Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 38, 21 September 1922 — NUI IO NO KA NAAUAO. [ARTICLE]

NUI IO NO KA NAAUAO.

(Koena o kela pano mua) He ekolu pule keia o ke kapaepae ana ae nei o na hana haiolelo a ua moho elele nei o Hilo, ma.ka mokupuni o Oahu nei; me kona loio pale/ ka mea hanohano o ka mokupuni kaili la, Mr. Hoopale, me ka buke kanawai e aihemu ai i ko John H. Wise hewa imua o ke akea, e pili ana i ka olelo hooholo haowale a Norman K. Lyman i hana ai, a o ia iho la kahi mea e manao ai e hele imua o ka lehulehu e olelo ai; hoino ia J. H. Wise, he aloha ole, a pela wale aku. l&aluna o keia ninau, ua hoike mai 0 John H. Wiae ia'u, e pane au, oiai, he ma'i hoi kona, a ua kauoHa mai ia'u, e hele mua au a hui me Joe Woodward> oiai o lakou kekahi komite i kohoia, a i kuu hele ana, ua hoikeia mai ia'u na mea apau, e pili ana no kela mau aina e waiho 'la ma ka aoao Ewa o Puoina; ahiki iluna o Papakolea. Ua haawi aku ke komiaina aina ia lakou i ke'kauoha, e ku; a e hele a e waiho iho i ka aina o ke aupuni no ke kudala aku. Elike no hoi me ke ano mau o ka poe i hoopilikiaia, pihoihoi ae la kahi manao, kukulu na halawai, kohoia na komite no ka hele «na e hui me ke Lii J. K. Kalanianaole, a o Joe Woodward kekahi o ia komite. Ma kana hoike mai nae ia 'u, ua koi no na komite i ka poe apau loa i hoopilikiaia « hele like no lakou e hui pu me ke Lii, a i ka hele nui ana i ke kakahiaka nui; o ka hoi ana mai no ia o ke lii mai Waialua mai, i ka halawai kalaiaina, a kiiia ana e hoala; a i kona ala ana mai, a ninau. Heaha keia pilikia o oukou! Haha'i no hoi ka poe i. ke ano o ka pilikia a pau, a pane mai ke lii: e hoi oukou a ka hora uini o keia la, hul' aku kakou 1 ke Kapitala, a hele aku kakou e ike i ko Kiaaina Makake, ame ko komiiina aina; a na'u e ha&a aku

me laua mea; e hooluolu ae au: oiai o ko'u hoi ana mai nei no ia, a hoi kela ame keia i lakou iho. - ■ ■ I kahi la ae, ua kaheaia aku he halawai e malamaia ana ma ia po, a ua hiki «ku o Norman K. Lyman, oiai; oia ka lunahoomalu o ka hale, no na komite aina aupuni, ame ka Hon. Hoopale o Kauai a ninau mai ka poe i hoopilikiaia: Heaha ka olua wahi mea hout Pane ponoi aku nei no laui; i pii mai la no hoi maua e nana i na hana o keia po; aohe a maua wahi waiwai, oiai; aia na mea apau e pili ana i keia pilikia, i ka lima o ke Lii Kalanianaole, nana e hooponopono mai me ke kiaaina a me ke komiaina aina. He mau la iho no elua a ekolu paha; o ke kaili koke ae no ia o i Noiman K. Lyman, i ka hana ma kona lima, a o ia kela olelo hooholo a lakou e olelo nei, i ke ino o John H. Wise, i ka lohe ana o ke Lii J. K. Kalanianaole, ua lawe aku oia i ka hana ma ka poho o kona lima, ua hele koke mai oia e hui (Kalanianaole) me na senatoa, a kuka ina auanei e pii mai -ka olelo hooholo a Norman K. Lyman; pepehi iho oukou oiai; ua hoao oia e pii ae maluna o 'u, a lawe aku i ka hana nana, i mea e kaulana ai oia, a ua kohoia o J, H. Wiae, e hana, ia hana; a ua hanaia ka hana, aole nae no ko J. H. Wise manaoino ia Lyman, aka no ka hooko ana i ka hana i haawiia aku ai nana e hana oiai he haaheo hoi ka Norman K. Lyman i hana ai, ua like no hoi keia me ka Wis« hana i hana ai, he lawewale ia ka hana a ha'i, a o keia ka pilikia o ka poe naā 'ao; he lalama a hihia ka lole wav/ae iluna o ke pine pa; a kuhikuhi ka pilikia no John H. Wise, pau kela. I keia mau pule ekolu ana i poalo hele iho nei,. me ka buke kanawai, e olelo ana he ino o J. H. Wise, he aloha ole, aole elike me a'u, nui ka'u mau kanawai maikai i hana ai a pau i ka pepehiia, a he aloha au ia oukou, makemake au e hele e hana i mau kanawai, a pau loa mai na aina aupuni no oukou; ke hoolohe aku oe maikai maoli no, o ktf waiwaiio nae; aohe! 0 ka buke kanawai o ka olelo hooholo ka Lyman ame Hoopale i lawe maf ai, no, ka hoino ana aku i kekahi, a o ka buke kanawai o ka papa'i hua, ame ka ula hua, a Norman K. Lyman i hooikaika loa ai, ahiki i ka puka ana; a ua hoopa'iia kekahi poe kanaka Hawaii no ia aloha a "Laimana, i hana ai, ame na Pake kuai i'a, no umi dala me na koina, ame ka uku loio poha ka lae, 66 ka' nui o k® aloha, aole nae he lioikeike ana mai o Hoopale i keia i'a ino a Umiamaka (Nomana K. Laimana) ika ha ? i kanawai e walaau ai. * Eia hou mai no keia hana aloha a Nomana Laimana; i ke kau o 1917, ua lawe mai ka mea Hanohano Mokimana o Ewa, he kanawai no ka uku hoomau ana ia Waipa, makai kahiko iloko o ka oihana makai, no ke $75.00 o ka mahina, i ola no kona noho elemakule ana. Heaha nae ka mea i ikeia? I ke komo ana aku nae iloko o ka lima 0 na komite waiwai, o Laimana kekahi lala o ia komite; heaha kana 1 hana aif Nana ponoi no i nonoi i na lala o ke komite e hoemi iho i ke $60.00, oiai ua nui loa kela $75.00, nona; nolaila i $60.00 a ma ka noonoo ana, ua lokahi na komite he $60.00, a o ia ka uku oia elemakule Hawaii, a Nomana Laimana, i aloha loa ai, o ka hele ka ia a hanini ana ke aloha i 15 pohue, naauao io nol Nui io no na wahine e puni nei i na pahele ana a ua olele naauao nei, hui pu ae no hoi me na luna hooikaika na lala o ka hui ka hale o na'lii, laki no kahi ka aka, minamina nae ia mau baloka kohb iaiā, aole oia e puka ana, o ka pilikia wale no o keia koho ana, o ka poe e koho ana ia Laimana, o ia koho auanei ia a haule o ka huli no k a koho ia Diabolo maka'u ino. O kekahi mau huaolelo haule ole ia Nomana Laimana, ke haiolelo mai, 0 ia hoi keia. E pono oukou e koho 1 kanaka kapaa, i elele na oukpu, ke manao nei au, ua pololei io no keia mau olelo ana e olelo hele nei; a ua ike maka io au i kona kupaa, 0 ke kupaa paha ia la, o ka hele ia a he kanaha no a oi wahi baloka ona, he 87 hoi baloka o J. H. Wise, a he haneri hoi a oi o Balawina, i ke koiia ana aku keia e huki hoi oia i kona inoa, a e hoohui mai hoi kona mau wahi baloka me ko John H. !Wisfe, malia he mea hoi ia e ikeia aku ai, e oi ae ana kona kokoolua Hawaii; heaha nae ka mea i ikeial Aohe io no he paa a kana mai, no ke aloha ia paha la ia kakou Hawaiil No ka nui loa paha o ka naauao, o ua o Norman Laimana neif- Pau kela! O keia wahi a Nomana Laimana e manao nui aku nei e hele, he wahi ano nui no ia, oiai, ua hoonaauaoia mai o J. K. Kalanianaole e ka poe oia wahi a ua hoonaauao pu aku o J. K. Kalanianaole 1 ka poe oia wahi, a o ka mea e hele pupule aku ana ilaila, e hana ohikau ai, e hoohilahila ia mai ana kakou, a no ka mea; ua ike lakou i ka J. K. Kalanianaole hana ana, oiai oia e noho ana i elele hanohano mai ka paeaina Hawaii akn, a ua ike lakou a maopopo i ka Kuhio hana ya.

He nul aa koi kanawai maikai apau i hiki aku i na hale ahaolelo o Wakinekona, na noi olelo hooholo maikai loa, kupono e laweia a hana a i ke komo ana aku iloko o ka lima

o na komite, kahi i komo aku ai ua mau kanawai la, a olelo hooholo paha a ia wa e kaheaia mgi ai o Kuhio e hele aku oia, a ninauia mai he kanawai keia mai Hawaii mai a i ōle he olelo hooholo paha, o ka Kuhio wale no e pane aku ai imua o la-! kou he kanawai, a i ole olelohooholo | maikai no keia, koe wale no, aole | mai ka lehulehu mai (ahaolelo,) a i o ke kiloiia aku la no ia, a pela aku ana, a ina paha o Nomana Laimana ko hiki ilaila, o ka ohi hapuku ka ia nei a ku paila, aia ka pono a kaulana kona inoa, aole oia e noonoo mai ana ia kakou; oia iho no kana e nana ai. Ina oukou e lawe a nana, a i ofo huli aku paha i ka hoolaha kahua hana a Laimana i hoolaha mai ai, e ike iho no oukou i ke ano o kana kahuahana i hoolaha m. i ai, me kona manao paha ua like ke kulana holo lunamakaainana, pela i hoolaha mai ai i kana kahuahana, ke puka oia i elele e hele ana oia a ku-e i ke kanawai hoopulapula a ke 'lii i kukulu ai, me ka olelo iho, i ke ino o ke kanawai; he kanawai maikai ka i kukuluia e J. K. Kalanianaole, ame J. H. Wise, a na koonei poe lunamakaainana' i noke i ka nalinali a lilo ka mea maikai i mea kapakahi. Nolaila; ke nonoi aku nei au ia oukou e na mana koho kane a wahine paha, eia iho ka ino la, he moho elele e manao ana e holo a puka, alaila; hele i o e hana ai mamuli o kona manao iho, a e ku-e i ke kanawai hoopulapula. E koho ka*kou i kanaka i hoolauna mua ia e J. K. Kalanianaole imua o na hale kau kanawai o Wakinekona, i ku a hoike aku i kona naauao pili lahui Hawaii, a he moolelo kona i]oko olaila, lauai. me ka Rev. Akaiko Akana, aohe o Laimana. Ke olelo nei o Laimana, aole e pono e koho i ke kanaka emihope wale, aka; e koho oukou i kanaka kupaa, elike me a'u (Laimana,) he mau olelo palaualelo wale no ia, j ka i no hoi no ke emihope ole, palahuli ai ka olelo hooholo kailiku a Laimana, ka i no hoi no ka naauao, o Wise i lilo ai oia i mea hana na hana ano nui o ka aoao kalaiaina Repubalika, aole loa he wa i haawiia ai kekahi hana nana e hana, a emihope, o ka'u i ike ai nona ua hana oia i ka hana i haawiia aku ai nana e liana, a ua hana oia a oi aku mamua o ka mea i makemakeia no ia hana. He kanaka koa a naauao, a makaukau ma ka paio ana, ma na ano kumuhana apau, a ke ku nei au a hooia aku imua o ka lehulehu 0 na lehulehu, he mau mana koho ko lakou, na kane, ame na wahine, 1 loaa ke kuleana e kaipuu pu. ai i na pono o keia hana koho baloka 0 keia J. H. Wise ka ke Keikialii J. K. Kalanianaole i makemake ai e koho aku i elele i pani ma kona makalua. Ua nui no ka poe i pane aku mamua, a hoopohala wale no kakou; a hiki i ka puka ana o Balawina; a i ko Baluwina hele kino ana aku nei, ua ha'iia mai iaia ka mea i manao nui ia eia poe, a o ia kana i olek) ae ai e haawi ana oia i kona kakoo ana no J. H. Wise, a oia ia 6 ikeia aku nei ua malu ke kula, aohe aukuu lele a ke'u; o ke'ke'u a kahi Alae pi wai, he mea ole ia. He nui na haole i manao e holo 1 elele, na keiki haole i hanau pon°i iluna nei o ka lepo aloha o Hawaii, mamuli o'ka Baluwina olelo, emi a ku a oni mai nei hoi kahi keiki puni hanohano o Hilo, au e manaoio nei, aole loa i loaa iaia ia mea hfe aloha, aole i loaa aku ka elua hapaumi o ia mea he aloha; nana i na hoakaka a Paulo no ia mea he aloha ma Kor. 13:1-13, Aole paonioni ke aloha, aole haanui ke aloha, aole haakei ke aloha, aole hoohiehie ke aloha, aole imi i kona mea iho, aole hikiwawe i ka huhu ke aloha, aole manaoino, he hoomanawanui ke aloha, a he lokomaikai hoi ke aloha; a i ko'u nana ana i kela po mua ana i haiolelo ai i Aala Paka, o keia mau mea ae la kana i hana mai ai. Ua lilo o J. H. Wise i mea nana

e paonioni ai, me kona hana ole ia aku e Wise, ua haanui ae oia me na manao haakei iaia iho, vhe kanaka kupono oia, oiai nae aole oia i ikeia ma kahi o kona kuponb ip, ua hoohiehie ae oia me kona iiei ana (kaena) i kona mea iho, e olelo ana i kona naauao, he noohoo ino ia J. H. WiBe, a pela wale aku, a mahea iho la ke aloha o Nomana Laimana! Ina no kona aloha io, ina ua hoomanawanui i na mea apau, a e kamailio no hoi ma ka mea kupono nona iho. Ke lohe nui nei au i keia mau la, i olelo a na keiki t.pio o keia mau la, e pono e koho i elele opiopio a ke manao nei au, he mau manao nei au, he mau mauao maikai io no paha ia, aka no'u iho, he kanaka heluhelu moolelo no hoi au, a i ko'u heluhelu ana, a ike he oi aku ka pilikia o ka manao ana, pela iho )a ! e hana ai. Nana i ka moolelo o Rehoboama keiki a Solomona ke lii, no kona hoolohe i ka na kanaka u'i olelo, lilo ke aupuni a hoka la- J kou. j Nolaila me ka noonoo pono no kakou e pono ai maluna ninau, a hana ma ke ano kanaka makua a koho pololei ia John S. Wise, i elele hanohano na kakou i Wakinekona ka nunu makaonaona o ka aoao Repubalika. E na keiki i hanauia iloko o ka aoao Repubalika, mai nuha mai oukou, hoi mai kakou i ka poli o ka makua, aole e nuha no kahi kuaua liilii, nana aku omua ke pii mai la hoi ke ao nui panopano, no keia kuaua ka haule iho, pulu pono hoi paha ke kihapai, a ua kaaka o ka mahiai anal Ke hooki nei au maanei me ka manaolana mau, i ka oiaio, aole i ke kuhihewa e ohumu iho ai mahope me ka makaukau mau i na wa apau, a puka hou aku no. C. K. KEALOHA,