Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 39, 28 September 1922 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

KE ANO O KE KALAIAINA.

 

Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokaopua.)

(Hoomauia mai)

 

            O ia kekahhi mea i hanaia ma  na e na naauao apau.  O ia kekahi mea e ikaika ai na kanaka i ka hana, i ka imi , a o ia ka mea e loaa mai ai na buke maikai, a o ia kekahi mea e ikaika ai na kanaka i ka imi naauao.

            Eia ka lua o na wahi e hiki ai na ‘lii ke kokua i ka naauao, na ka hoolaha ana i ka ike.  Eia ka mea e laha loa aku ai ka ike, o na kula no, kahi e a’o ai na kamalii apau.  Ma na aina apau, ua molowa kekahi poe, a nolaila, aole lakou e a’o. ke hooikaika ole ia lakou.  Nolaila. pono i na ‘lii ke imi i mea e ikaika ai.  Ina i naaupo kekahi poe. ua poino na kanaka apau o ka aina ia lakou.

            Ina i naauao kekahi poe, ua pomaikai ka aina apau ia lakou.  Eia ka naauao kupono i na kanaka apau o ka aina ia lakou.

            Ina i naauao kekahii poe, ua pomaikai ka aina apau ia lakou.  Eia ka naauao kupono i na kanaka apau ma kuaaina, ma na wahi apau.  Pono e ike lakou apau i ka heluhelu, ame ke kakaulima, ame ka helu, ame ka palapala aina.  Aole pono kekahi kuaaina ke ole ike oia i keia mau mea apau, alaila, hiki no iaia ke hoomahuahua i kona ike, i kela makahiki, i keia makahiki, no ka mea, ua loaa ke kumu.  Eia kekahi mau kanawai, ame kekahi mau mea e akaka ai na kanaka i ke a’o ana.

1.                    O ka poe ike ole i ka palapala, pono e hooleia lakou, aole a lakou olelo no na mea o ke aupuni.

Ma na aina pono, ua koho maoli ia kekahi poe alii ku’i, e na kanaka. A o kela poe i kohoia, ia lakou no kekahi olelo no ke aupuni.  Ia lakou ka olelo nui no ka auhau.  Aka aole e pono ka poe ike ole i ka palapala e koho.  O ka poe ike wale no.  Ina pela ka hana ana, alaila, e makemake no na kanaka apau e ike i ka palapala, i loaa ia lakou kekahi olelo no ke aupuni.

2.                   Pono e malamaia na kula ma kela kulanakauhale,keia kulanakauhale, i wahi e a’o ai na kamalii apau.  Aole hoi pono ke hele na kamalii i kahi loihi loa i ke kula, o molowa auanei.  Pono e imiia ke kumu akamai, ame ke kumu e oluolu ai na kamalii, alaila makemake no lakou, a e iakika no ka lakou a’o ana.  Ina he kumu oluolu ole.  Aole e mau ka ka  hale o na kamalii.

Ma Amerika, ua nui loa na kanawai i kauia no na kula.  Ua kau no ke kanawai, e kula, aia no nae i na makua ka imi, ame ka hoolimalima pu meke kumu.  Aole nae e hiki ia lakou, o lakou wale.  Ua kauia ke kanawai no na kumu, a ina aole akamai ke kumu elike me ka mea i oleooia iloko o ke kanawai, alaila, aole ia e a’o.

      Eia kekahi, ua hoonohoia kekahi mau luna e nanan pono i ke keula.  Na ua poe luna nei e nana i ke kula.  Na ua poe luna nei e nana i ka pono o ke kumu.  Hoike mai ke kumu i kana mea ike, a ina manao lakou ua akamai, a he kanaka pono, alaila, haawi lakou i ka palapala iaia, i palpala hoakaka i kona akamai, alaila, hiki iaia ke a’o.  A i ole e loaa ka palapala elike me ia, aole pono iaia ke noho i kumu.

3.                    Pono e uluia na kumukula, elike me ka uku kupono i ka lakou hana.  Ina he kumu akamai loa, a lilo oia i kela hana wale no, pono e uku nui ia oia.  Ina uuku kona ike, a a’o uuku, aole ike loa, alaia, aole e pono iaia ka uku nui.  Ina he kumu akamai, a he kamana akamai, a lilo loa laua i ka laua hana, pono elike ko laua uku.

Ma na aia naauao, na  aina pono hoi, ua kokua na kumu e na makua, a ua kokuaia e na alii.  O na kumu kekahi mea e pono ai ka aina, nolaila, pono e kokuaia lakou e ka waiwai o ka aina.  Ina aole kokuaia lakou e ka waiwai o ka aina, aole paha e  mau ke kula.  Pono no hoi na na makua kekahi, no ka mea, ua pili pono ia hana iaia.  Aia no iaia ke keiki, nolaila pono iaia ke uku aku i na aie pono a kela keiki.

4.                   Ma kekahi aina, ua hookupu maoli na kanaka apau no ke kula, elike me ka hookupu ana o ka makahiki.  Ma ia mau aina, ua kauia ke kanawai, ina aole e malama ke kulanakauhale i ke kumu a’o i na kamalii, alaila, e uku ai, e lilo ia i kekahi kumu e nnoho kokoke ana.  A eia kekahi ana o ka malama an e na kumukula.

Olelo na alii, e kokua like lakou me na makua.  A ina haawi na makua i kekahi haneri dala, alaila, haawi na alii, i kekahi haneri dala, a ina haawi na makua elua haneri alaila, haawi na ‘lii elua haneri.

5.                   Ma kekahi aina, ua malamaia kekahi kula, i wahi e a’o ai na kumu.  O ia kekahi mea e pono ai na kumu.  Ua makehewa wale na kula, ke naaupo na kumu  Nolaila, ua imi nui ia ka mea e pono ai lakou.

Ma na aina apau, mai o a o, ina i pono na kula, ua pono no na kanaka, ua pomaikai, a ua waiwai ka aina.  a ma na aina apau i pono  ole na kkula, ua pono ole na kanaka, ua pono, a ua hune ka aina.  I ka ka hui pu ana o na mea apau i oleleia maluna, ua maopopo na mea elua e ikaika ai na kanaka i ka hana, a o ia no na mea e waiwai nui ai ka aina, a e pomaikai nui ai na kanaka.

Eia kekahi, o ka naauao.

            Eia ka lua, o ka malama ana i ka pono.

1.                   Ina i naauao, ua ike no lakou i na mea apau i pili i ke kumuwaiwai, ame na mea e paa ai ke kumuwaiwai.  Ua ike no lakou o ka hana ka mea e waiwai ai kekahi aina.  Ua ike no lakou i na mea ikaika apau i kokua mai mamuli o ke kanaka, i na mea ola ame na mea ola ole.

            Ua ike no lakou i ka pono o kekahi, ame kekahi.  Ua ike no lakou i na kanawai o na mea i hanaia, ame ke ano o ka hana ana.

            Ua ike no lakou o ka mahele ana i ka hana i mea e pono ai  O ka ike ana i ka hana i kela mau mea apau, he mea nui lo ia, he mea e ekaika ai na kanaka i ka hana.  Ina e noho naaupo ana no kanaka, aohe mea e waiwai ai  Hiki no ia poe ke noho iloko o ke kihapai o Edena, a e hune no lakou malaila.  Ina i waihoia ka waiwai imua o ka lakou alo, aole no lakou e ike.

2.                   Eia ka lua o na mea nui e ikaika ai na kanaka i ka hana, a he mea hoi e nui ai ka waiwai ame ka pomaikai.  O ka malama ana i ka pono.  Ina aole noho na kanaka o kekahi aina ma ka pono, aole lloa e waiwai nui kela aina.  Make hewa ka hooikaika ana a na kanaka i ka hana; makehewa ka imi nui ana; makehewa ka ike, ame ka naauao, aole loaa ka waiwai na ia mau mea ke hoowahawahaia ka pono o ka noho ana.  Ina ma ka hewa na kanaka, alaila, o ke hoomaunauna waiwai, o ia ka lakou hana nui.  Aole nae e hiki i ka aina hewa, ke hana nui.  eia ka lakou hana o ka lealea, o ke kolohe, o ka uhauha, ame ka hoopau waiwai.

Buke Elua no ke Kuai Ana

 

            Ina i noho kekahi mau kanaka, a haawi mai kekahi i ka waiwai i kekahi, a no ka makemake io o keia i kela waiwai i haawiia mai, haawi oluolu aku keia i kekahi waiwai, a ae like laua, he kuai maoli ia.  Ina aole laua e ae like, no ko laua makemake, aole ia he kuai.  Ina hooko’ilo’i mai kela a maka’i keia, a nolaila, ae aku, aole ia he kuai, he lawe wale.  Ua lawe wale kela i ko ia nei waiwai.  ina hoopunipuni mai kela, a hoonui i kona waiwai, a puni keia, a nolaila, ae aku, aole no ia he kuai,  Ua like no ia me ka aihue.

            E hiki no ke kuai i ka waiwai paa, ame ka waiwai hoolewa.  Hiki no ke kuai i ke kumu waiwai, ame ka waiwai loaa ahiki no hoi ke kuai i ka hana.  Ina haawi mai kekahi ia’u, “E palapala oe i kekahi pepa na’u, a e hana au i kau hana, elua la a’u, e hana ai,” a ae aku au, a hahaha maua o ia ke kuai hana.

            Ekolu ano nui o ke kuai ana.

1.       O ke kuai i ka waiwai no ke dala.

2.       O ke kuai i kekahi waiwai no kekahi waiwai.

3.       O ke kuai i ka waiwai no ka hana.

Ina manao kekahi poe kanaka e imi waiwai ma ke kuai ana, pono ia lakou e a’o nui i ke ano nui o ke kuai, i ike pono lakou i kahi pono ke kuai nui, a i kahi pono ke kuai liilii, i kahi pono e kuai, i ke dala, i kahi pono e kuai i ka waiwai.  Ina kuai naaupo ke kanaka, aole loa e ole ke poho.  O ia ka mea i poho nui ai ka poe kuai.  Loaaa koke ko lakou waiwai i kekahi manawa, a mahope iho, hikiwawe ko lakou poho.

Aole pela ka poe hooikaika i ka hana.  aole hikiwawe ko lakou loaa, aole hoi e hikiwawe ko lakou pohyo, he waiwai paa ko lakou.

Maloko o keia buke, e hoakakaia mai ai kela mau ano ekolu o ke kuai ana.  Nolaila, ua maheleia keia buke i ekolu makuna.

 

Aohe Ui Hele Wale o Kohala

 

 

NUI I’O NO KA NAAUAO.

(Koena o ka pule i hala.)

 

            I ka huli ana aku ihope e nana ai i na mea i hanaia e Norman K. Luman, iloko o na kau o ka ahaolelo i nohoia ai eia, he nui no na kina’una’u i hanaia e ua mea hanohano la o Hilo iloko olaila nana nae i ko ha’i a peepoli nae i ko ke kino, ka mea no ana i hana ponoi iho ai a hoka ana ia poe kanaka Hawaii lawe home hookuonoono, ka mea ana i kaena ae ai he aloha oia i na kanaka Hawaii a he makemake oia i na aina aupuni apau e lilo mai i na kanaka Hawaii a e hana ia ka pono o ka poe ilihune.

            Maikai maoli keia mau manao, eia nae, aohe loaa, pakelo ia paha!

            I ka Poaono aku nei, la 23, o ka hora 9 ia a oi iki, komo aku nei au iloko o ka makeke kuai i’a o Honolulu, e kamailio ana keia mau kanaka elua, ao kekahi o laua, ua kamaaina ia’u, a o kona inoa o Sam Aiwohi, e kamailio ana oia no N. K. Lyman i ka maikai, hanaia ko makou mau alanui a maikai o Waiakea, aina home hookuonoono, nolaila maikai oia, o ka’u elele ana ia hana i ko makou pono.

            Pane aku nei no hoi au i ka’u pane ia Sam Aiwohi.  I ko oukou wahi wale no ka i hanaia ai ke alanui o ka maikai no ka ia, a lilo ana ko mana koho, heaha ko mea i nana hou ole aku ai i kekahi mau aina hookuonoono e ae.  Nana i ka aina hookuonoono o Lualualei, hookomo ae ka Lunamakaainana Mokimana, o Ewa, he kanawai e nonoi ana i haawina dala no ka hana ana i mau alanui aupuni no ua mau aina hookuonoono la o Lualualei, holo i ka hale, a koomo nae i ka lima o na komite, a N. K. Luman i noho mana ai, o ka puliki no ia o Luman a i nana aku ka hana e waiho mai ana ke kimo o ka papa’i aama iluna o ka pa—ala he kino iwi wale no, ua hele a kuakea i ka la, a pane no hoi ko’u hoa aohe o’u nana i koonei, nana no au i ko’u wahi i Waiakea, a pane aku no hoi au, kaulike ole no ka hoi kou manao, a pau no hoi ko maua kamailio ana.

            O ka lua o ke kanawai i laweia mai e Mr. Mokimana, e hookaawaleia i haawina dala no ke kuai ana aku o ke aupuni i ka wai o Puhawai ame Puea i wai no na aiana hookuonoono o Lualualei no ka pono o ka poe lawe aina hookuonoono, a elike ae la no me ke umi a puaa ana ae la i ke kanawai mua, a pela no keia.

            Pehea iho la ka pono o keia e ko Lualualei poe.  Ei iho no ka mea pono e hana ai, ahiki mai i ka la 7 ae nei o Okatoba, mai haawi i kauwahi lihi o kou noonoo no ka mea nana i hoohoka aku ia oukou maluna ae la o kela mau pono nui elua, a ina ua hoopunipuniia oukou, e na aleale o ka olelo paka’uwili, i wahi e lealea ai oukou a koho aku iaia, mai noho a puni, koho pololei ia John H. Wise i elele na kakou.

            Pehea aku nei  oukou e ko Hauula poe lawe home hookuonoono.  Nawai i hoonele i ko oukou mau aina hookuonoono i ke alanui me ka wai Haina:  Na N. K. Lyman, elike ae la no me ko Lualualei hanaia ana e N. K. Luman me na lala o ke komite waiwai, na lakou i hoole i ka wa i laweia mai ai ke kanawai e hana, i alanui a hooleia e lakou, a i ke kanawai e kauoha ana i ke aupuni e eli i wai, eli no ka pono o ua poe aina hookuonoono la, oiai he koena dala no koe, e waiho ana i loko o ka waihona o ia mea, a he mea pono hoi ke hoohanaia ka hana ana i luawai eli i ua koena dala la, a o ke koena iho he hiki no ke ohiia mai na koena dala o no wahi e ae e kooe iho ana, no ka hoopau ana i kela pilikia, aole nae i hana na komite waiwai pela, aka lawe ae lakou i ka bila kanawai a pepehi a make loa.

            Pehea ana oukou e ko Hauula poe:  Eha ole no ka enemi i ka lima lalau no na lima i ka laau ka pohaku, aia ka pono a eha ka enemi, aole e nalo ka eha ia oukou o ka enemi e komo ole ana he baloka no N. K. Luman iloko o ko oukou pahu baloka, eha i’o ka hoi ia oukou.  Koho ka, eha i’o ka hoi ia oukou.  Koho pololei ia John H. Wise i moho elele na ko Hawaii nei i Wakinekona.

            O keia mau mea ae la apau i hoikeia maluna, no ka naauao wale mai no paha ia la o N. K. Luman, a i ole no ke aloha paha i na kanaka Hawaii!

            U!  Manuunuu wale ka hoi ua mea he naauao, a hanini ana ke aloha ole wale o Norman N. Luman i ka poe noho aina o Piihonua, Hilo, Hawaii.

            I kekahi la ua lawe ae o N. K. Luman he kanawai a hookomo i ka ahaolelo no ka hoolilo ana i kela aina o Piihonua i ka papa hoonaauao he 30 eka a oi iki, he aina aupuni keia i hoolimalima loihi ia e John T. Baker, a ua hoonoho aku o Mr. Baker he poe kanaka Hawaii iluna o ua aina la, ua noho loihi me ka lako no hoi a i ka pau ana o ka hoolimalima o Mr. Baker, ua hana iho la o N. K. Luman i ua kanawai la e haawi ana i ua aina la no ka papa hoonaauao, no ke kukulu ana i kula kiekie iluna o na aina la, a e kipukuia kela poe mailuma aku o ua aina la.

            Me ka hana nui i hanaia ai kela hana iloko o ka ahaolelo mamuli o ka Norma K. Luman hana aloha ole i hana ai, a e lele koheoheo ana kela poe i noho ai a aloha ko lakou noho ana iluna o ua aia la, ua maopopo loa ko lakou lele e ole wale no ma ke noi ana o kekahi mau hoa o ka ahaholelo e kauohaia o J. T. Baker e holo mai, oiai nana i hoonoho ikela poe kanaka iluna o keia aina.

            Kauohaia o J. T. Baker ahiki mai ianei, a ninaninauia:  Nawai kela poe kanaka i hoonoho illuna o kela poe kanaka ihoonoho i luna o kela aina o Piihonua!  Pane o Baker: Na’u.  Heaha ke kumu ou i haawi ai i kela wahi ia lakou malaila lakou e noho ai, oiai aole o lakou wahi e noho ai, a he makemake lakou e mahiai, a o ia ko’u mea i haawi ai i kela wahi no lakou.

            Ninau hou:  a heaha kou manao maoli maluna o keia ninau, o ia hoi e haawiia paha keia aina no ka papa hoonaauao, no ke kukulu ana i kula kiekie no Hilo kei, a i ole no ka hoolilo ana paha i mau home hookuonoono no ka poe e noho ana iluna o ka aina!

            O ka pane a ka opu aloha John T. Baker:  O ko’u manao maoli e hawaiia ka aina i home hookuonoono no ka poe e noho la iluna olaila, a oia ke kumu i kaule ai ke kanawai kipaku kanaka Hawaii a N. K. Luman, a hele mai nae kela i Honolulu nei a i ka poe o Puowaina, Papakolea, Makiki ame Kalawahine, a olelo ae he aloha.

            Ina ka hoi ua hiki iaia ke hana i kanawai kipaku i kapoe o kona onehanau ponoi iho, heaha hoi keia maalea ana i ko Puowaina poe. Malia nae paha no kela wahi olelo a Iesu Kristo i hoohaule iho ai i ko Galilaia poe penei:  Aole e ikeia ke kaula ma kona wahi iho, aia a kahi e, ilaila e hoopunipuni ai!

            Ike iho la au i ka manao pane oia makamaka maloko o ka nupepa Ka Hoku o Hawaii, o Grank Leialoha, e olelo mai ana i ke noi mai o Lyman e pono e haawiia aku ka moho elle no ka Mokupuni o Hawaii, ia Oahu ame Maui ia inoa he elele, a e pono e haawiia aku no ka Mokupuni o Hawaii, ka moho elle i keia kau.

            Ke manao nei au he mau hoakka maikai no kela a ka makamaka, alia nae hoi malalo o na rula ame na loina, e pono ai ka manao hoakaka o ka makamaka elike me keia.

            I ke a’o ana o kekahi mea i keia mea he hula kane a wahine paha, e pono e loaa he kumu nana e a’o ai iaia; ka lua, e ike mua hoi oia, aia e loaa ana iaia he akua hou o Laka, aole o Iehova, a aia hoi he kuahu i howehiwhia me na lau nahelehele, i wahi nou e hele aku ai a pule me ke oli ana, aole hoi he awai elike me ko na halepule.

            A i ko a’oia ana, e pono oe e hoolohe i na mea apau e pili ana i na mea a ke kumu e kuhikuhi mai ai ou mau lima ame ko kino, he mea i ke kiina o kou mau wawae, mea ole ka ike ami o ia kane a i ole wahine paha ma keia hana, aia wale no a ku i kahi o ia mea, hana ae oe mamuli o kou manao, auhauia ana oe e ke kumu i ke poo puaa.

            Ina paha ua hiki ia oe ke kuhi ikou mau lima a waliwali a anapuu, ahiki i ka helelei ana mai o na hoku o ka lani ilalo nei, aohe no ia he mea nou e pono ai ma ke a’o hula ana, e poo puaa ia ana no oe, koe wale no a hele like ou mau lima, ,e ka manao o ka olelo o ke mele e hulaia ana ia wa.

            A ina ua loa ia oe ka ike lelele i o a ianei, elike me kau i manao iho ai, ua u’i paha oe ma ia lelele ana au, aole nae elike me ka ke kumu i manao ai pela oe e hana ai e poo puaa ia ana no oe, a i kou paakiki ana e huhu ana ke kumu ia oe, a hoopauia mai oe, alaila ua poho wale ka manawa o ka hana au paha i kaena  iho ai he ike oe, a he kupono ma ka hula ana, eia nae ua kupaku mai la ke kumu hula ia oe no ko ike ole, paakiki a pela wale aku.

            He hula i’o no paha oe no na anaina o ka poe uluao’a (hula ku’i), aole nae no na hula i noho kumu a’o ia, a pela no na hana ahaolelo a Luman i noho ai; nolaila e ka makamaka o ko elele au i mea mai nei e ae aku kakou, oia ka elele, ke manao nei au, aohe i kupono ma ia kulana, malia paha o ninau mai oe, nokeaha hoi!  Eia mai no ka haina, i ke a’o hula iho la no hoi iloko o ka ahaolelo , a aohe i uniki, a ke mea mai nei e hele i elele.

            I ka noke wale iho nnei no oia i ka haa iloko o ka ahaolelo, ahiki i ka ha’oha’o ana i ka pau loa o na kanawai ana i ka helelei, a huli aku a hoino i kekahi poe i ka naaupo, oiai nae, oia maoli no ka naaupo lua ole e manao ana o ka hookiekie ana ae, a huli aku a hoino i kekahi poe i ka naaupo, oiai nae, oia maoli no ka naaupo lua ole e manao ana o ka hookiekie ana ae, a huli aku a kuha i na maka o ka elele aloha J. K. Kalanianaole me kona hele kina maoli ana e kul’i ia Kuhio e haiolelo hoino ana me kona hookaika ana no Kikana, elele a na Demokarata, oiai oia he Repubalika me ka naau kipi i ka moho o kona aoao iho, a ma ia hana ana i puka uuku ai o Kuhio ma Hawaii.

            Na keia N. K. Lyman kela mau hana kipi hookiekie, o ke kumu hula aku ia o ka aoao kalaiaina Repubalika o Kuhio, kuhaia aku ia o na maka; aloha ole maoli no.

            I ko Luman ha’oha’o ana i na kanawai ana i ka puka ole, e pono oia e olelo iaia iho no he hupo, aole e olelo ae he naauao o ia kuhihewa, a no ia kuhihewa paa mau loa ai kela mau mamalaolelo maluna o keia kukulu manao, o ia hoi:  Nui i’o no ka naauao.  O ia ke kukala ana, mai o Luman i kona naauao, ua hele oia e huli ia mea he naauao a ua loaa, a ua hoi mai me ia naauao, ka naauao iho la ka ia o ka hookiekie, aole hoi o ka hana like, nee like, hele like, ai like, moe like, a pela wale aku, aole  nae i hana o N. K. Lyman pela.

            He nui na mea ano nui a Luman i hana ai, aka aole i manaoia ia mau mea e komo ma keia mau mea, aka ma na kanawai ana i ku-e aloha ole ai, e pili ana ina kanaka Hawaii lawe home hookunonoono, ko lakou mau pono i mamaoia ai, o ke alanui ame ka wai, o ia kana ponoi no i ae ole ae, oiai oia kekahi ma ka waha o ka pahu dala o ke aupuni no ka ae ana aku e hanaia ua mau mea la; he aloha ole maoli no!

            Aia a keia pule ae, hoike aku au i ke kahuahana a Lyman i hoolaha mai ai, no ka oukou pono, i maopopo ai ia oukou ia mea, ame ka oiaio a oiaio ole o ko Lyman kahuahana, he mea nae nona i kuleana ole ai, nolaila e na mana koho, noonoo me ke akahele i kona kupono a kupono ole, he mea maopopo loa e hele ana oia ma o a hana wale aku no mamuli o kona manao.

            No John H. Wise ua hanauia oia ma Kohala Akau, o na kupunakane a wahine maka aoao o kona makuahine, ua oili mai no ia mailoko mai o kekahi ohana ko’iko’i o Kohala, a o kona onehanau hoi ia, a ma ke kula hanai o Hiklo oia i hoonaauaoia ai me Kauhane, ka lunahoomalu o ka papa lunakiai o Hilo, Hawaii, a mahope mai ua hookomoia aku la oia i ke Kula o AKamehameha a mamuli o ka nui o kona makukau maloko o ia kula, ua hounaia oia i ke kula nui o Oberlin ma Amerida.

            He kanaka makaukau loa ma ka olelo haole ame ka olelo Hawaii, au e hilahila ole iho ai ke hoouna aku i elele na kakou i Wakinekona.

            I ka manawa i hapalaia ai ka inoa laahia o keia lahui kanaka Hawaii, a waihoia aku imua o na komite o ka ahaolelo o Wakinekona he poe molowa, palaualelo, hiki ole ke malima i ka aina haawiia aku ia lakou,, a he lahui makemake ole i ka mahiai, a he nui wale aku, he mau mea e hoohilahila ana i keia lahui kanaka, heaha nae ka mea i ikeia!  Na keia John H. Wise ponoi no i ku aku imua o na komite o ua ahaolelo la a pane me na manao naauao no ka hanohano o kakou na kanaka Hawaii, me ka hoopakili ana i ka inoa maikai o keia lahui kanaka.

            Nolaila, e na mana koho baloka apau e noho ana apuni keia paeaina, eia iho ka kakou elele e koho like ai, na kane me na wahine, i ka la 7 o Okatoba e hiki mai ana.

            He keiki hanau no Kohala, i Hawaii, aole no Honolulu nei, he kanaka naauao ike i ka hana ana o na hana kalaiaina, he kanaka i ike mua ia e ka noee hanohano o ka hale ahaolelo, a he kanaka i hoolauna mua ia e ka elele alii J. K. Kalanianaole imua o ia poe, a oia no ka mea i pane maoli ia mai nei imua o ka elele lanakila balawina me ka olelo pu ia mai, o keia lahui kanaka i ke kupaianaha i ka hiki ole ia lakou ke ku maluna iho o ko lakou kapuai wawae ponoi, a na keia hana, ke nana mai nei na hoa o ka ahaolelo o Amerika ia kakou me ka kakou hana i ka pono a pono ole paha.         

            Ke hooki nei au maanei me ka manaolana, ua naauao aku la oukou no Luman o hele wale aku no auanei a hu’i aku i ka haole.

                                                Owau mau no,

 

KUPALE I KA INOA MAEMAE O KE ALII KALANIANAOLE.

 

            Mr. Solomon Hanohano; Aloha oe:--E olulu oe e hookomo iho ma kekahi wahi kaawale o kau hiwahiwa, ka Nupepa Kuokoa, i keia mau manao malalo iho nei, i ike mai ai na kini makamaka mai kela pe’a o ka aina, i ko’u manao maluna o ka hoolaha i kakauinoaia e C. K. Kealoha, ma ka Nupepa Kuokoa o ka la 21 iho nei o Sepatemaba, malalo o ke Poo Manao, NUI IO NO KA NAAUAO.

            “Na John H. Wise i kauoha mai ia’u (C. K. Kealoha) e pane, a e  hoike ae i na mea oiaio i hanaia, a i pili i ka poe o Papakolea, a Lyman ma e noke nei i ke kaena, oiai, aole e hiki iaia ke pane, ho ka mea he ma’i kona,” o keia ae la kekahi o kana mau olelo (C. K. Kealoha) i kahakaha ai me kana peni kaulana a i oili pulelo ae maloko o na kolamu o ka Nupepa Kuokoa, i oleloia maluna ae.

            Aole i hoomaha ka makapeni a ua kae’ae’a nei o kai pepa kanana aka, ua pahee a pakika loa aku ia, me ke kahakaha hou ana iho i keia mau huapalapala hou, na John H. Wise i pepehi, i ka olelo hooholo a’u i hookomo ai no ka pono, a no ka pono, a no ka hoopakele ana ae ia mau kini makamaka o Papakolea, mai ka hoopilikiaia ana aku e ke aupuni, oiai ua olelo hoolo nei i pee aku ai i ke Senate.  Ia wa hookahi no, ua hoike hou ae no o C. K. Kealoha, o ke kumu nui nana i kono aku ia John H. Wise e pepehi i ua olelo hooholo la, mamuli no ia o ka loaa ana aku o ke kauoha iaia (John H. Wise) ame kekahi mau hoa e ae o ke senate, mai ka Lanialii Jonah Kuhio Kalanianaole aku.  Ko kakou Elele Lahui i hala, a e moe mai la i ka moe puanuanu ma Maunaala, a o ka mea i kapaia o ke Alii Makaainana.

            He mea oiaio, ua pepehiia ua olelo hooholo la a’u, a i ole ka manaolana o ia mau kini makamaka Hawaii, aka, aole mamuli o kekahi kauoha i loaa aku i na senatoa mai ka Lani Alii aku.

            Ua manao anei oe e ka lahui, o na mea i hoolahaia ae e C. K. Kealoha, he mau mea oiaio ia!  Ua manao anei oe he kanaka puuwai eleele o ke kulana haahaa haalele loa, ko kakou Alii i hala, e pepehi ai oia i kekahi bila, no ke ola, a no ka hoopakele ana ae i kekahi o kona lahui, oiai nae, i kona wa e ola ana, ua ike mau aku kakou e hooikaika mau ana ke Alii no ko kakou pono!  Ke hoole nei au AOLE.

            Ma ko’u kamaaina i ke ‘Lii ame kana mau hana, he kanaka keonimana oiaio oia; he kanaka akahele o ka noonoo; he kanaka i ike mau ia e kakoo ana mahope o na mea e pomaikai, a e hoopakeleia ae ae kona lahui, me kona mama ole ia mea he hanohano, elike me ia a C. K. Kealoha i hoike ae ai.  He kanaka noonoo laula a haiki ole oia, a keia lahui kanaka e haaheo ai, a e loaa ole ai kona lua apuni keia mau Mokupuni.

            O ka lawe ana mai o kekahi Pohai o na Hawaii i kona inoa maemae, a hapala aku me ka inika eleele, ma o ka hookau ana aku i na hoahewa ana malluna ona, ma ke ano i mea piepiele baloka, oiai oia i hala aku ai ma kela ao  mau loa, ke olelo nei au, he kipi ia o ka puuwai eleele haalele loa, a no ka mea o ka hookau ana aku i na hoahewa ana maluna o ka mea i make, me ka hiki ole i ua mea nei i make ke kupale nona ma keia ao, he hoohewale ia o na hoohewale.

            Ina eia no Kalanianaole ke ola nei ma keia ao, e aa ana no anei o Kealoha e hoike ae i na mea o keia ano!  Na oukou e ka lehulehu e ike a e kanana mai.

            He kupaianaha no paha kakou, ka lahui Hawaii.  Aia a make kekahi, hookau aku i na ahewa ana maluna ona, na mea ana i hana ole ai.

            O ia la hoi, he olelo no ia na kahiko, O ke kanaka make, aole e hiki iaia ke hoike ae i kekahi moolelo.

            Me ka mahalo.

                        NORMAN K. LYMAN,

 

UA OLA NO O KAHUKU I KA PULEHU LIILII.

 

Mr. Lunahooponopono, Aloha nui:--

No ke kukulu ana aku o na hoahanau wahine o Kahuku i ahahui, huiia e Waialee ame Hauula, komo kauhale, me ka nana ole i ka nana ole i ka hoomana, e hoopalahalaha aku i ke kuikahi kaulike ma ka neepapa ana, a me he la, o ia ka moto hoohana a keia Rev. opio hou, e hoonee aku ai i ka palahalaha o na hana hooholomua o ka ekalesia huiia o Kahuku aia lewa, ua pomaikai maoli o Kahuku ekalesia i keia kahu opio naauao, a owai ana ka Ekalesia o Kristo ma keia honua!

            Eia hou no na hana eepa o kahuku poonui, a ka pauaka i noho ai, kela wahi ahahui no o 8 mahina.  Ua hala hope loa aku la ka mahina e hoihoiia ai na kumupaa o ka lua keia o ka mahina, a komo aku i ka ekolu, aole he wahi hoolaha mai na lunanui mai; ua noho ae no kela ame keia i kana noho, o ka’u wale no keia e oni nei, o Kahuku no keia a ka hoolewa nui wale!

            Ma kekahi mahele o Kahuku i ka nana ana, a kilohi aku i na hiona o ke kulana o keia kulanakauhale, ua hiki ia’u ke olelo ae, (o Kanehiamoe) oiai, aia kona oi loa aku a ka u’i i ka po pouli o Laaupau he pili na pou uwila a pololei, ua like me na koa o Pelekane, maluna o na puu ka oi aku, pakela loa aku a na puu ka oi aku, pakela loa aku a na po makani kipu hooleaia ae la e na lau paina o ia okoa no ia, me he la e imo okoa mai ana no ia oe e neenee aku i ipo aloha oe na me nei.  E neenee mai oe a pilipono, i kani pono ka naue.

            I ka wa ia nei iho nei na puali koa pukaa, olelo lakou, o Kahuku nei ka helu ekahi, nui ka wai, maikai na wahi auaukai, kokoke no 5 wale no kaulahao ka loihi, laka na kaikamahine Poto Riko ame rukini, na Hawaii no hoi, o keia aupuni hou o ka lehulehu, he Repubalika, aole he huhu ialila, a koe no ke aupuni o ko ke Akua poe hoano, ke makemake ole o Satana e hele ilaila e holoholo ai.

            Ma ke Sabati 9 o Sept. nei, ua kiei aku la keia, ma keia mau Koolau.  Uole no hoi he u’i mai a koe o Hauula makai, mauka o ke alanui uwapo holopuni, hale hookolokolo me he wahi manu nunu la ka hoi, ka poepoe o na maka, e uwehe malie ae la kona mau eheu lau kamani aala lipoa, aloha o waipuhi, paa no hoi kkona alanui, i na makai koa kiai mahluhia, a mao iki aku o Makaoke alanui pee o Kaliuwaa, na koa puali helewawae, auwe no hoi ka nani, ame ka u’i oi loa aku i ko na wahi apuni o Hawaii aina.

            Nui ka wai he 12 no kapuai ke kai i ke alanui holopuni, nui ka oopu o Punaluu-uka, he makehewa oe i ka oopu ailehua o Punaluu-uka ina koa ke kii aku e kamokoi a hoi mai, moe ka oo i ke alanui me na koi oopu, palua pakou, ka kela ame keia, nani pu kahi hoolulu o na koa e holoholo ana a komo loa i ka makani ahiu.

            Nawai no la hoi ke aloha kuwo o na koa ke hoi i Leilehua, i ka nani aala o na meaai o ke Koolau-wahine hana mikioi o ka make loa, a ola hou ae no.

            Ke alawa aku no hoi na maka i na puu oahi o Kupinai, ka home nani o ka moopuna puaa a Kamaunuaniho, ke kamaliiwahine mai Tahikiku  mai, i hipuuia iluna o ka aha puluniu o ka puu o Pukoo, Molokai-ahina, me ka eueu kapu kahuna me Pooikanananuu ke aiwaiwa, ka ipo kolea kau ohuku ale o Kalaau, aia no hoi ka wailili maopu ke loiawe malie mai la i ke kowa uha o na pali mahoe o Kaliuwaa, a mao aku o na kapakai, nani mauka, maki o na home hookuonoono na ululanu hoopaupalu mai ana i na maka o na malihini holoholo kaapuni.

            Ua pa-haneri pakeneka loa ae na Koolau i kona Kaha, ame ko na Kona oluolu na maka, nani na home, nan ipu me n aululaau, aloha like no ka waiho ana o na ola kuakea o na Koolauwahine i ka loa o ka aina, makai mai na ale kuekea, mauka na kaa otomobile holo, lulu ka makani, e kuupau ana apuni kai-o o na ohua lemuhao i ka holo pulaileho a na kaa otomobile holo hooponopono ole.

                        JOELL K. APUAKEHAU,

            Kahuku Plantation.

 

No ka Ikaika, Wikani, Konahao,

Pukonakona, Hooulu Kino

ame Hoomaemae Koko

B.B.C.

No ka Opu, Akepaa, Puupaa ame

 

Ma ke Kauoha.

 

TERITORE O HAWAII.

 

Keena o ka Puuku, Honolulu, Oahu.

            Ma ka hana e hoopau ana i ke KANEOHE RICE MILL COMPANU LIMITED.

            OIAI, o ke KANEOHE RICE MILL COMPANU, LIMITED, he hui ia i kukuluia a e ku ana malalo a ma ka mana o na kanawai o ke Teritore o Hawaii, i kulike ai me ke kanawai i hoomakaukauia ma na hana o keia ano, ua waihoia mai iloko o keia keena he palapa;a noi no ka hoopau ana i kahui i oleloea, hui pu me kekahi palapala i hooiaioia ihoohui pu ia me ia, elike me ia i koiia ai ma ke kanawai.

            NOLAILA, ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha i kekahi mea, a i na kanaka apau, he mau kuleana mamua a e kuleana nei paha i keia manawa, ma kekahi ano iloko o ka hui i oleloia, e waiho mai i na ku-e ana no ka aiea aku o ka palapala noi i oleloia maloko okeia keena mamua ae o ka la 20 o Novemaba, 1922, a o kela ame deia mea e makemake ana e hooloheia aku maluna o ia mea, he pono e hoea kino ae ma ke keena o ka mea nona ka inoa malalo iho maloko o ka Hale Mana Hooko, Honolulu, ma ka hora 12 awakea o ka la i oleloia, a e hoike mai i ke kumu, ina he kumu kekahi i wahi e ae ole ia aku ai ka palapala noi i oleloia.

HENRY C. HAPAI,

Puuku, Teritore o Hawaii.

Honolulu , Sepatemaba 8, 1922.

 

HOOHANA MAKOU

i ka

Aila Mushing

AME KE

Zeorlene

 

NANA NO KA HOAILONA

            O KEA NO HOU O KA Hoomaemae ana i Kahi Hooholo Kaa, ka mea e mau ai ka maikai o ka enekini—ka Palekana,  ka Pono—Pololei.

 

(Photo)

JOHN K. NAIWI

 

 

(Photo)

E KOHO IA

W. H. McInerny

 

MOHO SENATOA

REPUBALIKA

 

ma ke Koho Baloka

 

 

LIBERTY THEATER

 

 

EMPIRE THEATER

 

 

STRAND THEATER

 

 

NEW PALAMA THEATER

 

 

He Mea Ole ka Manawa Kupono i ke Kanaka me na Pakeke Alualu

 

            He nui ka poe i manaoio he hookah wale no wa o ka Manawa Kupono e hoea mai ai iloko o keia ola ana.

            O ka mea oiaio nae, aole he hoea mai o ia mea iloko o ia manawa imua o ke kanaka i lao ole me ked ala no na Manawa Kupono nei.

            E hoolilo i kou mau manawa kaawale apau ma o ka hoahu ana i kekahi o kau mau wahi kenikeni liilii.

 

E HANA KOKE I KEIA WA.  MAI KALI.

E HOOMAKA KOKE I KEIA LA OIAI E LOAA ANA KAU DALA.

 

            E Hoahu i Kau dala ma Keia Banako ina he Hookahi dala wale no kau e hoomaka ai.

            E hooholo i kekahi papa hana o kala ano i kela ame keia pule a mahina paha me ka hoomau ana.

            Elike me ka pee mahuahua mau o kau mau hoahu liilii, a i ka hoea ana mai o ka Manawa Kupono, ua hiki ia oe ke apo mai iaia.

 

Chinese-American Bank