Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 31, 3 August 1922 — KUU WAHINE I ALOHA NUI IA UA HALA. [ARTICLE]

KUU WAHINE I ALOHA NUI IA UA HALA.

Mr. Luuahoopo opono, Aloha nui oe:—Ko nonoi haahaa aku nei au i kou oluolu, e ao lokomaikai mai i kekahi wahi kaawalo 0 na kolamu o ka kaua hiwahiwa ka Nupepa Kuokoa, a i mea hoi e ike mai ai na ohana me na hoaloha 0 kuu wahine aloha nui ia, a i haalelē mai hoi ia'u kana kane, in, keiki a maua, me na moopuna lehulehu, ame ka ohana apau e paiauina aku ma keia aoao 0 ka muliwai eleele 0 ka make. Mawaena 0 ka hora 11 ame 12 0 ke awakea Poaono, lulai* 8. 1922, ua pauaho mai la i keia ola ana kuu wahine i aloha nui ia Mrs. Anna Haluapo ma ko maua wahi home aekai i ka iliilinehe 0 Keauhou, Kona Hawaii. Ma ka aoao no au o kona wahi moe i ka wa hope loa o kona hanu aria, k kaawale aku la ka uhune mal ke kino aku, a he manawa pokole, ua alioakoa mai 1& na keiki, na moopuna me na hoaloha ua ili iho la maluna o'u kana kane, ame ka ohana apau, me ke poiwai la i nininiia iho e uwe kumakena aku nona. Auwe kuu wahine e, kuu minamina pau ole hoi! E hoomaikai nui ia ke Akua a no ka mea, Nana no i haawi mai, a Nane no i lawe aku. Ma Keauhou nei, no kona wahi i hanauia ai i lulai 11, 1847; mai ka« puhaka mai 0 Kamehaiku (w) kona mama, ame- loane Akamu Kapela, kona papa, aohe no hoi he wa ahiki mai i ka Poalua la 11, i hanauia ai, aka nae ua piha no iaia na makahiki he 75 0 kona ola ana. He nui no kona mau hoahanau i hala e aku ma kela ;.oao, m na makua, a koe hookahi iho kona" pokii e ola ana. Auwe kuu wahine e; kuu minamina- pau ole lioi. E hoomaikaia ke Akua a no ka mea, 0 Kona niakemake ke hanaia, aole 0 ko ke kanaka. Ma ka mahina 0 Sept. 1870, ua hoohuiia maua 111 a ka berita maemae t> ka mare, e Rev. D. S. Kupahn, a i ku aku hoi imua 0 ka MeaKiekie loa no ka malama ana i ka laahia o ke kanawai mare A nia Keauh<)u nei no kahi 0 ko maua hoohuiia ana a oiai hoi o ko maua onelianau hookalii no keii. nolaila, ma ka hookuku ana ae, ua piha ia mana na makahiki he 52 e koleoke ane. malaila o ko maua noho pu ana he kane, a he wahine. ' A he mea minamina nae hoi ia'u ke hoike a e kala mai hoi ia'u, ua loaa ia -maua ka iubile o na makahiki, a he mahele maikai e pono ai ia maua ke hoomanao, eia nae, ua hoohemahemaia a hala wale aku la kuu mea aloha, o ka wahine. Elike me ka naha ana o k:. pakelee wai ma ka punawai pela 110 i naha aku ai kuu mea aloha, hoi ke kino i ka lepo kahi 0 na mea apau, a hoi aku la ka uhane i ke Akua a komo i ka punawai ola i wehe hamamaia mai, ke koleo 0 lesu i hookaheia mai, īiona, no'u, a 110 na mea apau. Ma k& wa i hoohuiia ai maua, a mamua aku no hoi, aohe mea i hoomaopopeia no ko maua hui ana, 0 ia hoi ma ka helehe.ona paha, a ma ke kulana waiwai hoi, aole loa. no ka mea, ho kulana no ko maua me ka papa haahaa loa o ka nele ame ka hune, i like pu hoi me ka poe hune e ae, aka, hookahi wale no wahi kui mana umi nana i hoopaa ia maua iloko 0 keia mau makahiki he 50 a oi, a elike hoi me ka mana ikaika 0 kahi kuipine e hoopaa ana i na wawae elua o ka upa okioki lole, pela iho la i hoopaaia ai me ka.man'a ume ikaika o kahi kui pine 0 Ke eloha aole hoi o kaLi kuipine 0 ka upa oki'oki lole. E hoomanao pu ia J<oi, aole loa he wa i kapakalii ai maua ahiki iho Ia i ka haalele ana mai la 0 kuu mea aloha ke mau nei ia'u ke kuipine o ke aloha, e hoonana ae ana 1 ke aloha, aole ia e na no ka manawa pau ole. Auwe kuu wnhine e; kuu minamina pau ols hoi. Aia hoi! nani ka malkai, ame ka oluolu 0 ka noho lokahi pu ana, 0 na hoahanau; pela iho la i lokahi pu ai maua me kahi kuipine o ke aloha. Ma ka wa mua 0 ko maua noho pu ana, ua nana i ka wahine ma kona mau ano, ua ike i na ano oiaio apau iloko ona, ke aloha ka hilinai, a paulele hoi i kana mea 1 koho ai„ a ua loaa pu hoi iaia ka makaukau hana e pono ai ka noho ana., Aia hoi, 0 paa ana ia'u he wahi hana aupuni (Kumukula) ame kahi mea e loaa mai ana nia ia hana, i loaa ai he mea kokua e pono ai ka noho ana, a mr. kekahi wa, e kokoke ana e pau na mahina elima, ua komo iho la maua i mau hoahanau no ka Ekalesia o Helani. A i ka hala ana ae o na mahina

elima, ua liaalele ilio la 1 ka liana (kumukula) a haalele pu no hoi i ka wahine, kuu mea aloha me na makua o maua, a neo aku 110 Honolulu, ua noho aku hoi nio «a ohana, aole nao au i noho wale ilio, mo ke kauka'i i ke ola i ka ohana, ua huli aku i na liana o loaa ana ia'u, a hala leahi manawa ua komo aku i kc a'o ana i ka oihana kamana, a noho hana pu me na kamana, a maopopo ia'u ka pono ma ka hana, ua kahea mai la i kuu mea aloha, a nolo ae la kela a noho pu maua a mauope ae hoi kekahi mau kaikaina 6 maua a 110)10 pu me maua. Ma ka la Sabati mua loa 0 kona noho ana ac, ua pane mai la oia ia'u e hele kaua i ka pulo ke kani mni la ka bele 0 Kauinakapili, a ke hele nei no anei oe i ka pulel Ua ae aku la e liele i ka pule ia kakahiaka, a hoole aku la au i ko'u liele mamua ae, a hala ae he mau Sabati ua hookamaaina pu aku la me na haipule kane, a wahine, ame na kahu like ole e inalama ana i na anaina haipule ma ka luakini, a ma na mahele apana no hoi i kuleana ai ka Ekalesia 0 Kaumakapili, elike paha me Pauoa Maemae, Holokahana, Waikalialulu, ua hoomaka aku kona pilipu ana me na haipule wahine, a. hookahi ke kaaliele pu ana, ma na auwina la Sabati ame kekahi mau la noa e ae 0 ka pule, e hoomanao hoi ka mea heluhelu a he mau haipule wahine i ike nui ia elike me Mrs. W. C. Aehi, Mra. J. Alapai, Mrs. B. Kaaua a he nui wale aku, a ma ia pili ana i ike maopopo loa ia akū ia jiii a na i ike maopopo loa ia aku ai kona kulana haipulo io, a pili aloha pu me a'u kana kane, ka ohana ame leona mau hoaloha. Ma kahi wa, ua loaa iaia kekahi mea hookuia i kona noonoo, 0 ia hoi ko maua lilo maoli nna he mau hoahanau paa no ka Ekalesia, no ia mea ua liolo mai la ka maua noi hookuu ihope nei i na hoahanau 0 ka Ekalesia o Helani, ame ko Kahu J. Waiamau a komo aku he mau hoahanau no. ka Ekalesia o Kaumakapili, oiai e noho Kahu ana o Moses Kuaea no Kaumakapili. Ma kahi wa 0 ko maua noho pu ana me na kaikamahine mai ko laua puhaka mai, a oiai hoi maua e noho ana aolie keiki, ua lawe mai la i ke kaikamahine malama, lianai, ahiki i ka loaa ana 0 ke kane, a mai ko laua puliaka' mai, ua loaa he 13 inoopuna, a hala wale -aku la kuu mea aloha, a o ua lianai la a maua oia no ke Kahu Kula Sabati Apana o ko Kiula Sabati 0 Helani i keia la Mrs. Grace P. Kahalioumi. Ma ke kokoke ana aku 0 pau na makahiki he 15, ua huli liope hou mai la maua i ka aina nei, ahiki i ka liaalele ana mai la 0 kuu mea aloha ia'u. Ma ka hapa mua o leeia mau makahiki he 50 a oi o ko inaua noho ana. ahiki mai i ka hapa mua 0 na makahiki apau i hoi hou mai ai i ka aina nei, he naui, a he maikai wale 110 ko maua nolio ana me ka haule ole iloko o kona noonoo, ka hoomanao ana i ke Akua, am* e . hana no apau i pili aku i ko ke Akua aupuni. He maikai wale no n . ola kino o "Wua a aole nae hoi i nele ka loaa ana i na nawaliwali kino ia m'aua i kahi manawa. Ma na makahiki hope mai nei, 7 a 8 paha i hala aku nei, ua liooloaaia mai he mea hoopilikia ma kona mau wawae, elike penei, mamua 0 ka hiki ana mai'o ka ua, e eha mua ana na wawae, a i kapaia hoi i kahi wa he rumatika, 0 ka mea hooluolu no i loaa koko ia maua, o ia no ka lomi, a hehi aku me na wawae, a pau ae la, a pela aku ana, a i kahi wa hou e loohia ai, ua komo aku la i ke kauka ka mea ike, pela wale iho la no l:a noho ana me ka wahine, ahiki lie 3 a 4 paha na mfikahiki i hala aku nei, ua pii mahuahua loa mai la ka eha ma na wawae, e liiki pono ole ai iaia ke hele non.* 1 , iho nie na wawae elua aka me hookahi wawae ku'i hou (kookoo) a ua liiki ke hele, ia wa hookahi, aia hou he mau mea hoopilikia ae i loaa ma ka umauma, a ma ka opu no hoi kekahi, nolaila 1 ka liui ana 0 keia mau eha hou me kona wawae, ua waiho aku la ma kahi moe, a i kahi wa e makemake ai *oia e hele, owau kekahi pu me ia e pono ai, a pela wale iho la no ko maua noho ana me ka wahine, e auamo pu ana i na ehaeha me na kaumaha o keia ola ana. Kono mau aku na keiki i ke kauka, a hele mai no ke kauka haawi ka laau, 0 ka olelo hope loa a ke kauka mamua aku 0 ka haalele ana n.ai 0 kuu mea -aloha, aohe pono hou aku ana e hana mai ai, no ka hoopakele iaia. Auwe kuu wahine e, kuu minamina pau ole hoi. He 5 mahina i hala aku nei o keia makahiki, ua waiho aku la oia ma kahi moe me ka hiki ole iaia ke hele, nana no e ai i kahi wa, a na'u e pono ai oia, noho paa mai la na keiki apau me na moopuna imua 0 ko maua alo, nana aku la i ka helehelena o ka wahine, emi mai la a wiwi, e auwe ana no hoi i ka jjo

me ke ao, o ka mea oi loa aku i poina ole i kona noonoo, a hala wale aku la, ka hoomanao mau ana i ke Akua, mai ka wa hiki pono iaia ke olelo ahiki i ka hiki pono ole ana ke olelo, o ka wa ana e manao ai e pule, kahea mai la oia ia'u, Kuku a kuhikuhi ka lima.iluna, hoomama aku la au i ke Akua, a pela aku ana, ahiki i ka pule hope loa, aohe olelo, koe wale no ka uwe ana, o ka'u e hoomaopopo ai, i kana mea e makemake ai o mai la na lima iniua, a hopu aku la no hoi au puliki iho la na lima a paa a opaopa iho la ahiki i ka hora hope loa i hoike mua ia ae nei maluna. Pau ka luhi, pau ke kaumaha, pau ka eha, pau ka auwe ana o keia ola ana, hoi aku la kona uhaiie ike Akua, a elike me na maikai ana i hana ai maanei kona noho haipule, kona aloha i na mea apau, kona launa mau ana me na haipule, kona kokua ana i ke aupuni o ke Akua kona ano hookaokoa i Jka hewa, ame na hana no apau i ku i ko ke Akua makemake, me ia mau hoike 110 ia i pii aku la ma kela home lani mao. Mai maka'u, a mai kaumaha,. Na haumana a leau, Nana e i kahi maha, No na luhi na luuluu. Cho: — Malia mau no na luhi, Maha mau no na luhi, Maha mau kakou, Mao ae o loredane ( Ma Eūeua oluna, Ma na kula uli nani, Maha mau kakou. Ma ke ao ana ae o ka la Sabati, lulai 9, 1922, a mahope iki hoi o ka ainaawakea, ua malamaia ke ! anaina haipule, hoomaikai i ke | Akua e ka makua Wm; K. Leleiwi, i alakaiia hoi ma ka himeni e H. L. Kawewehi, maloko o ke anaina i akoakoa mai ka ohana holookoa, na makamaka, me na hoaloha lehulehu, a iwaena o na hoaloha i hui pu mai, oia no na ohana keiki puuwai hamama a ka makuahine (Laika) i hala e aku mao Mr. ame I Mrs. Thomas 0. \Vhite, ka akena o I na aina o Bihopa o na Keauhou nme Kahaluu, Mr. ame Mrs. Allen A. Wall, Mr. amo Mrs. Johnson, Mr. ame Mrs. Capt. Wood, Mr. ame Mrs. Wm. K. Loleiwi, J. W. K. Leleiwi Sr., ka Hon. H. L. Kawewehi, aine ia mau keiki a maua mai Kailua mai; Mr. ame Mrs. Geo. K. Kauhaihao, ame na hoaloha e ae, I mamuli o ko lakou launa pu ana mai, ame ka lakou mau makana hoohiwaliiwa, na lei me na poke pua, ame na lako meaai. Nolaila, ke haawi aku nei au i ko 'u hoomaikai nui loa, me na ma halo kiekie no na mea maikai apaui a oukou i pahola mai ai maluna o I ke kino o ka'u mea aloha, a maluna ae o na fiiea apau ke hoomaikai pul nei au i ke Akua Kiekie loa, a no ka mea, ia oukou auanei oia i olelo inai ai "Ua oi aku ka pono o ka hele ana i kahi kanikau mamua o ka hale lealea, '' a no ka mea no hoi, malaila e uwe ai me ka poe e uwe ana, a e kaumaha ai me ka poe e kaumaha ana, a e hauoli ai hoi me ka poe e hauoli ana. 0 kekahi mea oi loa aku i hooloaa mai i ke kanaka hele ana i ka hale kanikau, ilaila auanei e loaa ai he oleloa'o ano nui, a e kukulu iho ai ke kanaka i ka ninau; Pehea la au e hana ai i mea e hoopakeleia ae ai i keia mea i weliweli nui ia he make? 1 ka pau ana o na hana hoomaikai i ke Akua, ua laweia aku la ke kinowailua o kuu mea aloha no ka halelua ma ka pa ilina o Kau no ka manawa pau ole. Auwe kuu wahine e, kuu minamina pau ole hoi! * Owau iho no ke kane wahine-ma-ke i hookaumahaia, me na keiki i hooneleia i ka mama , ame na moo* puna he nni a lehulehu i nele me ke kuku. BAMUEL K. HALUAPO, ROBERT KAHALIOUMI, MRS. G. P. KAHALIOUMI DAVID K. KEOHO, MRS. M: K. KEOHO, Keauhou, Kona, luiai 20, 1922.