Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 39, 28 September 1922 — KEKAHI MAU OLELO NOEAU A NA KUPUNA. [ARTICLE]

KEKAHI MAU OLELO NOEAU A NA KUPUNA.

Mr. Lunahooponopono; me oe ka anoai:-Mamuli o ka ike ana iho i kekahi mau hoakaka e pili ana i kekahi mau olelo i kamailioia e na kupuna o Hawaii lahui, ua lilo nae ia mau hopunaolelo i mea e ikeia ai ka moakaka o ko lakou ike. O ka hohonu o ka manao iloko o kekahi hopunaolelo i manao ole ia, he ano nui ia olelo, o ia ka noeau elike paha me keia mau olelo: I ke alo iho la no ka ulu, a halaD Kamaiopili. Ka manao ano nui o Kamaiopili eia oia imua o J. M. Kapena, ke kiaaina o na moku o Maui, a o kona hoa le'ale'a hoi o ke pakaukau pahupahu, i na manawa apau a ke kiaaina e makemake ai ia hana, aia no nae kona iini nui ia Kamaiopili, no ka hookaaua o na olelo i ka wa e paani ai. Eia nae aia iloko o Kamaiopili keia manao ano kupanaha iloko ona; "Anoae no keia kiaaina, haawi aku nei i ka hana i kela poe o makou apau, kii mai ia'u i hoa pahupahu (biliodi) nona, me kona ike iho no hoi me ke dala e ae mai ai ka mea nana ke pakaukau. "Ka! naauao no ua kiaaina nei, heaha la hoi, eia mai hoi ua ike ianei." Ia laua i pahupahu hou ai i kekahi la, ua piha no hoi oloko o ka hale i ka poe nana i ka laua paani ana. I ka wa i lilo ai o ka pahu mua ana ia John Kamakini Kapena (kona inoa piha) ua nana aku ke anaina i ka ike pahupahu o ke kiaaina, i kona hala ana, ua lilo hoi ka pahu ana iaia nei,-David Kamaiopili, me kona wahi ike pahupahu oia i houluulu ai i na ulu a akoakoa i ke kihi, ku iho la oia me ka paa hoohi-o i kana laau (ki-u). Ke nana mai nei ke kiaaina i keia mau hana a kona hoa, me ka manao mahalo paha iloko ona, no ka ike o Kamaiopili i ka houluulu ana i ka ulu a akoakoa i kahi hookahi, a ua maopopo paha iaia ka hopena, e eo ana ia Kamaiopili, ia wa i kahea mai ai ke kiaaina: "O Boy, David," o ka wa no ia o Kamaiopili i hooniniu ae ai i kona kino poupou, me ka alu ana iho ma ka aoao o ke pakaukau pahupahu, a hooponopono mai la e pahu i kana ulu. Alia no paha kela manao iloko ona, e hoohala i kana pahu ana, i kumu e puka ai o kela hupaolelo ana e iini nei e hoopuka imua o ke kiaaina. Ia Kamaiopili i pahu ai i ka ulu, ua hookapakahi ae la oia i ka laau, a pahu aku la a ku ma ka aoao o ka ulu, holo aku la a pa i ke kukini me ka hala ana o ka ulu, e kokoke mai ana, ia wa i pahu iho ai oia i ke kumu o kana kiu e paa ana ilalo o ka papahele, me ka hooho leo nui ana ae: "Kahaha! I ke alo iho la no ka hoi ka ulu, a o ka hala iho la no ka hoi ia." I ka ike ana o ke kiaaina ua hala kona puu make ia Kamaiopili, ia wa i palua mai ai i kana olelo: "Ho Boy!" a lilo aku la iaia ka pahu ana. Mai ia manawa mai, ua lilo keia olelo i mea kamailioia e na mea apau aole no hoi e haule keia olelo ia Kamaiopili ke pahupahu a hala, a o ke kiaaina no hoi kekahi i hoopuka pela i kekahi manawa e hala ai o kana pahu ana, me ka hooili ana na'e ia Kamaiopili ka mea nana ka olelo. Nolaila ua lilo keia olelo a Kamaiopili i olelo hoopaani na na mea apau, me ka ike ole, a maopopo ole, he mea ano nui ko'iko'i iloko o ia mau hopunaolelo. I ka wa i holo mai ai o J. M. Kapena i Oahu nei, a hui me ka Moi Kalakaua, iwaena o ke anaina alii, e noho ana o Moehonua kekahi, i ka wa o na olelo e kamailioia ana, a loaa paha kahi i pili ai o keia olelo a Kamaiopili, ua hoopuka ae la o Kamakini i keia olelo: "O ka ulu kau a Kamaiopili, i ke alo no a hala." "Pela ka olelo a ua wahi keiki kolohe la?" wahi a ka Moi. "Ae," wahi a Kamakini, "ke pahupahu iho maua, ina he hala kana pahu ana o kona wa no ia e olelo mai ai: "I ke alo iho la no ka ulu, a o ka hala iho la no ka hoi ia." "Hookolohe no hoi na olelo a kela wahi keiki," wahi a ka moi. Huli ae la ka moi a ui aku la ia Moehonua: "Heaha ka manao nui iloko o keia mau olelo a Kamaiopili?" Ninau mai la o Moehonua i ke kiaaina, me ka pane ole aku i ka ninau a ka moi: "Heaha ka Kamaiopili wahi hana e noho mai nei o Lahaina?" "Aohe wahi hana," wahi a ke kiaaina. "Ae," wahi a Moehonua, "he olelo nui kena, he ko'iko'i ka manao. Aole kena olelo no ka mea e ae, aka nou no, haawi aku la oe i ka oihana i ka poe okoa, loaa ka lakou la, a o Kamaiopili hoi, ko hoa le'ale'a imua iho la no o ko alo, a o ka nele iho la no ia i kahi oihana." "Alaila o ka manao iho la ia o keia mau olelo a Kamaiopili?" wahi a ka moi. "Ae," wahi a Moehonua. "Auwe no ka hoi ka nui o kuu naaupo-e! Eia ka no'u no neia

mau olelo ana e pahenehene mai nei. Ka! pololei, pololei o Kamaiopili, imi no hoi ka noeau o ka olelo a iloko o ka ulu pahupahu e waiho ai, ke kaona o ka manao, nui ka ike," wahi a ke kiaaina. "A pehea iho la ia, wahi a ka moi. "Aia au ahiki i Maui, hoolohe ae oe, oia ka lunakanawai o Molokai," wahi a ke kiaaina. Ua hookoia ia olelo e ke kiaaina, ua lilo no hoi keia olelo noeau i mea kamailioia e na mea apau mai Hawaii a ka palena o Niihau, he olelo noeau kaulana na D. Kamaiopili. Ua hakuia he himeni no keia hana he pahupahu piliodi penei: Auhea oe e ka lama aeone, Kaua i ka pahupauh piliodi, Ua nani ka waiho mai a ka papa, Ko-ke na ulu i ke kahua. Cho:Ua pass long ia kau puu, Never see me ka'u plain, Ua ikeia aku oe, A he hele pulapu mai kau hana. Ho iho ko kui a aulii, I niniu pono ai i ka pelekane, A o ka'u kiina no ia, Huikau na ulu la i ke kihi. Kau kapakahi ae oe i ka ulu, I ka welelau miomio o ke siu, I loaa na ulu i ka naele, Kukini ka loaa la i ka lima. Aole i maopopo i ka mea kakau ka mea nana i haku keia himeni, o ka mea nae i oleloia na ke kiaaina no ame Elia, he puukani himeni no, no ka maluulu a i ke kekahi hoi, na Hebela Kaiwi i haku, o keaha la ka pololei o keia mau mea? Ua hoike mai nae ka noeau o keia mau olelo, no ka mea, ua holo i ke mele ka puke hoomanao inika ole a na kupuna. Eia kekahi mau olelo noeau: E wa-hi ka maka-ha-i pii ka i'aKapihe. Pololei no e kuu hanai a ka ulu i pa-ki kepau.-Ukuula. Ki-ke ka ala, uwe ka mamane.Lohiau. Kahu kaena i ka imu kaikoo.Kalaniwahiikapaa. E ku'i ka mama i loaa o Kaohele. -Kaoulu. Ua lawa keia aui leo. KILAU PALI ELiko Lane, Pauoa.