Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 37, 14 September 1922 — KA MEHEU A NA KUPUNA E WAIHO NEI NO KAKOU [ARTICLE]

KA MEHEU A NA KUPUNA E WAIHO NEI NO KAKOU

K« waiho mai nei ka meh«tt o ke a ana o keia lahul kanaka Hawaii ma moana akea o ka manawa, ahiki mai i keia palapala ana; a eia sa hoonohonoho aaa i na nuu o na wa penei: Ma ke ola ana o keia lahai mai kona hookumuia ana, ahiki wale mai i ko Kamehameha aa hooponopono aaponi, ua ike mai no ke Akna p ka lani i ko kako« man kee ano nni, iwaena o ko kakou nohon* lahni. ana; akahi, kela kuekue o na nohona makaainana aoa iwaena iho no o lakon; ahii, kela nohona kuekue o na n. akaaioana i na alakai, o ia na alii, ra kahuna, na kilo ama» na kaula; 0 ka oi loa akn o ka hoole maoH aku j na wanana, no ka pono ame ka pilik'a o ka Uhni mai ke Akua mai, no ka hewa a kanaka i hana «kn ai 1 ua poe alakai nei a ke Akua i hapai ai naiwaena ae o keia lahui, no ke ola e laupa'i ai ka aina, ame ka Tr.ana hooponopono piha i ko lakon nohona aupuni ana.

Xo ka pi!Hria o R!a Uhtit e ikeia uri e kakoo, e Ve» h*nauna hope, k c kumu o ko kakoa hon hele i o a Kaei, e au ana e ik« i ke kumu o ka h.iu>hia ana- Owai auanei iwaena -r. k»koo.iJud» la, e ka ae a hoike rr..ii i najk«sio hooia fina, oiai aole loa hē mea l2aWko iwao kakou, i ola a ekolu a eha hin«ri o na makahiki i hiki ai ke hoik* koke ae i ka hemahema 1 har.aiaT Aole! Ko ia nele ana, ua kfa mai ke ko'iko'i o keia hana ma- ; :aa o kakoa o keia hanaona, e imi ma na alahele like ole, a waiho i ke akea ,aole no ko ha'i pono, eo ko kakoa pono no e Hawaii * -;au:i. <-,: a :o, ua hookiekie no ko kanaa kupana i ko lakou wa e i ana, i ka hoole aku a hoole m a i ) ka j>ono i'o e ola ai, mawaena o na rr;akua alii, kahuna, kilo, kaula ame a makaainana. O ia ano no ahiki v .Je i ka pau an a aku la ona alii : u moe, na kahuna, a pela aku; ahiki ioa mai i keia wa noho kohana c a l a h-ui, o ia ano paakiki no. Hc mea hewa ole 'no kakou ka h'.no ;ma e imi i keia hemahema a :>• ,au hemahema paha ,a waiho a e i k" akea; malia hoi i ka nele ana o kf. kakoa hooko aku i na alahele e (r. ;i ai i loaa ia kakou, ua loaa he .-ilahele i na hanaana o keia mua ;>ku e hahai ,* e hooko aku ai ma ktr hana. no ka pono on 3 pulapula aku * ia mua. Eia keia hoomaikeike ana o ke * o ka manawa; a e hookuku ae ka",:f:'j :t noonoo mi ke akahele, penei: o ka paakiki o kanaka i keia ;.'-wa i hoakakaia maluua ae, ua 1 ,<-;ke ke Akua ma o kana kauwa la, laaia 28:11: - * H*« oiaio no me ka lehelehe namu ka olelo a ka malihini, e olelo «i oia i keia poe kanaka." Pa.ku 12: "laia i olelo aku ai ia la"no j, eia ka maha e hoomaha oukou i ):- ti poo maloeloe, eia ka hooluolu;

nne lakoa i hoolohe." No keia hoolohe ole, ua hahakiia rruln o kn nohona lahui ana,- o ia 'i.eia: K noho mai ke alii i m a kua i ka 'ahui, e hoopouopono ana; a e honlohe hoi na makaainana. E noho ir-,i hoi na kahuna amo n a kaula i k<i iakou ihikapu ma ke ano ho poe > 'iiolele no ke Akua, e a'o ana i na '/ i i ea hana e hana a i, a i ole e aku ai i na kanaka e hana "" j>ono o ka lahui kg, aina. Nolaila, noho na makaainana ma- ■ '•' o o n.i ;j]ii ,a ona alii in a lalo o r.r« kahuua me na kau)g. Ma kekahi oV',o ana ae, ku mai ke kahun a ame kaula mawaena o na kahuna';nj!a ame na maka a inana, mai ke A kua mai ,a i na kahuna a kaula, :n: na kahuna-k a ula aku ina alii, ma> na alii aku i na makaainana. ka rula hooponopono lahui ka-n-ka noho aupuni hoomana Akua, •::» w (i . hiia nae e kanaka. E nana iho zna ka 23, o ia jnokuna uo o Ipaia penei: • Xo!ail a i hiki ai ka olelo a Ic}:n.z in lakou, he rula maluna o ka rjlu, he rula maluna o ka rula, he loiua maluna o ka loina, he loln a mnluna o ka loina; ha uuku. ma leeia h« uuku ma kela wahl; i hele ai lakou a hina ihope, a lukuia, i hoopakeleia hoi a paa. Paaka 14,

nolaila e hoolohe oukou i ka olelo a lehova, e na kanaka hoowahawaha, ka poe e ooho alii ana maluna o keia poe kanaka ma lenualema. (Haw a ii) I ka ike ana o na kaaaka i ka pilikia na nee aku i ka pale i ke Akua, me ka hoomau aku no i keia hana wawahi nila imua o ke alo o ke Akua mahope koke iho no o ka amene ana o ka pule. I keia hooikaika a-na i k a pule, a loaa oie ke akakuu mai ka pilikia ,olelo ae la ua kanaka i na olelo lapuwale, penei: Ezekiela 18:29: " Aka, ke olelo nei ka ohana a ka Isaraela, ua ewaewa oie Xo'if mau aoao. Aole anei ko oukou mau aoao ka i ewaewa f 30. "Nolaila, e hoopai aku au ia oukou, e ka ohana a laaraela (Hawaii), kela mea keia mea elike me kona aoao," wahi a lehova ka Haku: e mihi oukou, a e huli mai, mai ko oukou man apau, i ole ai e lilo ka hewa i make no oukou. M 31. "E kiola aku mai o oukou aku i ko oukou mau hewa.apau, a oukou i hana hewa ai, (o ia no na hewa ike Aku a ame ka hoalauna), a e hana no oukou i naau hou i uhane hou hoi; no ka mea ,no ke aha la e make ai oakou, e ka ohana a I«araela (Hawaii) ? ?52.. "No ka mea, aole o'u oluolu i ka make o ka mea i make, wahi a lehova ka Haku; nolaila, e huli mal oukou, a e ola."

L'a paa ka manao o kanaka, ua huli lakou; a ke hoomau nei no i ka huli oke alo ike Akua. Oka oiaio nae, aole. O -ka manao pela, o ka hana nae, aole A eia ke kumu a kakou e hookuku ae ai, o ia, aole 0 kakou mau alii i koe; o na kahuna wale no ua hooliloia keia mau wahaolelo o ke Akua i mau kauwa na kanaka, no ka lakou maa makemake, 'a makaala ma ka lakou kauoha ana me ka uku e hooko mai ai ke kahuna i ko lakou makemae. Ua pau ka ihiihi o ia oihana m a muli o ka lilo ana na kanaka e hoonoho aku me ka uku, a e hana mai i na han a a kanaka e makemake ae ai e hanaia mai no lakou. *Iloko no o keia hemahema hou i loaa ae la ia kakou ,aole no i pauaho mai ke Akua* hea mau mai nei i kela la a i keia la ia kakou e Hawaii. E nana'ma laaia 1:18 penei: "E hele mai hoi, e kike kakou," wahi a lehova. Ina paha i like ko oukou hewa me na kapa ula, e keokeo auanei ia me he hau la; ina paha 1 ula loa elike me ka mea elike auanei ia mo he hulu hipa la. 19. "Ina e ae mai oukou e hoolohe, e ai no oukou i ka maikai o ka aiua-" E kuu mea heluhelu ,ina i'o no e hele kakou e kike (kukakuka) me ko kakou Akua, alaila e hana i'o mai uo oia i pono no kakou. Pauku 26: "E hoike hou no au i kou maf ulunakanawai ,elike me ka wa i kinohi, a me kou poe kakaolelo, elike me ka wa kahiao; a mahope aku o keia, e kaPaia oe, ke kulanakauhale o ka pono, ke kulanakaahale oiaio (Honotulu, Hawaii)." Ina aole o Honolulu, alaila o Kalamaula. A kukakuka k a kou me ke Akua a maopopo ko kakou hewa ana, heaha aku ka kakou hana e hana ai? E p a ne mai ana oe e kuu mea heluhelu, he mihi. A ina o mihi ka mea e maemae ai o keia lepo o kanaka imua o ko kakou Akua, heaha ke ano oia mea? Oi a i ke ku nei ka lahui kanaka o Hawaii ma ka papa kiekie o na lahui hoomana Akua; he pookola maoli. A no kei a lahui uuku walo no, iwaena o na lahui apau o ke ao nei, ua kukuluia ae nia hoomana like ole apau iloko o k a aina, no kn hoonaauao ana mahele pule a imi pono mai Akua mai. Ua lehulehu na a o ana me na mahele like ole iioko o ia hana. 0 ka mea apiki nae o ka hua o ia hoomana ana malalo o i a mau a'o ,aolo ikeia. 0 ka lahui hoomana Akua aole ia he lahui holomoku i ka make amo ka noho pio ana iloko o ka nele mai o a o. I kulike me ka Ezekiela i hoakaka ae la, "e mihi i ola." Aia i'o no 1 keia. mea o ka mihi ko ola; aole hoi i keia mea e olelo mau ia nei'o k a "hoomana." oka hoomana, he luua Wile no ia i haawiia no kekahi puulu, kaoo, ohana, ekaleaia a pela aku. Oka niuau ma i a wahi, pehea kau mililani, —kanaenae, —hiilani, — hoaana, haleluia ana i ke Akua, i loaa ai ke elaf 0 keia mea he koliuliu loa mai ka waihona nooao aku o

ke kanaka Hawaii ,a oi loa aku ka

ninau e kau ae la maiuna, o ia o Mihi.

O Mihi, o ia o ike ia hewa i hanaia a hooiaio iho, a huli mai; noi aku i ka mea iaia ka mana kala, e kala mai; a pela no e noi aku ai i ka mea mana hoola, e hoola mai. 0 ka Makua, ke Keiki ame ka L'hane Hemolele no keia a kakou apau i manaoio ai iloko o na hooma.na like ole. Ua ikaika kakou ma ka malama Akua ma na mea apau. Kulike no keia hiohiona me na la o Paulo ka haieuanelio kaulana ma ka palapala hemolele ,i palapalaia ma ka buke o Oihana 17:22: "Alaila ku mai o Paulo mawaenakonu o Areiopago, i mai la, e na kanaka o Atenai nei, ke ike nei au, ua ikaika loa oukou i ka malama i na Akūa, ma na mea apau. 23. No ka mea, i ko'u hele ana ae, naoa aku la au i ko oukou mea e hoomana ai, a ike au i kekahi lele, ua palapalaia maluna penei: No ke Akua ike ole ia. Nolaila o ka mea a oukou e hoomana naaupo aku ai, oia no ka'u e hai aku nei ia oukou. 24. Oke Akua nana i hana ke ao nei ame na mea apau iloko o ka Haku no ia o ka lani ame ka honua, aole ia e noho maloko o ka hale i hanaia e na lima. 0 keia io no ka Haku o ka lani ame ka honua a na kupuna i olelo a malama ai mai kahiko mai, i kapaia he "Kumulani," a he mea ha ule ole ia mea oka mihi—he wahi olelo-maa ole no keia i ka lahui hoomana Akua o Hawaii nei—o ka olelo maa mau i ka oleloia i na wa o :ka piliKia i manaoia na ke Akua mai, 0 ia keia: ' "E hoomaalili aku i ka inaina o ke Akua o kaua, a i oie o kakou paha elike me ka lehulehu o na kino 1 ku i ka pilikia. 0 ka hoomaalili ana i ka inaina o ke Akua, e ia kekahi hana haule ole i na kupuna, a ia kakou i keia wa, heaha ia mea! 0 ka paa mau no i na hana ma na hale halawai, me ka hoopaa ana i na himeni, manao iho la ia mea ua kalaia kona mau hewa ame kona mau hala e ke Akua. He mau manao kuhihewa wale no keia. E hoi aku ana kekahi o kakou ma keia mau la koke iho no, no na aina hoopulapula; e ikeia aku ana ke kuokoa o ke kanaka maluna o kona mahele aina, me ia kulana e pii pu ae ai o kona hoomana kuokoa nona iho me ka imi ana i na alahele e po--1 no ai o kana hana maluna o ka aina a ke Akua hou mai ai ia kakou i kanaka. A ke loaa keia ike i ke kanaka o ke ola iho la no ia, o ke aupuni iho la no ia o «ka lani ame na pono olaila, pau ioa ae la na moa apau mailuna alalo no na kanaka nei. E ai ana na kupuna e kahea ana i ke Akua e ai pu mai; e hana ana na ! kupuna, o kahea ana no i ko Akua e ikokua pu mai; e lealea ana na kupuna, e kahea ana no i ke Akua e lealea pu. Ua hanaia na mea apau e na kupuna me ka hoopilipu mo ke ; Akua. Aole wa o ka mea pule Akua e poina ai i ke Akua ma na mea apau. Ina ua poina ia ma kekahi hana, e loheia ana no ke kani mai o ke uhu, me ka olelo iho, "Ae no hoi, ! o kou poina iho nei ka hoi ia ia Oe, kiekie ko'u lalau." 0 keia ano la, ke lohe a ikeia iwaena o kakou o kekahi poe, e olelola, a e kapaia ana ia mea-he pupule a lolo; o kou komo aku la no ia malalo o ke poo manao "Kaupalena hanau." Aole he hoomaopopoia o keia mea, i keia wa haipule iloko o na halepule nani. Ma ka la Sabati paa mau i na liana ka nana, aole o ka mihi i na hewa i ke Akua ame ka hoalauna. He lehulehu aku na mea i koe e noii aku ai no keia mahele, imi meheu a keia hanauna o kakou e nee nei. 0 ka mea nui no, oia keia, o' ko alahelo pomaikai i loaa ia oe, e kun mea heluhelu la, e hoike aku oe i kou hoa aina ia alahele i loaa pu hoi ka pomaikai iaia la. Eia no kahi olelo, "Mai aua no ka pono, o kii mai auanei kela a kaili aku."

Mai kuhihewa mai kakou o na Hawaii wale no ke kuahewa! £ia iho no ia kuahewa o ko Holokai. O ko Hawaii kuahewa, he kuahewa mahina ai nui hewahewa a ka launa ole a ke Alii Eamehameha i hana ai no ka pono o na kanaka o ka moku o A o ko Molokai ae nei hoi, he kuahewa oiaio; a penei:

Ma kekaki wa o keia mau ken*taria. i ? ala akn nei, i kaaoha ae ai kekahi alii o Molokai i na kanaka e pii i ke kuahiwi no ke oki law kukulu hale, mauu pili, laukaia, Uihau a pela aku.

Mamua o ka po ana o ka la, na pau ae na kanaka i kai me ka lakou mau haawe nkana o k« kuahiwi, a koe hookahi o lakon. No keia haule hope ana o keia kanaka a nalowale ka la i ke komohana, ua hoopiiia ae ka eena o ke alii no ua kanaka nei, i ka hoea koke ole ana mai mo kaaa ukana. laia i manao ae ai e ho'a i imu no ua wahi kanaka nei, ia wa no i hoea. iho ai; a i ka nanaia ana akt o kana uknaa o ka lawe ana mai, ua ikeia aku, aole hookahi o na mahele i manaoia no ke kukulu hale kana o ka lawe ana. mai-

Aole hoi o ka lehua, o ke ahakea, ulei a kalia hoi; o ka laau ahewahewa kana o ka lawe ana mai; a ao keia laau ahewahewa o kana lawe ana mai i loaa ai o ke kuahewa ma Molokai; a he lehnlehu no ka poe o Molokai i kapaia ma keia inoa o Kuahewa. Elike no me ka lehulehu ao o ko Hawaii poe i kapaia ma ia inoa, ma o ka mahinaai a ke alii. Pela ke kuhihewaia o kekahi poe kupa o Molokai i hele ma keia inoa, he poe Hawaii. 0 ka hau ka laau i lohe mau ia, ma ka olelo a na kanaka, no ka anai ana i na apana a elua a puka ae ke ahi. He hookahi aj*ana nui a he hookahi apana liilii. Ike kuolo ana i ka apana liilii i ka apana nui, ahiki i ka a ana o ke ahi ,e ikeia ana ka puali o ka apana nui. Kolaila keia olelo ana, puali ka hau nui i ka hau iki. Mawaho o keia hau, aia no he laau ae kekahi i laweia no ia hana, a ua oleloia o ka hau nei la, he hope wale mai nei no kona lawelaweia ana no ia hana. O ka laau mua loa no ia hana, o ia ke Kalia; he pnlupalu ia. Ma kona ano he nioniolo a ano nianiau kona ano. He laau kupono no ka aho o ka~~hale—a he laau haule ole no ia i ka poe kukulu hale o ka wa kahiko. Aole e ikeia ka nani ame ka oluolu 0 ka nohona lahui ana i ka wa o ka lako like mai o a o, aia wale no a haule iho mai ke anuu mai o ka lako a i ka nele, alaila e ahuwale ana ka maikai o ia lako i uhauhaia E nana ae i na la e noho lako ana na makua o kakou mo ka aina i mahuahua kupono e ola ai o ka ohana ame ke ola ana iloko o ia mau la; aole he pioloke o ka. noonoo, aole he mau hookaumahaia mai ,a pela aku. 1 ke kaa ana mai o ia mau pono i na keiki, ua hoole iho na keiki ia pono, he pono hana nui wahi a lakou, a hoolilo aku ia mau kupono no ke dala uuku loa.

I ka pau ana o ia mau dala, hiki mai na malihini i ike ole ia mamua aku ,oia o hoaa me ka nele iloko o ka hoka ma na ipuka halfe, o kou noho hoolimalima ana. Ia wa malaelae i ka maka ke ike aku i ka nani o ia noho lako ana, na makua i hoomanawanui ai; ia wa hookahi no komo iho la ka noonoo maikai e hooikaika hou a loaa na wahi dala kupono i loaa hou ua aina, ina no o kahi aina kupono e ku ai <f kahi pupupu hale, ua oluolu loa au ia.

Pela ko kakou ike ia kakou iho i k£ia mau la. He mea nui loa ia kakou ke loaa kahi apana aina kupono e ku ai o kahi pupupu hale. I loaa keia ike ia i kela wa e noho ona aina nui ana, aole loa e hiki mai keia nele iwaena o kakou. Aka nae ua hiki mai he puuhonua no kakou

ma o keia kanawai hoopulapula la.

He kanawai e hoihoi hou ae ana ia kakou ma kela kahua o kakou i ku pu ai me na makua. Ua pomaikai kakou ma keia hoomaopopo ana i ke ano nui o ia mea o ka aina. O ke dala ka kakou i ahialu nui iho nei, lilo na aina no ke dala, a mahope aku no ke dala i kana holo ana mai o kakou aku nei. O ka pono ka ia o ka paa no i ka aina, ka makua o ke gula ame ke dala. He oiaio, ma ka hoohelu ana ma na. hakina ka hewa ana, a mistake hoi, wahi a ke kea. K"o haka pono :nei na maka o ka poe ike mahl aina o na lahui e, maluna o na aina i weheia ae nei no na Hawaii ma Molokai. Ke makaleho mai nel lakou ,no ka haulehia iho no o na Hawaii ma ka lakou lawelawe ana, a kaili hou ia aku keia pono mai o kakou aku, o k lilo ae no ia ia lakou mai o kakou aku, o ka lilo ae no ia ia lakou ma. Aka nae, he mau manao ku mamao a koliuliu loa ia i ka waihona noonoo o na kanaka kuauli o ke ko-peki.

Ina e hele loa aku keia hana, aWki h mai ka hoopili iaia mai, e ala ae ai 0 n amanao o na Hawaii e lawelawe maoli i ka hana ma ke ano overtime, e lanakila ole ana ia mau manao hoopilikia; a no ka mea, ma na hana apau a na kanaka i hana lima 1 ai, ma na mahiko ahiki wale mai ma na hana poola o Honolulu uei, aole wa i ikeia o ka holo o na hana me ka ikaika i lawelawpia e na kanaka elike ae la me keia hana uku« pau. Aole lahui e ku ae me kuauli. Pe : la no ka hooia mai a na haku hama

kuloko, ame na kapena o aa moku ho!o moana.

He mea no keia i paa ma na "hnke moolelo i hakuia e aa ilikea i ike kumaka ma keia hookahi hancri makahiki i hala ae nei. A pela ana no ko kakou ano hoi akn i ka Aole me ka manao e lilo ae i onamiliona, aka, • loaa ka ai no kela la ame keia la, iloko o ka olnolu o ka noho ana. Aole e poo nui ma kekahi olelo ana. O ka ulu mai no o aa wahi huli ame na wahi lau nwala; ka holo mai no o na holoholona i ke alo„ ame ka waiho mai 0 ke kai mamua o ka ipnka hale, o ia wale iho no kahi mea nui, ame kon ike iho, i kou hele ana aku no kela ao, ua pono 6hope nei, no na polapula m» o ke kaoawai i hakula no keia hoolaupa'i «aa. Hookahi wale no mea ano nui a ka makua e ao iho ai i na pua, o ia ks pule mau a malama i ke Akua, ne jke ola o na pulapula i laupa 'i ka | aina i na kanaka Hawaii kuauli 1 oiaio maoli, o ke ano o Kamehameha he hoomanawanui, he naauao ; he manawalea, a he piha aloha i ke Akua ame ke kanaka nui a kanaka iki. Heaha ka makani ikaika o Honolulu nei, nana e ha'iha'i mai ka lala kukui o keia mau kualapa ae nei, a ahu ae i kai o Wikiki, Kalia ame Kaakaukukuif Haina, ke Kahakea.