Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 39, 28 September 1922 — KE KUMU O KA PILIKIA. [ARTICLE]

KE KUMU O KA PILIKIA.

Ke nana ae i kahi o ko kakou mau pono nohona lahui ana, aia e ikeia aku ana keia hiohiona me ka moakaka l<m, o ia ko kakou ola ana maluna o ak ikaika o ka pono o ke aloha, i hookumuia e na kupuna o kakou; a no kakou iho, ua oki loa ma na ano apau. I loaa mai keia mau la, ia kakou mamuli ,o lea hiki ole i kekahi mana e'ae, ke kaili aku ia mau pono o ke'aloha ma o ko kakou ola ana, he poo hooilina no ia pono a na kupuna i kukulu ae ai maluna o ka lepo aloha o keia paemoku. E kuu mea heluhelu, e ninau ae kaua i keia ninau, "Heaha ia pono i kukuluia e na kupunaf" Ae! O ka pone a na kupuna i hookumu iho ai, i lilo ai ke ola a he hooilina no kakou, he pouhaila no ke aupuni ame ka lahui Hawaii, o ia no ke aloha. Ua hoololi a kulaiia me ka hoohiolo ana na kahuahana apau o keia lahui kanaka, maloko wale no o keia kowa o 100 makahiki i hala iho la, ma o ko kakou ae ana aku e

kipa mai na mea hou me ka hookuu ana aku i keia. A ma ia hookuu ana i keia a lawe mai i kela, oa ku iho kakou maluna o ka olt; e ole no ke aloha loaa no ke ola o oa la ino e ikeia nei. Aole o kakou wahi i koe e Hawaii ua pau poo a ia pau hi'u. Pau ia» waif Pau no ia kakou. Mamuli o ko kakou puni wale i na h'o ana mai a k& malihini; i ko ka mall|»lni a'o ana mai, peneia aku kakou, na hoolohe aku kaliou me ka noonoo ole i ka'hopena e liiki mai ana no kakou ma ia hahai ana. 0 ia ano no ahiki i keia lā. 0 ka malihini a'u e olelo nei maanei, aole o na malihini lahui olelo e wale no, aka, o na malihini kuauli no. O nu i»ialihini kuauli ka mana ikaika, e*ume ana i ka manao paa o ka poe kumu a kamaaina, a alakai aku ma ke kaoo ohana i kahi i makemakeia; aka no ke kamaaina i hoao aku e kauo mai i na kamaaina ma kekahi hana, no ka pono no o kamaaina, he hana paakiki loa ia. Pela no i hookoia ai ka olelo a ka Palapala, "Aole ikeia ke kaula ma kona aina ponoi iho." Oiai kakou apau na kuauli, na k*maaina ame na malihini, e ku ana maluna o ka ole, hiki mau mai no na nu kahiko, e kakoo ana i k» oiaio 0 na mea a kakou e kaena nei, m« ka hana ole' ia, o ia ke aloha o keia lahui; ua ku aku kakou imua o ke ao holookoa i kumukula e a'o ana me ke ohohiaia mai e na lahui e, ua ikeia mai ko kakou aloha ole ia kakou iho. Pela no paha ke kuirtu o ka puka ana o keia wahi a'o kahiko, "Mai hana oe i ka hana a'u e hana aku nei, aka, e hana elike me ka'u a'o ana aku." O ka hewa nui keia o kakou apau 1 haulehia ai. Ua hoike aku kakou ia kakou iho i ke ao holookoa, ke mamo a hooilina kakou no ia aloha, aka, ma ka kakou hana, ua mamao ae ia mai ka oiaio ae. Ee ikeia mai hei kakou, e ke koena o Hawaii, ma ke ano he poe kakaikahi kama no keia aina. Pehea ka hoomnopopo anaf E nana ma kan mau kakauinoa ana ma na wahi hoopaainoa o ke aupuni; ua hiki ole ia oe e hooponopono iho a kakau i kou inoa mamua iho o keia huaolelo, Nationalitj—Hawaiian. O ka pololei k r eia wahi a ka poe keena oihana O ka mea apiki nae he koko Hawaii piha oe, nona na makahiki he 40 paha, a ua hanauia ma Kingdom of Hawaii. O ka mea nui mahope iho o kou pili i kou ano, e moekahi ana anei moe ana iho, e ala ae ana he ninau ka haina me ka moakaka e i ana penei: He Hawaii ma ke koko, lahui a he leupa Amerika anei oef Aole |>ahaf Nolaila ua hoike moalea mai ke kulana e kapaia ai' kakou he Pilipino, Guam, Kilipaki a ano e ae, mawaho ae o ka Hawaii. No keia mea, nalowale ae o aloha mai ia oe aku. Hoōmaka'uka'u a ane kanalua no kou mau hoahanau Hawaii, i ka oiaio o kou kulana Hawaii, koo ka poe i kamaaina loa ia oe; o lakou pdiha k« hooia aku nou e ka Hawaii ho®kama. Holoholo iho oe mfe he malihipi Ja maluna o kou aina ka home o ke aloha. Aoho a kakou mau hana aloha i keia mau la, a no ka mea, eia kakou ma ke ano he poe, e uhai ana i ke a'o a ka malihini. 0 ka mea maopopo, o ka mea e uhai ana, mau no ia ma ke ano hahai, aole ona wa e °i aku ai mamua o ka mea e alakai anal O ka mea alakai, mau no kona ku mamua o ka moa i hahai aku! Pela no kakou na Hawaii, i ko kakou haalele ana ma ke ano he alakai ma ia mea he aloha, ua ku kakou ma ke ano he mua no ka poe

i h&hai mai; aka, i ko kakou !,o a ] r ', ana i ke kulana alakai, a hshai ma na a'o a ka poe e ku alakn ar>a i ka lakeu, e man ana no ko kikon nohona uhai hel«; aole w* * oi £ ; mamua. He pio mau na ka l a v u e alakai ana. oko kakou ola i keia ]a. r ,o> ū6 ka kakou mau hana aloha, a no ki mea tta hoakaka mua iho r .ri M aohe o kakou aloha i ko«. o aloha e hana mai nei no kake.n K« imi mai nei oia ia kakou; i;.i p PI na kakou aka, anfe oia i poia» ia kakou. Owai ia mea o a'.oh»! O ke Akua o keia ]«hut kanikn nui kahiko loa mai; i hoakaka ma ka Palapala Hemolelp, n hf paanuau no hoi i kanialii liiin, '<n»JL aloha ke Akua." Ua ala mai keia aloh» a na Vupina i ht>okumu ai, a kapeku iho k« ka ikai)(a no ko kakou ola an.i, bi» ke kali ole mai i ka kakou kono aku, ma ft keia kanawai hoopuUpula la. Ke hana mai nei kela vr> k» nana ole mai i ka kakou bo:ohfi« ana me ka paip aku a paio nni, iloko o ka makapo o na i iv* ole ai ia aloha, e ku a kino msi 3*i (Kanawai Aoopulapula). Ke hana nei o aloha i kana >ani! Ua ike kakou a hoomaopope. ke *h o ia hana, aole mana e ac nnna * hoohiolo i kana mea e hana «i o kanaka ke pii maluna a \wa)r k Vu mao, haki ka pou o ka ihu. a komo ae malalo, pepe a hakihaki nn iwi. 0 kana mea i trae ai e alakai i na hanft elike me kona makemake, noi* mea nana e hoopoino a hoolilo hoo kahi wale »o, mai laia c«ai. PoU na kanaka ana i hapai ae ai o ka Iftarae)a; Na alakai no i >on lohe i kona )eo, ku mau no lakou: o ka poe i hahai i ka pono a mamuli [ iho epn, hiola no lakou. No keia mea la, e kuu nwa holu helu, he mea pono e haaleln i ko kaua msu manao kanaka a nan* aku ia Aloha, i ku a kino i*rarna o kakou. Ua hoomanao oia ia kakoi:, aka, o kakou ua poina. O kana mau mea la apau au i ike ai ma kona moolelo, o ia no kau a hahai ai. i hoi aku oe, oia la, o kakou no apnu me in, ola kakou m« aloha ma na ainH hoopulapula. '•'Kulia i ka nuu, paepao kapn o Liloa". Oka manao t ka huaolelo, "Kulia i ka nuu, o ia keia wahi ano o ke kanaka, i hana i kekahi h?n» me ka hooikaika nui e loaa ka hopena i makemakela; a i ka haaa ana nae, a aneano e loaa aku hopena i mak«makeia, ua pau f la ke aho o ka ikaika, mamua iki iho no o ke alo o ka pahuhopu i makemakeia; a no ia ike oku o k« kanaka, ua kokoke ioo ka pahuhopu iaia, ma ka wa ua pau ke aho, k« peku ae la oia me ka ikaika ilokn 0 kela vra o ka nawaiiwali, a o kahi aho hope loa no hoi ia, loaa aku 'n iaia ka hopena, a pahuhopo o ka mea 1 makemakeia —ina paha ma ka waa ana, kukini, hakaka, mn kr aloha paha, ma ka inaina p*ha a pela aku. Ma ka olelo BeriUnm, n keia paha kftl»i olelo: "Eaaipau te"; A nolaila, o ka manao n nei» wahi mamalaolelo ano nni a ko'iko'i e kau ae la maluna o ia keia nu lalo iho nei, penei:—o ka ikaika o ke kanaka me ke kowa o ko ame ke aho hope mamua iho 0 ka pau loa ana o ke aho, a oin paha ma k«kahi 01010 ana, nou no i* e ko kanaka; aka, o kela aho hop<> loa o ke kanaka a moe aku oia. e * ke alii ia a o ko ke aHi kulf*n» i* 1 ke kanaka. * Ma ka hoomoakak» ana ae i ka manao ma ka knkou olelo o keia la, o ia keia:—"o koi aho hope, no ke alii ia ame kn aina." a i ole, "A pau ke ols ni ke alii nmo ka aina."