai, a e oluolu pono ole ai ke kino. Mai ae aku i na hui hauoli ana, aole hoi o ka hele ana i ka pule i kumu e komo ai i na aahu kupono ole e eha ai ka hua o kona opu.

 

            Rula 4 - E pale ae ka wahine i na kumu hoohuhu ame na kumu hoopihoihoi apau, oiai ka manawa e hapai ana. E noho oia me ka manao noho malie me ka pihoihoi ole; aia ka manaolana o kona aina iloko o kona opu.

 

            Rula 5 - Ina e hoomaka ka nalulu ana, a kokoke i ka manawa hanau, mai hoopuni i ke kino o ka mea ma'i me ke kaula ame na mea e ae elike me ka hana a kekahi poe, me ka manao kuhihewa i onou ia ka iewe ilalo, a i hoopaaia ka hoi hou ana ae o ka puao iluna. Mamuli o keia mau hana a na wahine i ka manawa hanau, ua lehulehu na kumu pilikia e make ai. E hoomanao kela ame keia i lawelawe i keia mea he hanau keiki, e hoomanao, na ka ikaika o ka puao e pale aku i ka hoi hou ana o ka iewe, a o ka mea kupono loa no hoi ia nana e pale loa aku iwaho.

 

            Rula 6 - Mai koi aku i kekahi wahine oiai e haakoi ana, i akahi no a hanau i ke keiki, mamua ae o ka hemo ana o ka iewe, e ku iluna, i kumu o hoohemoia ai iwaho. he kumu keia e kahe nui ai ke koko me ka pono ole, a pela nae kekahi poe i hana ai.

            Iloko o keia manawa, o ka mimiki ikaika o ka puao i ano nawaliwali, a o ka moe malie ana me ka hooluolu poho ka mea maikai loa, i wahi e ho'iho'iia mai ai ka ikaika, a i mau ai ka nawe ana o na kumu o ke ola kino. Ua leulehu wale na wahine i moe mamuli o ka paakiki i ke ku iluna mahope koke iho o ka hanau ana. E moe malie ka wahine mahope o ka hanau ana, a e hemo ana no ka iewe me ke kokua uuku ia aku.

 

            Rula 7 - Mai haawi iki i na wahine oiai e nahunahu ana i ka barani a i kekahi ano waiona e ae paha, me ka manao he mea hooikaika, a e hoohanau koke ai. He mea ino ia, a he kumu hoololi i ka hanau ana.

 

            Rula 8 - Mahope iho o ka hanau ana, e ae aku i ka mea ma'i e moe malie no kekahi manawa. he ku kekahi poe wahine a hoomaka koke e hele ma ia la no, a i ka la paha mahope iho o ka hanau ana. O keia ke ano o ka hana a kekahi poe wahine noonoo ole o na manawa i hala, ahiki no i keia wa; aka, e hoomanao na wahine o keia wa, ua pau ko lakou kulana naaupo a ano hoomaopopo ole no hoi. E pono lakou e moe malie me ka hooulolu no ekolu a eha paha la. He mea hoomaikai ia i ko lakou ola i na la mahope, a he kupono no ka malama a hanai ana i ke keiki hanau hou.

 

            Ua hiki no nae ke ikeia aku ke kumu i ulu mai ai keia manao iloko o ko kakou hoa Hawaii maikai. Ua hoonaauaoia oia i kona mau la kamalii, maluna o keia mau oihana ma ke kula a Bona ma Kohala, a ma ke Kula Hanai ma Hilo, ame ke kula o Lahainaluna. Iloko o keia mau kula hanai, ua a 'oia na keiki i ke kanu ana i ka lakou ai, ame ka hanai ana i keia mau holoholona. ua lilo keia naauao i omoia e keia keiki, i mea haawi mai iaia i ke aloha i ka lepo ame na holoholona. A i mea e hooia mai ai i keia, eia oia ke malama nei i keia oihana hanai holoholona ma Nanakuli, a o na kanaka Hawaii e makemake ana e ike i kana mau hana ma keia aina, e hele aku e nana elike no hoi me ko'u hele ana e nana no'u iho. Eia oia ke malama mai nei he mau hane@ o na puaa, na moa ame na kaka. A he mau kanaka hana kona i hiki e hilinaiia, no ka mea he mau makahiki ka loihi o ko lakou pili ana me Kale Aki. He hoailona keia e ike mai ai kakou, ke holo nei ka pomaikai, aole wale no ia Aki, aka, ua holo pu aku i kona mau kanaka hana.

 

NA ANOAI

 

            Ma kekahi mau la i hala aku la i puka ae ai maloko o kekahi pepanu namu o keia kulanakauhale, i ikeia iho ai ka manao hoakaka o kekahi kahuna kilo lani )akeakamai kilo hoku), e i ana: "Oiai, ke haka aku nei na maka o na kahuna kilo lani no kela la e hui olelo a io Honua me Holoholopinaau, ame kekahi mau honua e ae iloko o keia lani; ke ike aku nei au i ka pono ole o na manao ana, me ka malamalama o na kukuna o ke kukui uwila, nona kekahi huina helu kupono i hoakoakoaia i lawa pono hoi ka ikaika e kiola aku i ka malamalama ia Holoholopinaau, e loaa ai i kolakila noho aina ke ike, aia na hanaumua o lakou ma keia honua, ke ake aku nei e hui olel opu me lakou; a ma ia alahele no hoi ko keia honua i manao ai e loaa mai ka lakou mau pane ana, me keia manao ua like a like ke ana naauao o ko o ame koonei mau kini." Wahi hou a ua kahuna kilo nei: "O ka olelo hololaula o keia honua, o ia no ka olelo Beritana; ua manaoia me keia olelo e hiki ai ke olelo aku i ko kela honua, i maopopo mai i kolaila, na manao ma ke kelekalapa uwea ole o ke ano hou, i lawa ka ikaka hoolele, a ume mai i na olelo; a pela wale no e hiki ai, aole me ka malamalama o na kukui uwila.

            "Na kumu o keia kupono olea," wahi a ua kahuna kilo nei, "oia no ka hiki ole i na kukuna o ka malamalama e komo a puka aku ma o o ka manoanoa o ke ao e uhi paamau ana ia Holoholopinaau."

            No ka paa mau o kela honua i ke ao e wahi mau ana me ka manoanoa loa, i hoike ae ai oia, aia wale no a me ke kelekalapa uwea ole e hiki ai ke kukai olelo pu neia mau honua.

            O ka mea kupanaha wale no ma keia hoakaka a ke kahuna kilo, o ia no kona manao ana, aia ma ka olelo ana me koluna lahui kanaka. Pehea i maopopo ai he olelo Beritania ka olelo a na kanaka maluna. Ina he oiaio keia, alaila, he mea maopopo loa, aia he aupouni Beritania malaila me kona lahui kanaka Beritania.

            Mamao no ka ike o keia ilikea. O keia ike mamao ka ike i loaa ole i na kuauli o keia aina i keia mau la. Ua loaa keia i na kupuna o kakou wale no, he ole mai ia kakou. He pokole i'o no ko kakou ike, a pela i loaa ae ai o keia wahi olelo, "Hele aku no ka ike a ka hoe hele pau mai."

            E kuu mea heluhelu, e a'o kaua i keia ike, "ka ike mamao," i ole e pioloke ka manao, a hooluhi hewa ia ka pauku kino, malalo o na manao alakai hewa a ka ike pokole. E hoomamao aku ka ike imua, i loaa pono ia oe na mea e waiho mai nei no kakou, ma keia hoopulapula ana, me ka ike o kou mau maka ame ka naau ma keia la no. Aole no he hoohalike ana me ko keia kahuna kilo, a no ka mea, eia koko ae no na aina hoopulapula.

            Ua hala ka wa kauka nui ole ia o na niho, no kau mea o ka palupalu o na meaai a na Hawaii. O ia mau meaai palupalu nae a kakou i ike ai, he pono mau kona hopena, e laa ka poi, na i'a a pela aku; i keia la, ua komo mai na meaai nani (fancy) a uaua olike m@ ka i'o pipi, hipa, kao a ilio; ke ti ame kope wela, e ha'iha'i ana o aikalima me waiu luliluli, ua hoopilikia mai ia i na niho no na u'i o keia mau la.

            Ua hikiwawe loa kekahi mau papa auwae i na niho makua. No keia mau meaai ano hou i hoopilikia mai i na niho.

            E nana aku i na kaikamahine u'i opiopio o keia mau la, no lakou na makahiki malalo mai o ka iwakalua, ua pau na niho o kekahi; a no ia mea, ano luahine maoli kekahi ke nana aku no ka opaha mai o na papalina, i kau mea o ka nele mai oloko i na paia niho.

            He lahui kaulana keia i ka maikai o na niho, paa he naue ole, a moe no me ia mau niho ma na la kanikoo. He kupanaha no keia mau ano i ikeia i ka wa palaki niho ole, pauka holoi niho ole, a kelepa ole ia o na laau ohiuhiu niho. O ke pono no o na niho aia no i ka haku o ia papa auwae. Ma kana hooponopono ana no e pono ai, aole ia ha'i ae. E hookaawale mai na meaai mai e hoopilikia ana i na niho, a i hiki ole e hookaawale mai, mamuli o ka noho ma ke kulanakauhale nei, he mea pono i'o no, elike me ka'u e ike nei, ka hoi i na aina hoopulapula i kahi o ka maluhia, mai na ino o ka nohona kulanakauhale ana.

 

            Nui ke ohohia ia o ko Kale Aki manao no ke kukulu ana i kula hana ma Lualualei, a i ole ma kekahi wahi kokoke mai. Eia kekahi mau keiki Hawaii ke hele wale nei ma na alanui o ko kakou kulanakauhale nei, a in a e hiki ana e hoihoiia keia poe keiki ma kekahi wahi, e hiki ai ia lakou ke hoohanaia, ma na hana hanai puaa, pipi waiu, kahu i na meaai, hanai moa, ame na hana o ia ano, ke manao nei au e loaa ana he mau kanaka hoowaiwai mai ia kakou, ma kahi o na keiki hiopilikia i ko lakou mau makua.

            I Molokai aku nei o C. W. Kinney e nana i na apana aina o Kalamaula, a ua koho oia i kekahi apana aina. Ua hoike mai oia i kona ohohia nui no kena apana, ame na hana e lawelaweia la e Lyman. Ua hoike mai oia i ka nui o ka wai ame ka momona o ka lepo, e hiki ai e hooulu i na meakanu apau.

 

            Ke loheia mai nei na lono like ole no ka hoohalahala o kekahi poe ame na olelo hoino no ka i na aina o Mololkai. Auwe no hoi kakou e! Pehea la ka e hiki ai ia kakou e ka lahui, ke hoomaopopo i ka maikai o keia mau aina, ame ka maikai ole, in a aole oukou e na kanaka e makekame ana i na aina, e hele aku e na! Ua hele aku nei o Kinney a ua ike i ke ano o ka aina, a ua hoi mai nei me na manao ohohia nui. A pela no kekahi poe i hele aku nei c nana. Aka, elike no nae me ka ikaika o na hoakaka 'ana i ka maikai o keia mau aina, pela no ka ikaika o na enemi o ka lahui e hoopuaha mai nei no ke kulana o keia mau aina. Aka, aole no nae kakau na kanka e makemake aina nei @ hoemiia ko kakou mau manaolana, no ka mea, ua hiki no e ikeia aku ko lakou manao hoihoi ole i na hana maikai e imiia anan no ka lahui.

 

            Ma ka nana aku, aole paha he hana i koe no ka pomaikai o na kanaka e hoi ana i Molokai, i imi ole @a e ke Komisina. Ke noiia mai nei na mea apau i mea e hiki pono ai e holomua na hana a na kanaka Hawaii, e hoi ana maluna o na aina hoopulapula. Ua like na kanaka e hoi aku ana me he mau konohiki la o na la i hala aku o Hawaii nei. ua laweia mai ka wai o ke kuahiwi a i ka ipuka hale i loaa ai ka wai inu. Ua eliia a ua loaa ka wai, a ke hanaia mai nei na lua hooki'o, no ka wai hookahewahe no na meakanu. Ua loaa na puaa kumulau ame ke'a. ua loaa na kao waiu. Ua imiia iho nei ke kulana o na makeke kahi e hoounaia aku ai na meakanu ame na mea i hanaiia keia poe kanaka Hawaii. O keia mau mea apau, he mau apau, he mau makaukau ia no na kanka Hawaii.

 

            O kekahi kumu pilikia o keia mau la, e ulu mai nei iwaena o na kanaka mahiai, o ia no ka loaa pono ole o ke kumukuai kupono o na mea hooulu. A o ka oi aku paha o ka pilikia, o na auhau o na moku e lawe mai ai i na ukana a na kanaka mahi. I na ukumoku no, ua pau no loaa kupono o ka ikeia ana he puka kekahi o ia hana i lawelaweia. Aka, ma keia kulana, ua hiki i na kanaka o Molokai ke ku ae iluna, a e hooia mai, ua lilo ke Komisina i poe nana e kokua mai maluna o keia mau pilikia. E lilo ana na Komisina i poe e huli aku i mau makeke no na meakanu, a e lilo pu ana no hoi lakou i poe e huli aku i moku no ka lawe ana mai i na ukana, i na makeke me ka auhau kupono. A in a o ia iho la ke kulana e loaa ana i na kanaka Hawaii, e hiki ana e loaa ka holomua, ame ka pomaikai i keia poe e hoi aku ana i Molokai.

 

            I keia mau la o ke kalaiaina, ke hoouluia mai nei na kumu ho lehulehu, no ke kue ana i ke kanawai hoopulapula. Aole kakou e ka lahui e maka'u i keia mau kue, no ka mea, o na kanaka Hawaii e hookomo aku ana i ka lakou mau kue mahope o ka loaa ana mai o keia pomaikai kaokoa i ka lahui, he poe kumkaia ia i ko lakou lahui. he mau kue keia i hiki e ikeia aku, na na haole o kela aoao e hooulu mai naie. ua hiki no ia kakou ke heluhelu aku i na kumu o keia mau kue aka, aole nae e lilo ana ia mau kue i mau mea e hoowaiwai mai ana ia poe. Ua ku ke kanawai, a ke hoohanaia nei e ke Komisina elike me ke kuhikuhi a ke kanawai.

 

            No ka pomaikai o na kanka Hawaii no keia mua aku, ke manaolana nei ko oukou meakakou, e lilo ana keia kumuhana a Kale Aki i mea noonooia me ke akahele e na kanaka kaukanawi o keia mau ia aku e nee mai nei, a e hanaia mai he mea e hookoia ai keia mau koi pookela, no ka pomaikai o ko kakou lahui. Eia o Kale Aki, ua makaoukau e haku aku i kekahi kanawai, a o ka hana o ka lawe aku a hookomo iloko o ka ahaolelo, hooiakika e hooholoia, a lilo mai i kanawai. He mau hana ka Kale Aki e lilo ai i haawina maikai na kakou e hahai aku. Me ka uuku wale no o na hoolilo, ke ohi mau nei oia i na dala maikai, a ke @hi pu mai nei no hoi kona mau kanaka hana i ko lakou pomaikai. O ka mea nui ma keia mau hana, o ka loaa ana he nohona hauoli mawaena o ka haku hana ame na kanaka lawelawe. A ma keia mau mea, ua hiki e ikeia aku ua loaa keia mau mea.

 

            Me keia mau haawina no, mahea iho la ke alanui o keia mau kue i keia mau aina o Molokai; he mau aina i oi ae ka momona o ka lepo mamua o Nanakuli ame Lualualei. He mau aina i loaa ka wai hookahekahe no na meakanu. He mau aina no hoi i paa i ke kiawe, ao keia kiawe kekahi ai maikai loa a na holoholona e momona ai.

                O na kanaka mua e hoi aku ana i Molokai, ua hele aku nei lakou e nana i ka aina, a ua ike i ka maikai. ke hoomakaukau nei lakou no ka hoi aku.

 

            I keia mau la e kuaiia mai nei na puaa ma kahi o ke 50 keneka o ka paona, i ka manawa no e ola ana ka puaa, me kona hulu ame kona naau, ua hiki e ikeia ka nui o ka pomaikai o keia hana o ka hanai puaa. Eia ke holoholo mai nei me Nanakulu ma ka aina o Kale Aki, he mau haneri o na puaa keiki liilii, a ma kana olelo, aole e hiki e hoolawaia aku ka makemake o ka lehulehu i keia mea he puaa. Mamuli o ka nui o na koi, ua hiki ole iaia ke hanai a nunui pono ae kana mau puaa. Pela no kana mau moa. Eia na moa ke kuaiia mai nei ma ka makeke i 80 koneka me ka hulu no ame ka naau no. I ka hoomaemaeia ana ae o keia mau mea, ua emi iho na paona o ua moa nei, aka, ke kii mau ia nei no e kuai. Me keia mau moa e hanaiia mai nei e Kale Aki, ua hiki loaa e hoomaopopoia ka pomaikai keia oihana. I ka makeke ae nei he mau kaka, a i ka ninauia ana aku nawai keia mau kaka momons, ua hoikeia mai na Kale Aki no. Ea, e ka lahui, aole anei keia he mau haawina o ai'o mai ana ia kakou, o ka loaa o kahi apana aina ka hana mua, a e hiki ana no ia kakou e ohi i na pomaikai e loaa mai nei ma keia mau hana hanai holoholona.

 

EKOLU MAU AHAMELE A TANDY MCKENZIE I HAAWI AE MA KAUAI.

 

            Ekolu mau ahamele i haawiia e Tandy Kaohu McKenzie ma ka Mokupuni o Kauai, ka mua, ma ke ahiahi Poaono o ka pule aku la i hala maloko o kahale kilonioni Tip Top Theatre, ka lua, ma ka Hall ma Waimea, ma ka po o ka Poakahi nei, Iulai 24, a o ka hope maloko o ka Hall ma Kilauea ma ka po o ka Poalua nei, Iulai 25, elike me ka hoakaka a ka Nupepa The Garden Island o ka la 18 o Iulai i hala.

            He pomaikai nui kela i loaa aku i ko Kauai mau kini aole hoi o ko Oahu, Maui, ame Hawaii poe wale no ke lohe e ke ike mai i ka helehelena o ka Hawaii opio i kaulana i ka nanai o ka leao tena.

            Ma na wahi apau a McKenzie i himeni aku ai ua nui ke ohohiaia a e lilo ana kona ike himeni ame ka maikai o kona leo i mea hookaulana aku ia Hawaii uuku ma ke ao apuni, a e lilo ana hoi oia i mea hoike aku i ke ao he lahui malamlama na Hawaii, he hua e hoike aku ana no ke kanuia ana o ka pono maloko o keia mau paemoku e ka poe na lakou i lawe mua mai i ka malamlama i Hawaii nei ke kenekulina a oi i hala.

            I ka pau pono ana iho la o na mokupuni apau ia McKenzie i ke kaaheleia, me ka himeni ana ma kela ame keia wahi, ua manaoia e hoi mai ana oia a hoomaha iki mamua o kona hoi hou ana aku no Amerika a kaahele aku maloko o ia ainapuni ole nui no ka haawi ana i kekahi mau ahamele, a mahope aku e holo ai no Europa no ka haawi ana aku i kekahi mau ahamee malaila, a no ka hoomahuahua hou ana aku hoi i kana talena i mea e lawa pono ai.

            Ma na wahi apau a McKenzie i kaahele aku ai o na himeni Hawaii kahiko i paanaau iaia ka oi aku o ke ohoiahia, no ka mea, he ku maoli no i ka nani kana mele ana mai.

            Ma ka ahamele ka i haawiia ma Lihue malalo o ka Abe Kaulukou, ka luna auhau o Lihue, na hooponopono ana, a ma Waimea a ma Hanalei malalo o ka W. O. Crowell ame ka J. K. Lota, na hope luna makai o Waimea ame ka apana o Hanalei, na hooponopono ana.

 

HE HOALOHALOHA NO KUU AUNTIE MRS. K. F. LINOOLN

 

            Mr. Lunahooponopono, Aloha nui kaua: - E oluolu mai kou puuwai ahonui ina e loaa ana ia'u he wahi rumi kaawale o ka hiwahiwa a ka lahui, no ka'u wahi manao o kau ae la maluna.

            Ma ke kakahiaka Poalima, Iulai 14, ua kani mai la ke kelepona a kuu Cousin, Bro. James Lincoln, e ha'i mai ana, makemake au e hele koke mai olua o mama.

            Ninau aku la au, heaha la, he pilikia paha. Ha'i mai kuukaikunane, aole manaolana no mama. Ua ae aku au i kuu keikunane. Hoi mai au, olelo aku i kuu mama, e hele i Kohala, e loaa aku ana paha o Auntie Keohookalani aole paha.

            Nolaila ua hooko au i ke kauoha a kuu kaikunane. Hoea aku no makou e kamau ana no; eia nae aole ike mai. Ua kahea iho no kuu mama Mrs. James J. Fern, e kaina e, ua u ae no oia, me an waimaka ma kona papalina e hiolo mai ana. Auwe kuu auntie poina ole ia'u.

            Hookahi horn me ka hapa makou ma kona aoao, a haalele mai la oia ia makou.

            Kuu auntie i na puu elua o Pili me Kulahikiola me ka hele ku'i hone o Iole, ua pau, ua hala ia kauwa hoomanawanui au.

 

Ka Mahalo a Kekahi Kanaka ike Hana i ka B. B. C

            Haawi kekahi mamo alii i kana Hoomaikai i ka Laua B. B. C.

            'O Wm. Kawohionalani o Wah@

he lala no kekahi ohana i haaw@@ aku na hoomaikai ana a ka @@@@ kela au i ka hala ma ke ano he @@@ haku kahili, a nana no hoi @@@@@ i kekahi mau kahili i ikeia ma @@ hoolewa o ke Keikialii Cupid @ mea ka Mr. Kawohionalani @ @@ mau ole ka ike ana e pili ana @@ Laau B. B. C. Ma kana hoa@@@ "ma kekahi manawa aku nei i @@ ua haule mai la kekahi mea @@@ maha maluna o ko'u wawae @@ hiki ole ia'u ke hoohana ia wawae." Ua nui ka'u dala o ka hoolilo @@ no na laau aohe nae he loaa @@ oluolu mai me ka ola loa ole ae @@ wahi i eha ai. Mahope mai ua @@@ ia e a'u ia wahi i eha me k@@@@ laau kau ha'iha'i Hawaii a ua @@@ ke ola, eia nae, ola mau no ka o ke koko hakuhaku aohe holo @@ kekahi mau mahina ko'u holo mau ana, a i ka nana iho @@@@ loaa ana ke ola. I ko'u ike ana @@ hoolahaia o ka B. B. C. he laau @@ a he nui no hoi ka mahalola e @@@ mau hoaloha hooholo iho la @@@ hoao a ua hauoli loa a@ i ko'u @@ io ana. No ka mea, mahope o @@@ inu hoomau ana apau ka wai @@@ o ekolu mau omole ua ola loa kou wahi i eha a ua pau uo hoi ke @@@@ hakuhaku a ua oi aku manoa @@@ hauoli nu e hoike aku nei i keia @@@ oiaio."

            O ka B. B. C (BODY BUILDING COMPOUND) he laau kokua @@ ia i ka hooholopuni ana i ke @@@ hakuhaku a inoino. E kokua @@ ia i na mea haahana holookoa @ @@ kino, hoomau i ka hana a ka @@ paa ame ka akepaa, hooikaika @@ mea paahana me ka hooponopono ka opu i kupono ole kana hana @@. Ua hooiaioia mai ka maikai @@ B. B. C, e na kanaka i nawa@@@ na mea paahana @@@ ka haawi @@ i ka ikaika o ka wa opio me @@ hoomau ana i ka ikaika. ua @@@ e ka poe kuai laau a ma na h@@@@@ o na mahiko apau ma ka $1.00 h@@ mukuai kuikawa @ no $3:00. @@ son, Smith & Co., Honolulu.ka @@ kuai aku ma o a ma o. E loaa @@ ma ka hale kuai o Ah Ki $ Co. @@ ka Makeke Kuai I'a.

 

            Ano Hou Ka Hoomaemae Ana i Ka Pahu Hooholo Kaa

 

LOIHI KA HOOHANA I KA ENE KINI

 

O ka poe e hoikeike ana i ka

hoailona e hoohana i ka Aila

Flushing Carol no ka hoonae

mae pono ana - a i ke Zero

lene no ka hoopiha hou ana.

STANDARD OIL COMPANY

(California.)

 

            Kuu auntie, no'u ka pilikia, o @@ oia i Waimea nei. E Waimea e a@@ Puukapu i ka Ua Kipuupuu, a@@ ka Ua Kilikilihune, ua pau ko @@ auntie aloha; aia aku la paha me Malioi ke kui lei ahihi i Kanahe@

            E Maui o Kama no e ka oi, me ka lei Roselani lei onaona, ke kuahiwi o Haleakala ku kilakila, ua nalo @@ la ia kama au i hiipoi ai i kona ma @ la opio, ia oe e Alenuhaha, I'aila @ ame na kai aloha ou e Hawaii, @@       pau ka hoopulu hou ana o ko @@@ mau hunahunakai ma na papa @@ nohea o kuu auntie hele loa. Wa@@ hia wale.

            E Hilo Hanakahi, ka Uakanilei i ka huikau o ke kaona, aole @@@ auntie e hele hou ana maloko o ka halepule ou e Haili.

            E kohala, e ka Makani Apaapaa, ua pau ka holoholo hou ana o kuu auntie ma kou alanui.

            Ke haawi nei au i ko'u h@@@ kai i na hoaloha, na makamaka i @ awi mai i ka lakou pua maluno o k@ i ko lakou waimaka o ke aloha @ kumakena pu me makou.

            Ke haawi pu aku nie au i k@ mahalo i ka Makua Rev K@@@ kana hana maikai maluna o @@ auntie.

            Ke hooki nei au i keia mau @@ nao pokole. E hoomaikaiia ka @@ o ka Makua, ke Keiki, ka @@@ Hemolele, amene.

            Me ka Lunahooponopono o ke la okoa ame na keiki oniuhua me@a ko'u mahalo nui.

            Owau kana kaikamahine hana@@.

MRS> ANNIE K LOUIS

 

HALAWAI PU ME KE KIAAINA.

 

            Mr. Sol. Hanohano: - E oula hoi oe e hookomo iho ma kahi ka wale o ka kaua milimili, i ike ma ai na haku-makanainana o Kol@ Akau, Kohala Hema, Kona Akau, Kona Hema, a hoea loa aku i Ka@ ka ua Haao i kahi @@amu mea a kou meakakou i ike maka o ia hoi keia:

            Ua hoouna mai o Kohala ia @@ E. Akina ame kona hoaloha o ai oia hoi o John H. Harbottle, e @ mai i Honolulu nei, i ka ahao@ hana kahuahana o ka aoao @@ balike, aole no nae i pau ka @@ ilaila, aka ua hoea loa aku @@ i ka la 20 o Iulai imua o ke kinau e ninau pono ai i na haawina o i hooholoia ai e ka ahaolelo, @ @ hoi ko Pololu haawina daia ko Kohala, ko na kona ame Kaa, na maikai ko laua luuna ana me i kiaaina.

            Piha i ka oluolu, a na hoike mai oia ia laua e noii pono aku ana o

            Ua lawa kaua me ka mahalo.

            Owau no,

W M. HARBOTTLE