Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 31, 3 August 1922 — NA HOOMAKAUKAU ANA A KE KOMISINA. [ARTICLE]

NA HOOMAKAUKAU ANA A KE KOMISINA.

I ka manao o na kanaka Hawaii i makee i ka lahui ,a i makemako e )oaa hou he hoolaupaiia ana o keia lahui aloha, maluna o ka aina o ko lakou mau kupuna, ko lawelawe nei na Komisina i ka lakou hana me ka maikai, ame ka holomua. Ma na ano apau, ke hiki nei ia kakou ke ike aku, aole lakou i hoopipi mai i ia hoolilo ana aku i na dala no ka pomaikai o keia mau hoolala ana no 3tii pono o na kanaka Hawaii. Ua kamaaina i na kanaka i hele aku ma Molokai, he mau aina lepo momona keia i hookaawaluia no na kanaka Hawaii. ikeia no hoi e na kanaka makemake e kokua i ka lahui, me ka wai e hiki ai e loaa pono na pomaikai o keia mau aina. A o keia ike, ua komo pu aku iloko o na kanaka e noho nei ma ke kulana Komisina. A mamuli o keia hoomaopopo ana, ua lilo ka imi ana i ka ■wai i hana mua na lakou. Aole> o ka wai inu, ua loaa mua no ia, a ua lawa hoi, o ka hana wale no o ke kii aku a lawe mai i na aina i hookaawaleia no keia hana. 0 ka wai hookahekahe hoi, ua loaa { a ke hu nei he lnawai i hiki aku ka nui i ka 2,000,000 i kela anie keia, Ja- Hie wai i kupono loa no nā hana hooulu meakanu. Eia keia wai ke hoomakaukauia nei no ka hoolawa nna aku i ka poe e hoi aku ana maluna o keia man aina. I keia mau la aku ,e koiia aku ai ka lehulehu e koho aku no keia mau hana. Ina aole e loaa ana ka poe kohokoho, e lawe ana no ke Komiaina e hoohana aku i keia mau hana. Aole ke Kojnisina e houlolohi ana no ka hooko ana aku i na hana a lakou i mako7nake ai e hoohana aku * m'āluna o ieia mau aina. Mamuli o ka ike ana o ke "Komi«ina i na pomaikai mamuli o keia wai, ke hoomakaukau- nei lakou no k hoomaka ana i ko kukiilu i •wai hookio, no kahi e hoahuia ai ka *ai ,a mai keia lua hookio mat e hookaheia aku ai ka wai iluna o na ' aina mahi. 1 kulike no hoi me keia mau hoomakaukau ana, ua kohoia iho nei ke kii o na kulana o na hale e kukuluia aku ai no na kanaka. He mau hale, aole no e IUo ana i wau kakela nani, aka, he mau hale i kupono no ka »oho ana o na ohana e hoi aku ana. Aole no i nunui loa, aka, o loaa ana 3io nae ka noho huikau ole ana o nn makua mo na keiki. E kaawale ana ' na kema o na makua, a pela no hoi ko na keiki. E kaawalo pu no hoi kahi e hoomo'aia ai na meaai, n e ai ai no hoi. O ka mea nui ma ka manao ana o ke Komiaina. o ia no ka loaa o ka noho oluolu ana o ke'a ame keia ohana. l'a. paa a hihipea ka ulu ana o na kiawe malun» o keia mau aina, i anaia mai nei ,a i hookaawaleia no na kanaka. A ina i waihoia aku ka hoomaemaeia ana o keia mau laau kiawe, a i na ohana na e.hoi aku ana e noho ,e lilo ana keia hana loomaemae i hana paakiki na lakou e hana aku ai. Aole e hiki i ka ohana ke hoomaemae i ka eka hookahi, iloko o na pule he elima a eono paha. Aka, na lilo keia hana maluna o ke Komiaina, a ke hoomaemaeia mai nei keia mau eka, no ka makaukau o na kanaka mua o hoi aku ai. Mai keia mau laau kiawe mai, ua loaa na apahu pou pa o kukulu aku *i. E loaa pu ana no hoi ka wahie no ka hoomo'a ana i na meaai. E loaa pu mai ana no hoi kekahi mau dala nui mai kei:. mau wahie mai. O keia mau mea apau, ke hiki nei i ke kanaka manao maikai e ike «ku he mau hoomakaukau ana i pili pu me na hana naauao loa. Ke ike aku nei kakou o ka lahui i ka manaoio o keia Komisina o hooko i ka lakou hana me ke kuio a«i3 ka majiao aloha i ka lakou hana. .Mē keia mau makauk.< aole e hiki i ke kanaka manao maikai a ake e loaa mai ka pomaikai i na Hawaii, ke ike aku he mau hana kolohe kekahi elike mo ka manao o ka poe ku-e i keia kumuhana pomaikai i ka lahui. I mea e hiki ai i ke Komiaina ke hoomaopopo iho, ua hele aku la;kou maluna o ke alanui pololei, ua kau-

oha aku lakou i ke kanaka naauao loa o Amenka, maluna o keia kumu« hana, e helo mai e nana i na mea i hoolalaia e lakou. Ua hele mai noi o Mr. Mead, a ua ike kakou i kana mau hoakaka. Ua olelo mai oia, aole hemahema hookahi i hanaia. Aka, ua hoomaikai mai i ke Komisina no ke pookela o ka lakou lawelawe hana ana. A mamuli o na haawina hoonaauao i loaa aku iaia ma keia huakai, ua hoihoi hou mai oia i ka hapa o kona uku i aelikeia ai, mamua o kona hoio ana mai nei. Ua ae'aku ke Komisina e uku aku iaia ho $1000 no keia hele ana mai ana ame ka uku pu ana aku i kona mau hoolilo. I ka pau ana nae o kana kaahele ana e nana i na aina, a e hakilo hoi i na hana a ke Komi3ina, ua hooia mai oia ua loaa iaia he mau hoonaauao hou ia ana ma kana oihana, a ua hoihoi hou mai he $500. He mea ano nui keia a ka lahui e ike mai ai. Eia keia naauao ma keia oihana, ua hele mai me kona kōi mai i hookahi tausani dala kona uku ame kona mau hoolilo. I kona ike ana i na hana a ke Komiaina i hookumu ai ,ame ke kulana o na aina, ua hooia mai oia, ua a'oia aku oia e kekahi o na hana a keia Komiaina, a ua ae o!e -e lawe i kona uku holookoa. Ma keia kakou e ka lahui e ike mai ai, aole he olaio o keia mau hailuku e hapalaia mai nei maluna o keia kanawai. E hoomanao mai j kakou, o na hana no keia i ka ma-i nawa i hele aku ai ko oukou meakakau ame ke Alii aloha a kakou, e hooikaika i ka lahui, e koho mai iaia i elele, no ka mea, he hana maikai keia na leakou e ka lahui e kakoo ai. Ua hooia mai ka lahui i ko lakou hilinai i keia mau koi a ka Elelo Alii, a ua koho hou ia no oia e hele aku no ka pono o keia kanawai. ' Va lilo kana inau hooikaika ana i mea aponoia mai o ka Ahaolelo o Amerika, a i keia la, ua lilo kela mau hooikaika ana i mea ikeia, a ke hoohanaia nei ko kana-wai-me ka pololei am? ke kaulike. Nolaila, ko manaolana nei au e lilo ana keia mau ku-e i mau mea e hooiia ao ai ko kakou kupaa maluna o keia mea i loaa ia kakou, a i nele hoi i ko kakou oiau makua. Ma ka manao o ka poe kaulike, ua pomaikai kakou na Hawaii, i ka loaa ana mai ia kakou o kekahi Komisina elike me keia. I kinohi, ua uju mai no ko kanalua i kekahi o āa alakai Hawaii, no ke kupono o keia poe. Aka, i keia la, mahope o kekahi mau malama o ka hoohanaia ana o keia kanawai, ke manao nei aū ua holoiia ae kela mau kanalua, a ua hiki ke ikeia aku, he mau hoomaikai ma kahi o na manao ku-e mamua aku nei. Mamua o ka mako ana o ke Alii Kuhio, ua hoike mai oia i kooa makemake e law© i asana aina nona ma Molokai, ame kona iini nui e hoi aku a noho' pu mo na kanaka nia Molokai. Ua ulu mai keia mau, manao o ke Alii, mamuli o ka makemako ana e lilo i alakai no lakou ma ka lakou mau hana Aka, ua laweia aku kona ola, a ua hooko ole ia kola manao ona. Aka, aole nae e hiki ia kakou e ka lahui e hooulu ae i kekahi mau manao, ua hana oia i keia no ka pomaikai o na hui mahiko, elike me na hailuku o keia mau la. Aole he oiaio hookahi o ia mau kamailio, a aole no hoi e loaa ana kekahi mau hooia kupono ana maluna o ia mau mea. Aole paha keih o ka manawa o na hailuku o keia ano. O ika hana nui o ka nana aku ,ina he mau kanalua kekahi no keia mau makahiki aku elima e nee mai nei. Ina o hoi ana na kanaka maluna o keia mau aina, a hoi mai me ika haalele aku, alaila ua hiki ia kakou e hooulu mai i na kanalua ana. Aka, i na la mua o keia hana nui, ua lilo na kanaka e ku-e mai ana he mau kanaka kumakaia i kona lahui. He mea nui ka imi ana i na alanui e hoopulapula hou ia ai keia lahui aloha. O ke kanaka e ku ana ma kapa alanui, me ka loaa ole he mau huaolelo kpkua i kekahi mau hana no kela kuihuhana, 0 ka hooulu hou ana i kona lahui, aole oia he kanaka makee lahui, aka,' he kanaka puuwai eleele, a he kumakaia o na kumakaia. O na h&na ano nui o keia ano, aole o ke ku-e mai i na hana kupono aka,. o ke kokua, ifla iia apomo 1 na hana e ana, aka, ina he mau ku-e, e kali na olelo ku-e ahiki i ka nele ana o na pomai* kai i manaoia e ka poe na lakou ke kumuhana i hooulu mai. Aole

paha ho'hana oi aku o ka hoomaikaiia, mamua o ka hana hooulu hou i kekahi lahui e holomoku ana i ka make. Aole paha he kumuhana hooni puuwai ,eliko mai me keia iwaena o keia lahui. Ma na moolelo o ko kakou aina, ua piha na kualono ame na awawa, na puu me na kahawai i na leo e mai ana i ke ano o ko kakou lahui i na la i hala aku. Iwaena o na mokupuni 1 nohoia e ko kakou lahui kumu, o ia hoi, na Maori, sa Tahiki, na. Hawaii, na Samoa, ame kekahi mau aina e aku, ua hlki o hooiaia, o na Hawaii ka lahui i koe e paio nei no ka loaa ana he ola hou ana o keia lahui kumu kaulana, a-pookela i na la hala ku. Ma ka hoike a na kanaka i ike aku i ke kulana o na kanaka e noho mai nei ma keia mau mokupuni ma ka Hema, ke pau loa aku nei ka lahui Tahiti ika make. Ma ka hoike hoi no na Maon, ua ikeii ko lakou ulu hoii ana mai, aka, ma ko lakou noho aupuni ana, aole he ikoia aku o ko lakou pii ae, ma na kiilana o ko laleou noho lahui ana. Ho lahui lakou e pepe wale ana malalo o na haole. O keia no hoi ke kulana o na kanaka Samoa, aine na kanaka okoa aku o ia mau mOkupupi. He mau haawina keia e a'o mai ana ia kakou, eia lta lahui Hawaii ke oni mau nei imua, a ina paha aole lakou i lilo i poe kuonoono nui maluna o ko lakou ainahanau, aka, ke pii aj nei kela kulana, a ina o hoomau ana kakou i ka imi ana i na alanui, e ulu hou ai ko kakou llahui, e hiki mai ana ka la e lilo hou ai kakou i lahui nui a kaulana maluna o ka aina o ko kakou mau kupuna. O ka hana kupono ma ko kakou aoao, ina he mau manao ahewa ke- | kahi i na kumuhana e lawelaweia nei, o ke kali aku a ike io i na hewa. alaila hoike niai. Aole lioi i na la mua loa no, me ka hiki ole e loaa na liooia e lilo ana paha i mea hoopilikia mai, ua ku-e aku kakou. He hana hawawa keia, a he hana aloha ole i ko kakou lahui.