Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 36, 7 September 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

Na Komisina W.R. Farrington, Lunahomalu; Elizabeth K. kalanianaole, Lala; Rudolph M. Duncan, Lala; Akaiko Akana, Lala; Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo, John H. Wise.

Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia @ no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. @ e loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao. Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai. Ua hamama no hoi keia aoao @ na ainau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina @ na mea like @ i makemakeia e ninau mai.

Ahea oe noonoo mai e hawaii? Ke mau nei no ka kela ano lawe mai i ka olelo i hakuia e Hawaii, a @ iho me ka haawi ole iho i kekahi wa, e kiei ai a halo i ka oiaio maoli mamua o ka waha a ne, e maauaua ai. O kekahi ano o keia he pupuahulu. Lohe no i ka olelo, o ka hoonui koke ae ia no la; aia a palahalaha loa a hoomaopopo pono ia mai ka oiaio ame ka oiaio ole, ka pipika hele ae la ia a kukule maoli.

Na keia hemahema iwaena o ka koa ke kumo ano nui o ko kakou @ ma na hana i ikeia, he mea e pono io ai no ka lahui. Ua ku mai na aiakai o ka lehulehu a hoike @ mai me na hooia ana ma ka hana i ke ano, ke kulana ame ka hopena o ka hana, e loaa ai ho pomaikai, me ka manao o ka lawa ia, a e hana aku i mau hana ano hou, lilo ne la i manawa i manaola pela, i manawa e kuawili hou mai ai. I keia kuawili no a hala ka Puulena o ka neo ke ahu iho.

E nana ae i na olelo i puka mainaena ae o ka poe noonoo ole, i ka @akou olelo ana, aohe maikai o kela hila hoopulapula, a no ka mea o na aina wale no o Molokai ka i we@eia, in a i wehe like ia na aina mai Hawaii a Kauai, ina ua maikai. O ka waeleia mai ka keia o na aina o Molokai a maemae, a kailiia ae na kanaka, lilo aku i ka ilikea no na hana mahiko.

He nui no na lalau o Hawaii, a o kekahi lalau, he lalau pilikia ole; o kekahi lalau ano kulike ne la me ia maiuna ae, he lalau pilikia, me ka moakaka pono no o na olelo o ke kanawai. o ka pouli iho la no ia o ka ike noonoo maikai. I ka puka @ana o ia ano oleio, ua haule iho ia mea a mau mea paha i olelo i'o mai ke ano kanaka noonoo maikai, a i ke ano lapuwale. No ia ano lapuwale ka lolo ame ka pupule e makemake nui ia nei ke kaupalena hanau.

Heaha ia ka pomaikai e loaa i ke kanaka e liki a e haanui ana i kana pono. ina e komo mau ana keia wahi huaolelo hua ole o "Ina" iloko o kana mau hoakaka @anao ana. Ina e ku mai kekahi a hoakaka i kona @nao me ke ku mai o "Ina" i huaolelo e alakai i ka nui o na olelo mahope mai, he mea maopopo loa, aole ona kahua e ku ana ia wa; aia no oia maluna o ka ole kahi i ku ai i oi aku kona mamao mamua o "aneane." O ka oiaio maoli o ia olelo, e ia no o "nele loa."

Me ko kakou ku iho no iloko o na makahiki he lehulehu i hala kahiko loa aku nei, maluna o ka nele loa, i na aina oke aupuni, ahiki mai la i ka wa i loaa lihi mai ai o kekahi o ia mau aina, me ke @ala ole, ka laupwale iho la ka ia o ka bila. Ma ka nana aku ma ka olelo e kueana, ua hewa ka bila hoopulapula, no ke kailiku ia ae o ke aloha mua i noho pilipaala no na makahiki lehulehu, o ia o nele. No ka pilipaa no o neie me kakou i aloha nui ia ai ia.

E hoomaopopo i keia, aole kakou e hele nei ihope me ke kue i ke au o ka manawa, i kanalua iho ai o ka manao; eia kakou ke nee nei me ke au o ka manawa imua, i kahi o na pomaikai he nui; no keia kumu ka manaolana ana no ke ola nui e waiho la mawaho iki aku o elima makahiki, elike me ka ke kanawai e hoakaka nei. Ua ku hoi ka hana i keia la. O ka hana wale no i koe, o ia ke kalai hoomaemae mau aku. Heaha la ka pono o keia ola ana, ma ke ano lahui, in a ma ka waha ka ikaika, aole hoi ka hana? O ka mea i ku kana hana i keia la, no ka pono o ka "I," ka "Mahi" ame "Palena," o ia ka i oi iwaena o lakou. Ua pii ae kona kulana i ka nuu maluna ae o ka lehulehu - ma kekahi olelo ana, he poo, he alakai e kauo ana i ka lehulehu i ka puuhonua.

Ua like no key me ke kulana o ka noon ohana ana, o keia ame keia, iwaena o kakou. Ua ike poaeae ia ke poo o ka ohana mamua iho nei, a mamoli aku e paa ana kona inoa ma ka buke o ke aupuni, ma ke ano he ona aina nui, kupono e lawa ai o ka nohona ohana ana, ame kona ikeia mai he haku no kekahi aina hoopulapula i naheleheleia malalo o keia kanawai.

Ma keia, e ikeia ana ka pili like ana o aa kanaka, mai kekahi nuu a i kekahi, elike me ka ikaika kauo o ke alakai. Pela no ma kekahi aoao o keia manao; in a e kii aku kakou i ke poo a alakai, a hooholo ihe iaia, mai ka nuu e kau mai nei, mai poina i keia, o ko ia ia iho ana; o ko kakou iho like no ia, a kahi e paa mai ai, o ia no ka papaku. I ka pii ana o ke poo, ua kaa aku iaia ke alakai ana iluna; a i ka iho ana o ka ki'u, e kaa ana iaia ke alakai ana ilale. He mea maopopo loa keia.

O ka pono o na hana a ke komiaiana aina, aia i ke poo ame ka hi'u. He wahi poke waena wale iho o papa komiaina e ku nei, mawaena o poo ame hi'u. Nawai auanei kakou e hookaawale mai, mai na manao maikai o keia kanawai hoopulapula? Na ka manao kokua anei i keia hana? Aole! Na ka manaoino a ku e i keia kanawai e hookaawale ae.

Ma ka hoolehe aku i ka olelo a kekahi me he mea ia, o kahi hewa o keia kanawai, o ia no ka haawi lilo loa ole ia ana o keia mau aina i na kanaka i hiki ai ke kuai hoolilo aku ia ha'i, no ke @ala. Ma ia alahele i pilikia ai na ohana mea aina i hala, mamuli o ka loaa ana he mana i na keiki, e kuai hoolilo aku i ua mau aina nei.

Ua pomaikai kakou e keia hanauua i ka wekeia ana ae he aoao hou ma ka buke moolelo o ke ola ana o keia lahui, e hiki oleae ai i na kanaka noonoo ole ke uhauha hou i ko lakou mau aina.

O ke ke akua alakai keia

Ua hoikeia mai me ka maopopo loa ka oiaio o keia mau olelo, "Aole mau mea hou, he mau mea kahiko wale no," na mea apau e hoopuni ana i ko ke kanaka ola ana, mai kinohi mai ahiki wale i keia hoikeana.

Ma ka noii akahele wale ana aku no a ka naau, e ake ana e ike i ka oiaio o keia mau olelo, me ke kokua ia mai e na olelo i paa ma na buke, i palapalaia e na makua, a ano e ae, e hiki ai ke ike aku i keia alakai leo ole a ke Akua aloha i kanaka.

Ke hana nei na kanaka me ka hoomaopopo ole i keia mea; o ka manao o kanaka, no lakou iho no keia pono o ke ola ana ma ka aina, iloko o na pomaikai he nui i haawi wale ia mai, elike me keia mau aina hoopulapula i hemo ae nei nou e Hawaii kuauli.

E alakai aku ana au ia oe e kuu mea heluhelu iloko o ka Baibala Hemolele i o Matoio la, mokuna 13, pauku 44, he olelonano hoi na ka Haku, penei:

"Ua like ke aupuni o ka lani me ka waiwai i hunaia iloko o kahi kihapai; a loaa ia i ke kanaka, huna hou iho no ola, a hele aku me ka olioli, a kuai lilo aku no i kana mau mea apau, a kuai lilo mai ia kihapai nona." Ua nalo no ka manao o ka Haku i ka kanaka ike, no ke kukuluia mai o ka olelo pili a kamaaina i ka poe kalepa, a hoopukapuka waiwai. No ia mea hole wawe ae la no ka noonoo ame ka ike o kanaka, ma ia mahele. O ka mea mua ka huaolelo "kuai"; ka omi koke e iho la no o "dala" a pepe ka uhane o ka olelo, he kamau wale mai no ko ka huaolelo "waiwai" ka pakii loa iho la no ia o ka manao, a kupouli ka ike, i oi aku i ko ka wa mamua aku o ka lohe ana i ka olelo.

Ma keia olelonane, hele aku la he kuauii ma kekahi kihapai, ike aku la oia i ka waiwai, e waiho ana, huna iho la oia ia mea, a no ka mea, aole nona ia aina me ka waiwai o kana ike ana. Ike no oia, in a e lawe ae ana oia i ua waiwai nei, e hoahewaia ana oia e ke kanawai, ke loaa mai ia.

Nolaila, hoi mai laoia a kona ponoi iho, kuai hoolilo loa aku i kona mau pono, no ke ake e lilo mai kela waiwai nui ma ke kihapai ana i ike, a i huna ai. A lilo kona mau pono holo koke aku oia i ka haku o ke kihapai, a kuai lilo mai i ua kihapai waiwai nui la. i ka loaa ana, o ka ike ana, ame keaha la e lilo hauoli iho oia, no ka waiwai i loaamai iaia, mamul o kona hookele naauao ana, i kulike me ka ke kanawai kuhikuhi.

Heaha la keia waiwai a ke kuauli ai ma ke kuai ana? A eia hou, heaha la kana mau waiwai nona ponoi i kuai hoolilo aku ai ia? A eia no ka mua, i kinohi ahiki mai i hoikeana, aohe mau mea a ke kanaka. Pela ka @ ike, o kana olelo ana ae: "Ua hele kohana mai au, a e hoi kohana aku ao pela." He oialo, aole oia i hele mai i ke ao nei me kona lako i ke kaiapa, aole no he wahi naau olona hakii i kona piko.

I ka nele ana o ke kuauli i keia waiwai ana e lilo ai o kona mau waiwai ponoi ia, e laa ka aina, nale, na holoholona a pela aku, ua maopopo loa, o kona wahi waiwai wale no, o ia kahi hanu i ka pukaihu; a o ia wale no kana mea e kuai mai ai, a e hoolilo aku ai no keia waiwai o kana ike ana ma ke kihapai - aole me ke dala a ano e ae.

Na ke Akua waiwai ame ke kihapai a ke kuauli o ka ike ana, a e lilo mai no ia mau waiwai me ke kihapai pu i ke kuauli, me ka ikaika, o ua hanu la ma ka pukaihu o ke kuauli; o ia wale iho no. Aohe olelo ana no na kanaka lima lolo.

Hookuku ae i keia me ke kulana o na aina ame na Hawaii ma keia kanawai hoopulapula. Aia ke kihapai ma Molokai e waiho mai la, me ka waiwai i hunaia, au i ike ai; i hakalia ia oe, e ke kuaulik i ke kuai lilo mai - aole me ke dala, me kou kino; o ia kou hoi aku a noho ilaila, a mahi me ka paeli ana ma kahi o ua waiwai la, i hunaia i kahiko loa e ke Akua, mai kinohi mai, elike me kau ike i keia la. He aina nani!

He aiaio, ho kakou no keia olelo e Hawaii. Ua huna mai ke Akua i keia waiwai ma keia kihapai ma Molokai, aole malaila wale no, aka, ua puni keia paemoku o Hawaii; a eia ka wa no ke kuai lilo mai, aole me ke dala, wahi a ke kanawai, aka me kou kino. O ke ikaika la, a olelo ae oe, ua hiki ia oe ke hoi a hana nou iho ilaila, me ka paa o kou mau manao o ka lilo mai no ia nou. Eia na waiwai i hunaia i maopopo lea i keia wa: akahi, he kihapai 20 eka. Elua, he hale noho nou ame kou ohana. Akolu, he mau holoholona - pipi waiu, moa, kao ame $3000. Ua loaa wale mai keia ia oe, a o ka hua o keia waiwai i hunaia ma ke kihapai, i wahi hoi e moakaka lea ae ai ia kakou, o ia no ka momona o ka aina e waiho ana ma ke kihapai.  Me keia mau mea apau koena ole, ke ku nei kakou he poe aie i ke aloha o ke Akua ma o kana mau alakai la i hoomanawanui i keia hana hoolaupa'i.

He mau hunahuna hoona nea.

Ua nui a lehulehu na inoa o na meaulu o ka aina, i nalowale aku i keia hanauna e ola nei. O ka inoa o na laau nae ka mea i minamina loa ia; a no ka mea, in a no e maopopo ole ka inoa o kekahi mau i'a o ke kai, e loaa ana no ma o ka hoomanao ana ae i ka inoa o ka laau. Ua moekahi ka hoonohonohoia ana o ka inoa o na laau, na i'a ame na holoholona.

Ina e olelo ae kaua, e kuu mea heluhelu, aia he holoholona i kapaia he puaa, e loaa ana no ia kaua he i'a ma ke kai ma ka inoa puaa (Humuhumunukunukuapuaa). Ina no e olelo ae kaua, aia he nahele ulu ma ka aina i kapaia he hau, e loaa ana no ia kaua he i'a i kapaia ma ia inoa (Lauhau).

Eia keia, aia he mau inoa e ae i ano, i mea e huikau ole ai o kanaka, i ka ike aku i ka like a like o ke ano. Elike me ka laau ohia. He ohia hamau, he ohia leo, a o Kukaohialaka.

O ka ohia hamau, o ia ka ohia pua ano like loa me ko ka lehua; he pua pipili ia kona e na manu mukiki wai o ka pua. A no keia mea ke kumu i kapaia aku ai ia he ohia hamau, penei:

I ka hele ana o na kiamanu no ia hana, he kiamanu, ua kapiliia aku ke kepau i kekahi lala o ua ohia la; a i ke kali ana no kekahi wa, aole no hoi i liuliu, lele mai la ka manu a kau ae la, a kau ma kekahi lala e kokoke ana i ka lala, e kau ana o ka pua, a i kapiliia hoi me ke kepau. Ia wa o ikeia ae ai o ka pihoihoi o na kiamanu, a walaau maoli kekahi i kekahi me ke kuhi ana o ka lima i ka manu, mai ko laua wahi e pee ana. Ia wa e hoailona ae ai o kekahi, me ka palulu ana ae o ka lima i ka waha, me he mea la no e olelo maoli mai ana, e hamau, i ke kanaka i walaau. O ka manao no hoi o keia o walaau auanei me ka liilii o ka leo, a nui loa ae, lohe hoi ka manu, a puiwa lele loa aku no kahi e. No keia papa ana e hamau ma ka hoailona i kapaia aku ai o ia ohia, he ohiahamau.

O ka ohialeo, he okoa no hoi kona moolelo; aole nae i like me ko ka laau kamani a kakou i lohe ai i ke kahea mai a pela aku. O keia ohialeo, o ia no ka ohia huaai e pala mai nei i keia wa. He ohia lalama ia e kamalii ame kanaka makua pu, no kona hua i ke ku pala o ka ohia. He mea keia i maopopo loa ia kakou o keia wa, ame he mea la no i nehinei iho la no kakou i ka pii oh@a. I ka lalama ana o ka poe ono i ka ohia a kau iluna o ka laau, e ike like ana lakou i ke kinikini o na hua, mai ke nui a ka liilii. No keia mea ia, i ka ike ana o na maka o kela ame keia i kekahi hua puipui, a pala maikai, e hooho ae ana ia mea, me ka i ana: "Na'u kela hua nui;" a ike no hoi kekahi he hua e ae, hooho no hoi oia no kana mea o ka ike mua ana. Ma keia walaau ana la - a he kanawai paa no hoi no keia lahui pii laau, ka hoike ae i kau mea o ka ike ana, i lilo o oe ka on a o ia hua, i kapaia aku ai o keia ohia, he ohialeo, no kau mea o ka walaau iluna o ka laau.

No ka ohialaka, he laau keia i puka ae ai o kekahi niau kookoo mana o ka wa kahiko o Hawaii ne, o ka papakumuhonua; elike no me na kookoo o ko Aigupita i ka wa a Mose, ke alakai o ka Isoraela i paio aku ai i na kanaka malama kookoo, me kana kookoo he Kamulanii; a ua ikeia ka mana. Ma ka oleloia he ano kupua no keia laau ane like no me ka laau Nioi o Molokai, i kapaia ma kekahi inoa o Kauilaokalani. O ka anela hookahi no keia i hoakakaia ma ka buke o ke Kauoha Hou, a Iesu ka Haku i olelo aku ai i ka haumana, mai hauoli oe i ka hoolohe ana mai o ka daimonia i kau i kauoha aku ai; ua ike aku la au ia Satana i ka haule ana mai ka lani iho meheuwiiala. O Kauilaokalani no keia Satana ma ko kakou moolelo hemolele.

O ke kookoo mai keia ohia mai i hoolaaia e na kupuna ma o keia anela la, ua mana maoli, elike no me ka mana o na kookoo o ko Aigupita i hoakakaia maluna ae, ka poe i lohe ole i ka inoa o Iehova mamua aku o ko Mose hoea ana aku ilaila.

He laau kupanaha keia ma ke ano o kona puu ana. He okoa no ke ano o ka pua ma ka lala e moe ana ma ka hikina, he ulaula; a he okoa no noi ka pua ma ka lala, e moe ana ma ke komohana, he kea; a i kekahi manawa pua mai ia he ekolu ano. Ua nui ka poe i pilikia i keia laau i kaa wa i makemakeia ai, e kua ilalo, mai ka Hawaii a na lahui e. O na Hawaii i hoomaopopo i keia mau mea, holo no lakou mai keia laau aku i ka wa no ke kauohaia mai e kua a hina ilalo.

O kakou no paha na Hawaii ka hoomaopopo i keia mea, aka, no na lahui e, aole o lakou hoomaopopo ae. Aka, o ka mea kupanaha ua ko no na mea i oleloia no ia laau.

He ohia laka keia ke malama ka mea i manao i haka; he oiaio, aole o keia kumulaau, aka, o ka uhane nona keia hooakua ia ana, o ka laau a kanaka, o ia o Satana (Kauilaokalani no ia).

Ua nui no ka ike o na kanaka Hawaii, iloko o na mea pili uhane i ka wa kahiko, pela lakou i lawe ae ai i na mea kino, a hea aku ma ka inoa o ka uhane i manaoia. O ia iho la no ka buke o ia au naauao. Ahiki mai nei i keia wa o ka hoomana ana, me ka uhane i ke Akua o ka lani, ma ka inoa o Iehova, papau kau iloko o ka pule naaupo - ma o ka hua i loaa ae ka maopopo ana, ua naauao a ua naaupo paha.

E kuu mea heluhelu, o keia ae la ka ike ame ka naauao o na kanaka iloko o na meaulu, ka haawi ana i na inoa kupono ame ka ike i ka hana i kupono ia laau ma ke ano lapaau ma'i ana.

He ano moolelo kaao keia i keia la, o ke au ko iluna, a no ia mea, lilo kakou ilaila ike hou ole ia aku kolalo. Ua like no keia ano ike o Hawaii me ko Aigupita, i paa ma na moolelo i hoakakaia ma ka buke eono a Mose i palapala iho ai, e hoike ana i ka mana ame ka like ole o ka hana, ame ka ikaika o na anela like ole, i hoomanaia e na kanaka o ka honua, elike ae la me kaia maluna ae, o Nioi ka laau o Kalaipahoa ka anela; o ke ahi ka mea kino, o Pele ka anela, a pela aku.

Na Anoai.

He hookahi wale no alahele e ku ole ai o ka hoopilikia iwaena o kakou o na Hawaii, ma neia mea o ka holo balota ana, o ia  no ka holo moho like o na kane apau, a koe koena ole, mai kela pe'a a i keia pe'a o ka aina; a na kela moho ame keia moho e hoho iaia iho, a kamau mai ka balota a ka wahine, o ka puka no ia, pau ke kuakoko holo kue aku, a holo kue mai; papau na moho i noho wahine ole i ka puka ma ka puka a Kaniho. Alia! Aole no ka e puka kekahi o kakou. Eia ae no ka kekahi mau moho mawaho ae o na kuauli. Puka ka lakou moho, a no ka mea ho kukahi mai ka lakou  hele ana. Aloha no paha o Hawaii i ka ike ole i ka mana o ke kukulu kahi no ka pono o ke kaoo.

Ma keia mau la iho la i loae mai ai ka lono, e pili ana no ka moe ana o kekahi alakai opio o Irelani, oia o Michael Collins, mai ka lima ponoi ae o kona lahui; a mamua iho o ka lele loa ana ae o kona hanu hope, puana ae la oia i keia mau huaolelo maemae a hemolele: "E kala aku ia lakou."

He alakai oia no kona lahui i ikeia i keia la; a no na manawa aku mamua o keia ikeia ana ae; heaha kana i hana ai? Ke a'o i na kanaka i ka ike e hana ai no ko lakou pono i kuokoa ko lakou hooponopono aupuni ana, ame na ano like. No na makahiki loihi oia i hana ai i keia hana maikai, a o ka hopena nae he lapuwale. E nana ae i ka hopena o na kanaka o Hawaii nei, i hapai ae i na hana maikai no ka lehulehu! Heaha ka pomaikai i loaa ia lakou? He ole e ku la ma Ladana. Eia nae ka mea kupanaha o ke aloha o ke Akua, i ka onou mai no i kanaka no kela ame keia hanauna e a'o a e alakai ana i na kanaka, me ka hoomaopopo ne o ua kanaka la i ka lapuwale o ka hopena, e loaa mai ka lehulehu mai. O ka mea i ikeia, ma kahi o ka olelo iho, "He lapuwale ka hana no ka pono o ka lehulehu," hana no me ka hoomanawanui ahiki i ka hopena. Aloha no na alakai hoomanawanui o ia ano, i ka epa wale ia e ka lehulehu. He mea lealea ia lehulehu ka paani ana i ka wa o ka hana me ka hookuio, a he mea lealea no hoi i ua lehulehu nei ka hana iho i ka wa o ka paani. O ka hopena o keia mau hana a elua, o nele a hoea loa aku i o hoka @.

O kekahi mau mea kupanaha loa o ka'u lohe ana ma kekahi anaina haipule, ma kela mau Sabati aku nei no, o ia ke meleia o keia wahi mele, "Haaheo ka ua i na pali, ke nihi ae la i ka nahele," ma ke ano he himeni hoonani. He hookahi nae i'u mea e hauoli ae, aole na ko kakou ano ia mea i alakai ae, aka, na ka lahui e. He nui no na mea hoopahaohao o keia au hou. E hele  aku ana paha a ka wa o meleia mai ai o kekahi mau mele ano kulike me "E Liliu e, noho nani mai." Pehea mai kau ike e kuu mea heluhelu? Mai noho mumule mai oe, o ike ole ia hoi kou mau manao maikai, e ola ae ai o kekahi kina o kakou.

Ke ko nei ke au o ka manawa iluna i keia mau la, a ma keia ka hoomaopopo ana, aia ana ka eha maluna iho, ma keia ninau moho o keia mau la. O keia kekahi o na wa ano nui loa iloko o ka moolelo o keia ame keia lahui; ka wa i nalohia iho ai o kekahi alakai o ka lehulehu, i ko lakou wa o ka nanea. Mailoko ae o ia nanea ana, e ola ae ai a hoona aku i o a ianei, no ka imi ana i pani no ia makalua. He oiaio, he oiaio ka'u e olelo aku nei ia oukou, o ke kanaka nona ka lanakila i keia kau moho no Wakinekona, o ka ke Akua mea ia i wae ai, e alakai aku ia kakou a komo a noho pu me ia iloko o ke Kanaana (aina hoopulapula).

He ano kulike me na mea hoopunipuni, aka, he oiaio no nae. Mai hooholo e iho i ka oukou olelo hooholo maluna o keia, no ka oiaio ame ka oiaio ole, aka, e nana mua aku i ka moolelo o ka Isaraela i ke iakou noho ana i Kanaana, ke komo ana i Aigupita; ko lakou puka ana mai Aigupita mai, a hoi hou no Kanaana. Apau keia moolelo ia oukou i ke kiloia, alaila, hookuku ae me ko kakou nohona lahui ana iloko o Hawaii, pomaikai a oluolu mamua loa, a komo mai iloko o Hawaii hananui a pilikia; a eia hoi ke liuliu aei kakou e haalele iho ia Hawaii hanauna a pilikia, no ka aina e kahe ana o ka waiu ame ka meli, o ia o Hawaii pono a pomaikai (na aina hoopulapula).

E ana pu iho i ke kulana o na alakai a Isaraela.

Ke ike kumaka nei kakou i ka Lekio (radio) waiaau, a ka ike o na keiki a na kanaka i hana ai. He ui ke kupanaha! Ina o keia ano pahu walaau i loaa a laweia mai i Hawaii nei, e kekahi ilikea, i ka wa o Kamehameha ke alii, in a paha ua haawi lilo ia ke aupuni holookoa iaia. Aole nae peia, ua waihoia mai nei keia mea a ka wa piha o ka aina i ka poe hoole ike, hoole mana, a hoole akua, a kukuluia mai nei, e hoike moakaka ana i ka mana o ka olelo ma ka leo, ka holo mama aku me ka hikiwawe, no na haneri mile, a tausani no me ka uwea ole.

Ua kaena maoli ae no kanaka i ka mana o keia ike, a e hooiaio ae kakou apau ia mea.

O ka mea nui wale no e hoopapau iho ai, o ka noonoo ana, no keia mana o ka ike o kanaka o ia keia: Ka manaoio ole ana o kanaka aia he pahuolelo ka ke Akua o ia ano, i oi aku ka ikaika ume a hoolele leo iloko o ke kowa o miliona o na miliona mile i lohe koke ai Oia i kau leo pule, a olelo mai i kana mau olelo ma ou la e ke kanaka; II Sam. 23:2: "Ua olelo aku ka Uhane o Iehova ma o'u nei, a ma ko'u alelo kana olelo." Matt. 10:20: "Aole na oukou e olelo aku, na ka Uhane no o ko oukou Makua e olelo ana ma o oukou la.

Ma keia pahu ae la kakou e hoomaopopo ai, i ka pahuolelo oi o ka ikaika, a lealea no hoi o ke mele ke meleia mai e koluna. Aole o ia wale, maopopo koluna poe i ka kolalo nei hauwalaau a ohumuhumu ana, ma na aina apau i huiia me ko na aina hoopulapula.

Aia ana ma na aina hoopulapula ka hoomaopopo loa ana o keia pahuolelo a ko Akua. O ka pule ikaika a ke kanaka pono, lanakila no oia ame kana mau hana.

E hele aku ana ko kakou ola ana ahiki i kahi a ke kanaka e ike iho ai, he mea makehewa ke ola ana, ke ole e loaa kana pahu Lekio (radio) e waiho mai nei, ma na kahua kalepa. Ina o ia na hiohiona o keia noho anu aku o keia mua, alaila, he mea pono loa i ke kanaka e hoopilipu aku i keia me ka ke Akua, i lohe mau i ka mea hou mai kahi loihi mai (lani).

Ua nui no ka poe i hao i ka ha'i ame ko Hawaii nei mau waiwai, @ o ka aina nei, ma na wa i hala ae nei, ahiki mai i keia la. O ka mea kupanaha, iloko o ia hao ana o ka akau ame ka hema, aole i ikeia aku e emi iho ana ka waiwai. O ka oi loa ae ia o ka pii mahuahua ana. Pela ko kakou ike ame ko kakou hoomaopopo. Ma keia mau la koke iho nei no, i ike hou ia ae ai o ia ano kae'ae'a lawelawe i ka ha'i mau pono. Ua paa nae aia i kuapapanui.

Ua nui maoli keia huahelu o $1,000,000 o kana lawe ana, o ka hapaumi nae ia o ke ahua. Aai no ka olelo a ke Alii Kamehameha ka Na'i Aupuni i olelo ae ai: E na'i wale no oukou i kuu pono aole e pau." He oiaio, ke hao nei keia ame keia i ua pono la o ke alii, aole i'o no i pau; ke pii mahuahua ae nei ia i na wa apau.

Eia iho paha o kahi waihona waiwai o ka hale o ke Akua ka mea mauaonao, nona ka huina o $27,000. Ua hele liko ao ia me kela huina nui maluna.

O ka ninau wale no a kaua e kuu mea heluhelu, e ninau ae ai, o ia keia: Aia ihea keia puu nui o ka nalowale honua aua? Ua hiki ole ke loaa ia meheu i na loea e imi mai nei. He mea makehewa no paha ka hoomaopopo aku ia mea; o ka mea i pau ua pau ia. O ka mea nui e hauoli ae ai o ka naau, o ia no ke kaa ana aku na ko lakou ano no i hana ia hana, aole hoi na kaua e Hawaii.

He lehulehu o keia ano hana i hanaia mamua aku nei, o ia auna, a ua po'ipo'i wale ia iho no; i keia hoi, aole e hiki no kau mea o ke kani koha a kanono maoli no o keia kiina. He umi makahiki wale no ka haahaa a pii aku i ka 20. O ka pololei no paha ia o ka 20 makahiki, a no ka mea, he 20 makahiki no hoi o ka aihue ana. O keia ka piko pau iole maopopo e hoohewahewa ole ae ai kaua a e kuikahi ana ko kaua manao ma keia, "He iole nui maoli ka iole i ai i ka piko o keia kaeaea (Guild)."

Sol. - Aole i hewa ke kanaka i kona aihue ana, aka, in a ia e loaa mai i ke kanawai e pahikuhikuia kona hewa.

He nui no ka maemae o ka lahui Hawaii ma ka lakou olelo. Aole loa he mau olelo kuamuamu o ke ano ino, mamua aku o ke komo ana mai o na malihini i keia aina.

Ina o ka manao o kekahi no ke kanaka, i loaa i ka ai pahaha, a paku ae, a ola, i kamaaina ia ma ka inoa o Aialaala, e holo ana ka olelo no ka hee o ke kai, ma ke ano olelo hoonaukiuki i ua kanaka la. He nanehuna ka olelo ana, a penei: "He nui loa hoi oukou o ka'u ike ana aku nei, o oe wale mai la no ka hoi." Ua pili keia i na aweawe he ewalu o ka hee nona ka alaala i loaa ae ai o ka inoa o ia ano ma'i. He akamai maoli no i ka hoopili olelo o ke ano maemae he ino nae ka manao.

No keia ma'i paha i loaa i ka meakakau ka mea i oleloia, e na Hawaii o ka wa kahiko, he puu ako'ako'a, o ia hoi he pohaku iloko o ka puumimi. Ma ka wa kahiko o Hawaii nei, ua loaa no na kanaka i keia ma'i, a he laau no ka lakou no ia ano. I keia wa ua nalowale aku ia mau laau maikai me na kupuna.

Wahi a kahiko, o keia ka ma'i o Opuhaiakoa, ka anela hoopa'i, nana mai keia ako'ako'a iloko o ka puumimi. O ka lohe wale no i ka laau, o ka hanaia ana aku nae i ka mea loaa ia ano hemahema, aole.

O ke akaakai lau nei, ua laau kapili mai mawaho i homo'aia iloko o ka wai wela, a kapili mai me ia mahana malalo iho o ka opu; a o ka walehau ka laau inu maloko. He pono io paha, aole paha, aka ma ka hana ana e maopopo le'a ai ka ikaika o kekahi mau laau i lohe wale ia.

Ke kulaipau nei na @ ma na hana hooholomua, ma na aina hoopulapula o Molokai. O na lono apau e pili ana no na hana hooulu, hanai a kalepa waiwai o ka aina, mai na aupuni like ole mai apau, ke noiia nei me ka ikaika, no ka pono o na kanaka o keia kaoo mua e hoi aku ana no ka aina. He mau hiohiona maikai keia, e ikeia aku nei e kekahi poe, a no kekahi poe e ae hoi he lapuwale wale no na mea apau, mai ka maikai a ke ino. Aloha no paha kakou ma na hana e pono ai - pela no paha ko Laiana ike i ke ano o keia lahui i kela wa kahiko, a haku iho oia i keia wahi mele ma ka Hoku Ao Nani, aoao 142, penei:

Aloha no na aina,

Inoho naaupo,

Elawe i ke ola,

I ola no lakou (Hawaii).

Eia kakou na kanaka o keia Teritore nei ke hoolilo nei ma kahi o ka $600,000 i kela ame keia makahiki no na huamoa a kakou e ai nei, a o keia mau kala, ke hele nei i Kaleponi ame na mokuaina e pili mai nei me ka Moana Pakipika. He mau dala lehulehu keia ke nana iho kakou. A no keia kumu, e lilo ana ka hanai moa i mea ano nui ma keia mua aku. Aole no he  hana nui ka hanai moa ana, o ka lona o kahi kupono ka mea nui. Ua hoohanau mai nei ka lunanui o keia mau hana ma Molokai, he mau haneri moa. O keia mau moa e haawiia mai ana i na kanaka mua e hoi aku ana maluna o na aina. Ua hoaoia na moa like ole, a ua loaa ke ano moa kupono no ka hooulu ana ame ka hauai ana ma Molokai.

A o ka mea oi loa aku paha, o ia no ka loaa ana o kekahi mea i ike i na loina o ka hanai moa ana, e noho mai ana e a'o ia oe, i ko ano o ka hanai ana, ame ke ano laau e hiki ai e hoopauia na ma'i like ole, e loaa mai ana i na moa. He moa nui keia, a e lilo ana no hoi keia mau kanaka mua, e hoi aku ana iluna o ka aina i poe noeau ma keia oihana, a e lilo ana kekahi hapanui o keia mau dala a kakou e hoouna nei i Kaleponi, no na huamoa a kakou e ai nei i keia mau la.

Mawaho ae o na dala a kakou e lilo nei no na huamoa, eia he mau tausani elilo nei no na i'o moa. ke hoounaia mai nei na moa keiki, a makuahine, i o kakou nei, a ke kuaiia mai nei ma na makeke o kakou me na dala nui. Ina e hiki pono ana keia  oihana ma Molokai, e lilo ana keia mau hana a na Komisina, i mea e hoopomaikai mai ana, aole wale no i na kanaka e hoi aku ana maluna o keia mau aina, aka, ia kakou pu kekahi, ka poe e ai ana i keia mau huamoa ame na i'o moa. A maluna ae o na mea apau, e loaa ana no hoi ka i'a a na kanaka na lakou e hooulu aku ana i keia mau mea me ka hoopilikia ole mai i ka noho ana.

O ke alanui o ka holomua, aole me ka lako i kinohi, aka, me ka uuku no o na loaa, i hipuia me ka malama ana ia mau mea. Aole ho kanaka i lilo i mea waiwai mamuli o na mea wale no a kona mau lima i hana ai, aka, mamuli o kona malama ana i na mea i loaa mai iaiu, a hoolilo aku ia mau mea, e kokua mai iuia no ka hoonui ana ae i kona waiwai; elike paha me keia. I ka loaa ana o kana mau dala, mamuli o kona lawelawe hana ana me kona ike, a i ole me kona ikaika paha, ua hookoe mai oia i kekahi, a ua hoahu aku, a i ka mahuahua ana ae, ua hookomo aku oia ia mau dala, ma kahi e hanau mai, a i ka pii mau ana o na loaa pela, pela no oia i hoahu aku ai, a i ka hala ana o kekahi mau makahiki, ua oi ae ka mea e loaa mai ana iaia, mamuli o keia hoahu ana, mamua o kona loaa hana. Me keia i loaa ai ka waiwaii na kanaka waiwai apau. Me keia mau loaa ua hoohanaia aku, a ua pii mau ae keia hoahu ahiki i ka oi ana aku mamua o na mea e hiki ana e loaa iaia ma na hana e ae. O keia ke alanui i loaa ai ka waiwai, a o keia no hoi ke alanui i hiki ai e pomaikai kakou. Aole wale no keia alanui e loaa ana mai na dala wale no, aka, e loaa ana no mamuli o na holoholona, e hanaiia ana e na kanaka hanai holoholona. I ka hoolilo ana aku o ke kanaka i kana mau holoholona, a loaa mai ke dala, e kuai hou aku oia i mau holoholona nana, a e ehoonui aku i ka hanai ana, ame keia e pii mau ae ai na loaa ma kona aoao.

Ina kakou e nana aku ana i ka moolelo o na kanaka Hawaii waiwai o ko kakou aina nei, e ike ana kakou i ka oiaio o keia. Ua hoomaka o Boluwina me ke $75 wale no o ka mahina, u ua hana no 1 a 18 hora o ka la. Ua ai i kekahi, a ua hoahu i kekahi. Ua kuai aku i ka aina, ka mea e pii mau ana ka waiwai, a i kona make ana, ua waiho iho ola he waiwai i hiki aku i ka $15,000,000, e hoike mai ana oia, ke kanaka waiwaiio loa no Hawaii nei i kona make ana. E huli pu aku kakou @ ka moolelo o keia kanaka @ Paka, ke kanaka hanai holo@ Waimea, Hawaii. Ua hoomaka@ oia me ka uuku loa o kona waiwai. He mau pipi uuku kana i @ Ua hoolilo aku i na pipi a @ aku i mau pipi hou, a o @ loaa mai ua hoahu, a ua @ aina, a i kona make ana, @ iho ola he oihana hanai @ i heluia ma kahi o na @ keia la, ua kau aku kela @ luna o kana moopuna kualu@

O na kanaka waiwai, @ panui ola poe, i waiwai mai na @ kua mai, aka, mamuli o ka @ ana i na mea liilii, ame ka loa @ ana, a lilo pu na mea i @ mea kokua pu mai iaia. @ ike mai kakou e ka lahui, o ka @ wina nui nana e alakai aka @ kou, e hoea i keia alanui @ waiwai, o ia ao ka ai pakiko @ me ka ai kipalale. Ai no @ no ka la ua, wahi a kahiko. He @ wina keia o hiki ana i keia @ keia kanaka ke hahai.

Ke hoomaopopo hou ia @ la ai maia, no ka hoeueu @ mahele imi dala, ma ka ma@ auaua kuloko nei, oiai hoi ka @ e ku ana, o ia mahele kalepa waiwai i ka nele i na moku lawe @ na awa o na aina mamao.

Ua kahaha ka manao @ poe i keia mau hana, mai ka @ waiwai a ilihune, no ke @ o ka hana a na ona @ iho ai i ka lehulehu, mahope iho a kela mau la ai maia ma kela @ makahiki i hala aku nei.

Mahope iho o ke kalaia ana ae a ka pilikia o ua poe kalepa @ nei, mai ka palahu wale ana @ ua huhui maia, ma ke kokua uku o ka lehulehu e kuni a ai. @ hemo ae he alahele e hiki ai i @ maia nei, ke komo aku i na awa @ na aina mamao. Ma ia hemo @ ua hoounaia mai ia nei aku @ kalepa maia, na maia nunui a @ kai no ia mau awa; o ka mea i ikeia iho e kakou onei, o ia no na @ maia @ me ke kauia mai o ke kumukuni, e kani ai o ke u, mai ia manawa mai ahiki wale mai i keia la. A eia hou ke hoeueu mai nei.

E komopu ae kakou e kokua i ka poe e kue nei i keia hoeueu @ ana, a ua poe nei. Mai kokua aka i na hana hoopilikia iho i na @ kaainana kuloko, elike ae me keia ano hana.

O ko kakou pono, e ka lehulehu o ke kokua i na hana e pono like @ na aoao a elua, o ia ka mea nana @ waiwai ame ka mea dala. He @ ka epa o na hana o keia ano @ loko o ka aina nei i keia mau @ piha malihiui o kakou. Aohe @ he olelo ana, na keia poe @ malihini keia hana, ko na kamaaina o ka nina inoa ke kaulana i ka waha o na malihini kaahele i ka lakou hoi ana @ i ko lakou aina, a olelo ae, he aina hoopilikia o Hawaii i na malihini, ame na kamaaina pu. He paakiki ke ola ana @ Hawaii.

Ke hoomaopopo nei no @ kahi o kakou i ka ono e ka @ ua la o na @ o ola ana, me @ kou mau aipuupuu ike i ka hana@ O kekahi mea ano e a ka @ e hoomaopopo nei, o ia ka @ ai me ke kanana o'e ia; i ka @ wale no ia e lomiia mai ni @ aeae ae la no ia. O kekahi no, @ pau ana no o ke ku'i ana @ ke kupele koke iho la no ia @ na umeke kou nunui, komo iloko@ na koko a kauia ae iluna o @ Malaila e waiho ai a ao hou @ la, hookuu hou ia ilalo, @ ka aipuupuu apau, kau hou @ no i kaupoku. Manao ae la @ kuu meu heluhelu, o ka pau @ aole. Waiho hou aku la a ao @ he po, hookuu hou ia ilalo @ hou, a o ke kolu keia o ke @ ana, o ka hope loa no hoi ia a @ na haku. Ea, ke kaulo iho @ kahi e hanaia ana o ia ai, he @ maoli e hauo aku ai ia oe ilaila @

Ma keia mau kupele ana a @ e ike iho kaua e kuu hoa ai @ mako maoli ka ai aole he wahi @ puu e loaa. O ka ninau i keia @ e hoi hou mai ana anei keia ano @ i o kakou nei, no ka pono o @ ohana ai poi ma na aina @ pula? Ina aole, alaila, he mea @ popo loa, e nalowale ana ka hoi @ aloha mua a na kupuna, a e @ ana he aloha hou, o ia o uala @ ame palaoa. Aole o ka Kaehu @ laoa, ka'u olelo, o ka Amerika. @ ka pau loa ana ae ia o ke ano @ noanoa o ke kino o na wahine Hawaii o kakou, a lahilahi mai @ na kane hoi, haale loa iho ia @ aulii, elike me ka pua aulii @ kanaka ka pua ko o ka wa @ He mea kela i maopopo i ka @ nui o na makua e ola mai nei @ ka puako. O ka pua aulii ka @ kemakeia iwaena o na pua apau @ ka malako, no keia hana o @ pua o na la lealea.

Ma keia ae la e ike iho ai @ i ka pono ole o ka haalele i @ a na kupuna, ma na mea e @ ai o ke kino a ola, i oi aku i ka @ lahui e ae apuni ke ao e ola mai nei.