Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 35, 31 August 1922 — HE HOOPOLOLEI ANA I KE KUAUHAU LALAU. [ARTICLE]

HE HOOPOLOLEI ANA I KE KUAUHAU LALAU.

E Mr. Lunahooponopono o ke Kuokoa, e oluolu mai i rumi o kau pepa no keia:— Eia ke kuno ka halia i ka manawa He hiamoe ko'u hoala ana oe O oe o ka laulani o Hoalani Ke hoe manuae la i ke kuahiwi I ka maha lehua o Kumohokiekie la iluna! E ke kiai, heaha ko ka po? He ui a he ninau keia na Hiiakai ka poliopele. Nohea mai nei keia Keanumaeeleokekapulikoliko Kekapuwohi Kekapulikoliko Keahikuni Aalapalapa? No Kauai mai lakou, no na pali o Kalalau, ahiki i Waiolani noho o Kekuko (k) ia Kaepa (w) loaa 0 Piikoi (k) noho ia Alapahi (w) loaa keia poe malalo iho nei: Ohi hapuku ka makapehu o Kaunu, e hoolale ana i ahi no ka ia, no ua ia hoomalu la o Kaukini. Kauoha ae la ia Kauahoa, i ka Meeui o Hanalei. I noho oe a ike, ua uhi kapa eleele a kau ka puaa i ka nuku, alaila hoolaha aku oe maloko o ka nupepa, i ike mai na makaainana, mai ka lulu a ka makani, owau keia, o ka mua a me ka lua o ka piikoi. E hoopaipai ana elike me Kaunuohua e hoole mai auanei, o Haihala eia iho no kou hoa like la, o Malelewaa. He mau makahiki lehulehu i hala ae nei, ua hoolahaia mai kekahi mookuauhau i oiaio ole, ma ka Pacific Commercial Advertiser, Feb. 18, 1907. Ua paneia kela kuahau e ku-e ana no ka pololei ole, o kana mau mea i hoolaha ai maloko o ka nupepa, e hoololi ana i na papa kuauhau pololei o na'lii, ma-o, a maanei, elike me kana i makemake ai, malaila oia e hookomo iho ai i kona kuauhau apowale, ana ponoi no paha i haku ai, a lawe ae la i na inoa o na 'lii o ka papa kiekie, a kaena ae la me ka haakei nui, o kona mau kupuna lakou, me ka manao paha, he hiki iaia ke pulapu i na poe apau. Aka he mea keia e Alakai hewa ana i ka poe i maopopo ole i ka mea oiaio. I keia makahiki no, ua hoopuka hou ia mai, ma ke Kuokoa o Mei 4, 1922, he kuauhau, na ka mea no nana kela kuauhau i ku-e ia ai mamua, no ka pololei ole. Ua hoolahaia mai keia e na Lunahooponopono a hookokauoha o ka mea i hala, i like aku no kona oiaio ole me ko kela mamua. A ke ku-e hou ia aku nei no ma keia, no ia kumu hookahi no. Kauakahiakua (k) ia Umiaemoku (w) o Kanekapoleikauila (w) pio ia Kaleiopuu (k) o Keouakuahuula (k) ia Hiiaka Kaiolani (w) o Keaouakuahuiu (k) ia Kamakaheikuli (k) o Keaouakuaiwa (k). Hu ka aka, i ka poe ihepa o Waolani, he kane no he kane hanau mai. O Kamakaeheikuli he wahine oia. Eia ka pololei. O Kaneiheilani (w) ia Kaakaalonoapii (k) o Kalelemauli (w) ia Haae (k) o Kamakaehikuli (w) ia Keoua Nui (k) o Kaleimamahu (k). Eia hou no keia mookuauhau lalau o Keanumaeele. O Umahapuuleiohua (w) ia Kihapiilani (k) o Kupuioholani (w) pio ia Kauhiokalani (k) Makakuikalani (k) ia Ikeakaponoole (w) o Kaoao-a-Ma-kakuikalani (k) ia Pueopokii (w) o Lonoikamakahiki (k). Aohe pololei o keia. Eia ka pololei. Kihapiilani (k) ia Koleamoku (w) o Kauhiokalani (k) ia Kauamanu (w) o Makakuikalani (k) ia Keakaponoole (w) o Kaoao (k) ia Pueopokii (w) o Lonoikamakahiki-a-Kaoao (k) Wahi no ana. O keia Lonoikamakahiki (k) no, ia Kaiuliakea (w) o Kookuiniaulani (k) ia Kahoowahaokalani (w) o Kainahopukahi (k) ia Kauokuuikanuumealani (w) o Ahiakalanikumaikiekie (k). Ea! Hoohu ka ua i ka moana la, pilipili aina ole mai la, olelo mai o Mika Paka. Pehea kela? Lalau ana no, punipuni ana no. O Ahia Kalanikumaikiekie, aole oia he kane. Eia ka mea pololei. O Keliiokalani (w) ia Umikekaulanahonuaiwi (k). Ahia Ahia Kalanikumaikiekie (w) noho ia Kala-ninui-iamamao (k) o Kekunuialaimoku (k) ia Kaniniuokalani (w) o Kalikokalani (w). Ua poina paha ua o Keanumaeele i ko ka Buke Nui kuauhau. He Hoopololei. Kauakahiakua (k) ia Umiaemoku (w), o Kanekapolei (w) ia Kalaiopuu (k) o Keouakuahuula (k). (Aole ia Kanekapoleikauila). Aole no hoi he wahi i pio ai. A aole no ma ko Kaleiopuu aoao. Na Kalaninuiimamao a me Kamakaimoku mai oia, a mahea la kahi i pio ai, ana e apowale nei ma na ano apau, a onou iho la i kona mau wahi kupuna, i lohe ole ia, a i ike ole ia no hoi, ma na papa kuauhuu o na 'lii ana e piikoi nei. Aia ka pono o ke kau pu iluna o kahi kiekie. I kuhi ka malihini he wai o Mana Aohe wai he hoopunipuni, He alapahi na ke kanaka o Limaloa He ako hale wale no i Papiohuli. Eia hou no kea papa kuauhau o Keanumaeele. Kekelaokalani (w) ia Haaeokalani (k) o Kekuiapoiwa (w) ia Kamanawa mahoe kapu o Keahikuni Aalapalapa (w) ia Keawemauhili, o Kamehameha Kauakoa (k) ia Kahekili Kalaninui (w) o Keanumaeele. Auwe! Hele ma kapuahi e olala ai i ko anu haukeke o ka piikoi. Hookahi no Keahikuni

i ikeia, i ke au o na 'lii oia hoi o Kekauonohi Makaokahilani, ke kaikamahine a Kinau'heananui-o-Hikiau, keiki a ka Na'i Aupuni. Eia na'e o Kapiialii, ke keha nei o kona kupuna ka ia, i noho aku ka ia Keawemauhili. Auwe! O ka makuakane hanauna ia o Kamehameha ka mea nana kela moopuna o Keahikuni, e piikoi ia nei e Keanumaeele. He mau wahine no ka Keawemauhili i noho aku ai a he mau keiki no hoi. Aole nae hookahi iwaena o lakou i oleloia, o Keahikuni Aalapalapa kekahi oia poe. Ua pupule paha, no ke kuko nui loa e ike ia mai, oia kekahi pua a na 'lii kahiko i hala, "The Lost Tribe," wahi a ka haole. Eia kekahi o na wahine a Keawemauhili i noho ai. Noho ia Ululani o Kapiolani ke keiki, ia Kalamanamana o Kekuialono ke keiki, ia Kalaniwahineuli o Kuaiolaloa ke keiki, ia Piipii o Kamehamehakauokoa ke keiki. Eia ka mea oiaio la. Ke hoike mai nei ka papa kuauhau o na 'lii i ko Kamehamehakauokoa makuahine ponoi, oia o Piipii. Huhewa ka ike o Kapena Kini, A he ike holoholo pili aina, Koe aku na kai hanupanupa. Olelo mai ka Buke Nui. Hilihewa na manao ke ole ke kukakuka ana, pela keia, hilihewa na kuauhau lalau a apowale, ina aole i ike i ka mea oiaio. Hoopololei ma kahi e olelo ana, Kekelaokalani (w) ia Haaeokalani (k) o Kekuiapoiwa (w) ia Kamanawa (k). Mahoe kapu. Aohe pololei oia. Eia ka pololei. Kekuiapoiwanui (w) ia Kauakahiakua o Kekelaokalani (w) pio ia Kamanawa (k) o Peleuli (w) pio ia Kamehameha Kanai Aupuni o Kapulikoliko (w) aohe pua, o Lunalilo Nui (k) aohe pua o Kinauheananui-o-Hikiau (k) ia Kahakuhaakoi (w) o Keahikuni Kekauonohi Makaokahilani, nona Keahikuni Aalapalapa. Malalo iho nei. O ka onohi o ke ahi, ahi kilokilo O ka puoko o ke ahi, aalapalapa I huila ma ke kuemaka o na Lani la Ia kalani ma iho nei lapalapa He lapalapa ke ahi, he momoku ka a He pohina eleele kauahialii I hi-a ia iloko o Kauea. O ke ahikuni oiaio loa keia, o ke ahi a Lonomakua, he ahi na ka wahine i hi-a a a i ka papa o Papalauahi, o kana a iho la no ia, aohe mea e pio ai. Hele i Hilea kauwahi kukaepele pio wale i ka makani, i piha i ka lalau. Eia no o Keanumaeele ke oni nei e kau i ka wekiu. Kekuiapoiwa ia Kalanikuihonoikamoku o Kalolawaiakua (w) pio ia Keoua Nui (k) o Lilihakekuiapoiwa (w) ia Kiwalao (k) o Kaikilanikuauli (w). Auwe! owai keia opala a ohikui e hapuku mai nei, a kau ma ka papa o na 'lii nui, e make ai ke kanaka ke a-e i ko lakou a-ka? Hookahi wale no a Liliha Kekuiapoiwa 3 (w) me kona kaikunane Kiwalao, oia o Keopuolani. Ei ae nei ka o Kaikilanikuauli kekahi keiki. A pehea la i nalowale ai keia alii nui? He hiki no ia kakou apau ke ike iho i ka pololei ole. Hilahila ole makau kiu e kauna nei, Aohe ke kohu o Hanunanuna, Puiwa ka manu eena i ke kanaka, Aohe wahi hopohopo iki o Hopoileeu. O keia papa alii a Keanumaeele, i apukau mai nei e kau malaila, o na 'lii keia, i olelo ia he akua, i nana aku ai hoi na 'lii nui apau me ka haahaa, e kapa ana i keia mau alii, he Haku no lakou no ka makolukolu o ke koko alii iloko o lakou, a pela hoi me na kapu alii i kau iho maluna o lakou, mai na kupuna alii mai o Maui ame Hawaii. Eia ka pololei. Kekuiapoiwa Nui ia Kalanikuihonoikamoku Kekaulike (k) loaa mai: 1. O Kamehameha nui (k) ai luau, 2. O Kalolawaiakua (w) i kapaia Kalolapupuka-o-Honokawailani. 3. O Kahekili (k). Kalolawaiakua (w) pio ia Kaleiopuu (k) o Kiwalao Kauikeaouli Nui (k). O Kalolawaiakua no, pio ia Kalanikupuapaikalani, o Keoua nui; o Liliha Kekuiapoiwa 3 (w) pio ia Kiwalao (k) o Kalanikauikaalaneokeopuolani. Noho ia Kamehameha ka Na'i Aupuni hanau o Kalaninuikualiholihoikekapu (k) II, hanau o Kauikeaouli (k) III, a me Nahienaenaikekapu (w). Iloko o keia papa alii i hoakoakoa ia ai na koko alii ame na kapu o ko lakou mau kupuna, a i lilo ai hoi kekahi oia mau kapu, i mea hooniua i ka manao kekahi o na kaikamahine alii. I ka wa i hoao ai o Kekaulike alii o Maui me Kekuiapoiwa nui, haawi aku la o Kalanikauliluaiwi, i ke kapu moe nona. Hehe aku nei hoi o Kekelaokalani nui me Kauwe, imua o ke Kupunawahine Keakealani wahine, ike mai la oia i ka uwe, ninau mai la, heaha keia waimaka e ka moopuna? Ua haawi aku nei ko kaikamahine, i ke kapu moe ia Kekuiapoiwa, ina paha e hele mai ko mau moopuna o Maui, moe iho ka maua mau keiki me kuu kaikunane, i ke kapu o ko mau moopuna. I mai la ke kupunawahine, holoi ka waimaka, aole olua a me ka olua aku e moe. Eia ke kapu, he ohia'eku, aohe kapu e moe ai. Ke olelo nei nae kekahi poe o keia au, kokolo aku la o Kamehameha a moe iho la kona mau maka. Nonoi aku la ia Keopuolani i wahine nana. Ua ike ae nei kakou. he kapu moe ko Kekuiapoiwa nui, nana mai ka

moopuna o Kiwalao, ka makuakane o Keopuolani. He wohi-a'eku hoi ko Kekelaokalani nui, nana mai o Kekuipoiwa 2 (w), i pio ia Keoua nui, keiki a Keeaumoku nui. He wohi-a'eku a pehea iho la e kolo ai, a e moe ai na maka o Kamehameha ka wohi-a'eku? Aohe kapu e moe ai, wahi a ko lakou kupuna. Aia ma ka hoopaipai o Kauhi alii o Maui ame Keaka alii wahine o Hawaii, e ikeia ai ka nui o na kapu. Ke kuhihewa nei kekahi poe, o ka naha ka pio ame ka niaupio he mau kapu ia. He mea ia e akaaka ai ka papa hanau o na 'lii. Ina he niaupio ke alii, ua maopopo ia i na mea apau. Na ke kaikunane ame ke kaikamahine ponoi mai oia. Ina he pio ke 'lii e hoike mai ma ia, he noho hoahanau kona mau makua, a pela hoi me ke 'lii naha, o ka hoina no ia e ike ia ai, he noho makua a keiki, kona mau makua. Aole no he akahakai o lakou E mananalo ai o na 'lii nui He lolo no he lolo pa'i wale. Ua like no a like ke kiekie o keia mau alii. Koe wale no kela, o ke 'lii naha, elua ona pili i na 'lii pio a Niaupio. He hoahanau, ma kahi olelo ana. A he makua hoi ma kekahi olelo ana. KAMAKEE ALII, Ilamuku o na 'lii Oiaio.